Ekpụhọde Ke Ekikere ẹnyụn̄ Ẹnam Enyịn Esịt An̄wan̄a
“Mmọdọhọ ndien ntem, nnyụn̄ nsọn̄ọ ntịn̄ ke Ọbọn̄, nte mbufo ẹkûsan̄a aba nte mme Gentile efen ẹsan̄ade.”—EPHESUS 4:17.
1. Nso ke ekikere ye esịt nnyịn ẹnam ẹnọ nnyịn?
EKIKERE ye esịt ẹdi iba ke otu ata utịbe ukeme oro mme owo ẹnyenede. Okposụkedi mme edinam eke esịt ye ekikere mîdịghe se ẹkemede ndibat, mmọ ke idemmọ ẹdi isio isio ye kiet eken. Edu, ikọ, ido, mme ntụk, ye se nnyịn idide kpukpru edi se usụn̄ nte ekikere ye esịt nnyịn ẹnamde n̄kpọ ẹnen̄erede ẹtụk ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ.
2, 3. (a) Didie ke Bible ada mme ikọ oro “esịt” ye “ekikere” etịn̄ ikọ? (b) Ntak emi nnyịn ikpekerede iban̄a esịt ye ekikere?
2 Ke Bible, “esịt” esiwak ndida mban̄a n̄kpọ oro onụkde owo anam n̄kpọ, mme ntụk, ye mme ekikere esịtidem, ndien “ekikere” ada aban̄a ifiọk ye ukeme ukere n̄kpọ. Edi, mmọ idịghe kiet ofụri ofụri. Ke uwụtn̄kpọ, Moses ama akpak nditọ Israel ete: “Onyụn̄ ekere ke esịt fo [ikọ idakisọn̄ (NW), “ana eti ke ekikere fo”], ete ke Jehovah edi Abasi.” (Deuteronomy 4:39) Ye mme scribe oro ẹkeduakde idiọk uduak ẹban̄a enye, Jesus ọkọdọhọ ete: “Nsinam mbufo ẹkerede idiọk ekikere ke esịt mbufo?”—Matthew 9:4; Mark 2:6, 7.
3 Emi owụt nte ke ekikere ye esịt ẹnyene n̄kpet n̄kpet ebuana. Mmọ ẹsinyene ebuana ye kiet eken, ndusụk ini ẹnọde kiet eken odudu ndinam n̄kpọ nte otu oro adianade kiet, edi ediwak ini ẹn̄wana ye kiet eken kaban̄a ndida ubọn̄. (Matthew 22:37; men Rome 7:23 domo.) Ke ntak emi, man inyene uma Jehovah, inaha nnyịn idiọn̄ọ iban̄a idaha esịt ye ekikere nnyịn ikpọn̄îkpọn̄ edi ana nnyịn n̄ko inọ mmọ ukpep ndinam utom ọtọkiet ke edidianakiet, ndisan̄a afan̄ kiet. Ana nnyịn ikpụhọde ke ekikere inyụn̄ inam enyịn esịt an̄wan̄a.—Psalm 119:34; Mme N̄ke 3:1.
‘Usụn̄ Oro Mme Idụt Ẹsan̄ade’
4. Didie ke Satan enyene odudu ke ekikere ye esịt mme owo, ndien nso idi utịp?
4 Satan edi etubom abian̄a ye n̄kari. Enye ọmọfiọk nte ke man ikara mme owo, ke ana imọ iket ekikere ye esịt mmọ. Toto ke ntọn̄ọ mbụk owo, enye amakama mme n̄kari n̄kari usụn̄ kiet m̀mê eken ndinyene odudu ke ekikere ye esịt mme owo. Nte utịp, “ofụri ererimbot . . . esịne ke ubọk andidiọk.” (1 John 5:19) Ke akpanikọ, Satan omokụt unen etieti ke ndinyene odudu ke esịt ye ekikere mme owo ke ererimbot tutu Bible etịn̄ aban̄a mmọ nte “n̄kwakwan̄a ye idiọk emana.” (Philippi 2:15) Apostle Paul nte an̄wan̄ade ama etịn̄ aban̄a idaha esịt ye ekikere n̄kwakwan̄a ye idiọk emana oro, ndien ikọ esie anam n̄kpọ nte ntọt ọnọ kpukpru nnyịn mfịn. Ke uwụtn̄kpọ, mbọk kot N̄wed Mbon Ephesus 4:17-19, nyụn̄ men domo ye ikọ Paul ke N̄wed Mbon Rome 1:21-24.
