‘Ndidu Uwem ye Usen Jehovah Ekperede ke Ekikere’
NTE LYLE REUSCH OBỤKDE
TOTO ke ata ntọn̄ọ ibuot uti n̄kpọ mi, uwem ubon nnyịn okowụhọ ke ọkpọsọn̄ edinịm ke akpanikọ ke obufa ererimbot edinen ido oro edide. Ete ye eka mi ẹyekot ẹto Bible ẹnọ nnyịn nditọn̄wọn̄ ẹban̄a “obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄” ẹnyụn̄ ẹban̄a ‘enan̄ ye bear ẹdiade n̄kpọ ọtọkiet, lion atade nnyanyan̄a nte enan̄, ndien ekpri eyenọwọn̄ edide andikara mmọ.’ Mmọ ẹma ẹnam enye edi ata idem n̄kpọ, ami mma nsikere ke idemmi ndidi ekpri eyenọwọn̄ oro.—2 Peter 3:11-13; Isaiah 11:6-9.
Ke iduọk isua 1890 eteete mi, August Reusch, ama ekpep mme akpan akpanikọ Bible oto leta ye Charles T. Russell. Enye ama ọkwọrọ ikọ ntatara ntatara ke ye ke n̄kann̄kụk obio esie ke Edere Edere Usoputịn Efakutom Canada, idahaemi edide Yorkton, Saskatchewan. Enye ama esinọ nditọiren esie item ndien ndien ete: “Nditọiren, ẹkpeme 1914!” Edinịm ke akpanikọ nte ke usen Jehovah ama asan̄a ekpere ama anam ete mi enyene usọp ke ekikere oro akakade iso ke ofụri ini uwem esie ndien oro edi usụn̄uwem ọnọ mi.
Ete ye eka mi ẹkedi uwụtn̄kpọ mfọnido. Otu ukpepn̄kpọ Bible eke Saskatoon, Saskatchewan, kpa Esop Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹma ẹsisop idem kpukpru ini ke ufọk nnyịn. Mme asan̄autom ẹsan̄ade-san̄a (ẹkekotde mbonisan̄) ẹma ẹsiwak ndidụn̄ ke ufọk nnyịn. Eyeneka mi eren, Verne, ye eyeneka mi an̄wan, Vera, ye ami ima ibọ ufọn ke n̄kan̄ eke spirit. Ekikere ata idem n̄kpọ ẹma ẹsidu kpukpru ini ẹban̄a etop Obio Ubọn̄ ye usọp usọp udọn̄ ndisian mmọ efen mban̄a enye. (Matthew 24:14) N̄kọfiọkke nte ke mme isua ini iso ami nyebiat akpan ikpehe uwem mi ndikaiso ke utom mbonisan̄ ẹmi ke ndinam utom nte esenyịn Mme Ntiense Jehovah oro asan̄ade-san̄a.
Ke 1927, Ete mi ama anam ubon ọwọrọ okodụn̄ ke Berkeley, California. Ekem, ke ini ọkpọsọn̄ iduọ eke okụk ke 1933, ami mma n̄kụre ukpep ke akwa ufọkn̄wed. Eyeneka mi eren, Verne, ye ami ima ikere ke nnyịn imenyene mfọniso ndinyene utom ke itieutom Ford Motor Company ke Richmond, California. Nte ededi, usen kiet ke ini utọ eke 1935, ami mma ntie n̄kere nte: ‘Edieke anade nnam utom ọkpọsọn̄, ami ukem ntre mmekeme ndinam utom ọkpọsọn̄ mban̄a se idotde.’ Usen oro mma nsịn n̄wed eben̄e ukpọn̄ utom, ndien ke edem usen mma n̄wet nnyom n̄wed eben̄e unam utom ke Bethel, kpa ibuot itieutom ofụri ererimbot eke Mme Ntiense Jehovah, ke Brooklyn, New York. Ke mma n̄kodụk aduai owo idem mbono ke Washington, D.C., ke June 1935, ẹma ẹda mi ke utom Bethel.
