“Ẹkûfiomo Nditọ Mbufo”

“MME ete, ẹkûfiomo nditọ mbufo.” Ntre ke apostle Paul ọkọdọhọ. (Ephesus 6:4) Ke mme idụt Edem Usoputịn, ẹmi mme ete ye eka ẹsisobode mfịghe ye mfịna oro otode obio ntatenyịn, isimemke utom inọ mmọ ndinam n̄kpọ ye nditọ mmọ ke mfọnido. Ndien ndibọk nditọ idịghe ekpri n̄kpọ ke mme idụt oro ẹtọn̄ọde-tọn̄ọ uforo. Edi akpanikọ, idaha udu uwem ekeme ndisụhọde ubọk n̄kan nte edide ke Edem Usoputịn. Edi mme ido uwem ye mme ido edinam oro ẹbịghide ẹkeme ndinam mme ete ye eka ẹnam n̄kpọ ye nditọ mmọ ke usụn̄ oro ekemede ndikpu m̀mê ndifiomo mmọ.

Ke ndusụk idụt oro ẹtọn̄ọde-tọn̄ọ uforo, ẹnịm nditọ ke nsụhọde n̄kan itie oro ẹdiọn̄ọde m̀mê ẹnọde ukpono. Ke ndusụk ntatenyịn ẹsida nduari ye ekọn̄ ekọn̄ uyoikọ ẹdọn̄ nditọ utom, ẹfioride n̄kpo ẹnyụn̄ ẹsuenede. Owo isiwakke ndikop nte akwa owo etịn̄de ikọ mfọnido ye eyenọwọn̄, idịghe nditetịn̄ mban̄a edu mbukpek nte “mbọk” ye “sọsọn̄ọ.” Ediwak ete ẹkere ke ana mmimọ iwụt odudu mmimọ ye n̄kpọsọn̄ ubọk; ẹsision̄o n̄kposọn̄ ikọ ye n̄kpọsọn̄ imia.

Ke ndusụk ntatenyịn mbon Africa, ẹkam ẹse eyenọwọn̄ ndibemiso n̄kọm akwa owo nte usọn̄enyịn. Edi ọsọ n̄kpọ ndikụt mme uyen, ye ndodobi mbiomo ke ibuot, ke ime ẹbetde unyịme man ẹkọm otu ikpọ owo. Ikpọ owo ẹmi ẹyekaiso ke nneme mmọ, ẹfụmide mme uyen oro ẹbetde tutu mmọ ẹnyịme ndiyak mmọ ẹnọ ekọm. N̄kukụre ke ẹma ẹkenọ ekọm oro ke ẹkeme ndiyak mmọ ẹbe.

Ubuene edi n̄kpọ en̄wen oro ekemede ndibiat mfọnọn̄kpọ nditọn̄wọn̄. Nditọn̄wọn̄ ẹsitaba nsọn̄idem ye uka n̄wed mmọ ke ndinam utom nte nditọufọk. Ẹsinọ nditọn̄wọn̄ n̄kpọsọn̄ utom ke ufọk nte mîdotke. Ndien ke ini mme ubon oro ẹdude ke obio-in̄wan̄ ẹnọde nditọ mmọ ẹka ikpọ obio man iman ẹse enyịn ke adan̄aemi ẹkade n̄wed, ekpere ndidi ẹsiwak ndikama mmọ nte ifụn. Ke akpanikọ, kpukpru idiọk ukama ẹmi ẹdi mfiomo ọnọ nditọ!

Se ‘Ndifiomo Mmọ’ Ọwọrọde

Ndusụk ete ye eka ẹyak mme ọwọrọetop ido ukama nditọ omụm mmọ ye unana edikere mban̄a mme utịp. Nte ededi, edi ye eti ntak ke Ikọ Abasi akpak mme ete ye eka ete ẹkûfiomo nditọ mmọ. Akpasarade ikọ Greek oro ẹkabarede “ẹkûfiomo” ke ataata usụn̄ ọwọrọ “mbufo ẹkûnam esịt ayat.” (Kingdom Interlinear) Ke N̄wed Mbon Rome 10:19, ukem ikoedinam oro ke ẹkabade “nyat mbufo esịt.”

Today’s English Version ke ntre ọdọhọ ete: “Ẹkûnam n̄kpọ ye nditọ fo ke usụn̄ oro edinamde mmọ ẹkop iyatesịt.” The Jerusalem Bible ọdọhọ ukem ntre ete: “Ẹkûdede ẹnam nditọ mbufo ẹyat esịt.” Bible ke ntre itịn̄ke iban̄a n̄kpri iyatesịt oro ete m̀mê eka ke ndudue ekemede ndinam eyen esie okop ke ntak unana mfọnmma, m̀mê enye ndibiom ntụnọ oro ẹnọde ke nnennen usụn̄ ikpe. Nte ekemde ye Lange’s Commentary on the Holy Scriptures, ufan̄ikọ Bible emi etịn̄ aban̄a “ibụmede ibụmede, ntuai ntuai, idiọk ukama nditọ, tutu . . . ẹbịn mmọ ẹduọk ẹnyụn̄ ẹkpak ẹsịn ke ubiọn̄ọ, nsọn̄ibuot ye usua.”