5. Ntak emi Paul ekewetde okopodudu item ọnọ mbon Ephesus?
5 Nnyịn imekeme ndikụt ntak emi Paul ekewetde utọ n̄kpọsọn̄ ntọt oro ọnọ mme Christian ke Ephesus ke ini nnyịn itide nte ke obio oro ama ọwọrọ idiọk etop kaban̄a mbiara ido uwem esie ye ukpono ndem. Okposụkedi mbon Greek ẹma ẹkenyene mme ọwọrọetop ekere n̄kpọ ye mbon akwaifiọk, etie nte ukpepn̄wed mbon Greek ama ọnọ ediwak owo ifet oro okponde akan ndinam idiọk, ndien ido edinam mmọ n̄kukụre okototịm ọdiọn̄ mmọ idem ọnọ idiọkn̄kpọ mmọ. Paul ama ekere ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ aban̄a ekemmọ mme Christian esie oro ẹkedụn̄de ke utọ n̄kann̄kụk oro. Enye ama ọfiọk ete ke ediwak mmọ ẹkedi mme owo eke mme idụt ke mbemiso ẹma ẹnyụn̄ ‘ẹsan̄a nte ekemde ye editịm n̄kpọ ererimbot emi.’ Edi kemi mmọ ẹma ẹnyime akpanikọ. Ẹma ẹnam ekikere mmọ okpụhọde, ẹma ẹnyụn̄ ẹnam enyịn esịt mmọ an̄wan̄a. Ke akande kpukpru n̄kpọ eken, Paul okoyom mmọ “ẹsan̄a nte odotde ikot emi.”—Ephesus 2:2; 4:1.
6. Ntak emi nnyịn ikpenyenede udọn̄ ke mme ikọ Paul?
6 Idaha edi kpa ntre mfịn. Nnyịn n̄ko idu uwem ke ererimbot n̄kakwan̄a ido, idiọk ido uwem, ye mme edinam nsunsu ido ukpono. Ediwak owo ke otu nnyịn inikiet ko ikodu uwem nte ekemde ye editịm n̄kpọ eke ererimbot emi. Ndusụk ke otu nnyịn imesinyene n̄kpet n̄kpet ebuana ye mbon ererimbot kpukpru usen. Ndusụk nnyịn idụn̄ ke mme ufọk oro edu ererimbot akarade. Ke ntre, edi akpan n̄kpọ ete nnyịn idiọn̄ọ se ikọ Paul ọwọrọde inyụn̄ ibọ ufọn ito item esie.
Mme Ikpîkpu ye Ekikere Ekịm
7. Nso ke ikọ Paul oro “ikpîkpu ekikere mmọ” ọkọwọrọ?
7 Man ọnọ okopodudu nsọn̄ọ ke item esie oro nte mme Christian “ẹkûsan̄a aba nte mme Gentile efen ẹsan̄ade,” Paul ama ebemiso asiak “ikpîkpu ekikere mmọ.” (Ephesus 4:17) Nso ke oro ọwọrọ? Ikọ oro ẹkabarede “ikpîkpu,” nte ekemde ye The Anchor Bible, “ọwọrọ ukpọk ukpọk n̄kpọ, editie ifu, ikpîkpu n̄kpọ, ndisịme n̄kpọ, n̄kpọ eke mînyeneke uduak, ye edikpu.” Ntem, Paul okowụt ete ke uwọrọetop ye ubọn̄ eke mbon Greek ye Rome ẹkeme nditie nte se ifọnde edi edibịne mmọ ekenen̄ede edi ukpọk ukpọk n̄kpọ, ndisịme n̄kpọ, ye n̄kpọ eke mînyeneke uduak. Mbon oro ẹsịnde esịt mmọ ke uwọrọetop ye ubọn̄ idikwe n̄kpọ ndomokiet ke akpatre ibọhọke mfụhọ ye edikpu. Ukem edumbet oro edi akpanikọ aban̄a ererimbot mfịn.
