Nso N̄kpọ Idara ke Edi Ntem Nditie ke Okpokoro Jehovah!
Nte Ernst Wauer obụkde
Mfịn edi ata mmemmem n̄kpọ ọnọ mi ndidụk mbonoesop Mme Ntiense Jehovah, ndikpep Bible, nnyụn̄ n̄kwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄. Nte ededi, oro ikesiwakke ndidi ntre mi ke Germany. Ke ini Adolf Hitler ekedide akara ukara ufịk, ọtọn̄ọde ke 1933 osịm 1945, edibuana ke mme utọ edinam Christian oro ekesibuana owo ndisịn uwem ke itiendịk.
ISUA oro mbemiso Hitler ọkọbọde ukara, ke ini n̄kedide isua 30 ke emana, ke akpa mma nsobo ye Mme Ntiense Jehovah ke Dresden. Ke January 1935, mma nyak idemmi nnọ Jehovah nnyụn̄ n̄wụt udọn̄ mi ndina baptism. Ẹma ẹkpakpan utom nnyịn ke 1933, ntre ẹma ẹbụp mi ẹte: “Ndi afo ọmọfiọk se ubiere fo ọwọrọde? Afo esịn ubon, nsọn̄idem, utom, ubọhọ-ufụn, ye idem uwem fo ke itiendịk!”
Mma mbọrọ nte, “Ami mma mbat se iditakde, ndien mmeben̄e idem ndinam uduak Abasi nnyụn̄ n̄kpa ke ntak oro.”
Idem mbemiso nnade baptism, mma ntọn̄ọ ndikwọrọ ikọ ke ufọk ke ufọk. Ke enyịnusụn̄ kiet, mma nsobo etubom n̄kparawa SS (Mme Ẹsịne Mbubịt Ọfọn̄ ye Akakan Mbon Ukpeme Hitler), emi okofioride ete: “Ndi afo ufiọkke ute ke ẹkpan owo ndinam emi? Ami mmọn̄ n̄kot mme borisi!”
Mma mbọrọ sụn̄sụn̄ nte, “Kaiso. Ami n̄kukụre nneme n̄kpọ mban̄a Bible, ndien ibet ndomokiet ikpanke oro.” Ekem mma n̄n̄wọn̄ọde n̄ka enyịnusụn̄ efen emi eti eren kiet oro etiede ufan ufan ọkọnọde usọp usọp ikot ete ndụk ndi. N̄kpọ ndomokiet ikotịbeke inọ mi.
Ikebịghike ẹma ẹyak otu ukpepn̄kpọ oro n̄kpọ nte Mme Ntiense ition osịm itiaba ẹkesisopde idem kpukpru urua ẹnọ mi ndise enyịn. Nnyịn ima isikpep mme nsiondi Enyọn̄-Ukpeme oro ẹkesidịbede ẹda ẹto mme idụt efen ẹdụk Germany. Ntre, kpa ye ukpan, nnyịn ima isisụhọde itie ke “okpokoro Obọn̄ [“Jehovah,” NW]” man ẹsọn̄ọ nnyịn idem ke n̄kan̄ eke spirit.—1 Corinth 10:21
Ndisobo Mme Idomo
Ke 1936, J. F. Rutherford, etieibuot Watch Tower Society, ama aka mbono ke Lucerne, Switzerland, onyụn̄ ọnọ nditọete oro ẹkedude ke idaha use enyịn ke utom ukara Abasi ke Germany ikot ndidu do. Sia ẹkebọde ediwak nditọete n̄wed ukaisan̄ mmọ n̄ko mme borisi ẹkpemede ediwak nditọete ketket, ibat ibat owo kpọt ẹkekeme ndidụk. Eyenete oro ekesede enyịn aban̄a utom ke Dresden ọkọdọhọ mi n̄ka ke ibuot esie ke Lucerne.
Mma mbụp nte, “Edi ndi ami n̄kprike n̄kaha nnyụn̄ nnana ifiọkutom?”
Enye ama ọsọn̄ọ mi idem ete, “Se idide akpan n̄kpọ idahaemi edi ndinam akpanikọ. Akpan n̄kpọ edi oro.”
