Nso Ikwan̄a ye Ima Okụk?

PAUL ye Mary ẹkenyam akamba ufọkurua ke ubuene ubuene obio kiet ke Africa.a Ebede ke ndinam utom ọkpọsọn̄ okoneyo ye uwemeyo, mmọ ẹma ẹnyene ediwak okụk. Nte ini akade Mary ama ekeme ndinam mbụre mban̄a akamba obufa ufọk oro ọkọyọhọde ye nti n̄kpọ ndụn̄ufọk. Amaedi Paul, enye ama ekeme ndiwat ata ọsọn̄urua moto ke obio.

Usen kiet otu oro ẹbiọn̄ọde ukara ẹma ẹsobo ye Paul. Mmọ ẹma ẹkpak ẹte: “Nnyịn iyom mbubehe fo esinọ [$100] kpukpru ọfiọn̄ man an̄wam se nnyịn iyomde ndinam.” Ke mîyomke ndibuana ke en̄wan unyan̄a ukara, Paul ye Mary ẹma ẹsịn uko uko. Ke ntak edida san̄asan̄a mmọ, ẹma ẹkere ẹte ke mmọ ẹsibọ un̄wam okụk ẹto ukara. Ke utịturua kiet, ke adan̄aemi Paul ye Mary mîkodụhe ke obio, ẹma ẹbụme ufọkurua mmọ, ẹnyụn̄ ẹsịn ikan̄ ke moto ye ediye ufọkidụn̄ mmọ.

Ke akpanikọ, emi edi mbụk akamade mfụhọ, edi nte nnyịn imekeme ndikpep n̄kpọ nto enye? Ekeme ndidi afanikọn̄ emi ọbọde mmọ inyene mmọ isịmke ediwak owo oro ẹsinamde utom ọkpọsọn̄ man ẹkabade ẹdi mbon inyene, edi nso kaban̄a ini iso? Ntak emi Bible ọdọhọde ete ke “mmọ eke ẹyomde ndidi mbon inyene ẹduọ ẹsịne ke idomo ye afia ye ediwak ndisịme ye idiọk udọn̄, eke ẹdụride owo ẹsụhọde ke nditaha ye nsobo”?—1 Timothy 6:9.

Ekikere Oro Adade Ukem Ukem Kaban̄a Okụk

Nte Bible ọdọhọde, ana ata Christian ọnọ mbonufọk esie oro ẹberide edem ke enye mme n̄kpọ obụkidem. Mme idaha, utọ nte unana utom m̀mê unana nsọn̄idem, ẹkeme ndinam emi edi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ndusụk ini. Ke n̄kan̄ eken, Christian oro okoide-koi esịn ndinọ mbonufọk esie n̄kpọ “esịne nsa ye mbuọtidem, onyụn̄ ọdiọk akan owo eke mînịmke ke akpanikọ.”—1 Timothy 5:8.

Ke ndusụk obio-in̄wan̄, mme owo ẹdu uwem ẹto in̄wan̄ ebe ke nditọ udia mmọ nnyụn̄ mbọk mme ufene. Ndusụk owo inen̄ekede inyene se ẹdade okụk ẹdep, ẹnyenede mme n̄kpọ uduuwem ẹto edida n̄kpọ n̄kpụhọ ye n̄kpọ. Nte ededi, ata ọsọ usụn̄ oro mme andise mban̄a ubon ke okụk ẹnọde ubon mmọ n̄kpọ edi ndinam ndusụk orụk utom mbọ okụk. Mmọ ẹda okụk oro mmọ ẹbọde ẹdep udia ye mme n̄kpọ eken oro ẹtịpde n̄kpọ ẹsịn ke mfọnọn̄kpọ ubon mmọ. Adianade do, okụk oro ẹsụhọde ye eti ibuot ekeme ndinọ ndusụk udomo ukpeme ke mme ini nsọn̄ọn̄kpọ m̀mê afanikọn̄. Ke uwụtn̄kpọ, ẹkeme ndida n̄kpe okụk usọbọidem m̀mê ndida ndiọn̄ akpan n̄kpọ oro abiarade ke ufọk. Oro edi ntak Bible etịn̄de nte enende ete ke “[okụk] edi se ikpemede” ye nte ke enye “ọbọrọ kpukpru n̄kpọ.”—Ecclesiastes 7:12; 10:19.

