Ndi Afo “Oyodu Uwem” Nte Jeremiah Okodude?

1, 2. Ntak emi ọfọnde ẹnọ ubon kiet kiet ye owo kiet kiet ke ubon ntịn̄enyịn?

KE Joshua ama ọkọdọhọ nditọ Israel ẹmek owo emi mmọ ẹdinamde n̄kpọ inọ, enye ama adian do ete: “Amaedi ami ye mbonufọk mi, nnyịn iyanam n̄kpọ Jehovah.” (Josh. 24:15) Joshua ama ebiere ndisọn̄ọ nda nnam n̄kpọ Abasi onyụn̄ enịm ke ubon imọ n̄ko ẹyesọn̄ọ ẹda. Ke ediwak isua ẹma ẹkebe, ke ekperede ini nsobo Jerusalem, Jeremiah ama ọdọhọ Edidem Zedekiah ete ke edieke enye edisụkde ibuot ọnọ mbon Babylon, ‘ke enye ye mbonufọk esie ẹyedu uwem.’ (Jer. 38:17) Idiọk ubiere edidem oro ama anam afanikọn̄ esịm enye, iban esie, ye nditọ esie. Ẹma ẹwot nditọ esie ke iso esie; ekem ẹtịbi enye enyịn ẹnyụn̄ ẹmen enye ẹnyọn̄ Babylon.—Jer. 38:18-23; 39:6, 7.

² Udịmikọ kiet kiet oro ẹwetde ke sịghisịghi ubọkn̄wed enen̄ede aban̄a owo kiet. Edi ẹsiak ubon esie n̄ko. Emi owụt ifiọk, sia owo kiet kiet enyene mbiomo ke iso Abasi. Edi ata ediwak nditọ Israel ẹma ẹnyene ubon emi mmọ ẹtode. Ubon edi akpan n̄kpọ ọnọ mme Christian n̄ko. Nnyịn ifiọk emi ito se ikotde ke Bible ye se isinemede ke mme mbono esop iban̄a ndọ, edibọk nditọ, ye edikpono mbonubon.—1 Cor. 7:36-39; 1 Tim. 5:8.

ESEN ESEN EWỤHỌ

3, 4. Didie ke idaha Jeremiah okokpụhọde ye eke ata ediwak mbon en̄wen, ndien didie ke enye ọkọbọ ufọn?

³ Jeremiah ama aka iso ‘odu uwem’ ke eyo esie. Enye ama ọbọhọ nsobo Jerusalem, okposụkedi oro idaha esie okokpụhọrede ye eke ata ediwak mbon en̄wen. (Jer. 21:9; 40:1-4) Abasi ama ọdọhọ enye ete okûdọ n̄wan, okûnyene nditọ, okûnyụn̄ etiene anam ndusụk n̄kpọ oro mme Jew ẹkesimade ndinam.—Kot Jeremiah 16:1-4.

⁴ Ekedi ido ke eyo Jeremiah ndidọ ndọ nnyụn̄ nnyene nditọ. Ata ediwak mme Jew ẹma ẹdọ ndọ, ẹnamde isọn̄ mme ete ete mmọ aka iso odu ọnọ esien mmọ ye ubon mmọ.a (Deut. 7:14) Ntak emi Jeremiah mîkọdọhọ ndọ? Ke ntak se ikoyomde nditịbe, Abasi ama ọdọhọ enye okûtiene mbon en̄wen ofụhọ m̀mê nditiene mmọ ndara. Ikanaha enye ọdọn̄ mbon oro owo mmọ akpade esịt m̀mê etiene mmọ adia n̄kpọ ke itie ubụkowo; enye ikonyụn̄ inyeneke ndika usọrọ, utọ nte ke ini mme Jew ẹnamde ndọ. Utọ usọrọ ye idara oro ẹkenyene nditre ke mîbịghike. (Jer. 7:33; 16:5-9) Ekeme ndidi edinam Jeremiah ama an̄wam mme owo ẹnịm etop esie onyụn̄ owụt nte ubiereikpe oro edide edikponde. Ndien afanikọn̄ oro ama edi ke akpatre. Kere nte eketiede mme owo ke idem nditem kiet eken nta m̀mê ndikụt mbon emi mmọ ẹmade ẹkpan̄ade ẹbono ke kpukpru ebiet nte okpo unam. (Eseme 2:20; kot Jeremiah 14:16.) Ntem owo ikesemeke Jeremiah sia enye mîkọdọhọ ndọ. Okposụkedi emi ẹkesobode mme ubon ke ini ẹkekande obio oro ẹkụk ke isua kiet ye ubak ẹnyụn̄ ẹwotde mme owo, Jeremiah ikatabake n̄wan m̀mê nditọ.