Ibio ini ke mma n̄kọnyọn̄ Lucerne ndi, ẹma ẹmụm mi ẹnyụn̄ ẹdianade mi usọp usọp ẹkpọn̄ n̄wan mi, Eva, ye n̄kpri nditọ nnyịn iba. Ke usụn̄ ẹmende mi ẹka ibuot itieutom mme borisi ke Dresden, mma n̄kọk ibuot nditi itien̄wed Abasi oro edinọde mi ndausụn̄. Mme N̄ke 3:5, 6 ama odụk mi ibuot: “Buọt idemfo ye Jehovah ke ofụri esịt fo; ndien kûberi edem ke asian fo. Diọn̄ọ enye ke kpukpru usụn̄ fo, ndien enye eyenen̄ede usụn̄ fo onịm.” Nditi itien̄wed emi ama ọsọn̄ọ mi idem ọnọ akpa mbụme oro ẹdibụpde mi. Ke oro ebede ẹma ẹsịn mi ke mfafaha ufọk-n̄kpọkọbi, ndien ke esisịt ini ami ke n̄kịmenyịn mma n̄kere ke ẹkpọn̄ mi. Edi akam ofụri esịt oro n̄kọbọn̄de nnọ Jehovah ama anam mi nnyene emem.
Esop ama ebiere n̄kpọkọbi ọfiọn̄ 27 ọnọ mi. Ẹma ẹsịn mi ikpọn̄ ke ebiet utua n̄kpọfiọk ke isua kiet ke Bautzen. Inikiet, akwa anam utom esop kiet oro ama ọkọkpọn̄ utom—enye akada itie owo efen—ama eberede usụn̄ ufọk-n̄kpọkọbi mi onyụn̄ ọdọhọ ke mbọm ete: “Mmọfiọk nte owo iyakke fi okot ndomo n̄wed kiet, edi ekeme ndidi afo omoyom n̄kpọ edinamde esịt fo ana sụn̄.” Ye oro enye ama anyan n̄kani magazine ubon ke ndịbe ọnọ mi onyụn̄ ọdọhọ ete: “Nnyebọ mmọ okoneyo emi.”
Ke akpanikọ, n̄koyomke n̄kpọ ndomokiet emi ‘edinamde esịt mi ana sụn̄.’ Ke adan̄aemi ndude ikpọn̄, mma nti mme itien̄wed Bible ke ibuot nnyụn̄ ntịbi mme ibuotikọ ukwọrọikọ nnyụn̄ n̄kwọrọ mmọ uyo ọwọrọ. Edi mma ntop enyịn nse mme magazine oro m̀mê mmọ ẹsịne mme itien̄wed Abasi—ndien mma n̄kụt ediwak! Kiet ekedi N̄wed Mbon Philippi 1:6, emi okotde ubak ubak ete: “Mmonyụn̄ mbụre mfiọk . . . nte, Enyeemi ọkọtọn̄ọde eti utom ke esịt mbufo eyenam enye ọfọn ama.” Mma n̄kọm Jehovah kaban̄a nsịnudọn̄ emi.
Ke ukperedem ẹma ẹnọ mi n̄ka itienna ọkpọsọn̄ utom. Ekem, ke ini utọ eke 1939, ke ini n̄kpọkọbi mi akanade nte okụre, andise enyịn mban̄a itienna oro ama obụp m̀mê ami mmokpụhọde ekikere mi. “Ami nnyom ndikaiso nnam akpanikọ ke mbuọtidem” ekedi ibọrọ mi. Do enye ama anam mi mfiọk nte ke ẹyenọ mi n̄ka itienna ekikere Sachsenhausen.
Do mma nnyak ọkpọkpọ ọfọn̄ mi nnọ, nyere mmọn̄, ẹkporode mi kpukpru idet ke idem, ndien ẹma ẹnọ mi ọfọn̄ n̄kpọkọbi. Ekem ẹma ẹnam mi mfiak nyere mmọn̄, isan̄ enyeemi nsịnede kpukpru ọfọn̄—kpa edinam oro mbon SS ẹkotde “baptism.” Ke oro ebede ẹma enyịk mi ndida ke an̄wa, mbịtde ofụri ofụri tutu ke mbubịteyo.