Sia okụk anamde ediwak n̄kpọ ntre, n̄kpọndịk odu ke ndikọri ukwan̄ ekikere mban̄a odudu esie. Christian enyene ndidiọn̄ọ mban̄a ukeuke ukeme oro enye enyenede ke ẹmende ẹdomo ye mme n̄kpọ eken oro ẹtịmde ẹdi akpan n̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, Bible emen ufọn okụk odomo ye eti ibuot otode Abasi, ọdọhọde ete: “Eti ibuot [edi] se ikpemede, inyene onyụn̄ edi se ikpemede, edi ata ifiọk ye eti ibuot eyenam mme andinyene enye ẹdu uwem.” (Ecclesiastes 7:12) Ke nso usụn̄ ke eti ibuot otode Abasi enyene ufọn emi akan okụk?

Ndikpep N̄kpọ Nto N̄kpọntịbe Edem

Mme n̄kpọntịbe oro ẹkedade itie ke Jerusalem ke isua 66 E.N. ẹwụt nte eti ibuot otode Abasi enyenede ufọn akan okụk. Ke ẹma ekebịn mbonekọn̄ Rome oro ẹkedade ekọn̄ ẹdụk obio ẹfep, anaedi mme Jew ke Jerusalem ẹma ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke ini iso mbubehe ẹma ẹfọn adan̄aoro. Ke akpanikọ, mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndimịn̄ okụk idemmọ ndida ndia usọrọ obufa ubọhọ-ufụn mmọ. Ẹma ẹwet n̄kpọ ke okụk mmọ, ke usem Hebrew ye mme utọ uwetn̄kpọ nte “Eke ubọhọ-ufụn Zion” ye “Edisana Jerusalem.” Ke mbufa isua kiet kiet, mmọ ẹma ẹsibot mbufa okụk ye mme idiọn̄ọ ẹwụtde mmọ nte ẹdide “ọyọhọ isua iba,” “ọyọhọ isua ita,” ye “ọyọhọ isua inan̄.” Mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ẹma ẹbụhọde ibat ibat okụk ẹnyenede uwetn̄kpọ “ọyọhọ isua ition,” asan̄ade ekekem ye isua 70 E.N. Nte mme Jew ẹdide Christian ẹma ẹse obufa okụk mme Jew nte eti idiọn̄ọ ubọhọ-ufụn eke ebịghide?

Baba. Koro mmọ ẹma ẹnyene mme ọniọn̄ ọniọn̄ ikọ Eteufọk mmọ ke ekikere. Jesus ama ebemiso etịn̄ aban̄a mbon Rome ndida ekọn̄ ndụk obio emi akadade itie ke 66 E.N. Enye ama eteme mme anditiene enye ete ke ini enye etịbede yak mmọ ‘ẹfen̄e ẹwọrọ ke Jerusalem.’ (Luke 21:20-22) Mbụk owụt ete ke mme Jew oro ẹkedide Christian ẹma ẹnam kpasụk ntre. Mmọ nte an̄wan̄ade ẹma ẹnyịme mme n̄kpọ, inyene, ye mme ifet unam mbubehe ẹtak mmọ ke ntak ediwọrọ n̄kpọn̄ Jerusalem. Isua inan̄ ke ukperedem, mbonekọn̄ Rome ẹma ẹfiak ẹdi ẹnyụn̄ ẹdikan obio ẹkụk.

“Ata ediwak gold ẹma ẹdu ke Obio,” nte ewetmbụk oro, Josephus, emi okokụtde ke enyịn ọkọdọhọde. Edi ediwak okụk ikekemeke ndinyan̄a Jerusalem nsio ke akan̄, oro akakade-kaiso “ọdiọk akan” onyụn̄ “osobode ofụri ufọk ye mme ubon.” Ndusụk mme andidụn̄ obio ẹma ẹmen okụk ẹdade gold ẹnam ẹmen ẹnyụn̄ ẹdomo ndifehe n̄wọrọ ke obio. Edi mme asua mmọ ẹma ẹwot mmọ, ẹnyụn̄ ẹsiak mmọ idịbi man ẹsion̄o okụk oro. “Kaban̄a mbon inyene,” Josephus anam an̄wan̄a ete, “ndidu ke Obio ekedi n̄kpọndik ukem nte ndikpọn̄ enye; koro ke ntak ẹdide owo emi efehede ọkpọn̄ obio ẹma ẹwot ediwak owo ke ntak okụk mmọ.”

