Ntak Emi Ekese Unana Idotenyịn Odude-e?

IDOTENYỊN kaban̄a uwem oro ọfọnde akan—ẹmenyene enye ke akpatre! Ediwak owo oro ẹkedụn̄de ke se ikedide East Germany adan̄aoro ẹma ẹnịm emi ke akpanikọ ke ini Ibibene Berlin ọkọduọde ke November 1989. Nte ededi, ke ebịghide esisịt akan isua kiet ke ukperedem, mmo ẹma ẹseme ẹban̄a nte “ẹkutde ọsọn̄ido ererimbot unam mbubehe ukara mbio obio nte ọsọn̄de ndiyọ akan uwem oro Ibibene Berlin ekekpemede.” Utịp-e? Unana inemesịt ye unana idotenyịn oro ọkọride-kọri.

Afai ke ufọk ye ke obio ẹkeme ndinyịk mme owo ndikpọn̄ ufọk ke ndiyom ifụre, edi ibat ibat owo ẹkụt enye. Ye ndusụk owo utịp edi ndidu uwem ke otu mbon oro mînyeneke ufọkidụn̄, ẹmi ẹdụn̄de ke mme efak ikpọ obio. Ke ndusụk idụt ediwak owo ẹkụt idemmọ ke awak-n̄kukọhọ edinam ukara. Sia mîkemeke ndinyene ufọkidụn̄ ke ntak mmọ mînyeneke utom, mmọ ikemeke ndinyene utom ke ntak mînyeneke adres ufọkidụn̄. Mme itieutom ukara ẹsede n̄kpọ ẹban̄a mfọnọn̄kpọ owo ẹsidomo ndin̄wam, edi esida ini ndikọk mme mfịna ẹmi. Ntre edikpu ye unana idotenyịn ẹsidụk ẹdi.

Unana idotenyịn amanam ediwak iban ẹnam n̄kpọ oro enyenede ndịk. Ke ntọt oro Women and Crime in the 1990s, ekpep ibet oro, Dr. Susan Edwards, anam an̄wan̄a ete: “N̄kpri n̄kaiferi ndibuana [ke usan̄a akpara] enyene nnennen ebuana ke ndutịm uforo, idịghe unana edinọ idem ntụnọ m̀mê idaha ubon.” Ukem ntre, n̄kpri n̄kparawa oro ẹkpọn̄de ufọk man ẹkeyom utom ediwak ini isikwe utom. Ndusụk mmọ, ke unana idotenyịn, ẹsikabade ‘iren akpara,’ ẹyakde idem ẹnọ mme adan̄ ukemuduot man ẹnyene udia ye ebiet udakibuot, ẹkabade ẹdi se otu mme abiatibet ẹkamade ẹnam n̄kpọ ke ufọn idemmọ.

Nsọn̄ido nsọn̄ido edinam ukaraidem, afai, mme nsọn̄ọn̄kpọ ndutịm uforo, kpukpru ẹmi ẹkeme ndidemede mme idaha unana idotenyịn. Idem mbon ikpọ ifiọk ibọhọke emi nte mmọ ẹyomde ndimụm owowo usụn̄uwem n̄kama ke adan̄aemi ẹn̄wanade ye mme mfịna okụk oro ọkọride-kọri. Utịp-e? Nte Edidem Solomon eke eset ọkọdọhọde, “Ufịk [ananam] enyene-ibuot owo akabade edi ndisịme”!a (Ecclesiastes 7:7) Ke akpanikọ, unana idotenyịn amada ibatowo oro ọkọride-kọri okosịm ata ebeubọk usụn̄ ukọk mfịna—kpa uwotidem.

Ata Ebeubọk Usụn̄ Ukọk Mfịna

Ediwak uwotidem oro adade itie ke otu n̄kparawa owo owụt ete ke mfịna unana idotenyịn akam etiene otụk mmọ. Ewetmbụk n̄kpọntịbe Britain kiet okobụp ete: “Nso itịbe ke eyo nnyịn oro anamde ata ekese uyen ẹnana idotenyịn?” Ke ndụn̄ọde oro ẹkenamde ye nditọn̄wọn̄ oro ẹdude ke ufọt isua 8 ye 16 ke emana ẹmi ẹkedade ẹka ufọkibọk ke ẹma ẹkedomo ndiwot idem ke ndida ibọkn̄kpa, Dr. Eric Taylor eke Institute of Psychiatry ke London ọtọt ete: “N̄kpọ n̄kpaidem kiet ekedi nte ediwak nditọn̄wọn̄ ẹkedude ke n̄kịmenyịn ye unana idotenyịn kaban̄a mme n̄kpọ.” Britain nditọt n̄kpọ nte mme idaha edikokoi nda ibọkn̄kpa 100,000 edi oro owo mîkpaha ke isua kiet kiet owụt nte mme owo ke mbrenyịn ẹyomde un̄wam.

N̄ka unam ufọn kiet ke Britain ama ọtọn̄ọ ubịnikọt edikpan̄ utọn̄ nnọ mbon unana idotenyịn. Ke usụn̄ emi mme ọnọitem esie ẹma ẹtịn̄ nte inọde “mme n̄kpọ ke ukpụhọ n̄kpa.” Edi, mmọ ẹnyịme ẹte ke mmimọ ikemeke ndikọk mme mfịna oro ẹnamde mme owo ẹnana idotenyịn.

N̄wedmbụk n̄kpọntịbe oro, The Sunday Correspondent ọdọhọ ete ke ibat uwotidem owụt “udomo ubahade ye unana edidianakiet oro odude ke n̄kaowo.” Ntak emi ibat uwotidem ọdọkde mfịn? N̄wedmbụk n̄kpọntịbe oro ama asiak “unana ufọkidụn̄, n̄kọri un̄wọn̄ n̄kpọsọn̄ mmịn, ndịk Aids ye ediberi mme ufọkibọk udọn̄ọ mbeibuot” nte mme n̄kpọ ẹmi ẹnụkde mme owo ẹdọn̄ ke utọ udomo unana idotenyịn oro tutu mmọ ẹkere ẹban̄a edida uwem mmọ nte edide n̄kukụre usọbọ ke mfịna mmọ.

Nte idotenyịn ekededi odu ndibịn unana idotenyịn mfep? Ih! “Ẹmenede enyịn ke enyọn̄, ẹnyụn̄ ẹmenede ibuot mbufo ke enyọn̄” edi ikot oro Jesus ọkọnọde! (Luke 21:28) Nso ke ikọ esie ọkọwọrọ? Nso idotenyịn odu do?

[Mme Ikọ idakisọn̄]