Mme Ntiense Jehovah ẹma ẹsibọ ibak ibak ufen ẹto mbon SS ke mme itienna. Ke ediwak idaha nnyịn ikesinyene ndida ke ebiet nsopibuot mbonekọn̄ nte n̄kpọ eke owo mîdidahake aba. Ndusụk ini owo kiet ke otu nnyịn eyeseme ete: “Ndi ikpọfọnke ndidia inem inem eti udia?” Owo efen eyebọrọ ete: “Kûwụk ekikere fo ke mme utọ n̄kpọ oro. Kam kere nte edide n̄kpọ ukpono ndida nnọ enyịn̄ Jehovah ye Obio Ubọn̄ esie.” Ndien owo efen eyedian ete: “Jehovah eyesọn̄ọ nnyịn idem!” Ke usụn̄ emi nnyịn ima isisọn̄ọ kiet eken idem. Ndusụk ini edikam ntop ibuot ufan ufan ama ekem ndidọhọ ete: “Ami nnyom ndinam akpanikọ; afo n̄ko omoyom!”
Udia eke Spirit ke Itienna
Ndusụk owo ẹma ẹda iso ke ndinọ nditọete udia ke n̄kan̄ eke spirit, ndien ẹma ẹmek mi ndin̄wam mmọ. Ndodobi Bible Luther kiet kpọt ke nnyịn ikenyene. Nte ededi, ẹma ẹkpan ndinyene enye. Ntre ikededịp n̄kpọuto emi, ndien ke otu n̄kpri ubet ufọk-n̄kpọkọbi, eyenete oro ẹmekde kpọt ekesikama enye ke ekpri ibio ini. Ke edide edisịm mi, nyedụk idak bed ye utuenikan̄ ekpatọfọn̄ (torchlight) nnyụn̄ n̄kot enye ke n̄kpọ nte minit 15. Mma nsikot mme itien̄wed oro n̄kemede ndineme ke ukperedem ye nditọete ke mme ubet ufọk-n̄kpọkọbi ndọn̄ ke ibuot. Ke ntem, ẹma ẹtịm edisuan udia eke spirit ke ndusụk udomo.
Ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ kpukpru nditọete ndiben̄e Jehovah n̄kaiso udia eke spirit ke akam, ndien enye ama okop n̄kpeubọk nnyịn. Ke ini e-tuep eke 1939 ye 1940 eyenete oro ẹkekọbide obufa obufa ama ekeme ndisịn ibat ibat obufa nsiondi Eyọn̄-Ukpeme ke ukot esie oro ẹdade eto ẹnam ndụk itienna. Emi eketie nte utịben̄kpọ, sia ẹkesidụn̄ọrede kpukpru owo ye ntịn̄enyịn.
Ke ntak ukpeme, ẹkesinam mme magazine ẹmi ẹdu ẹnọ nditọete oro ẹmekde-mek ini kiet ke usen kiet. Inikiet, ke ini ẹkebọpde itie udiọn̄ moto, ami mma n̄kụbọ ke ukpe oro ẹkesiakde n̄kot ke adan̄aemi eyenete kiet odude ke enyọn̄ ekpeme. Ke idaha efen mma ndori Enyọn̄-Ukpeme ke ifụhi mi ke “ini ukịm ọfọn̄” nnyịn (ke mbubịteyo nnyịn ima isisụhọde itetie ke itieidụn̄ mbonekọn̄ oro ikodude idiọn̄ ọfọn̄ oro isisịnede ke ubọk ye mme n̄kpọ eken), ke adan̄aemi nditọete ẹtiede ke n̄kan̄ emi ye n̄kan̄ eken nte mbon ukpeme. Ke ini owo SS ekedide, mma nsọsọp ndịp Enyọn̄-Ukpeme oro. Ke ekpedide ẹma ẹmụm mi ọkpọkọwọrọ ndida mi uwem.
Jehovah ama an̄wam nnyịn ke utịbe utịbe usụn̄ ke ndinam nnyịn iti mme n̄kpọ oro ẹbọpde-bọp ke mme ibuotikọ oro. Ọkpọsọn̄ mmemidem ama esinam mi nde ọkpọsọn̄ idap ke okoneyo. Edi ke okoneyo ke mma n̄kokot Enyọn̄-Ukpeme, nyedemede ke ediwak ini nnyụn̄ nti mme n̄kpọ oro ata mfọn mfọn. Nditọete oro ẹkemekde ke mme ubet ufọk-n̄kpọkọbi eken ẹma ẹnyene ukem ifiọk-n̄kpọntịbe oro. Ntre Jehovah ama anam ukeme uti n̄kpọ nnyịn ọsọp man nnyịn ikeme ndisuan udia eke spirit. Nnyịn ikesinam emi ke ndisan̄a mbịne eyenete kiet kiet ọkpọkpọ nnyụn̄ nsọn̄ọ enye idem.