8. Ke mme usụn̄ ewe ke mme edinam ererimbot ẹdi ikpîkpu?
8 Ererimbot enyene mbon ifiọk mmọ ye mme ọwọrọiso owo ẹmi mme owo ẹberide edem kaban̄a edinyene mme ibọrọ ke utọ ikpọ mbụme nte ntọn̄ọ ye uduak uwem ye ebiet oro ubonowo edidude. Edi nso ikike ye ndausụn̄ ke mmọ ẹnyene ndinọ? Unana edinịm edidu Abasi ke akpanikọ, ukpepn̄kpọ aban̄ade se owo mîfiọkke, edito ke unam mforo owo, ye ediwak ntịme ntịme ye ntuaha ntuaha ekikere ye ukpepn̄kpọ eken ẹmi mîkpụhọkede ye mme ido edinam ye mme nsunsu ekikere eke ini edem. Ediwak utịtmbuba ererimbot n̄ko etie nte ẹnọ ndusụk udomo inemesịt ye uyụhọ. Mme owo ẹsitịn̄ ẹban̄a edinyene uforo ye edikụt unen ke ifiọk ntaifiọk, utom usọ, ikwọ, mbre mbuba, mbre ukara, ye ntre ntre. Mmọ ẹsikop inemesịt ke esisịt ini ubọn̄ mmọ. Edi kpa ye oro, mme n̄wetnnịm mbụk ye mme n̄wed oro ẹwetde n̄kpọ ẹban̄a ikpọ uforo oro mme owo ẹkekụtde ke mme ini edem ẹmi ẹdude mfịn ẹyọhọ ye enyịn̄ mme ọwọrọiso owo oro ẹma ẹkefre enyịn ẹban̄a. Kpukpru emi idịghe n̄kpọ ndomokiet ikan ukpọk ukpọk n̄kpọ, editie ifu, ikpîkpu n̄kpọ, ndisịme n̄kpọ, n̄kpọ eke mînyeneke uduak, ye edikpu.
9. Ewe ikpîkpu edinam ke ediwak owo ẹwọn̄ọrede ẹbịne?
9 Ke ẹfiọkde nte mme utọ edinam oro ẹdide ikpîkpu, ediwak owo ẹmewọn̄ọde ẹbine uyom inyene obụkidem—ẹkọde ediwak okụk ẹbon ẹnyụn̄ ẹnyenede mme n̄kpọ oro okụk ekemede ndidep—ẹnyụn̄ ẹnam se ẹbịnede emi edi utịtmbuba mmọ ke uwem. Mmọ ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke inemesịt oto uforo, inyene, ye ediyom inemesịt. Ikụreke ke mmọ ndisịn ekikere mmọ ke enye edi ẹben̄e idem ndiwa kpukpru n̄kpọ nnọ—nsọn̄idem, ubon, idem ubieresịt. Nso idi utịp? Utu ke ndikop uyụhọ, mmọ ẹma “ẹda ediwak mfụhọ ẹnọ idemmọ unan.” (1 Timothy 6:10) Eyịghe idụhe Paul akakpakde ekemmọ mme Christian ete ẹtre ndisan̄a nte mme idụt ẹsan̄ade ke utọ ikpîkpu usụn̄ ukere n̄kpọ oro.
