Kere Ban̄a Mme Uwụtn̄kpọ Anyanime

“Abasi . . . [eme] anyanime ye mme eso iyatesịt ẹmi ẹnade ẹnọ nsobo.” —ROMANS 9:22.

1. Didie ke Ikọ eke odudu spirit Abasi anam n̄kpọ ke ufọn nnyịn? (b) Ke afan̄ emi, ntak emi ẹnemede ẹban̄a edu anyanime mi-e?

JEHOVAH Abasi, Andibot nnyịn, ama ọnọ nnyịn Ikọ odudu spirit esie, kpa Edisana Bible. Enye anam n̄kpọ nte ‘utuenikan̄ ukot nnyịn, ye un̄wana usụn̄ nnyịn.’ (Psalm 119:105) Ikọ Abasi an̄wam nnyịn n̄ko “[ndi]ben̄e idem ke kpukpru nde ndinam eti utom ekededi.” (2 Timothy 3:16, 17) Usụn̄ kiet emi enye otịmde nnyịn idem ke ntem edi ke ndinọ nnyịn nti uwụtn̄kpọ anyanime. Edu emi edi kiet ke otu mbun̄wụm spirit Abasi onyụn̄ edi ata akpan n̄kpọ ke nnyịn ndinyene unyịme esie nnyụn̄ n̄kaiso ndu ke n̄kemuyo ye ekemmọ owo.—Galatia 5:22, 23.

2. Nso ke ikọ Greek oro ẹkabarede “anyanime” ọwọrọ, ndien anie ebeiso ke ndiwụt edu emi?

² Ikọ Greek oro ẹkabarede “anyanime” ke ata ata ikọ ọwọrọ “anyan edu.” Ẹkabade anyanime nte “edu umụm idem n̄kama ke ini ẹsobode iyatesịt emi mîwarake ndisio usiene m̀mê ndisọp nnọ ufen.” (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words, emi W. E. Vine ewetde, Eboho 3, page 12) Ndinyene anyanime ọwọrọ ndinyene mfara-ke-idem nnyụn̄ ntre ndisọp iyatesịt. Ndien anie edi ebeiso ke otu mbon oro mîsọpke iyatesịt, ẹwụtde anyanime? Idịghe owo efen ikan Jehovah Abasi. Ntem, ke Exodus 34:6, nnyịn ikot ite ke Jehovah edi “Abasi mbọm, ye mfọn, ye anyanime, awak ima ye akpanikọ.” Ke akpanikọ, ẹtịn̄ ẹban̄a Jehovah utịm ike-itiaita efen ke N̄wed Abasi, nte “mîsọpke iyatesịt.”—Numbers 14:18; Nehemiah 9:17; Psalm 86:15; 103:8; 145:8; Joel 2:13; Jonah 4:2; Nahum 1:3.

3. Mme edu ewe inam Jehovah enyene anyanime?

³ Ndinyene anyanime, m̀mê nditre ndisọp iyatesịt, akam edi se nnyịn ikpodoride enyịn ndikụt ke Jehovah Abasi, koro odudu ye ọniọn̄ esie inyeneke utịt, ọfọn ama ke unenikpe, onyụn̄ edi ata uwụtn̄kpọ ima. (Deuteronomy 32:4; Job 12:13; Isaiah 40:26; 1 John 4:8) Enye akara mme edu esie, onịmde mmọ kpukpru ini ke mfọnmma udomo. Nso ke Ikọ esie ayarade aban̄a ntak ye nte enye enyenede anyanime ye mme anana mfọnmma owo?

Anyanime ke Ntak Enyịn̄ Esie

4. Kaban̄a ewe nti ntak ke Abasi okowụt mme anamidiọk anyanime?

⁴ Ntak emi Jehovah enyenede anyanime-e? Ntak emi enye mîsimiaha mme anamidiọk ufen ke ndondo oro-o? Idịghe ke ntak unana udọn̄ m̀mê unana ifiopesịt kaban̄a edinen ido. Baba, edi ye eti ntak ke Jehovah mîsọpke iyatesịt mînyụn̄ iwarake ndimia mme owo ufen. Ntak kiet edi man ẹkeme ndinam ẹdiọn̄ọ enyịn̄ esie. Ntak efen edi nte ke ama oyom ini man ẹbiere mme eneni aban̄ade itie edikara Abasi ye edinam akpanikọ eke ubonowo, emi nsọn̄ibuot ke Eden ekedemerede. Edi ntak efen kaban̄a anyanime Abasi edi nte ke enye ọno mme anamidiọk ifet ndikpụhọde usụn̄uwem mmọ.