Utom Bethel
Nathan Knorr, esenyịn itie umịn̄n̄wed, ama ọnọ mi nnam utom ke itieutom udiọn̄ ufọkidụn̄. Ami ikpọn̄ n̄kanam utom do. Nte akparawa isua-20, mma nda idemmi ke ata akpan n̄kpọ. Mma nsisan̄a n̄kanade itie umịn̄n̄wed, ndien baba owo kiet ikesibụpke mi se nnamde. Brọda Knorr ama owụt esịtekọm ke usụn̄ nte n̄kanamde utom mi, edi enye ama okụt mfịna ke edu uwem. Enye ama anam utom ke idem mi man n̄keme ndikọri ndusụk nsụhọdeidem.
Ama ada ndusụk ini, nte ededi, mbemiso n̄kọfiọkde nte ke Brọda Knorr ke ekenen̄ede odomo ndin̄wam mi. Ntre mma nnam n̄kpeubọk mban̄a edu mi nnyụn̄ nnam ubiere ndinam ọfọn. Oro ekedi ntọn̄ọ anyan, ufiop ufiop itie ebuana ye Brọda Knorr, emi ke January 1942 akakabarede edi etieibuot Watch Tower Society ọyọhọ ita.
Ke ẹsiode utom udiọn̄ n̄kpọ ẹfep, mma n̄kpep ndikama ekese ukwakutom nnam utom ke itie udiann̄wed m̀mê ndida mmọ nnọ un̄wam. Nte ini akade mma nnam utom ke ọfis, n̄wetde nnyụn̄ nnọde ndutịm utom ọwọrọ ke itie umịn̄n̄wed. Ini utọ ye ndaeyo eke 1943 ekedi san̄asan̄a ini ọyọhọde ye utom ye nduaidem. Ererimbot okodu ke ufọt Ekọn̄ Ererimbot II, ndien Mme Ntiense Jehovah ẹma ẹyọ esuene, edimụm, ye edibiere ikpe n̄kpọkọbi nnọ ke kpukpru orụk ukwan̄ edori ikọ. Ke 1940 Akwa Esop Ikpe U.S. ama ebiere ete ke mme ufọkn̄wed ẹkeme ndinam nditọ ufọkn̄wed ẹsikọm ọfọn̄ etakubom. Emi ama edemede oyobio afai ke stet 44 ke otu 48 okodude adan̄aoro. Ẹma ẹbịn nditọn̄wọn̄ ẹdide Ntiense ke ufọkn̄wed, ẹma ẹmụm mme ete ye eka, ndien otu mbon ntịme ẹma ẹbịn Mme Ntiense ẹsion̄o ke obio. Ẹma ẹtop mme owo ẹwot, ẹyet mmọ eken itai ẹnyụn̄ ẹtịme mmọ ntan̄inuen.
Nte mme Ntiense Jehovah ẹken̄wanade ke esop, eboho n̄wed ke uduot ewụhọ oro ẹwetde-wet emi esop ọnọde, uwetn̄kpọ oro ekpeikpe ọnọde mbemiso ẹfan̄ade ikpe ke esop, ye mme uwetn̄kpọ oro mbonutom N̄ka emi ẹsede n̄kpọ ẹban̄a ibet ẹwetde ẹma ẹdi ke okpokoro mi man ẹmịn̄. Kpukpru nnyịn ima isinam utom ke ediwak hour efen efen man ikụre ke ini ẹkenịmde. Ubiereikpe oro osụn̄ọde oto oro, emi Akwa Esop Ikpe ekebierede ke May ye June eke 1943—ke ini ikpe 12 ke otu 13 eketebede Mme Ntiense Jehovah—amakabade edi ubak n̄wetnnịm n̄kpọ ikpe ke mbụk. Ami mmokop inemesịt ndikokụt ke akpa ini nte Jehovah ekebederede usụn̄ ke ndin̄wana nnọ nnyụn̄ nsọn̄ọ n̄wụk eti mbụk nte ibet onyịmede.—Philippi 1:7.
Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi
Ke ndusụk usụn̄ owo ikotịmke nnyịn idem mfọn mfọn ke mme usen oro ndinam akwa utom oro ẹkebemde iso ẹtịn̄ ke Matthew 24:14 mma, oro edide, ‘ndikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ ke ofụri isọn̄ mbemiso utịt edide.’ Brọda Knorr, nte etieibuot N̄ka, ama okụt ufọn edinyene ndutịm unọ ukpep. Adianade ye irenowo mbonufọk Bethel eken, mma mbọ ikot ndisịn enyịn̄ ke “Ukpep Unam N̄kọri ke Utom Ukara Abasi.” Emi ke akpatre ama ọkọri osịm Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi, emi odude ke edinam ke mme esop Mme Ntiense Jehovah toto ke 1943.
Nnyịn ima isop idem ke ubet ukpepn̄kpọ mbonufọk Bethel ke Mbubịteyo Monday, February 16, 1942, ndien Brọda Knorr ama ọnọ akpa ikọ item. Ibuotikọ esie ekedi “Mme uwetn̄kpọ Bible.” Brọda T. J. Sullivan ekedi esenyịn ufọkn̄wed onyụn̄ ọnọ nnyịn item ndin̄wam nnyịn inam n̄kọri. Nte ini akade ẹma ẹnọ mi utom esenyịn ufọkn̄wed Bethel, emi n̄kadade nte akwa ifet. Edi enye ekedi n̄ko ini ubọ ntụnọ.
Mma nsikụt ndudue n̄kaha nnyụn̄ nnana ukpono ke ndinọ eyenete oro okponde ke emana item, ntre Brọda Knorr ama asian mi in̄wan̄în̄wan̄ ete: “Owo ndomokiet imaha nte afo akamade odudu ke usụn̄ oro mîyehe.” Ke ini enye ama akanam akpan n̄kpọ oro ekenyenede nditịn̄ an̄wan̄a ndien sia n̄kopde bụt, ikpọ nsan̄ nsan̄ enyịn Brọda Knorr ama emem. Ke uyo mfọnido, enye ama okot Psalm 141:5 ete: “Yak edinen owo amia mi: enye edidi ke mfọnido: yak enye onyụn̄ asua ọnọ mi; enye edidi ata eti aran, emi mîdibomke mi ibuot.” (King James Version) Ami mmesikama itien̄wed oro ediwak ini ke ini edide mbiomo mi ndinọ mbon en̄wen item edinen̄ede.
Mbemiso Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi ọkọtọn̄ọde, ibat ibat nnyịn ikenyene ifet ndinam ekese an̄wan̄wa utịn̄ikọ. Ke ini Brọda Rutherford akakpade, Brọda Knorr ama anam utom ọkpọsọn̄ ndikọri ukeme utịn̄ikọ esie. Ufọkidụn̄ Bethel mi okodu nnennen ke isọn̄ itieidụn̄ esie, ndien mma nsikeme ndikop enye nte odomode utịn̄ikọ esie ese. Ke ata ata usụn̄ ke ediwak ini, enye ke ọkpọsọn̄ uyo ama esikot utịn̄ikọ an̄wa oro “Emem—Nte Enye Ekeme Ndibịghi?” mbemiso ọkọnọde enye ke mbono Cleveland ke 1942.