Ke se isụhọrede ikan ọfiọn̄ itiokiet ọtọn̄ọde ke ini emi ẹkekande obio ẹkụk, ẹma ẹsobo Jerusalem, ndien se iwakde ikan mbio obio miliọn kiet ẹma ẹkpan̄a ke akan̄, idiọk udọn̄ọ, ye ofụt. Ima okụk ama okịm ediwak owo enyịn, adade mmọ osịm nsobo ye n̄wụre, ke adan̄aemi edida mme ikọ ọniọn̄ nsịn ke edinam akanamde mme Jew ẹkedide mme Christian ẹbọhọ.

Oro ikedịghe n̄kukụre n̄kpọntịbe ke mbụk emi okụk okokpude mme owo ke ini nnanenyịn. Nso ibak ibak eteufọk ke ima okụk ekeme ndidi ntem! (Matthew 6:24) Akande oro, enye ekeme n̄ko ndibọ fi inemesịt idahaemi.

Inemesịt Oro Okụk Mîkemeke Ndidep

Ọkpọsọn̄ ekikere kaban̄a edikabade ndi owo inyene ekeme ndibiọn̄ọ owo ndikụt ekese inemesịt oro mîyomke ediwak okụk. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a inem inem ebuana eke ubon, mme ufan akpanikọ, mme ndyọ ndyọ n̄kpọ, uyai uyai usoputịn, ata ọkpọsọn̄ obuma, nyayama ikpaenyọn̄, idọkọ oro mme unam ẹnamde, m̀mê mme frawa ye eto ke akai oro owo mîbiatke.

Edi akpanikọ, ndusụk mbon inyene ẹsinyene ekese ini ndidara mme n̄kpọ inemesịt eke enyọn̄ emi, edi n̄wakn̄kan ke otu mmọ ẹnen̄ede ẹnana ini ata etieti, ẹdomode ndisọn̄ọ mmụm inyene mmọ n̄kama m̀mê ndinam ọtọt. Edi esen nte ekpededi, inemesịt esiwak ndiyan̄a idem mbon oro ẹnyenede ini nduọkodudu. Emi akpa mme anam ndụn̄ọde eyomfịn idem. Thomas Wiseman obụp ke n̄wed esie oro, The Money Motive—A Study of an Obsession ete, “Didie ke nnyịn ikeme ndinam akpanikọ emi an̄wan̄a nte ke n̄kpọ oro ediwak owo ẹnen̄erede ẹyom, ẹnyụn̄ ẹbuọtde idem ke enye nte orụk ofụri usọbọ, ke ini ẹnyenede enye ekpenyene nsio nsio orụk mfịna ọtọn̄ọde ke edikpu tutu osịm mfụhọ?”

N̄kpọ kiet oro ekemede ndibọ owo inyene inemesịt nduọk edi unana edikeme ndifiọk mbon ẹmi ẹdide mme ata ufan esie. Enyene-inyene Edidem Solomon ama okụt ete “ke ini n̄kpọ ẹwakde, mmọ eke ẹdiade mmọ ẹnyụn̄ ẹwak.” (Ecclesiastes 5:11) Ediwak mbon inyene ẹmenyene editịmede esịt n̄ko ke ndidomo nditịm mme ufọn inyene mmọ nnịm m̀mê ndinam ọtọt. Emi esiwak ndikpan mmọ ndide idap inem inem. Bible anam an̄wan̄a ete: “Idap owo utom enịn̄e, adiade esisịt, onyụn̄ adiade ediwak: edi uyụhọ owo inyene iyakke enye ede idap.”—Ecclesiastes 5:12.