10. Didie ke mbon ererimbot ẹdu ‘ke ekịm ke ekikere’?
10 Man owụt nte ke ererimbot inyeneke n̄kpọ ndomokiet oro odotde se ẹsịnde esịt m̀mê ẹkpekpebede, Paul ama afiak ọdọhọ ete ke ‘enyịn esịt okịm mmọ.’ (Ephesus 4:18) Ke akpanikọ, ererimbot emenyene mbon ikike ye mbon ifiọk ke ekperede ndidi ke kpukpru ikpehe edinam. Edi, Paul ọkọdọhọ ete ke mmọ ẹdu ke ekịm ke ekikere. Ntak-a? Ikọ esie iban̄ake ifiọk usọ m̀mê ukeme ekikere mmọ. Ikọ oro “ekikere” ekeme n̄ko ndida mban̄a iwụk ebiet ifiọk owo, itie udiọn̄ọ n̄kpọ owo, owo esịtidem. Mmọ ẹdu ke ekịm koro mmọ mînyeneke un̄wana oro owụtde mmọ usụn̄ m̀mê ifiọk oro ọnọde ndausụn̄ ke mme edinam mmọ. Ẹkeme ndikụt emi ke ntịme ntịme ekikere mmọ kaban̄a se inende ye se ikwan̄ade. Mme owo ẹkeme ndikere nte ke ekikere unana edibiere n̄kpọ nnọ owo, edinyịme se ededi oro mme owo ẹnamde m̀mê ẹtịn̄de eke eyomfịn edi se iwụtde ifiọk, edi enye enen̄ede edi ekikere ekịm, nte Paul ọkọdọhọde. Ke n̄kan̄ eke spirit, mmọ ke ẹfiọn̄ọ ubọk ẹsan̄a ke mak mak ekịm.—Job 12:25; 17:12; Isaiah 5:20; 59:6-10; 60:2; men Ephesus 1:17, 18 domo.
11. Nso idi ntak ekịm eke ekikere ke ererimbot?
11 Ntak emi mme owo ẹkemede ndinyene ifiọk, idem ẹferede ibuot umụm n̄kpọ, ke ata ediwak n̄kpọ edi kpa ye oro ẹdu ke ekịm eke spirit? Ke 2 Corinth 4:4, Paul ama ọnọ nnyịn ibọrọ ete: “Abasi eyo emi [akanam] ikike mmọ eke mînịmke ke akpanikọ okịm, mbak un̄wana gospel ubọn̄ Christ, emi edide mbiet Abasi, edisem ọnọ mmọ.” Nso ọsọn̄urua edidiọn̄ ke edi ntem nte mbon oro ẹnyịmede ubọn̄ ubọn̄ eti mbụk ẹkpụhọde ke ekikere ẹnyụn̄ ẹnam enyịn esịt an̄wan̄a!
Unana Ifiọk ye Nsọn̄esịt
12. Ke nso usụn̄ ke ererimbot ‘ada nsannsan ọkpọn̄ uwem Abasi’?
12 Man an̄wam nnyịn ndikaiso n̄kụt ntak anade nnyịn ikpụhọde ke ekikere inyụn̄ inam enyịn esịt an̄wan̄a, Paul ama odụri ntịn̄enyịn nnyịn owụt akpanikọ oro nte ke usụn̄ ererimbot “[a]da nsannsan ye uwem Abasi.” (Ephesus 4:18) Idịghe nte ke mme owo inịmke Abasi aba ke akpanikọ m̀mê nte ke mmọ ẹkabade ẹnana uten̄e Abasi ofụri ofụri. Ewetmbụk kiet ke n̄wedmbụk n̄kpọntịbe ekesịn enye ke usụn̄ emi ete: “Utu ke edinana uten̄e Abasi, ẹyak itịbi obufa ikọ nte: edikere esisịt mban̄a Abasi. Mbon oro ẹkerede esisịt ẹban̄a Abasi ẹyom itoro ke ndinịm Abasi ke akpanikọ ke adan̄aemi mmọ ke ukem ini oro ẹsịnde Enye ke ekebe, ẹsiode Enye n̄kukụre ke usenubọk Sunday inyụn̄ idehede iyak Enye enyene odudu ke ekikere ukaraidem mmọ eke ererimbot m̀mê ọkpọkpọ uwem mmọ ke mme usen eken ke urua. Etie nte [mmọ] ẹnịm Abasi ke akpanikọ edi ikereke ite ke Enye enyene ekese n̄kpọ nditịn̄ mban̄a n̄kaowo eyomfịn.” Paul ekesịn enye ke usụn̄ emi ke n̄wed emi enye ekewetde ọnọ ẹsọk mbon Rome ete: “Okposụkedi nte mmọ ẹfiọkde Abasi, mmọ inọhọ Enye ubọn̄ nte Abasi, inyụn̄ inọhọ Enye ekọm.” (Rome 1:21) Kpukpru usen nnyịn imesikụt mme owo ẹdude uwem ye unana ekikere ekededi kaban̄a Abasi. Ke akpanikọ, mmọ inọhọ enye ubọn̄ m̀mê ekọm.