Ke Usụn̄
Ke mma n̄kanam utom isua 13 ke Bethel, Brọda Knorr ama ọnọ mi n̄kanam utom ke an̄wa nte esenyịn district. Ke ọnọde mi item aban̄a obufa utom mi, enye ama ọdọhọ ete: “Lyle, afo kemi emenyene ifet ndikam n̄kụt ke akpa ini nte Jehovah anamde n̄kpọ ye ikọt esie.” Ye emi ke ekikere ye ekpatisan̄ iba ke ubọk, mma ntọn̄ọ utom mi nte esenyịn asan̄ade-san̄a ke May 15, 1948. Mbemiso n̄kọtọn̄ọde utom district, mma nnam utom nte esenyịn circuit ke ọfiọn̄ ifan̄.
Akpa otu, m̀mê esop, oro n̄kanamde utom ekedi ekpri otu esịt obio kiet ke Waseca, Minnesota. Ami mma mbemiso n̄wet n̄wed nnọ ẹsọk Dick Cain, asan̄autom otu oro (nte ẹkesikotde esenyịn etiede ibuot ini oro) man edisobo ye ami ke tren. Enye ekedi akpan asiakusụn̄, ndien man osụhọde ubiatokụk, enye okosụk ọwọrọ ndondo oro ke ubet esie emi enye ọkọbọde ke ukpeokụk, emi enye okodude ke ini etuep, aka itieidụn̄ ndaeyo esie, kpa ataya. Nte ededi, ke Minnesota May inen̄ekede idi ini ndaeyo! Okoneyo oro, ke n̄kopde tuep ke ataya oro, mma nnyịk m̀mê usụn̄uwem eyeemi odot ye ami. Mma n̄kop ọkpọsọn̄ etuep oro ekebịghide ke ediwak urua, edi mma mbọhọ.
Ke mme ntọn̄ọ ntọn̄ọ isua oro ke ini n̄kakade n̄kese nsio nsio esop ye circuit, mma ndụn̄ ke mme ufọk nditọete nnyụn̄ n̄kamake ekpatisan̄, mma ndu ke kpukpru orụk ufọkidụn̄, esịnede ndide idap ke isọn̄ufọk utemudia, ke mme n̄kpana ufọtufọk, ke ufiop ufiop ubet enyọn̄ oro ofụm mîdụkke. Ndusụk ini ami mma nsidu ke mme ufọk oro andibuana ke ubon ọbiọn̄ọde se nnyịn inịmde ke akpanikọ. Ke Wisconsin ebe oro mînịmke ke akpanikọ ama esimọnọde enyịn ese mi ofụri urua oro nte edide ndodụk nnyụn̄ n̄wọwọrọ. Ke ini enye ọkọnyọn̄de edi ufọk okoneyo usen kiet akpade mmịn, ami mma nda n̄kop enye ọdọhọde ete ke “iyetop owo oro iwot,” ami mma mbiere nte ke ini ekem ndiwọrọ. Edi mme ifiọkutom oro mînemke ikawakke ke ẹmende ẹdomo ndien ẹkedian inem ke utom mi. Mmọ ẹkedi n̄kpọ ndida nsak iman ke oro ebede.
Mmokụt Nsan̄a
Ami mmeti enye ọfọn. Ke mbono circuit ke Tiffin, Ohio, mma nsobo ye Leona Ehrman, ediye, ekpri eyenan̄wan emi enyenede nsan̄nsan̄ enyịn, emi otode Fort Wayne, Indiana. Ẹkebọk enye n̄ko ke mbuọtidem Christian okonyụn̄ edi anam-akpanikọ asiakusụn̄ ke ediwak isua. Ndinam isan̄ kpukpru ini ikayakke ufan̄ odu ọnọ edidu ọtọkiet, edi nnyịn ima isinyene nneme ke leta. Ekem, ke 1952, mma mbụp, “Nte afo eyema?” ndien enye ama ọdọhọ, “Ih, nyema!” ntre nnyịn ima inam. Nnyịn ima idọ ndọ. Ẹma ẹsiwak ndibụp nnyịn ntak akananam nnyịn mîsụhọkede itetie ke ufọk ye ubon, edi nnyịn iyedọhọ ite ke nnyịn imenyene ubon—nditọeka iren, nditọeka iban, mme ete, ye mme eka ke n̄kpọ nte stet 44 ẹmi nnyịn inamde utom.—Mark 10:29, 30.
