Hell—Nsinsi Ndutụhọ M̀mê Ikpîkpu Udi?

NDI ẹma ẹsian fi nte ke Mme Ewetn̄wed Ido Ukpono eset, mme ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono eke ntọn̄ọ eyo ntatenyịn, ye Mme Anam Ukpụhọde ẹma ẹfan̄a ẹte ke ndutụhọ oro ẹbọde ke hell ẹdi ke nsinsi? Ke edide ntre, ekeme ndikpa fi idem nte ke ndusụk nditọ ukpepn̄kpọ Bible oro ẹtịmde ẹkpono ke ẹfan̄a ekikere oro idahaemi. Ke Britain, kiet ke otu mmọ, John R. W. Stott, ewet ete ke “N̄wed Abasi etịn̄ aban̄a edisobo mfep, ye nte ke ‘nsinsi ndutụhọ oro ẹkopde ubiak’ edi item owo oro enyenede ndidi se akakan odudu N̄wed Abasi emende efep.”—Essentials—A Liberal-Evangelical Dialogue.

Nso ikada ikosịm enye ndibiere nte ke nsinsi ndutụhọ ikọn̄ọke ke Bible?

Ukpepn̄kpọ Usem

Akpa mfan̄a esie abuana usem. Enye anam an̄wan̄a nte ke ini Bible etịn̄de aban̄a akpatre idaha ufen (“Gehenna”; se ekebe ke page 8), ke enye esiwak ndida ikọ oro etịn̄de aban̄a “nsobo,” kpa “ikọ edinam” usem Greek “oro apollumi (ndisobo) ye ikọenyịn̄ oro apòleia (nsobo).” Ndi mme ikọ ẹmi ẹtịn̄ ẹban̄a ndutụhọ? Stott osio owụt nte ke ini ikọ edinam oro enyenede odudu onyụn̄ aban̄ade n̄kpọ nnennen, “apollumi” ọwọrọ “wot.” (Matthew 2:13; 12:14; 21:41) Ntem, ke Matthew 10:28, emi King James Version etịn̄de aban̄a Abasi ndisobo “ukpọn̄ ye ikpọkidem ke hell,” ata ekikere oro odude edi ndisobo ke n̄kpa, idịghe ke nsinsi ndutụhọ. Ke Matthew 7:13, 14, Jesus ama owụt ukpụhọde ke “mfafaha inuaotop . . . emi adade owo osịm uwem” ye ‘ntatara inuaotop emi adade owo aka nsobo.’ Stott ọdọhọ ete: “Ke ntre, ekpedi esen n̄kpọ, edieke owo ke ataata usụn̄ mîsoboke mme owo ẹmi ẹdọhọde ke ẹsobo.” Ye eti ntak enye osịm ubiere emi: “Edieke ẹdiwot edide edibọ ikpọkidem uwem, hell ekpetie nte edi edibọ uwem eke ikpọkidem ye eke spirit, oro edi, owo nditre ndidu.”—Essentials, page 315-316.

Ndinam Mme Ndise Hell Ikan̄ Ẹn̄wan̄a

Edi, ediwak mbon ido ukpono ẹyenyịme ye adaibuot N̄ka Southern Baptist oro, Morris H. Chapman, emi ọkọdọhọde ete: “Ami n̄kwọrọ ataata hell.” Enye ama adian do ete: “Bible okot enye ‘n̄kpọdiọhọ ikan̄,’ ndien n̄kereke ke edinam an̄wan̄a efen ekeme ndidu.”

Ih, ndamban̄a ikan̄ oro ẹdade ke Bible ekeme ndisịn owo enyene ndutụhọ ke ekikere. Nte ededi, n̄wed oro, Essentials ọdọhọ ete: “Eyịghe idụhe koro kpukpru nnyịn imenyene ifiọk iban̄a ọkpọsọn̄ ubiak edidi se ikan̄ atade oro asan̄ade ye ‘edikop ndutụhọ ke esịt nnyịn’. Edi ata n̄kpọ oro ikan̄ anamde idịghe edinam ẹkop ubiak, edi edi edisosobo, nte kpukpru itie ufọp mbio ke ererimbot ẹtiede ntiense ẹban̄a.” (Page 316) Ndinyene n̄wọrọda ukpụhọde oro ke ekikere eyen̄wam fi ndifep ndinọ N̄wed Abasi ukabade oro mînenke. Ndusụk uwụtn̄kpọ edi-o:

Kaban̄a mbon oro ẹtopde ẹsịn ke Gehenna, Jesus ọkọdọhọ ete ke ‘ndọn̄ mmọ ikpaha, ikan̄ idinyụn̄ inịmeke.’ (Mark 9:47, 48) Ke edide se mme ikọ n̄wed Judith (“Enye eyesịn ikan̄ ye ndọn̄ ke ikpọkidem mmọ ndien mmọ ẹyetuan̄a ke ubiak ke nsinsi nsinsi.”—Judith 16:17, The Jerusalem Bible), oro mîdụhe ke edisana uwetn̄kpọ ẹkarade, ndusụk n̄wed utatikọ Bible ẹdọhọ ke ikọ Jesus ẹwụt nsinsi ndutụhọ. Edi, n̄wed Judith oro mîdụhe ke edisana uwetn̄kpọ, sia owo mîdaha odudu spirit Abasi iwet, idịghe n̄kpọ ndida mbiere se mme uwetn̄kpọ Mark ẹwọrọde. Isaiah 66:24, kpa itien̄wed oro Jesus nte an̄wan̄ade eketịn̄de aban̄a, ọdọhọ ke ikan̄ ye ndọn̄ ẹbiat okpo owo (Isaiah ọdọhọ “okpo,”) mme asua Abasi. Ndomo esisịt ekikere aban̄ade edikop ndutụhọ idụhe ke ikọ Isaiah m̀mê ke eke Jesus. Ndamban̄a ikan̄ oro ada aban̄a ọyọhọ ọyọhọ nsobo.

Ediyarade 14:9-11 etịn̄ aban̄a ndusụk owo oro ‘ẹtụhọrede ke ikan̄ ye brimstone, ndien nsụn̄ikan̄ ndutụhọ mmọ ọdọk ke nsinsi nsinsi.’a Nte emi ọsọn̄ọ edikop nsinsi ndutụhọ ke hell ikan̄? Ke akpanikọ, ofụri se udọn̄ikọ emi ọdọhọde edi nte ke ẹtụhọde mme idiọkowo, idịghe nte ke ẹtụhọde mmọ ke nsinsi. Itien̄wed oro ọdọhọ ete ke edi nsụn̄ikan̄—kpa uyarade nte ke ikan̄ ama okụre utom nsobo esie—oro akade-kaiso ke nsinsi, idịghe ndutụhọ ikan̄.

Ediyarade 20:10-15 ọdọhọ ete ke “akwa n̄kpọdiọhọ ikan̄ ye brimstone, . . . ẹyenyụn̄ ẹtụhọde mmọ ke uwemeyo ye ke okoneyo ke nsinsi nsinsi.” Ke akpa edikot, emi ekeme nditie nte ọsọn̄ọ edikop nsinsi ndutụhọ ke ikan̄, edi enye ke akpanikọ idịghe. Ntak-a? Ke adianade ye mme ntak eken, “unam ye prọfet nsu” ye “n̄kpa ye Hades” (NW) ẹdisịm utịt ke se ẹkotde mi “akwa n̄kpọdiọhọ ikan̄.” Nte afo ekemede ndibiere mmemmem mmemmem, unam, prọfet nsu, n̄kpa, ye Hades idịghe mme ata owo; ke ntre, mmọ ikemeke ndikop ndutụhọ. Utu ke oro, G. B. Caird ewet ke A Commentary on the Revelation of St. John the Divine, ete, “akwa n̄kpọdiọhọ ikan̄” ọwọrọ “edisịbe mfep ye edifre mban̄a ofụri ofụri.” Ẹkpenyene ndinyene emi ke ekikere mmemmem mmemmem, koro Bible ke idemesie etịn̄ aban̄a akwa n̄kpọdiọhọ ikan̄ emi ete: “Emi edi udiana n̄kpa, kpa akwa n̄kpọdiọhọ ikan̄.”—Ediyarade 20:14.