13. Nso idi “uwem Abasi”?
13 Ikọ oro “uwem Abasi” edi akpan n̄kpọ. Enye akaiso owụt nte ekịm eke ekikere ye eke spirit otịmerede eti ekikere mme owo. Ikọ Greek oro ẹkabarede “uwem” mi idịghe biʹos (emi mme ikọ nte “biology” [ukpepn̄kpọ aban̄ade oduuwem n̄kpọ], “biography” [mbụkuwem owo] ẹwọrọde ẹto), emi ọwọrọde usụn̄ nte ẹdude uwem, m̀mê usụn̄uwem. Utu ke oro, enye edi zo·eʹ (emi mme ikọ nte “zoo” [itie ubọkunam], “zoology” [ukpepn̄kpọ aban̄ade orụk ye uwem unam] ẹwọrọde ẹto). Enye ọwọrọ “uwem nte edumbet, uwem ke ọyọhọ ọyọhọ usụn̄ifiọk, uwem nte Abasi enyenede enye. . . . Owo ama adianade ọkpọn̄ uwem emi ada nsannsan nte utịp Idiọkn̄kpọ,” nte ekemde ye Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words. Ntem, Paul eketịn̄ ọnọ nnyịn ete ke ekịm eke ekikere ye eke spirit inamke mbon ererimbot ẹdiọk ke ikpọkidem ikpọn̄îkpọn̄ edi n̄ko adianade mmọ ọkpọn̄ idotenyịn nsinsi uwem oro Abasi ọnọde. (Galatia 6:8) Ntak edide ntre? Paul ama akaiso ndisian nnyịn mme ntak.
14. Nso idi ntak kiet emi ererimbot adade nsannsan ọkpọn̄ uwem Abasi?
14 Akpa kan̄a, enye ọkọdọhọ ete ke oto “unana ifiọk oro odude ke esịt mmọ.” (Ephesus 4:18, NW) Ubak udịmikọ oro “oro odude ke esịt mmọ” ọsọn̄ọ nte ke unana ifiọk emi idịghe ke ntak oro ifet mîdụhe edi edi utịp edikokoi nsịn ifiọk Abasi. Usụn̄ efen oro ẹsịnde ubak udịmikọ emi ẹdi: “ndammana edu mmọ ndisịn ndidiọn̄ọ Abasi” (The Anchor Bible); “ẹnana ifiọk sia mmọ ẹberide esịt mmọ ẹbaha enye” (Jerusalem Bible). Ke ntak oro mmọ ẹsịnde, m̀mê ẹkoide-koi ẹfụmi, nnennen ifiọk Abasi, mmọ inyeneke ntak ndomokiet ndinyene orụk uwem oro Jehovah ọnọde mbon oro ẹwụtde mbuọtidem ke Eyen esie, emi ọkọdọhọde ete: “Nsinsi uwem oro edi ndifiọk Fi, ata Abasi kierakiet, ye Enyeemi Afo ọkọdọn̄de, kpa Jesus Christ.”—John 17:3; 1 Timothy 6:19.