5, 6. Ntak emi Jehovah ekenyenede anyanime ke ebuana ye nsọn̄ibuot owo?

⁵ Jehovah ama enyene anyanime ke nte akanamde n̄kpọ ye akpa eren ye n̄wan oro ke in̄wan̄ Eden. Ke ini mmọ ẹkebiatde ibet esie oro aban̄ade edidia mfri eto ifiọk eti ye idiọk, enye ekpekekeme ke ndondo oro ndisobo mmọ ye angel oro ọkọduọde emi akabian̄ade Eve. Mfan̄a ndomokiet idụhe nte ke ẹma ẹmiom idaha edinen ido ye unenikpe Jehovah, nte ke enye ama ayat esịt ye owo ita oro ẹkesọn̄de ibuot do. Enye ke mfọnmma usụn̄ okpodu ke unen esie edieke enye okpokosobode mmọ ndondo oro. Abasi ama odụri Adam, akpa owo oro utọn̄ ete: “Amaedi eto ifiọk, eti ye idiọk, kûdia ke esịt: koro ke usen eke afo adiade ke esịt afo eyekpa n̄kpa.” (Genesis 2:17) Kpa ke usen oro Adam akanamde idiọkn̄kpọ, Abasi ama okot mme anamidiọk oro ete ẹdinam ibat onyụn̄ ọnọ mmọ ubiereikpe n̄kpa. Ke ubiereikpe, Adam ye Eve ẹma ẹkpan̄a ke usen oro. Edi, Andibot nnyịn emi enyenede anyanime ama ayak Adam odu uwem ke isua 930.—Genesis 5:5.

⁶ Abasi ama enyene nti ntak ke ndinyene anyanime, m̀mê nditre ndisọp iyatesịt, ke afan̄ emi. Edieke enye okpokosobode mbon nsọn̄ibuot oro ke ndondo oro, emi ikpọkọbọrọke ọyọhọ isụn̄i Devil oro nte ke Jehovah Abasi idotke ndidi se ẹtuakde ibuot ẹnọ ye nte ke enye ikemeke ndinyene mme asan̄autom ẹdide owo ẹmi ẹdinamde akpanikọ inọ enye inamke n̄kpọ m̀mê nso idaha ẹdu. Akande oro, owo ikpọbọrọke mme utọ mbụme nte mmọemi: Adam ye Eve ndikanam idiọkn̄kpọ ekedi ndudue anie? Ndi Jehovah ke akpa okobot mmọ ye mmeme ke n̄kan̄ ido uwem ntre tutu eyedi se mmọ mîkemeke ndibiọn̄ọ idomo ndien ekem ọnọ mmọ ufen ke nditre ndinam ntre? Ibọrọ oro ẹnọde kpukpru ẹmi ẹna in̄wan̄în̄wan̄ ke mbụk oro ẹkụtde ke n̄wed Job, ibuot 1 ye 2. Ke ndiyak orụk ubonowo ọtọt, Jehovah ama ọnọ mme owo ifet ndiwụt mme edori ikọ Satan nte edide nsu.

7. Ntak emi Jehovah mîkosoboke Pharaoh ke ndondo oro-o?

⁷ Ke ini Jehovah okoyomde ndinyan̄a ikọt esie, kpa nditọ Israel, nsio ke ufụn nditọ Egypt, enye ama afiak owụt nte imọ inyenede anyanime. Jehovah ekpekekeme ndisobo Pharaoh ye udịmekọn̄ esie ke ndondo oro. Nte ededi, utu ke ndinam emi, Abasi ama ọyọ mmọ ke ekpri ibio ini. Kaban̄a nso nti ntak? Ọfọn, nte ini ekebede, Pharaoh ama ototịm akabade ọsọn̄ ibuot ke enye ndisịn ndiyak nditọ Israel ẹkpọn̄ Egypt nte ikọt Jehovah oro ẹbọhọde ufụn. Enye ke ntem ama owụt nte ke imọ ikedi “eso iyatesịt” emi idotde nsobo ke ndisọn̄ ibuot ye Jehovah. (Rome 9:14-24) Edi, n̄kponn̄kan ntak ama odu emi akanamde Abasi enyene anyanime ke afan̄ emi. Ebede ke Moses, enye ọkọdọhọ Pharaoh ete: “Ke emi ke n̄kpanyanarede ubọk mi mmia fi ye ikọt fo, ke idiọk udọn̄ọ; ndien ẹkpesobo fi ke ererimbot efep. Edi n̄kọm edi emi esịn mi nnịm fi, man n̄wụt fi odudu mi; man ẹnyụn̄ ẹkwọrọ enyịn̄ mi ke ofụri ererimbot.”—Exodus 9:15, 16.