Ima okụk ekeme ndibiat itie ebuana ke ufọt ubon ye mme ufan koro enye ekeme ndidomo owo anam mme edinam unana edinam akpanikọ ye ubiatibet. Mme ama okụk ẹsiwak ndiwọn̄ọde mbịne mbre mfọniso. Ke mfụhọ, udọn̄ ediyom ndifiak mbre mbre mfọniso inikiet efen kpọt amada ediwak owo ekesịn ke isọn. Ọkọkudọn̄ọ mbeibuot kiet ke South Africa ọkọdọhọ ete, “Ke ini mmọ ẹdide ẹbịne mi, [mbon oro ekikere mmọ owụhọde ke mbre mfọniso] ẹsiwak ndisịm idaha oro mmọ mîkemeke nditre aba, mmọ ẹma ẹtataba utom, mbubehe, ufọkidụn̄, ndien esiwak ndidi nte ke mme ubon mmọ ẹma ẹkpọn̄ mmọ.” Ntọt Bible emi edi akpanikọ didie ntem: “Owo akpanikọ okụt ediwak ufọn: edi owo eke ọkọde wowo inyene idibọhọke ufen.”—Mme N̄ke 28:20.

‘Enye Otịbe Mba Onyụn̄ Efe Ọnyọn̄’

Ntak efen oro ima okụk enen̄erede edi n̄kpọndịk ntre edi nte ke mme ukara owo ikemeke ndidiana kiet ọyọhọ ọyọhọ m̀mê ndikụt nte ke ẹnam okụk enyene ekọmurua oro mîkpụhọkede ke ofụri ererimbot; m̀mê mmọ ndikeme ndikpan iduọ ndutịm uforo, unana, ye iduọ ke mbubehe unyamurua. N̄wo, uyịpinọ, ye ekọmurua mme n̄kpọ ndidọk n̄ko ọsọn̄ọ akpanikọ eke ikọ odudu spirit ẹmi: “Kûkpa utom man enyene n̄kpọ: tre asian fo emi. Nte afo ediyak enyịn fo efe odụk ke esịt? Amanam, enye idụhe: koro enye editịbede mba ke idemesie: enye efe ọnyọn̄ ke heaven nte ntrukpom.”—Mme N̄ke 23:4, 5.

Ekọmurua n̄kpọ ndidọk. Mfịna oro ke akpanikọ idịghe ke mme idụt unana kpọt. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ isua ikie emi, ekọmurua n̄kpọ ndidọk ndien ndien ama osịm mme idut uforo ke ufọt ufọt Europe. Ke uwụtn̄kpọ, mbemiso Ekọn̄ Ererimbot I, mark, okụk mbon Germany ama ekpere ndidi ukem ye shilling mbon Britain, franc mbon France, m̀mê lira mbon Italy. Isua duop ke ukperedem, shilling, franc, ye lira ẹkedi ukem ye mark 1,000,000,000,000. Nso utịp ke ekọmurua n̄kpọ ndidọk usọp usọp enyene ke idem mme owo ke mme n̄kaowo oro ẹforode? Adam Fergusson ke n̄wed esie oro When Money Dies ọkọdọhọ ete, “Edieke se ikotịbede inọ mme Akpan Odudu ẹmi ẹkekande ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ iduọk isua 1920 edide se ẹdade ẹbiere, do [okụk ndiduọ] osion̄o utọ idiọkitọn̄, afai, unana inemesịt, ye usua oro edi, ẹmi akpan akpan ẹtode ndịk, nte ke n̄kaowo ndomokiet ikemeke ndibọhọ ndu ye unana edibiomo ndo nnyụn̄ n̄kpụhọde.”

Ke 1923, Germany ama afiak emenede ekọmurua okụk esie ke ndisio ikpîkpu 12 oro mfep man akani mark 1,000,000,000,000 inikiet inikiet akabade edi ukem ye obufa mark kiet. Edinam emi ama anam ekọmurua n̄kpọ ẹtre ndikaiso ndọk edi ama enyene ndiọi utịp efen. Fergusson anam an̄wan̄a ete: “Edifiak nnam okụk enyene iwụk, emi akatakde ediwak tọsịn owo, ama ọbọ ediwak miliọn owo n̄kpọ uduuwem mmọ, onyụn̄ abiat idotenyịn ediwak miliọn owo efen efen, ke usụn̄ efen ama onịm enyene-ndịk ekọmurua oro ofụri ererimbot enyenede ndikpe.” Nte an̄wan̄ade, “enyene-ndịk ekọmurua” emi ewetn̄wed oro ekenyenede ke ekikere ekedi ntọn̄ọ ukara Nazi ye Ekọn̄ Ererimbot II.