5. Nso ke item oro ẹnọde ke Jeremiah 16:5-9 enyene ndinam ye mme Christian?

⁵ Ndi ẹketịn̄ se idude ke Jeremiah 16:5-9 ẹnọ nnyịn? Baba. Ẹteme mme Christian ẹte “[ẹdọn̄] mbon oro ẹdude ke ukụt ekededi esịt,” ẹnyụn̄ “ẹdara ye mmọ emi ẹdarade.” (2 Cor. 1:4; Rome 12:15) Jesus ama aka ndọ onyụn̄ anam ẹkop inemesịt ke itie ndọ oro. Edi se iditịbede inọ idiọk editịm n̄kpọ emi ọdiọk etieti. Mme Christian ẹkeme ndikam nsobo afanikọn̄ ye unana. Jesus ama enen̄ede owụt ke ana iben̄e idem ndinam se ededi oro oyomde man iyọ inyụn̄ ika iso inam akpanikọ, ukem nte nditọete nnyịn emi ẹkefen̄ede ẹkpọn̄ Judea ke akpa isua ikie. Ntem, oyom owo enen̄ede etie ekere m̀mê iyọdọ ndọ m̀mê ididọhọ, m̀mê iyenyene eyen m̀mê idinyeneke.—Kot Matthew 24:17, 18.

6. Mmanie ẹkeme ndibọ ufọn ke ini ẹkerede ẹban̄a ẹwụhọ oro Abasi ọkọnọde Jeremiah?

⁶ Nso ke ewụhọ oro Abasi ọkọnọde Jeremiah ete okûdọ ndọ, okûnyụn̄ unyene nditọ ekpep nnyịn? Ndusụk mme anam-akpanikọ Christian mfịn idọhọ ndọ, mîdịghe inyeneke nditọ. Nso ke mmọ ẹkeme ndikpep nto Jeremiah? Ndien ntak emi idem mme Christian oro ẹdọde ndọ ẹnyụn̄ ẹnyenede nditọ ẹkpekerede ẹban̄a ikpehe uwem Jeremiah enye emi?

7. Nso ke ndidọhọ Jeremiah okûnyene eyen akpanam nnyịn itie ikere?

⁷ Akpa kan̄a, ti ete ke ikanaha Jeremiah enyene eyen. Jesus ikọdọhọke mme anditiene enye ẹkûnyene nditọ. Edi odot ẹtịm ẹfiọk ke enye ọkọdọhọ ke iban idịbi ye mbon emi ẹnọde nditọ eba, emi ẹdidude ke isua 66 esịm 70 E.N. ke ini ukụt edisịmde Jerusalem, ẹyenyene “mbọm.” N̄kpọ eyenen̄ede ọsọn̄ ye mmọ ini oro ke ntak nditọ mmọ. (Matt. 24:19) Ukụt emi okponde akan oro ke asan̄a ekpere. Ana mme Christian emi ẹdọde ndọ ẹnyụn̄ ẹkerede m̀mê akpana inyene nditọ ẹnen̄ede ẹtie ẹkere n̄kpọ emi. Ndi afo ukwe ke etie nte etetịm ọsọn̄ ndiyọ ndiọkeyo emi? Mme ọdọ ndọ ẹdọhọ ke enen̄ede ọsọn̄ ndibọk nditọ emi ‘edidude uwem’ ẹbọhọ utịt editịm n̄kpọ emi. Ke adan̄aemi anade mme ọdọ ndọ ẹbiere m̀mê iyenyene nditọ m̀mê idinyeneke, oyom mmọ ẹkere ẹban̄a idaha Jeremiah. Edi nso kaban̄a ewụhọ oro Abasi ọkọnọde Jeremiah ete okûdọ ndọ?