8. Kaban̄a nso ntak ke Abasi mîkosoboke mme ọsọn̄ibuot nditọ Israel ke wilderness?

⁸ Jehovah ama owụt anyanime n̄ko kaban̄a nti ntak ke ini nditọ Israel ẹkedude ke wilderness. Didie ke mmọ ẹkedomo ime Abasi ntem ke ndituak ibuot nnọ eyenenan̄ o-gold ẹnyụn̄ ẹtrede ndiwụt mbuọtidem ke ini mbon uyep duop ẹkefiakde ẹnyọn̄ọ ẹdi ye idiọk mbụk! Abasi ikọsọhike mmọ ifep nte ikọt esie sia enyịn̄ ye etop esie ẹkebuanade. Ih, Jehovah ama owụt anyanime ke ntak enyịn̄ esie.—Exodus 32:10-14; Numbers 14:11-20.

Anyanime ke Ntak Mme Owo

9. Ntak emi Jehovah ekenyenede anyanime ke eyo Noah?

⁹ Jehovah ama enyene anyanime ke ntak ubonowo toto nte Adam ekedue kpukpru mbon oro ẹdidide nditọ esie, anamde mmọ akwa ukwan̄ikpe ke ndinam idiọkn̄kpọ. Anyanime Abasi ama anam ekeme ndinen̄ede ukwan̄n̄kpọ oro koro enye ama ayak ini odu ọnọ mme owo oro ẹtuade n̄kpọfiọk ndikabade ntie ke emem ye enye. (Rome 5:8-10) Jehovah Abasi ama owụt mme owo anyanime n̄ko ke eyo Noah. Ke ini oro, “Jehovah okụt idiọkn̄kpọ owo nte okponde ke isọn̄, kpukpru n̄kpọ ke ekikere esịt esie ẹnyụn̄ ẹsụk ẹdi idiọk kpukpru ini.” (Genesis 6:5) Okposụkedi Abasi ekekemede ndisọhi ubonowo mfep ndondo oro enye okokụtde idaha emi, enye ama ọdọhọ ete ke imọ iyeda utịt isọk idaha emi ke isua 120. (Genesis 6:3) Ediwụt anyanime emi ama ayak ini odu Noah ndinyene nditọiren ita, mmọ ndikọri n̄kponi nnyụn̄ ndọ ndọ, ye ubon oro ndibọp ubom ndida nnyan̄a ukpọn̄ mmọ nnyụn̄ nda nnịm edibotn̄kpọ ẹdide unam uwem. Ke usụn̄ emi akpa uduak Abasi kaban̄a isọn̄ ama ekeme ndikụt unen.

10, 11. Ntak emi Jehovah ekenyenede anyanime ntre ye idụt Israel?

¹⁰ Ukabade efen emi ẹnọde anyanime abuana mme edinam Abasi ye ikọt esie. Enye edi “ediyọ ukwan̄n̄kpọ m̀mê iyatesịt ye ime, adianade ye edisịn ndiduọk idotenyịn kaban̄a ntịmede ntịmede itie ebuana ndifọn n̄kan.” (Insight on the Scriptures, Eboho 2, page 262; emi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., emin̄de.) Emi owụt udiana ntak emi akanamde Abasi enyene anyanime ye nditọ Israel. Mmọ ẹma ẹwọn̄ọde ẹkpọn̄ Jehovah ediwak ini ẹnyụn̄ ẹdụk ufụn ẹnọ mme idụt mbon Gentile. Kpa ye oro, enye ama owụt anyanime ke ndinyan̄a nditọ Israel onyụn̄ ọnọ mmọ ifet ndikabade esịt.—Judges 2:16-20.

