Mme N̄kpọntịbe Ẹtode Isọn̄ Un̄wọn̄ọ

Itịghede Elah—Emi David Okowotde Anyanowo Kiet!

IBAT IBAT mbụk Bible otịm otụk owo esịt akan enyeemi etịn̄de aban̄a nte “David ada[de] utop-itiat ye itiat akan [anyanowo] Philistine oro,” kpa Goliath. (1 Samuel 17:50) Emi ekedi ke Itịghede Elah.

Edi m̀mọ̀n̄ ke itịghede oro odu, ndien enye ebiet nso? Ndidiọn̄ọ emi eyen̄wam fi ndida enyịn ikike n̄kụt ọwọrọetop edikan emi ekpri akparawa oro ẹkeyetde aran nte edidem ini iso Israel akakande. Abasi ke ukperedem ama anam ediomi obio ubọn̄ ye David oro ekemede ndida mme nsinsi ufọn nsọk nnyịn, ndien emi ekpenyene ndinọ nnyịn udiana ntak ndifiọk se ikadade itie ke Itịghede Elah.

Mbon Philistine ẹkedụn̄ ke mben esụk Canaan. Ikpọ obot Judea (edem usụk Jerusalem) ẹkesịne nditọ Israel ke ubọk. Ntre se enye do​—mme asua ke usụhọde usụhọde n̄kan̄ edem usoputịn, ikọt Abasi ke obot obot idụt ke n̄kan̄ edem usiahautịn. Se idude ke ufọt mmọ ekedi iso en̄wan, kpa n̄kpri obot ẹkekotde Shephelah. Didie ke mme Philistine ekeme ndin̄wana ye Israel? Eti usụn̄ ama odu, kpa edịk, m̀mê ebeden̄ oro otode edem usiahautịn osịm edem usoputịn, emi Itịghede Elah edide akpan usụn̄ kiet. Emi ama anyanade oto unaisọn̄ emi ekperede ikpọ obio mmọ, kpa Gath ye Ekron, ọdọk ebe Shephelah, okosịm ikpo obot ke n̄kpọ nte itiat 15 ke n̄kan̄ edem usoputịn Jerusalem ye Bethlehem. Ndise (oro ẹdade ẹkụt n̄kan̄ edem usụk usiahautịn) owụt enyọn̄ enyọn̄ utịt itịghede emi. Ke n̄kan̄ enyọn̄ enyọn̄ afo omokụt ikpọ obot Judea.a

Ke esede ndise emi, kere nte mbon Philistine ẹsan̄ade ẹdọk unaisọn̄ unaisọn̄ itịghede obot emi ke n̄kan̄ ikpọ obot. Man ẹnam mmọ ẹtuak ẹda, nditọ Israel ẹma ẹto n̄kan̄ edem usụk usoputịn Judea ẹdi. Mi edem mbiba ẹma ẹtuak ẹda. Ntak-a? “Mme Philistine [ẹma] ẹda ke obot ke edem oko, Israel ẹnyụn̄ ẹda ke obot ke edem emi: ebeden̄ ẹnyụn̄ ẹsịne ke ufọt.”​—1 Samuel 17:3.

Okposụkedi nnyịn mîdiọn̄ọke nnennen nnennen ebiet n̄kpọ emi akadade itie ke ebeden̄ oro, ye enyịn ikike, da se mme Philistine oro ẹdade ke obot ke usụhọde n̄kan̄ ubọk nnasia. Ekeme ndidi udịmekọn̄ Saul ẹkedu ke edem obot eken ke n̄kan̄ oro isọn̄ etiede ukan̄ ukan̄ mi. Idụhe udịmekọn̄ ndomokiet oro osụhọrede odụk, asan̄a ebe ke itịghede oro, onyụn̄ akan̄wana ye udịmekọn̄ mme usua oro adade ke n̄kokon̄ ebiet oro ẹdọn̄de idem ẹda mfọn mfọn. Ntuak-nda oro eke edem mbiba oro ama ebe ọfiọn̄ kiet. Nso idisịbe enye?