KPEP N̄KPỌ TO JEREMIAH NDIKETRE NDIDỌ NDỌ

8. Ntak emi ẹkemede ndidọhọ ke iyomke owo ọdọ ndọ mbemiso enemde Abasi esịt?

⁸ Abasi ndikọdọhọ Jeremiah okûdọ ndọ iwọrọke ke enye ọdọhọ kpukpru mme asan̄autom imọ ẹkûdọ ndọ. Ndọ ọfọn. Jehovah ọkọtọn̄ọ ndọ man anam mme owo ẹtọt ẹyọhọ isọn̄ ẹnyụn̄ ẹkop uyụhọ ye inemesịt. (N̄ke 5:18) Edi idịghe kpukpru owo ẹkedọ ndọ. Ekeme ndidi mme eunuch ẹma ẹdu ke otu ikọt Abasi ke ini Jeremiah eketịn̄de ntịn̄nnịm ikọ.b N̄ko-n̄ko, afo ọmọfiọk ke mme ebeakpa m̀mê mbon emi iban mmọ ẹma ẹkekpa ẹma ẹdu. Ntre, idịghe Jeremiah kpọt ekedi ata andituak ibuot nnọ Abasi oro mîkenyeneke nsan̄a ndọ. Nte ededi, enyene se ikanamde enye okûdọ ndọ, onyụn̄ enyene se inamde ndusụk mme Christian ẹkûdọ ndọ mfịn.

9. Ewe item ndọ emi Abasi akadade odudu spirit esie ọnọ ke ẹyom nnyịn inen̄ede ikere?

⁹ Ediwak mme Christian ẹdọ ndọ, edi ndusụk idọhọ. Afo ọmọfiọk ete ke Jesus ikọdọhọ ndọ, enye ama onyụn̄ ọdọhọ ete ke ndusụk mbet imọ ẹyenyene enọ ndikeme “ndinam ikọ emi,” oro edi, nditre ndidọ ndọ. Enye ọkọdọhọ yak mbon oro ẹkemede nditre ndidọ ndọ ẹtre ndidọ. (Kot Matthew 19:11, 12.) Mmọdo, ọfọn nditotoro, utu ke ndisasak, owo emi mîdọhọ ndọ ke ntak emi oyomde ndisịn ifịk nnam n̄kpọ Abasi. Imọfiọk ke ndusụk mme Christian ẹsitre kan̄a ndidọ ndọ ke ntak idaha mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, ekeme ndidi mmọ ikwe Christian emi odotde ye mmọ, ndien mmọ ẹnam n̄kpọ emi odotde itoro ke ndibiere nditiene edumbet Abasi emi ọdọhọde ẹdọ owo “ke Ọbọn̄ ikpọn̄-ikpọn̄.” (1 Cor. 7:39) Nte ededi, ndusụk mme asan̄autom Abasi emi mînyeneke nsan̄a ndọ ẹdi mme ebeakpa m̀mê mbon oro iban mmọ ẹma ẹkekpa.c Mmọ ikpefreke ke Abasi (ye Jesus) ẹkere kpukpru ini ẹban̄a mmọ.—Jer. 22:3; kot 1 Corinth 7:8, 9.

10, 11. (a) Nso ikan̄wam Jeremiah okụt unen okposụkedi emi enye mîkọdọhọ ndọ? (b) Bụk mme ifiọkutom eyomfịn emi ẹwụtde ke mbon oro mîdọhọ ndọ ẹkeme ndikop inem uwem.