¹¹ Ekese ndidem Israel ẹma ẹda ikọt mmọ usụn̄ ẹkesịn ke nsunsu utuakibuot. Nte Abasi ama otop idụt oro ọduọk ke ndondo oro? Baba, enye ikesisọpke iduọk idotenyịn kaban̄a ntịmede ntịmede itie ebuana oro ndifọn n̄kan. Utu ke oro, Jehovah ikọsọpke iyatesịt. Ke owụtde anyanime, Abasi ama ọnọ mmọ ifet ediwak ini ndikabade esịt. Nnyịn ikot ke 2 Chronicles 36:15, 16 ite: “Jehovah Abasi mme ete mmọ ọdọn̄ mme isụn̄ esie utom ke ọtọ mmọ, abak ọdọn̄; koro enye enyenede mbọm ye ikọt esie ye ebietidụn̄ esie: edi mmọ ẹsak mme isụn̄utom Abasi, ẹnyụn̄ ẹsịn ikọ esie ke ndek, ẹnyụn̄ ẹsụn̄i mme prọfet esie, tutu Jehovah obụmede iyatesịt ye ikọt esie, tutu inyeneke edikụre.”

12. Nso ikọ ntiense ke N̄wed Abasi eke Christian usem Greek ọnọ kaban̄a ntak emi Jehovah enyenede anyanime?

¹² N̄wed Abasi eke Christian usem Greek ọnọ uyarade n̄ko nte ke Jehovah esiwụt anyanime man an̄wam ikọt esie oro ẹnamde idiọkn̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, apostle Paul obụp mme Christian oro ẹnamde idiọkn̄kpọ ete: “M̀mê ẹsịn uwak mfọnido ye ododop ye anyanime Esie ke ndek, ke mûfiọkke ete mfọnido Abasi ada fi odụk ke edikabade esịt?” (Rome 2:4) Mme ikọ Peter ẹmi ẹwọrọ ukem n̄kpọ oro: “Ọbọn̄ [“Jehovah,” NW] iduọnke ke edinam un̄wọn̄ọ Esie, ke ido nte ndusụk owo ẹkerede ete, Enye ọduọn; Enye akam enyene anyanime ye mbufo, inyụn̄ iyomke baba owo atak, edi oyom kpukpru owo ẹtua n̄kpọfiọk ẹkabade esịt.” (2 Peter 3:9) Nte otịmde odot, ẹdọhọ nnyịn ‘ida ite anyanime Ọbọn̄ nnyịn ọwọrọ edinyan̄a.’ (2 Peter 3:15) Ntem, nnyịn imokụt ite ke Jehovah enyene anyanime, idịghe ke ntak ntụk m̀mê editehe ube, edi koro enyịn̄ ye mme uduak esie ẹbuana ndien enye enyene mbọm onyụn̄ enyene ima.

Uwụtn̄kpọ Anyanime Jesus

13. Ewe uyarade N̄wed Abasi idu nte ke Jesus Christ ama enyene anyanime?

¹³ N̄kukụre udiana uwụtn̄kpọ anyanime emi Abasi onịmde edi eke Eyen esie, kpa Messiah, Jesus Christ. Enye edi ata eti uwụtn̄kpọ umụm idem n̄kama ye unana edisọp nsio usiene kpa ye oro ayatde esịt.a Nte ke Messiah eyenyene anyanime edi se prọfet Isaiah ekebemde iso etịn̄ ke mme ikọ ẹmi: “Ẹtụk enye, enye onyụn̄ osụhọde idemesie onịm, inyụn̄ itatke inua esiemmọ; ẹda enye nte eyenerọn̄ ẹka, ẹte ẹkewot, ndien kpa nte umanerọn̄ odopde inua ke iso mme andifat enye, kpa ntre enye inyụn̄ itatke inua esiemmọ.” (Isaiah 53:7) Ikọ Peter emi etie ntiense ọnọ ukem akpanikọ oro: “Ke ini owo osụn̄ide Enye, Enye isụn̄ike mmọ usiene; ke ini Enye ebede ke ndutụhọ, Enye itịn̄ke ikọ ndịghe; edi ayak ikọ Esie esịn ke ubọk Andikpe edinen ikpe.” (1 Peter 2:23) Mme mbet Jesus ẹkedomo enye didie ntem ye eneni ofụri ini mmọ kaban̄a enyeemi ekedide andikpon n̄kan! Edi, enye ekenyene anyanime onyụn̄ eme ime ye mmọ didie ntem!—Mark 9:34; Luke 9:46; 22:24.