Nte andikpep oro J. S. Farrant ọdọhọde: “Akpanikọ edi nte ke nditọn̄wọn̄ ẹdi mme owo. Mmọ inamke n̄kpọ ke ndobo ndobo usụn̄ iban̄a n̄kann̄kụk mmọ nte mme eto ẹnamde. Mmọ ẹsinam n̄kpọ ẹban̄a edinam.” Ndien ediwak ini edinam n̄kpọ mban̄a idiọk ukama esisụn̄ọ ke ndibiat idaha eke spirit ye eke ntụk. Ecclesiastes 7:7 ọdọhọ ete: “Koro ufịk anamde enyene-ibuot owo akabade edi ndisịme [“adama idat,” NW].”

Ndibọk Nditọ ke Ntụnọ Abasi

Inaha mme ete ye eka oro ẹyomde nditọ mmọ ẹkaiso ẹsan̄a ke akpanikọ ẹyak idaha n̄kann̄kụk ye mme ido obio ẹdi akpan n̄kpọ oro ẹbierede nte mmọ ẹkpekamade nditọ mmọ. (Men 3 John 4 domo.) Ke ama okodụri mme ete ye eka utọn̄ aban̄a edifiọmo nditọ mmọ, Paul ama adian do ete: “Ẹkama mmọ ke ntụnọ ye item Ọbọn̄ [“Jehovah,” NW].” (Ephesus 6:4) Ke ntre mme edumbet Jehovah ẹkon̄ ẹkan mme ido m̀mê ekikere n̄kann̄kụk.

Ke adan̄aemi edide ọsọ n̄kpọ ke ndusụk idụt ndikama nditọ nte mme usụhọde owo m̀mê nditọufọk, Bible ọdọhọ ke Psalm 127:3 ete: “Sese, nditọ ẹdi udeme Jehovah: mfri idịbi onyụn̄ edi n̄kpọ eyenutom.” Ndi ete m̀mê eka ekeme ndisụk ndu ke eti idaha ye Abasi edieke enye akamade udeme esie nte mîdotke? Ikemeke-keme. Inyụn̄ idotke ndikere nte ke nditọ ẹdu uwem n̄kukụre man ẹyụhọ udọn̄ mme ete ye eka mmọ. Ke 2 Corinth 12:14, Bible eti nnyịn ete: “Koro idịghe nditọ ẹkpenịm n̄kpọ ẹnọ ete ye eka, edi ete ye eka ẹnọ nditọ.”

Emi iwọrọke ite ke ẹkpenyene ndisio nditọ mfep ke udeme utom oro mmọ ẹnyenede ndinam ke ufọk. Edi nte owo ikpenyeneke mfọnn̄kan ufọn eyen oro ke ekikere? Ke uwụtn̄kpọ, ke ini ẹkebụpde Yaa, ekpri eyenan̄wan Christian kiet ke Africa, m̀mê nso idi n̄kpọ oro enye akpamade akan ete ye eka esie ndinam nnọ enye, enye ama ọbọrọ ete: “Ami nnyom ẹsụhọrede utomufọk mi ke mme usen oro nnamde ndutịm uwọrọ an̄wautom.” Ntem edieke eyen enyenede mfịna edika ufọkn̄wed m̀mê mme mbonoesop ke ini ke ntak ọkpọsọn̄ utomufọk, nte ikpetịmke ifọn ndinam mme edinen̄ede?

Edi akpanikọ, ekeme ndidi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ndinam n̄kpọ ye n̄kpri owo. Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndinam n̄kpọ ye mmọ ke usụn̄ oro mîdịghe ndikama ke idiọk usụn̄ m̀mê ndifiomo? Mme N̄ke 19:11 ọdọhọ ete: “Mbufiọk owo iyakke enye ọsọp iyatesịt.” Ih, akpa afo emekeme ndidomo ndifiọk eyen fo nte san̄asan̄a owo. Eyen kiet kiet edi isio isio, ye mme n̄kpọ amade, ukeme, ye mme udọn̄ idemesie. Nso idi mmọemi? Nte afo amada ini ndikpep eyen fo mfiọk nnyụn̄ mfiọk ibọrọ nnọ mbụme emi? Ndinam utom nnyụn̄ ntuak ibuot ọtọkiet, ndibuana ke unọ idem inemesịt ubon—mme n̄kpọ ẹmi ẹnọ mme ete ye eka ifet ndisan̄a n̄kpere nditọ mmọ.