Ndidianade Adiana-Iba Ukpepn̄kpọ Ido Ukpono

Kpa ye mme mfan̄a ẹmi, ediwak mme andinịm ke akpanikọ ẹsọn̄ọ ẹyịre ẹte ke “nsobo” iwọrọke se ikọ oro ọdọhọde edi ke ọwọrọ nsinsi ndutụhọ. Ntak-a? Adiana-iba ukpepn̄kpọ hell ikan̄ ido ukpono akara ekikere mmọ—kpa ukpepn̄kpọ ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi. Ndien sia ekemede ndidi ufọkabasi mmọ emesịn udọn̄ ọnọ ukpepn̄kpọ iba emi ke ediwak isua ikie, mmọ ẹkeme ndikere nte ke mme itien̄wed oro ẹtịn̄de ẹban̄a nsobo ẹnen̄ede ẹtịn̄ ẹban̄a nsinsi ndutụhọ. Kamse, ediwak owo ẹkere ke ukpọn̄ owo oro mîkemeke ndikpa ikemeke nditre ndikaiso ndu uwem—m̀mê n̄kpọ ntre.

Edi tịmfiọk akpan n̄kpọ oro ọkwọrọ ederi owo Anglican oro, Philip E. Hughes, okosiode owụt: “Ndidọhọ ke ukpọn̄ owo kpọt edi se mîkemeke ndikpa ke ndammana usụn̄ edi ndisọn̄ọ mmụm idaha oro ukpepn̄kpọ N̄wed Abasi mînyịmeke ke ebiet ndomokiet n̄kama, koro nte Bible owụtde kpukpru ini ẹkụt obot owo nte edide eke spirit ye eke obụk ofụri ofụri. . . . Ntọt emi Abasi ọkọnọde ke editọn̄ọ, emi aban̄ade eto oro ẹkekpande, ‘Ke usen eke afo adiade enye afo eyekpa,’ edi se ẹkenọde owo nte edibotn̄kpọ oro enyenede obụk ye spirit—ke enye adiade, enye ekenyene ndikpa. Ekikere ndomokiet idụhe nte ke ubak idemesie ekedi se mîkemeke ndikpa ndien ke ntre nte ke n̄kpa esie ekpedi ubak ubak kpọt.”—The True Image—The Origin and Destiny of Man in Christ.

Ukem ntre, ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono oro, Clark Pinnock, etịn̄ ete: “Ukpepn̄kpọ emi [nte ke ukpọn̄ owo ikpaha ke nsinsi] amakara ukpepn̄kpọ ido ukpono ke ata anyanini, edi isịneke ke Bible. Bible ikpepke iban̄a ndammana ukpọn̄ oro mîkemeke ndikpa.” Ezekiel 18:4, 20 ye Matthew 10:28 ẹsọn̄ọ emi. Akande oro, Jesus ke idemesie ama etịn̄ aban̄a Lazarus, ufan esie oro akakpade nte ‘ke ede,’ m̀mê ọduọk odudu. Jesus ama ọdọhọ ke ana imọ ‘ikedemede enye ke idap.’ (John 11:11-14) Ntre owo, m̀mê ukpọn̄ owo, Lazarus akakpa, edi idem ke ndusụk ini ama ekebe, ẹma ẹkeme ndinam enye eset, ẹnam afiak edidu uwem. Akpanikọ ẹsọn̄ọ emi. Jesus ama anam Lazarus eset ke n̄kpa.—John 11:17-44.

Didie ke akpan n̄kpọ ẹmi ẹtụk ukpepn̄kpọ nsinsi ndutụhọ? Ko ke edem ke ọyọhọ isua ikie-17, ewetmbụk oro, William Temple, ama ọdọhọ ete: “[Mme itien̄wed] ẹdu ẹmi ẹtịn̄de ẹban̄a editop owo nsịn ke ikan̄ oro mîkemeke ndinịme. Edi edieke nnyịn mîdaha ekikere oro ima ikenyenyene nte ke se ẹtopde ẹsịn edi se owo mîkemeke ndisobo ibuan ye mmọemi, nnyịn idinyeneke ekikere nte ke se ẹtopde ẹsịn edisak ke nsinsi, edi nte ke ẹdisosobo.” Nnennen ndụn̄ọde oro osụk ededi akpanikọ, koro enye edi se Bible enen̄erede ekpep.