14. Nso ke uwụtn̄kpọ Jesus ke ndinyene anyanime okponụk nnyịn ndinam?

¹⁴ Nnyịn ikpenyene nditiene uwụtn̄kpọ emi Jesus okonịmde ke ndinyene anyanime. Paul ekewet ete: “Ẹyak nnyịn ifehe mbuba eke anade nnyịn ke iso ye ime, nte nnyịn iwụkde enyịn ise Jesus, kpa Akpan Asan̄autom mbuọtidem nnyịn ye Andinam enye ọfọn ama. Ke ntak idatesịt oro ẹkenịmde enye ke iso enye ama ọyọ eto ndutụhọ, esuene esuene edisịn ke ndek, ama onyụn̄ osụhọde etetie ke ubọk nnasia ebekpo Abasi. Ke akpanikọ, ẹkere ye ntịn̄enyịn enyeemi ọkọyọde orụk idiọk ndutịn̄ oro mme anamidiọk ẹketịn̄de ẹbiọn̄ọ ufọn idemmọ, mbak mbufo ẹdikpa mba ẹkop mmemidem ke ukpọn̄ mbufo.”—Mme Hebrew 12:1-3, NW.

15. Nnyịn isan̄a didie ifiọk ke Jesus ama enyene anyanime onyụn̄ ọyọ mme idomo unyịme unyịme?

¹⁵ Nte ke Jesus ama enyene anyanime onyụn̄ ọyọ mme idomo unyịme unyịme edi se ẹkemede ndikụt nto edu emi enye okowụtde ke ini ẹkemụmde enye. Ke ama akasua ọnọ Peter ke ndisio ofụt man ekpeme Eteufọk esie, Jesus ọkọdọhọ ete: “Ese ete n̄kemeke ndikpe Ete Mi ubọk, mbọ Enye se ibede legion mme angel duopeba idahaemi? Edi se ẹwetde, ẹte, n̄kpọ enyene ndiwọrọ ntem, edinam didie ndien osu?”—Matthew 26:51-54; John 18:10, 11.

Mme Uwụtn̄kpọ Anyanime Efen

16. Didie ke N̄wed Abasi owụt nte ke Joseph eyen Jacob ama enyene anyanime?

¹⁶ Idem mme anana mfọnmma, anamidiọk owo ẹkeme ndinyene anyanime. N̄wed Abasi eke usem Hebrew ọdọn̄ọ mme uwụtn̄kpọ mme anana mfọnmma owo oro ẹkeyọde ukwan̄ edinam ye ime. Ke uwụtn̄kpọ, Joseph eyen Jacob, ete ekpụk owo Hebrew oro, odu. Enye ọkọyọ mme ukwan̄ikpe ye ime emi okotode nditọete esie ye n̄wan Potiphar osịm enye didie ntem! (Genesis 37:18-28; 39:1-20) Joseph ikayakke idomo ẹmi anam enye ayat esịt. Emi ama ana in̄wan̄în̄wan̄ ke ini enye ọkọdọhọde nditọete esie ete: “Mbufo ẹkûduọhọ, ẹkûnyụn̄ ẹyat esịt koro ẹkenyamde mi ken: koro edi Abasi ọkọdọn̄ mi ete mbem mbufo iso ndinịm uwem.” (Genesis 45:4, 5) Nso eti uwụtn̄kpọ anyanime ke Joseph okonịm ntem!

17, 18. Ewe uyarade anyanime ke nnyịn inyene ke se iban̄ade David?

¹⁷ David edi uwụtn̄kpọ anam-akpanikọ asan̄autom Jehovah efen emi ọkọyọde mme ukwan̄ edinam ye ime, enyenede anyanime. Ke ofụbe ufụp Edidem Saul ebịnede nte ebua, David ke idaha iba ekpekekeme ndisio usiene ke ndiwot enye. (1 Samuel 24:1-22; 26:1-25) Edi David ama ebet Abasi, nte ẹkemede ndikụt ke ikọ ẹmi enye eketịn̄de ọnọ Abishai ete: “Jehovah eyewot [Saul]; m̀mê ini n̄kpa esie eyedi; m̀mê enye eyesụhọde ke ekọn̄, ndien atak. Nsa mi-o, ma Jehovah, ndinyanke ubọk mi ntụk enyeemi Jehovah ekeyetde aran.” (1 Samuel 26:10, 11) Ih, David ke odudu esie ama ekeme nditre Saul ndibịne enye. Utu ke oro, David ama emek ndinyene anyanime.