Ndusụk owo ẹma ẹbụp ete, ‘Nte akanam mbufo ikpaha mba inyụn̄ ikere ndikpọn̄ utom?’ Ih, awak akan inikiet. Edi ke otu nnyịn mbiba, ke ini kiet ọduọde, kiet eyemenede eken. Isan̄ kiet ami mma n̄kam n̄wet eyeneka mi eren, Verne, mbụpde enye m̀mê mmekeme ndinam utom ye enye ke utom uyet ndom ke ibibene oro enye akanamde. Enye ama ọbọrọ ete ke imọ ima isiwak ndidori enyịn mban̄a oro sia nnyịn ikedide ata n̄kpetn̄kpet nsan̄a ke ini ikọkọride iwọrọ owo. Nte ededi, enye ama ọnọ mi item ete ntịm ndomo ubiere mi nse ye ntịn̄enyịn. Do mma nti ikọ ẹmi Brọda Knorr ekesiwakde nditịn̄ mfiak ntịn̄ nnọ mbonufọk Bethel ete: “Idaha ọkpọsọn̄ ukeme ndikpọn̄ utom; enye ada ukeme ye nsọn̄ọnda ndisọn̄ọ nyịre ke utom fo.” Oro okosụk edi eti item.
Idụhe esenyịn asan̄ade-san̄a emi ọdọde ndọ oro ekemede ndisọn̄ọ nyịre ke utom esie mbịghi ye unana an̄wan emi anamde akpanikọ onyụn̄ ọnọde ibetedem, nte Leona anamde ye ami. Ufiop ufiop, ima ima edu esie ye idara idara edu kpukpru ini ke mme esop amanam ediwak tọsịn owo ẹma enye. Akananam n̄kpaha mba ndisian enye adan̄a nte ami mmade enye. Oro n̄ko, ami mmonịm ke akpanikọ, aman̄wam enye ndisọn̄ọ nyịre ke utom.
Ndinọ Ikọ Ntiense ke Itoro Jehovah
Akpan utom esenyịn district owụhọ ke mbono circuit, ke ebiet emi enye anamde utom kpukpru urua nte etieibuot okpokoro, ọnọ utịn̄ikọ an̄wa, ye esenyịn ufọkn̄wed. Edidiọn̄ Jehovah ke ndutịm emi edi uyarade otode akpanikọ oro nte ke otu mme mbono circuit ke mme itie ikie oro ami n̄kesede enyịn, owo ikokpụhọ ndinịm ndomokiet. Ke akpanikọ, ẹma ẹbiọn̄ọ ndusụk, edi idụhe ndomokiet oro ẹkesịbede ẹfep.
Ke Wooster, Ohio, ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ini utọ eke 1950, nte n̄kasiakde ikwọ ediberi ke edinam mbubịteyo Saturday, otu mbon ntịme ẹwakde ẹbe mme andibiọn̄ọ tọsịn kiet ẹma ẹboho ke an̄wa ufọkmbre oro ẹkenịmde mbono oro. Otu mbon ntịme oro ẹma ẹkama mme ekebe mbumbu nsenunen ndida ntọn̄ọ nnyịn nte nnyịn iwọn̄ọde. Ntre nnyịn ima idụn̄ọde idaha oro okodude inyụn̄ inam ndutịm oro akaiso ye mme ikwọ, ifiọkutom, ye mme utịn̄ikọ Bible oro owo mîkotịmke idem. Mme Ntiense 800 oro ẹma ẹsụhọde ẹtie sụn̄ ye ime.