Nte owo mîkemeke ndifan̄a, afo emenyene n̄kpọsọn̄ ntak ndifan̄a ye ekikere aban̄ade edikop nsinsi ndutụhọ ke hell. Mîdịghe eyedi afo oyom ndika anyan n̄kan ikpîkpu edibụp mbụme nnyụn̄ ntiene item akwa ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono oro, Pinnock, emi ọkọdọhọde ete: “Kpukpru edinịm ke akpanikọ aban̄ade hell, esịnede ndutụhọ oro mînyeneke utịt, . . . ẹkpenyene ndidi se ẹduọn̄ọde ke isọn̄ ntak nti ukpepn̄kpọ.” Ih, eti ido uwem, unenikpe, ye—ke edide akpan n̄kpọ akan—Ikọ Abasi, kpa Bible, ọdọhọ fi anam kpa ntre.

Edieke afo anamde, afo eyekụt ete ke se hell enen̄erede edi edi se ẹkemede ndinịm ke akpanikọ. Afo emekeme ndinyene ntọt oro ọnọde un̄wam ke ibuotikọ emi ke n̄wed Afo Emekeme Ndidu Uwem ke Nsinsi ke Paradise ke Isọn̄.b Mbọk bụp ban̄a enye ke ini osobode ye Mme Ntiense Jehovah. Kot mme ibuotikọ ẹmi “Nso Itịbe ke N̄kpa?” “Nso Orụk Ebiet ke Hell Edi?” ye “Ediset ke N̄kpa—Enyene Mmanie, Ndien ke M̀mọ̀n̄?” Afo eyekụt ete ke se hell enen̄erede edi idịghe se ẹnịmde-nịm ke akpanikọ kpọt edi n̄ko se ikamade idotenyịn.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ekebe ke page 8]

NDINAM MME IKỌ ORO ẸN̄WAN̄A

Ke ibuotikọ emi mme ikọ oro “hell” ye “hell ikan̄” nte mme ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono ke Christendom ẹdade ada ọnọ ikọ Greek oro geʹen·na, emi odude utịm ike 12 ke “Obufa Testament.” (Matthew 5:22, 29, 30; 10:28; 18:9; 23:15, 33; Mark 9:43, 45, 47; Luke 12:5; James 3:6) Okposụkedi ediwak edikabade Bible ẹkabarede ikọ Greek emi “hell,” mme edikabade en̄wen ẹkabade enye ẹwet ke nte ẹkotde ke Ikọmbakara “Gehenna.” Enye ekem ye “udiana n̄kpa, kpa akwa n̄kpọdiọhọ ikan̄,” idiọn̄ọ nsinsi nsobo oro ẹkụtde ke akpatre n̄wed Bible.—Ediyarade 20:14.

Kaban̄a ikọ iba eken oro ndusụk ini ẹsikabarede nte “hell,” A Dictionary of the Bible (1914), emi William Smith ewetde, ọdọhọ ete: “Hell . . . edi ikọ oro mme akabade n̄wed nnyịn ke ofụri ofụri ndien ke ndiọkiso ẹsidade ndida nnọ ikọ Hebrew oro Sheol. Ekeme ndidi ọkpọkọfọn akan ndiyak ikọ Hebrew oro Sheol ada, mîdịghe utu ke oro ẹkabade enye kpukpru ini nte ‘udi’ m̀mê ‘obube’. . . . Ke O[bufa] T[estament], ikọ oro Hades, ukem nte Sheol, ndusụk ini esikam ọwọrọ ‘udi’ . . . Edi ke usụn̄ifiọk emi ke mme ikọ mbuọtidem ẹtịn̄ ẹban̄a Ọbọn̄ nnyịn ete ‘Enye osụhọde ke hell,’ ọwọrọde idaha mme akpan̄kpa ke ofụri ofụri.”

Ke mîbietke Gehenna, emi adade aban̄a akpatre nsobo, Sheol ye Hades ẹtịn̄ ẹban̄a n̄kpa ke ikpîkpu udi ubonowo, ye idotenyịn edidi se ẹnamde ẹfiak ẹdidu uwem.—Ediyarade 20:13.

[Ndise ke page 9]

Jesus ama edemede Lazarus ke idap n̄kpa