Ndinam Akpanikọ Tutu ke N̄kpa
Ke September 15, 1939, mbonekọn̄ oro ẹsinọde nnyịn utom ẹma ẹnam isan̄ ẹfiak ẹdi itienna ẹbakde ẹkan nte ido esidide. Nso ikedi ntak? Ẹkeyom ndiwot August Dickmann, kiet ke otu n̄kparawa nditọete nnyịn, an̄wan̄wa. Mbon Nazi ẹkenịm ke akpanikọ nte ke emi eyenam akwa ibat Mme Ntiense ẹkan̄ mbuọtidem mmọ. Ke uwotowo oro ama ekebe, ẹma ẹsuan kpukpru mbon-n̄kpọkọbi eken ẹnyọn̄ọ. Edi ẹma ẹbịn nnyịn Mme Ntiense Jehovah ẹka iso ye edem ke ebiet nsopibuot mbonekọn̄, ẹtịghade ẹnyụn̄ ẹmiade nnyịn ke eto tutu nnyịn ikemeke ndisan̄a aba. Ẹma ẹnyịk nnyịn ndisịn ubọk ke n̄wed ikan̄de mbuọtidem nnyịn; mîdịghe ntre, ẹyetop nnyịn n̄ko ke ikan̄ ẹwot.
Ke ndan̄n̄siere, owo ndomokiet ikesịnke ubọk. Ke akpanikọ, obufa owo-n̄kpọkọbi, emi ekesịnde ubọk ke edide edisịm, kemi ama abiat usịnubọk esie efep. Enye ama emek ndikpa ye nditọete esie akan ndikpọn̄ itienna nte owo mbia. Ke mme ofiọn̄ oro ẹketienede, ẹma ẹda ọkpọsọn̄ utom, idiọk ukama kpukpru ini, ye editre udia ẹnọ nnyịn ufen. Se iwakde ikan nditọete nnyịn ikie ẹma ẹkpan̄a ke ini ọkpọsọn̄ etuep eke 1939 ye 1940. Mmọ ẹma ẹmụm nsọn̄ọnda mmọ ke Jehovah ye ke Obio Ubọn̄ esie ẹkama tutu ke ata utịt.
Ekem Jehovah ama ọnọ ndusụk ubọhọ. Ẹma ẹnọ ediwak nditọete ẹkenam utom ke obufa itienna oro ẹkebọpde, ke ebiet emi mmọ ẹkebọde ediwak udia. Akande oro, ndutụhọ ama osụhọde ubọk esisịt. Ke ini utọ eke 1940, ẹma ẹnọ mi n̄ka itienna ekikere eke Neuengamme.
Ndutịm N̄kpọ Eke Spirit ke Neuengamme
Ke ini n̄kosịmde, ama odu otu kiet emi esịnede Mme Ntiense 20, ẹmi mînyeneke Bible m̀mê mme n̄wed en̄wen. Mma mbọn̄ akam nnọ Jehovah nte enye akpakam an̄wam mi man nda mme n̄kpọ oro n̄kekpepde ke Sachsenhausen nsọn̄ọ nditọete idem ke Neuengamme. Nte akpa usio-ukot, mma nti mme itien̄wed nnyụn̄ mmek mmọ nte itien̄wed Abasi eke usen ke usen. Ekem ẹma ẹnam ndutịm ẹnọ mme mbonoesop emi n̄kekemede ndinam n̄kpọ oro n̄kokotde ke ibuotikọ Enyọn̄-Ukpeme ke Sachsenhausen an̄wan̄a. Ke ini mbufa nditọete ẹkedide ẹdisịm, mmọ ẹma ẹbụk mme n̄kpọ oro mmọ ẹkekpepde ke mme Enỵọn̄-Ukpeme eke ndondo oro.