Ke n̄kanika 2 usenubọk, eyo ama enen̄ede ebịt ata etieti. Nte n̄kpọ eke ẹnamde ndutịm ẹnọ ediwọn̄ọ, mme adaidaha ẹma ẹda n̄kpọ unịme ikan̄ ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndiyet mme nsenunen oro ẹketopde ẹbom ẹbon ke mbenusụn̄ nsio. Otu mbon ntịme oro ẹma ẹfiak ẹboho, ẹkpọn̄de n̄kpetn̄kpet itiembehe bọs oro okofiopde. Edi edinam mme adaidaha oro ekedi ndiwọn̄ọde ntịn̄enyịn̄ mfep, ndien nnyịn ima inam otuowo oro ẹwọn̄ọ ẹnyọn̄ọ sụn̄sụn̄ ebe ke usụn̄ esa. Kpukpru owo ẹma ẹkesịm moto mmọ ke ifụre. Ubiọn̄ọ otu mbon ntịme ama afiak otịbe ke mme mbono Ohio eken, ke Canton, Defiance, ye Chillicothe. Edi afai otu mbon ntịme ama osụhọde ubọk, nte mme ubiere Akwa Esop Ikpe U.S. ke akpatre ọkọtọn̄ọde ndinyene odudu ke idem mme abiatibet.
Nte ini akade mfịna nsọn̄ọidem ama anam ukpụhọde edi se ẹyomde. Ntre ke ufọt ufọt iduọk isua 1970, N̄ka ke mfọnido ama ọnọ mi n̄kanam utom nte esenyịn circuit ke usụk usụk ikpehe California emi mme esop ẹdude ẹkpere ndien mme itie usọbọidem ẹnyụn̄ ẹdude ekem. Ke adan̄aemi utom esenyịn district abuanade ọkpọsọn̄ isan̄ ye edikpeme nnyụn̄ nse ediwak circuit enyịn, utom esenyịn circuit abuana edidiomi mme mbono circuit ye edinọ ye edinam ndomonse ke mme ikpehe ndutịm. Ke adianade do, oyom ẹdiomi ẹnyụn̄ ẹnịm Ufọkn̄wed Utom Usiakusụn̄. Ntre utom mme esenyịn ẹsan̄ade-san̄a, edide district m̀mê circuit, edi usụn̄uwem uyọhọ-ini, usụn̄uwem oro ọnọde utịp.
Nsụk Ndodori Enyịn ke Usen Jehovah
Toto ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ibuot uti n̄kpọ mi ke se ibede isua 70 ẹmi ẹkebede, ami kpukpru ini mmesinyene ọkpọsọn̄ ekikere usọp usọp ini. Armageddon kpukpru ini, ke ekikere mi, esidi okụt okụt. (Ediyarade 16:14, 16) Ukem nte ete mi, ye ete esie mbemiso enye, ami mmodu uwem mi nte apostle oro akakpakde ete, ‘ẹsọn̄ọ ẹyom edidi usen Jehovah.’ Ami kpukpru ini nsise obufa ererimbot oro ẹken̄wọn̄ọde nte ‘ata idem n̄kpọ okposụkedi owo mîkwe.’—2 Peter 3:11, 12; Mme Hebrew 11:1.
Idotenyịn emi ekesịnde mi ke esịt mi toto ke ini uyen eyesu ibịghike. “Uman enan̄ ye bear ẹyeta mbiet,” “lion eyenyụn̄ ata nnyanyan̄a nte enan̄.” ndien “ekpri eyenọwọn̄ eyenyụn̄ akama mmọ.” (Isaiah 11:6-9) Mme ikọ oro Jesus eketịn̄de ọnọ John ke Ediyarade 21:5 etie ubiọn̄ ọnọ mme utọ edemede owo esịt un̄wọn̄ọ oro: “Anditie ke ebekpo onyụn̄ ọdọhọ ete, Sese, mmanam kpukpru n̄kpọ ẹdi mbufa. Enye onyụn̄ ọdọhọ ete, Wet: koro mme ikọ ẹmi ẹdi akpanikọ ye se owo okponịmde.”