Nte ke ediwak okụk oro ẹnimde ke ban̄k ama okpu ediwak owo ntre ke ini edem ekpenyene ndidi eti ntọt ke mme ini unana iwụk ke ndutịm uforo eke ofụri ererimbot emi. Eyen Abasi ke idemesie ama odụri owo utọn̄ ete ke okụk eyekpu mme owo, emi ke akpanikọ otịbede ediwak ini. (Luke 16:9) Edi n̄kponn̄kan ye ata ntatara edikpu eke okụk edida itie ke ini Jehovah Abasi edibierede ikpe ọnọ idiọk ererimbot emi. “Inyene ididoroke ke usen iyatesịt: edi eti ido osio owo ke n̄kpa.”—Mme N̄ke 11:4.

Ke ntre, edi akpan n̄kpọ didie ntem nte nnyịn owo kiet kiet idomo ndimụm edinen idaha ye mme ata Ufan nnyịn, Jehovah Abasi ye Jesus Christ ikama!

Ebiet Emi Nsinsi Inemesịt Otode

Paul ye Mary, oro ẹkesiakde ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, ẹkedi Mme Ntiense Jehovah. Ke ediwak isua mmọ ẹma ẹbuana ke utom ukwọrọikọ uyọhọ-ini. Nte ededi, udọn̄ oro mmọ ẹkenyenede ẹban̄a inyene ama anam mmọ ẹtre ndidụk mme mbonoesop Christian, ndien mmọ ẹma ẹtre ndibuana mbuọtidem mmọ ke an̄wan̄wa utom ukwọrọikọ. Edi mmọ ẹma ẹfiak ẹdemede. Ke ẹma ẹkewo ẹnyụn̄ ẹfọp ufọk mmọ Mary ama ọdọhọ ete, “Idahaemi ami mmekeme ndikụt adan̄a nte mîwụtke ifiọk ndikabiat ofụri ini ye ukeme mi ke n̄kpọ oro ekemede ndibe mfep ke minit ifan̄.” Ye inemesịt, ebe ye n̄wan emi ẹma ẹkpep n̄kpọ mbemiso ekebịghide akaha. Ih, akakan idiọk oro ima okụk ekemede ndinam edi nditre owo ndinyene itie ebuana oro ẹnyịmede ye Jehovah Abasi ye Jesus Christ. Ke ẹsiode mme Ufan ẹmi ẹfep, nso idotenyịn ke nnyịn ikeme ndinyene ndibọhọ utịt idiọk ererimbot emi ndụk obufa ererimbot edinen ido oro ẹn̄wọn̄ọde?—Matthew 6:19-21, 31-34; 2 Peter 3:13.

Ntre edide afo ada idemfo ke enyenen̄kpọ m̀mê ubuene, kpeme biọn̄ọ ndikọri ima okụk. Nam n̄kpọ ndinyene nnyụn̄ mmụm akakan n̄kpọuto n̄kama—kpa eti idaha ye Jehovah Abasi. Afo emekeme ndinam emi ke ndinọ ọyọhọ n̄kpan̄utọn̄ ke usọp usọp ikot emi: “Spirit ye n̄wanndọ ẹdọhọ ẹte, Di. Owo eke onyụn̄ okopde, yak enye ọdọhọ ete, Di. Owo eke itọn̄ asatde, yak enye edi. Owo eke amade, yak edi edibọ mmọn̄ uwem ke ikpîkpu.”—Ediyarade 22:17.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 8, 9]

Edem okụk mbiba oro ẹkemịn̄de ke ini nsọn̄ibuot mme Jew enyenede uwetn̄kpọ oro “ọyọhọ isua iba”

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.