¹⁰ Nte Jeremiah akakade iso etie idọhọ ndọ, enye ama eberi edem ke Abasi ndin̄wam imọ. Didie? Ti ete ke ikọ Jehovah ama adat Jeremiah esịt. Eyedi oro akan̄wam onyụn̄ ọsọn̄ọ Jeremiah idem ke ofụri ini emi enye eketịn̄de enyịn anam utom oro Abasi ekemekde enye ete anam. N̄ko-n̄ko, Jeremiah ama efep ndidụk ndụk ye mbon oro ẹdisakde enye sia mîdọhọ ndọ. Enye ama enyịme ‘nditie ikpọn̄’ utu ke ndidu ye utọ mbon oro.—Kot Jeremiah 15:17.

¹¹ Ediwak mme Christian oro mîdọhọ ndọ—iren ye iban, n̄kparawa ye n̄kani owo—ke ẹkpebe eti uwụtn̄kpọ Jeremiah. Mme ifiọkutom ẹwụt ke se inen̄erede in̄wam mmọ edi ndisịn idem ke utom Abasi, ndinam ekese n̄kpọ oro ẹnyenede ufọn ke n̄kan̄ eke spirit. Ke uwụtn̄kpọ, Ntiense kiet emi odude ke esop emi ẹsemde Chinese ọdọhọ ete: “Utom usiakusụn̄ anam uwem mi enyene iwụk. Sia mmendọhọ ebe, mmenyene ekese ndinam kpukpru ini, ndien emi iyakke n̄kop ndobo. Mmesinen̄ede n̄kop inemesịt ke utịt usen kiet kiet koro mmenen̄ede n̄kụt ke utom ukwọrọikọ mi an̄wam mme owo. Emi esinam esịt enen̄ede adat mi.” Asiakusụn̄ emi edide isua 38 ọdọhọ ete: “Se inọde owo inemesịt edi enye ndikeme ndikụt ufọn oro idaha ekededi oro enye okụtde idemesie enyenede.” Christian kiet ke edem usụk Europe emi mîdọhọ ndọ etịn̄ in̄wan̄-in̄wan̄ ete: “Okposụkedi emi uwem mi mîtiehe nte n̄kekerede, mmokop inemesịt, ndisụk n̄kokop.”

12, 13. (a) Nso idi nnennen usụn̄ emi ẹkpesede ndọ ye editre ndidọ ndọ? (b) Nso ke uwem Paul ye item esie ẹkpep nnyịn aban̄a editre ndidọ ndọ?

¹² Okûdi Jeremiah ama edikụt ke uwem imọ iketiehe nte imọ ikekerede? Ekeme ndidi ọniọn̄ ama anam enye okụt ke ekedi ntre n̄ko ye ediwak mbon oro ẹdọde ndọ ẹnyụn̄ ẹnyenede nditọ. Eyenete an̄wan emi edide asiakusụn̄ ke Spain ọdọhọ ete: “Mmọfiọk mme ọdọ ndọ emi ẹkopde inemesịt ye mbon oro mîkopke. Emi enen̄ede anam nnịm ke mmekeme ndikop inemesịt m̀mê mmọdọ ndọ m̀mê ndọhọ.” Nte eyịghe mîdụhe, uwem Jeremiah ye ata ediwak mbon en̄wen ẹwụt ke owo oro mîdọhọ ndọ ekeme ndidu inem inem uwem onyụn̄ okop inemesịt. Nnyịn imenyene nsọn̄ọ efen efen ito apostle Paul emi ekewetde ete: “Ndọhọ mmọ eke mîdọhọ ndọ ye mme ebeakpa nte, ọfọn mmọ ndika iso ntie nte ami.” (1 Cor. 7:8) Ekeme ndidi Paul ama ọdọ n̄wan ndien n̄wan esie akpa. Edide ekedi ntre m̀mê idịghe, enye ikenyeneke n̄wan ke ini enye ekenen̄erede esịn idem anam utom isụn̄utom. (1 Cor. 9:5) Nte inenke ndidọhọ ke Paul nditre ndidọ ndọ ama enyene ufọn? Emi ama an̄wam enye ‘anam n̄kpọ kpukpru ini ọnọ Ọbọn̄ inyụn̄ iyakke n̄kpọ ọwọn̄ọde ntịn̄enyịn esie,’ ndien enye ama ekeme ndinam ekese nti n̄kpọ.—1 Cor. 7:35.