15. Nso itịp isịn ke ererimbot emi ndida nsannsan n̄kpọn̄ uwem Abasi?
15 Ntak efen oro ererimbot ke ofụri ofụri adade nsannsan ọkpọn̄ uwem Abasi, nte Paul eketịn̄de, edi “nsọn̄esịt mmọ.” (Ephesus 4:18) “Nsọn̄esịt” mi enen̄ede ọwọrọ ndinam ọsọn̄, nte n̄kpọ eke nsọsọn̄ ikpaidem ofụkde. Kpukpru nnyịn imọfiọk nte nsọsọn̄ ikpaidem esitọn̄ọde. Ikpaidem ekeme ndidi mmemmem mmemmem onyụn̄ ọsọp ndikop ntụk ke mbemiso, edi edieke ẹkade iso ndisio enye nnyan nnọ akpan mfịghe m̀mê idaha oro mîfọnke, enye eyesọn̄ onyụn̄ otụt, anamde ikpaidem oro ọsọn̄. Enye idikopke aba ubiak. Kpasụk ntre, mme owo idahada ndodobi m̀mê nsọsọn̄ esịt imana emi anamde mmọ ke mbuari ẹkûnyene ekikere ẹban̄a Abasi. Edi sia idụn̄de ke ererimbot inyụn̄ idide se ẹsiode ẹnyan ẹnọ edu esie, idaha esịt anyanini enye ndikabade ndobi nnyụn̄ nsọn̄, edieke owo mîkpemeke enye. Ntak edi oro Paul okodụride owo utọn̄ ete: “Ẹkpeme . . . mbak idiọkn̄kpọ ekededi edida abian̄a esie ọsọn̄ owo ekededi ke otu mbufo esịt.” (Mme Hebrew 3:7-13; Psalm 95:8-10) Edi usọp usọp n̄kpọ didie ntem, ke ntre, ete nnyịn ikaiso ikpụhọde ke ekikere inyụn̄ inam enyịn esịt an̄wan̄a!
‘Esịt Odoro Ufiọn’
16. Nso idi utịp ekịm ekikere eke ererimbot emi ye edida nsannsan n̄kpọn̄ uwem Abasi?
16 N̄kaiso ikọ Paul ada utịp utọ ekịm oro ye edidianade nda oro akayak ete: “Sia esịt mmọ odorode ufiọn, mmọ ẹyak idem ẹnọ mbukpo ido, ndinam mbubiam ido ye okpụm.” (Ephesus 4:19) Ikọ oro “sia esịt mmọ odorode ufiọn” ke ataata usụn̄ ọwọrọ “sia ẹma ẹketre ndikop ubiak,” ubiak eti ido uwem. Oro edi nte nsọsọn̄ esịt asan̄ade edidu. Ndondo oro enye etrede ndikop ubiak ubieresịt ye ekikere edinyene mbiomo ke iso Abasi, ukpan ndomokiet idụhe aba. Ntem, Paul ọkọdọhọ ete ke “mmọ ẹyak idem ẹnọ” mbukpo ido ye mbubiam ido. Enye edi n̄koinnam, usio-ukot oro ẹkoide-koi. “Mbukpo ido” nte ẹdade ke Bible, ada ọnọ esuene esuene, edu unana iso o-bụt, edimiom ibet ye odudu oro akarade. Kpasụk ntre, “mbubiam ido” isịneke oburobụt ido idan̄ ikpọn̄îkpọn̄ edi n̄ko mme mbubiam n̄kpọ oro ẹnamde ke enyịn̄ ido ukpono, utọ nte usọrọ mbun̄wụm ye mme edinam ukpono n̄kpọ oro ẹkenamde ke temple Artemis ke Ephesus, emi mme andikot n̄wed Paul ẹkemehede mfọn mfọn.—Utom 19:27, 35.