Ke 2 Timothy 2:22, Paul ama etịn̄ inem inem ikọ en̄wen ke ini enye ọkọdọhọde Timothy ete: “Fehe kpọn̄ mme idiọkitọn̄ ini uyen.” Ih, Paul ama ọfiọk ete ke ini uyen ekeme ndidi ini afanikọn̄. Ndyọ ndyọ ukpụhọde esida itie ke ikpọkidem ye ke ntụk. Ima ẹnyenede ẹnọ owo isio uduot esikọri. Ke ini emi, mme uyen ẹsiyom ima ima ndausụn̄ oro ọkọride osịm ọyọhọ idaha man ẹfep ikpọ ndudue. Owo ikpenyeneke ndinam n̄kpọ ye mmọ nte n̄kpọ eke mmọ ẹdide mme oburobụt owo. Eyenan̄wan kiet emi ẹsiyatde enye esịt, emi ete esie edide Christian ekeseme ete: “Edieke mmenamke use, edi ete mi odori mi ikọ ete ke mmanam, ọwọrọ ndien ke mmekeme ndika n̄kanam.” Utu ke ndinyene ndiọi ekikere, nịm eyen fo ke akpanikọ. (Men 2 Thessalonica 3:4 domo.) Utu ke ndiyom ndudue, nyene ima ima mbọm ye mbufiọk oro odude ke n̄kemuyo.

Ẹkeme ndibọhọ ediwak mfịna, nte ededi, edieke mme ete ye eka ẹbemde iso ẹneme mme n̄kpọndịk ido uwem oro eyen asakde iso ese. Ti, ete ke Abasi odori mme ete ye eka mbiomo edikpep nnyụn̄ nteme nditọ mmọ ke Ikọ Abasi. (Deuteronomy 6:6, 7) Oro ekeme ndiyom ekese ini ye ukeme. Ke ndiọkiso, ndusụk ete ye eka ẹsikpu ndikaiso ke utom unọ ukpep mmọ ke ntak mmọ ẹnanade ime. Unana ifiọkn̄wed, kpa akamba mfịna ke ediwak idụt oro ẹtọn̄ọde-tọn̄ọ uforo, esibiọn̄ọ mme ete ye eka efen efen.

Ke ndusụk idaha ẹkeme ndikot Christian oro ọkọride osịm ọyọho idaha ndinọ un̄wam. Ekeme ndidi sụk edinọ ete m̀mê eka oro mîtịmke inyene ifiọk ekikere. (Mme N̄ke 27:17) Mîdịghe enye ekeme ndibuana edin̄wam ke ndinịm ukpepn̄kpọ ubon. Edi emi ibiomokede ete mbiomo edikpep nditọ esie Ikọ Abasi. (1 Timothy 5:8) Enye ekeme ndisịn ukeme ndisan̄a ye nditọ esie ke an̄wautom nnyụn̄ nneme mme n̄kpọ eke spirit ke ini udia m̀mê ke mme idaha oro ẹdotde.

Uyen oro ọkọride ebịne idaha akwa owo nte ido edide esiyom nda-ke-idem oro okponde akan. Ediwak ini ẹsida emi nte unana nsụkibuot m̀mê usọn̄enyịn. Emi ekpedi n̄kpọ iyatesịt didie ntem edieke ete ye eka esie ẹkpenamde n̄kpọ ye enye nte ekpri eyenọwọn̄ ẹnyụn̄ ẹsịnde ndinọ enye ifụre oro okponde ke mme edinam esie! Ukem ntre ekpedi ndifiomo mmọ ke ndibiere kpukpru n̄kpọ ke uwem nnọ enye—ufọkn̄wed, utom, ndọ—ye unana edineme n̄kpọ ye enye ke sụn̄sụn̄ ye edu oro owụtde ukpono. (Mme N̄ke 15:22) Apostle Paul ama akpak ekemmọ mme Christian ete “ke ekikere ẹtie nte ikpọ owo.” (1 Corinth 14:20) Nte mme ete ye eka ikpoyomke nditọ mmọ ẹkọri ẹwọrọ owo—ke ntụk ye ke n̄kan̄ eke spirit? Edi, ẹkeme ndinọ ukeme ‘ifiọk udiọn̄ọ n̄kpọ’ eyenọwọn̄ ukpep n̄kukụre ebe ke “nnam mmehe.” (Mme Hebrew 5:14) Man ada mmọ anam n̄kpọ ana ẹnọ enye ndusụk udomo ifụre ndinam edimek.

Ndibọk nditọ ke n̄kpọsọn̄ usen emi imemke utom. Edi mme ete ye eka oro ẹtienede Ikọ Abasi ifiomoke m̀mê iyatke nditọ mmọ esịt “mbak esịt ediduọ mmọ.” (Colossae 3:21) Utu ke oro, mmọ ẹdomo ndikama nditọ mmọ ke ima, mbufiọk, ye uku. Ẹnọ nditọ mmọ ndausụn̄, inyịkke-nyịk; ẹbọk, ifụmike-fụmi; ẹdemede ndinyene ima, inamke ẹkop iyatesịt m̀mê ẹkụt edikpu.

[Ndise ke page 31]

Ndibre “oware,” kpa mbre Ghana oro ẹbrede ke ufọk, esinọ ete ye eka ẹmi ifet ndibuana ye nditọ mmọ