¹³ Edisana spirit Abasi ama anam Paul adian do n̄ko ete ke “mmọ emi [ẹdọde ndọ] ẹyekụt ukụt ke obụkidem.” Abasi ama anam Paul adian ọkpọikọ emi ete: “Edieke owo ekededi ebierede ke esịt esie . . . ndisọn̄ọ mmụm itie unana ndọ esie n̄kama, enye ayanam ọfọn. N̄ko-n̄ko owo eke ọdọde ndọ anam ọfọn, edi owo eke mîdọhọ ndọ anam ọfọn akan.” (1 Cor. 7:28, 37, 38) Jeremiah ikokotke itie Bible emi, edi nte enye okodude uwem ke ediwak isua owụt ke nditre ndidọ ndọ inamke owo okûkop uyụhọ ndinam n̄kpọ Abasi. Utu ke oro, enye akam ekeme ndinam owo enen̄ede esịn idem anam n̄kpọ Abasi. Okposụkedi emi Edidem Zedekiah ọkọdọde ndọ, enye ikanamke item oro Jeremiah ọkọnọde man ‘odu uwem’; edi prọfet emi mîkọdọhọ ndọ do ama anam se ikanamde enye aka iso odu uwem.

SỊN UDỌN̄ NỌ OWO MAN ẸSỊN UDỌN̄ ẸNỌ FI

14. Nso ke se Aquila ye ubon esie ẹkedide ye Paul owụt?

¹⁴ Nte ima iketetịn̄, ata ediwak iren ye iban ke eyo Jeremiah ẹma ẹdọ ndọ ẹnyụn̄ ẹnyene ubon emi mmọ ẹtode. Kpasụk ntre ke ekedi ke eyo Paul. Eyịghe idụhe nte ke ata ediwak mme Christian oro ẹkenyenede ubon ikekemeke ndika esenidụt n̄kọkwọrọ ikọ nte Paul akanamde, edi mmọ ẹma ẹnam ekese ke obio oro mmọ ẹkedụn̄de. Oro ama esịne ndin̄wam nditọete iren ye iban oro mîkọdọhọ ndọ. Ti ete ke ini Paul akakade Corinth, ke Aquila ye Priscilla ẹma ẹnọ enye ufọk odụn̄ ẹnyụn̄ ẹyak enye etiene mmọ anam utom oro mmọ ẹkenamde. Ikokụreke ke oro. Ubon Aquila ndikadara Paul ntre nte ufan ama enen̄ede an̄wam Paul. Kere inem inem udia oro mmọ ẹkesitiede kiet ẹdia, ye mme ini eken oro mmọ ẹkesidude kiet. Ndi Jeremiah ama enyene utọ nsan̄a oro? Sia mîkọdọhọ ndọ, enye akada ini esie anam n̄kpọ Abasi, edi inaha ikere ke enye ikesimaha ndidu ye mbon en̄wen. Ekeme ndidi enye ama esidu ye ubon mbon oro ẹkesịnde idem ẹnam n̄kpọ Abasi, utọ nte ubon Baruch, Ebed-melech, ye mbon eken.—Rome 16:3; kot Utom 18:1-3.