Ke usenubọk ye mbubịteyo kiet kiet, Goliath, kpa owo uko mbon Philistine okokon̄de akan ikpat usụkkiet, ama esida ke itịghede oro osụn̄i nnaekọn̄ Saul ete ebiere n̄kpọ emi ke ndinọ owo kiet edin̄wana ye imọ. Edi eyen Israel ndomokiet ikedehedei ibọrọ enye ikọ. Ke akpatre, akparawa ekpemerọn kiet ekerede David ama oto Bethlehem edi, adade udia ọsọk nditọeka esie iren ke nnaekọn̄ oro. Nso ke enye akanam aban̄a isụn̄i ata emi? “Edụt Philistine emi edi anie owo, eke enye ekpesịnde mbonekọn̄ Abasi uwem ke ndek?” (1 Samuel 17:4-30) David nte an̄wan̄ade ekenyene ekikere oro ibuotikọ isua Mme Ntiense Jehovah eke 1990 osiode owụt ete: ‘Sọn̄ọ esịt dọhọ ete, Jehovah edi Andin̄wam mi.’​—Mme Hebrew 13:6; Psalm 56:11; 118:6.

Ke ini Edidem Saul okokopde ete ke ekpri akparawa emi, okposụkedi mîkamake n̄kpọekọn̄ inyụn̄ ibọ ukpep nte owoekọn̄, ọmọn̄ akan̄wana ye enyene-ndịk Goliath emi, enye ama ayak n̄kpọekọn̄ esie ọnọ ete akama. David ama esịn, onyịmede ndika n̄kan̄wana ye anyanowo oro ye esan̄ ukpemerọn̄ esie, utop-itiat ẹdade ikpaunam ẹnam, ye itiat ition oro enye ọkọfiọhọde ke itịghede oro. Itiat oro eketie didie? Nte eyịghe mîdụhe, mmọ ẹkedi nditọitiat oro ẹkponide nte grape m̀mê olive. Ẹma ẹkụt itiat ikan-ọkpọ ẹmi ke ubom, ọtọn̄ọde ke inch 2 osịm 3, kpa udomo ekpri sokoro. Otopikan̄-ọkpọ ekeme nditop utọ itiat ntre ke usọp asan̄ade ke itiat 100 osịm 150 ke hour kiet.

Afo nte eyịghe mîdụhe ama okot se ikotịbede ke ebeden̄ oro, emi okụtde udịmekọn̄ mbiba ẹmi ọyọhọ ọyọhọ. David ọkọdọhọ ete: “Afo ada ofụt, ye eduat, ye onyịm etiene mi: edi ami nda enyịn Jehovah mme udịm, Abasi mbonekọn̄ Israel, emi afo esịnde ke ndek, ntiene fi.” Ekem Jehovah ama ọnọ edikan. Ekpri akparawa oro ama otop itiat ke ofụri odudu tutu itiat oro osụhọrede odụk Goliath ọkpọiso, owotde enye. Ndien ekpemerọn̄ oro ama efehe aka onyụn̄ ada ofụt anyanowo oro esịbe enye ibuot.​—1 Samuel 17:31-51.

Ke ẹkopde odudu ke mbuọtidem David ndiberi edem ke Abasi, nditọ Israel ẹma ẹbịne mme asua mmọ oro odudu ama ọkọbọhọ, ẹbịnede mmọ ọtọn̄ọde ke Shephelah tutu ẹkesịm ke Philistia.​—1 Samuel 17:52, 53.

Kere ban̄a n̄kpo idara oro ẹkekopde ke Judah! Ikọt Abasi ẹma ẹkeme ndida ke ikpọ obot nse n̄kan̄ edem usoputịn Itịghede Elah ye Shephelah, nte ẹdade ke n̄kan̄ ekperede Hebron ke eyomfịn ẹse. Afia nsehe eto almond eye ndise, edi uyai edikan oro ẹkande mme asua Abasi ama akam enen̄ede eye akan oro. Iban Israel nte odotde ẹma ẹkeme ndidọhọ ete: “Saul ama owot mme tọsịn esie, David ama onyụn̄ owot mme tọsịn esie duop,” esịnede anyanowo oro enye okowotde ke Itịghede Elah.​—1 Samuel 18:7.

[Ikọ Idakisọn̄]

[Ndise ke page 17]

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 16]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.