Etisịm 1943 ibat Mme Ntiense Jehovah ke Neuengamme ama ọdọk okosịm 70. Ẹkesima ndiyak Mme Ntiense Jehovah ẹnam utom ke an̄wa ke ọwọrọde ọkpọn̄ itienna, utọ nte edinam mme itie ẹsana ke ẹma ẹkeduọk bọm. Nte utịp, nnyịn ima ikeme ndida mme Bible, Enyọn̄-Ukpeme ye ndusụk n̄wed ye n̄kpri n̄wed N̄ka ke ndịbe ndụk itienna. Nnyịn n̄ko ima isibọ mme ekwo leta, ito itie ubọn̄wed, ẹsịnede mme n̄wed efen efen ọkọrọ ye ndatndat wine ye uyo eke leaven mîdụhe ndida nnịm Editi eke isua ke isua. Nte an̄wan̄ade Jehovah ama esikịm mbon oro ẹkesidụn̄ọrede mme ekwo ẹmi enyịn.
Sia nnyịn ikasuanade idụn̄ọ ke nsio nsio ufọkidụn̄ mbonekọn̄, nnyịn ima itọn̄ọ otu ukpepn̄kpọ Enyọn̄-Ukpeme itiaba, kiet kiet enyenede andikpep ye andida itie esie. Ẹma ẹsision̄o idem Enyọn̄-Ukpeme ndịbe ndịbe ke ọfis etubom itienna oro emi n̄kanamde utom ke ibio ini. Ke ntre, otu ukpepn̄kpọ kiet kiet ke nsuhọde n̄kaha ẹma ẹsibọ ofụri nsiondi kiet ndikama ke ukpepn̄kpọ mmọ eke urua ke urua. Owo ikabiatke ndomo mbonoesop kiet ifep. Ke adianade do, usenubọk kiet kiet ke ebiet nsopibuot mbonekọn̄, mme otu oro ẹma ẹsibọ itien̄wed eke usen ke usen kiet, esịnede utịn̄ikọ oro ẹdade ẹto Enyọn̄-Ukpeme.
Ini kiet mbon SS ẹkedu ke nduọkodudu, ntre nnyịn ima ikeme ndinịm mbono oro ebịghide ke ubak usen inyụn̄ ineme nte ikemede ndikwọrọ ikọ ke itienna oro. Nnyịn ima ibahade itienna oro isịn ke mme efakutom inyụn̄ idomo ke nde ke nde ndida “gospel Ubọn̄ Abasi” nsịm mbon-n̄kpọkọbi. (Matthew 24:14) Sia mbon-n̄kpọkọbi oro ẹketode nsio nsio idụt, nnyịn ima inam n̄kpri kad oro ẹnamde utom nnyịn ye Obio Ubọn̄ an̄wan̄a ke ediwak usem. Nnyịn ima ikwọrọ ikọ ifịk ifịk tutu eyedi se mbon-n̄kpọkọbi ukara ẹkụnide ẹte: “Ebiet ekededi emi afo akade, kpukpru se afo okopde edi utịn̄ikọ aban̄ade Jehovah!” Ibatutom an̄wautom nnyịn ama akam osịm n̄kọk itieutom ke Bern, Switzerland.
Kpukpru n̄kpọ ẹma ẹsan̄a nte ọfọnde tutu ke mme Ndedịbe Borisi ẹma ẹkenam ndụn̄ọde ke kpukpru itienna ekikere ke 1944. Owo ikọfiọkke itie mbehe n̄wed nnyịn ke Neuengamme, edi ẹma ẹkụt ndusụk n̄kpọ ke ubọk Karl Schwarzer ye okịm. Ẹma ẹbụp nnyịn mbụme ẹnyụn̄ ẹmia nnyịn ke usen ita. Ke ini ọkpọsọn̄ imia oro ama okokụre, nde unan ẹma ẹyọhọ nnyịn mbiba ke idem. Nte ededi, ke un̄wam Jehovah, nnyịn ima ibọhọ.
Akpakịp Edidiọn̄ eke Spirit
Utan̄-Udian udịmekọn̄ ama edisana mi ayak ke May 1945. Ke ndan̄nsiere usen oro ẹkesanade mi ẹyak, mma ntọn̄ọ ndinam isan̄ ye ekpri otu nditọete ye mbon oro ẹnyenede udọn̄. Ke ikpade mba, nnyịn ima isụhọde itie ke obube mmọn̄ kiet ke akpa obio-in̄wan̄ oro ikedide idisịm inyụn̄ in̄wọn̄ mmọn̄ do. Ke mfiakde n̄kop odudu, mma ntọn̄ọ ndisan̄a ke ufọk ke ufọk ye Bible mi ke ubọk. Ama otụk akparawa an̄wan kiet ke idem etieti ndifiọk nte ke nnyịn Mme Ntiense Jehovah ikodu ke itienna ekikere ke ntak mbuọtidem nnyịn. Enye ama adaha inikiet inikiet odụk itie utemudia esie, ọwọrọde edi ye obufa mmọn̄eba ye mme bred oro ẹsiakde esịt ẹdọn̄ unam edinọ nnyịn.