15. Didie ke ubon mme Christian ẹkeme ndinen̄ede n̄n̄wam mme Christian emi mîdọhọ ndọ?

¹⁵ Kpasụk ntre, mme Christian oro mîdọhọ ndọ mfịn ẹbọ ufọn ẹto inem inem itie ufan emi ebietde enye oro Paul ekenyenede ye ubon Aquila. Edieke enyenede ubon, ndi emesikot mbon oro mîdọhọ ndọ adian idem? Eyenete an̄wan kiet etịn̄ esịt esie ete: “Mma n̄kpọn̄ ererimbot nyomke ndifiak n̄ka aba. Edi nsụk nyoyom mme owo ẹma mi ẹnyụn̄ ẹkere ẹban̄a mi. Mbọn̄ akam nte Jehovah aka iso ọnọ nnyịn mme Christian emi mîdọhọ ndọ udia eke spirit ye nsịnudọn̄. Idịghe kpukpru nnyịn inen̄ede iyom ndidọ ndọ, edi imoyom mme owo ẹn̄wam nnyịn. Edi ndusụk ini esitie nte ke ẹfre nnyịn enyịn. Imọdiọn̄ọ ke imekeme ndika mbịne Jehovah kpukpru ini, edi edieke iyomde mme owo, ndi imekeme ndinyene nneme ye nditọete nnyịn ke esop?” Ata ediwak nditọete iren ye iban emi mîdọhọ ndọ ẹkeme ndibọrọ ih ke ofụri esịt. Mmọ ẹnyene mme utọ ufan oro ke esop mmọ. Mmọ inamke ufan ye nditọete iren ye iban emi ẹdide ubọkn̄ka mmọ kpọt. Mmọ ẹsima ndidu ye mme owo, ntak edi oro mmọ ẹnamde ufan ye kpukpru owo, esịnede n̄kani owo m̀mê mme uyen ke mme ubon Christian ke n̄kann̄kụk mmọ.

16. Nso n̄kpri n̄kpọ ke ekeme ndinam man esịn udọn̄ ọnọ mme Christian oro mîdọhọ ndọ ke esop mbufo?

¹⁶ Edieke etiede ekere, emekeme ndisịn udọn̄ nnọ mbon emi mîdọhọ ndọ ke ndinam mmọ ẹtiene ẹbuana ke mme edinam ubon fo ndusụk ini, utọ nte ke mbubreyo emi ẹnịmde Utuakibuot Ubon. Ufọn emi eyenete oro mîdọhọ ndọ ọbọde ke ndibuana udia ye ubon fo enen̄ede okpon akan eti udia oro. Ndi emekeme ndinam ndutịm man asan̄a ye enye ke an̄wautom? Nso kaban̄a ndikot eyenete emi mîdọhọ ndọ etiene mbufo aka utom Ufọkmbono Obio Ubọn̄ m̀mê ndisan̄a ye mbufo ndusụk ini n̄kedep n̄kpọ? Ndusụk ubon ẹsidọhọ ebeakpa m̀mê owo emi n̄wan esie ama akakpa, mîdịghe asiakusụn̄ emi mîdọhọ ndọ asan̄a ye mmimọ aka mbono m̀mê nduọkodudu. Utọ itie ufan emi esinyene ufọn ọnọ kpukpru mmọ.

17-19. (a) Ntak emi oyomde nditọ ẹwụt eti ibuot ke ini ẹnamde ndutịm ndise mban̄a mme ete ye eka emi ẹsọn̄de m̀mê emi ẹdọn̄ọde? (b) Nso eti n̄kpọ ke ikeme ndikpep nto nte Jesus akanamde ndutịm man ẹse ẹban̄a eka esie?

¹⁷ Ikpehe efen emi oyomde ẹkere ẹban̄a mbon emi mîdọhọ ndọ edi ndise mban̄a ete ye eka mmọ emi ẹsọn̄de. Ke eyo Jesus, ndusụk mme ọwọrọiso Jew ẹma ẹsinam n̄kpọ ke n̄kari n̄kari usụn̄ mbak ẹdise ẹban̄a mme ete ye eka mmọ. Mmọ ẹkedọhọ ke ndinam se mmọ ẹdade nte utom ido ukpono edi akpan n̄kpọ akan ndise mban̄a ete ye eka mmọ nte Abasi ọdọhọde. (Mark 7:9-13) Inaha mme ubon Christian ẹnam ntre.—1 Tim. 5:3-8.