17. Ntak emi Paul ọkọdọhọde ke mme owo oro esịt odorode ufiọn ẹnam idiọkn̄kpọ “ye okpụm”?
17 Nte n̄kpọ eke ọkpọsọn̄ edisịn idem ke kpukpru mbukpo ido ye mbubiam ido mîdiọkke ikem, Paul adian ete ke mme utọ owo oro ẹnam n̄kpọ “ye okpụm.” Ke ini mme owo oro ẹsụk ẹnyenede udomo ifiọk eti ido uwem ẹnamde idiọkn̄kpọ, mmọ ke nsụhọde n̄kaha ẹkeme nditua n̄kpọfiọk ẹnyụn̄ ẹdomo ọkpọsọn̄ nditre ndifiak nnam enye. Edi mbon oro “esịt mmọ odorode ufiọn” ẹnam idiọkn̄kpọ “ye okpụm” (“ẹnyụn̄ ẹyom efen efen ndinam,” The Anchor Bible). Ọnọmbụk kiet ke radio inikiet ama esịn enye ke usụn̄ emi ete: “Edieke afo ọwọrọde akadia uwem, udia uwem edisụk ọdọdọn̄ fi.” Mmọ ke ọkpọsọn̄ udọn̄ ẹduọ ẹdụk ukpe ẹnyụn̄ ẹbụhọ ke ntotụn̄ọ okpụk idiọkn̄kpọ—ẹnyụn̄ ẹda ke edi ndammana n̄kpọ. Emi edi nnennen ediwụt “se idọn̄de mme Gentile itọn̄” didie ntem!—1 Peter 4:3, 4.
18. Ke nditịn̄ ibio ibio, nso ndise ke Paul okowụt aban̄a idaha ekikere ye eke spirit ererimbot emi?
18 Ke ufan̄ikọ ita kpọt, N̄wed Mbon Ephesus 4:17-19, Paul ke ntem ayarade ata idaha eke ido uwem ye eke spirit ererimbot emi. Enye owụt nte ke mme ekikere ye ukpepn̄kpọ emi mme ekere n̄kpọ ererimbot ẹtorode ye edibịne inyene ye inemesịt kpukpru ini inyeneke udori ndomokiet. Enye anam an̄wan̄a nte ke otode ke ntak ekịm eke ekikere ye eke spirit, ererimbot obụhọ ke okpụk idiọk ido uwem, akade-kaiso nditen̄ nsụhọde. Ke akpatre, ke ntak unana ifiọk oro owo adade ọsọk idem ye nsọn̄esịt, ererimbot ye unana idotenyịn amadianade idem ọkpọn̄ uwem Abasi. Ke akpanikọ, nnyịn imenyene nti ntak nditre ndisan̄a kpa nte mme idụt ẹsan̄ade!
19. Nso akpan mbụme ẹsụhọ ndineme mban̄a?
19 Sia edide ekịm ke ekikere ye esịt anam ererimbot adianade ọkpọn̄ Jehovah Abasi, didie ke nnyịn ikeme ndibịn kpukpru ekịm mfep ke ekikere ye esịt nnyịn? Ih, nso ke nnyịn ikpanam man ikeme ndikaiso nsan̄a nte nditọ un̄wana inyụn̄ inyene uma Abasi? Ẹyeneme emi ke ibuotikọ efen.
Nte Afo Emekeme Ndinam An̄wan̄a?
◻ Nso ikedi ntak okopodudu item Paul oro ke N̄wed Mbon Ephesus 4:17-19?
◻ Ntak emi mme usụn̄ ererimbot edide ikpîkpu onyụn̄ odude ke ekịm?
◻ Nso ke ikọ oro “ẹda nsannsan ye uwem Abasi” ọwọrọ?
◻ Nso idi mme utịp ekịm ekikere ye esịt oro odorode ufiọn?
[Mme ndise ke page 9]
Ephesus ama ọwọrọ idiọk etop aban̄a mbiara ido uwem ye ukpono ndem esie
1. Ebre mbre afai owo Rome ke Ephesus
2. N̄wụre temple Artemis
3. Efembre ke Ephesus
4. Artemis mbon Ephesus, eka-abasi mbun̄wụm
[Ndise ke page 10]
Nso ikike ke mme ọfiọkn̄kpọ owo ererimbot ẹnyene ndinọ?
Nero
[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]
Musei Capitolini, Roma