Ke oro ebede, ke isụk isịnede ọfọn̄ itienna ekikere nnyịn, nnyịn ima itan̄a etop Obio Ubọn̄ ke ofụri obio-in̄wan̄ oro. Owo obio oro efen ama okot nnyịn udia mfọnido. Enye ama ọnọ nnyịn mme n̄kpọ oro nnyịn ikananade ke ediwak isua. Nso inem inem udia! Edi, nnyịn ikadiaha udia oro ke en̄weme. Nnyịn ima ibọn̄ akam inyụn̄ idia ke sụn̄sụn̄ ido oro eyede. Emi ama otụk mme andida nse ke idem tutu eyedi ke ini ikọtọn̄ọde mbonoesop ke oro ebede, mmọ ẹkpan̄ utọn̄ ekop utịn̄ikọ Bible. N̄wan kiet ama onyịme etop oro ndien mfịn enye edi eyenete nnyịn an̄wan eke spirit.
Nnyịn ima isan̄a ika iso iso inyụn̄ ikụt ukpeme Jehovah ke ndyọ ndyọ usụn̄. Nso akwa idaha ke edi ntem ndikaiso ndara kpukpru udia eke spirit oro esop Jehovah emịn̄de nnyụn̄ mbuana enye ye mmọ en̄wen, ke ifụre idahaemi! Ke mme isua oro ẹketienede, ẹma ẹnọ ibetedem nnyịn ke Jehovah ọyọhọ utịp, ẹfiak ẹnọ.
Ọtọn̄ọde ke 1945 osịm 1950, mma nnyene ifet ndinam utom ke Bethel eke Magdeburg ndien ekem, tutu ke 1955, ke ọfis Watch Tower Society ke Berlin. Ke oro ebede, mma nnam utom nte esenyịn asan̄ade-san̄a tutu ke 1953, ke ini n̄wan mi, Hilde, ọkọdọhọde ke imoyomo. (Eva, akpa n̄wan mi, ama akpa ke ini n̄kpọkọbi emi, ndien mma mfiak ndọ ndọ ke 1958.) Eyenan̄wan nnyịn ama akabade edi ifịk ifịk Ntiense ke ukperedem.
Nso kaban̄a nditọ oro n̄kenyenede nto akpa ndọ mi? Ke mfụhọ, akpan mi ikowụtke udọn̄ ke akpanikọ. Edi adiaha mi Gisela ama owut, ndien enye ama odụk ufọkn̄wed isụn̄utom Gilead ke 1953. Enye idahaemi anam utom ye ebe esie ke kiet ke otu Ufọkmbono ke Germany. Ye un̄wam Jehovah, mma n̄keme ndinam utom nte asiakusụn̄ ofụri-ini toto ke 1963 nnyụn̄ nnam utom ke ebiet oro ekeyomde un̄wam, akpa ke Frankfurt ndien ekem ke Tübingen.
Tutu usen mfịn, ami ke n̄kaiso ndidara kpukpru ndutịm oro ẹnamde ke esop Jehovah kaban̄a mbonufọk mbuọtidem esie. (1 Timothy 3:15) Idahaemi, edi mmemmem n̄kpọ ndinyene udia eke spirit, edi nte nnyịn imesidara enye kpukpru ini? Ami mmonịm ke akpanikọ nte ke Jehovah enyene ekese edidiọn̄ ọnọ mbon oro ẹbuọtde idem ye enye, ẹsọn̄ọde ẹda ẹnam akpanikọ, ẹnyụn̄ ẹdiade udia ke okpokoro esie.
[Ndise ke page 26, 27]
(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)
ITIENNA EKIKERE SACHSENHAUSEN
A. Mme ufọkidụn̄ mbon SS
B. Okụre ukot-enyịn̄
C. Ufọk-n̄kpọkọbi
D. Ebiet udu-ikpọn̄
E. Ebiet usion̄o owo idan̄
F. Ebiet uwotowo
G. Ubet ofụm n̄kpa