¹⁸ Nso ke ẹkpenam edieke ete ye eka oro ẹsọn̄de ẹnyenede nditọ emi ẹdide Christian? Edieke kiet ke otu nditọ mmọ mîdọhọ ndọ, ndi akpana enye edi n̄kukụre owo emi esede aban̄a mmọ? Eyenete an̄wan kiet ke Japan ewet ete: “N̄kpama ndidọ ndọ, edi n̄kemeke ndidọ sia nnyenede ndise mban̄a ete ye eka mi. Mmetịm nnịm ke Jehovah ọfiọk nsịn̄ede emi odude ke ndise mban̄a ete ye eka, onyụn̄ ọfiọk nte etiede mbon emi mîdọhọ ndọ ke idem.” Okûdi enye enyene nditọeka iren ye iban emi ẹdọde ndọ, emi ẹbierede ke idemmọ edi inemeke ye enye, ite ke enye edise aban̄a ete ye eka mmimọ? Ke ini n̄kpọ ntem etịbede, ọfọn ifiọk ke Jeremiah ama enyene nditọeka emi ẹkenamde n̄kpọ ye enye ke idiọk usụn̄ ntre.—Kot Jeremiah 12:6.

¹⁹ Jehovah ọfiọk nte etiede mbon emi mîdọhọ ndọ ke idem, onyụn̄ ekere aban̄a mbon emi ẹsobode n̄kpọsọn̄ idaha. (Ps. 103:11-14) Idịghe eyen oro mîdọhọ ndọ kpọt enyene ete ye eka oro ẹsọn̄de m̀mê ẹdọn̄ọde, edi kpukpru nditọ mmọ ẹnyene. Imọfiọk ke ekeme ndidi ndusụk nditọ ẹdọ ndọ ẹnyụn̄ ẹnyene nditọ n̄ko. Edi emi ibiatke ndammana ima oro anade mmọ ẹma ete ye eka mmọ inyụn̄ ibiomokede mmọ mbiomo Christian oro mmọ ẹnyenede ndinọ un̄wam ke ini ẹyomde. Nnyịn imeti ke idem ini oro Jesus ekekperede n̄kpa ke eto, enye ikefreke utom esie, enye ama anam ndutịm man ẹse ẹban̄a eka esie. (John 19:25-27) Bible itịn̄ke kpukpru n̄kpọ ke nte ẹkpebaharede utom edise mban̄a ete ye eka emi ẹsọn̄de m̀mê ẹdọn̄ọde; enye inyụn̄ idọhọke ke nditọ emi mîdọhọ ndọ ẹnen̄ede ẹnyene ndise mban̄a mme ete ye eka mmọ. Ke utọ n̄kpọ emi ekemede ndida mfịna ndi mi, oyom kpukpru mbon oro n̄kpọ emi ebehede ẹda eti ibuot ye edikere mban̄a ẹbiere se ẹyomde, ẹnyụn̄ ẹti uwụtn̄kpọ oro Jesus ekenịmde ke ndise mban̄a eka esie.

20. Nso idi ekikere fo kaban̄a edikot mbon oro mîdọhọ ndọ ke esop mbufo ndian idem?

²⁰ Edisana spirit Abasi ama anam Jeremiah etịn̄ ete: “Owo mmọ kiet kiet idikpepke aba nsan̄a esie ye eyenete esie, ite, ‘Ẹfiọk Jehovah!’ koro kpukpru mmọ ẹyefiọk mi.” (Jer. 31:34) Ẹkeme n̄ko ndidọhọ ke nnyịn imenyenyene mme utọ n̄wọrọnda nsan̄a oro ke esop Christian, emi esịnede nditọete emi mîdọhọ ndọ. Ke akpanikọ, kpukpru nnyịn imoyom ndisịn udọn̄ nnọ kiet eken, imonyụn̄ iyom ndikụt mbon oro mîdọhọ ndọ ẹkade iso ‘ẹdu uwem.’