¹⁸ Kere, n̄ko, se ikotịbede ke ini Edidem David ekefehede ọbọhọ abian̄a abian̄a eyen esie oro Absalom. Shimei, owo Benjamin emi otode ufọk Saul, ama otomo David ke itiat onyụn̄ osụn̄i enye, ofioride ete: “Wọrọ, wọrọ, afo owo iyịp, ye oburobụt owo.” Abishai ama oyom Shimei ndiwot, edi David ama esịn ndisio usiene. Utu ke ndinam oro, enye ama afiak owụt edu anyanime.—2 Samuel 16:5-13.

Kere Ban̄a Uwụtn̄kpọ Paul

19, 20. Didie ke apostle Paul okowụt ke imọ imenyene anyanime?

¹⁹ Ke N̄wed Abasi eke Christian usem Greek, nnyịn imenyene eti uwụtn̄kpọ anyanime efen aban̄ade anana mfọnmma owo—kpa apostle Paul. Enye ama enyene ime ndiyọ, kpa anyanime, ke ebuana ye mme asua ido ukpono esie ye mme owo oro ẹkedọhọde ke idi mme Christian. Ih, Paul ama enyene anyanime okposụkedi ndusụk owo ke esop Corinth ẹkedọhọde ẹte: “N̄wed esie ẹdobi ẹnyụn̄ ẹsọn̄; edi enye ke idemesie edi mmemmem, ikọinua esie inyụn̄ idịghe n̄kpọ.”—2 Corinth 10:10; 11:5, 6, 22-33.

²⁰ Ke ntre, ye eti ntak, Paul ama ọdọhọ mbon Corinth ete: “Ke kpukpru usụn̄ imowụt ite idi ata mme asan̄autom Abasi, ke akwa edime ime, ke ukụt, ke mfịghe, ke mbaba, ke ikpa, ke n̄kpọkọbi, ke itie ndutịme, ke ọkpọsọn̄ utom, ke ataba idap, ke edikpa biọn̄; ke edisana ido, ke ifiọk, ke anyanime, ke mfọnido, ke spirit eke asanade, ke ata ima.” (2 Corinth 6:4-6) Ke ukem usụn̄ emi, apostle oro ama ekeme ndiwet nnọ ẹsọk ekemmọ anamutom esie Timothy ete: “Afo ama etiene okụt se n̄kpepde, ye uwem mi, ye uduak mi, ye mbuọtidem mi, ye anyanime mi, ye ima mi, ye ime, ye isịnenyịn, ye ndutụhọ: . . . edi Ọbon̄ akanyan̄a mi ke kpukpru oro.” (2 Timothy 3:10, 11) Nso eti uwụtn̄kpọ ke apostle Paul okonịm ntem ọnọ nnyịn ke ndinyene anyanime!

21. Didie ke ibuotikọ emi etienede ekeme ndin̄wam nnyịn?

²¹ Nte an̄wan̄ade, N̄wed Abasi ọyọhọ ye nti uwụtn̄kpọ anyanime. Jehovah ye edima Eyen esie edi mme akpan uwụtn̄kpọ. Edi edi n̄kpọ nsịnudọn̄ didie ntem ndifiọk nte ke mme anana mfọnmma owo, utọ nte Joseph, David, ye apostle Paul ẹma ẹwụt edu emi! Ẹtịm ibuotikọ etienede mi ndin̄wam nnyịn ndikpebe utọ nti uwụtn̄kpọ oro.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?

◻ Nso ke ọwọrọ ndinyene anyanime?

◻ Jehovah enyene anyanime akpan akpan kaban̄a mme ntak ewe?

◻ Ke mme usụn̄ ewe ke Jesus okowụt nte imọ inyenede anyanime?

◻ Ewe uyarade N̄wed Abasi idu nte ke mme anana mfọnmma owo ẹkeme ndinyene anyanime?

[Mme Ndise ke page 11]

Joseph, Jesus, David, Paul, ye Job ẹkedi uwụtn̄kpọ anyanime

[Ndise ke page 13]

Jesus ama owụt mme mbet esie anyanime