Ndikpeme Mme Ọsọn̄urua Erọn̄ Jehovah ke Ima
MBIOWO oro ẹma ẹnọ ọyọhọ n̄kpan̄utọn̄. Mmọ ẹma ẹnam isan̄ ke n̄kpọ nte kilomita 50 (itiat 30) ẹto ke Ephesus ẹka Miletus man ẹkebọ item ẹto apostle Paul. Idahaemi mmọ ẹma ẹfụhọ ke ẹkopde ẹte ke emi edidi akpatre ini mmọ ndikụt enye. Ntre mmọ ẹma ẹdiọn̄ọ nte ke mme ikọ oro ẹditịn̄de ẹyenyene ata akamba ufọn: “Ẹtịm ẹse idem mbufo, ye ofụri otuerọn̄, emi edisana spirit ekemekde mbufo mme esenyịn mmọ, ndikpeme esop Abasi, emi enye ekedepde ke iyịp Eyen esie.”—Utom 20:25, 28, 38, NW.
Paul nditịn̄ ibio ibio ntụk mme ekpemerọn̄ ke akpanikọ ama akama ekese ntọt ọnọ mbiowo Ephesus oro. Mmọ ẹma ẹmehe ye utom ukpeme erọn̄ ke n̄kann̄kụk obio-in̄wan̄ oro. Mmọ n̄ko ẹma ẹmehe ye ediwak n̄kpọ oro ẹtịn̄de ẹtụk mme ekpemerọn̄ ke N̄wed Abasi Usem Hebrew. Ndien mmọ ẹma ẹfiọk ẹte ke Jehovah emen idemesie odomo ye Ekpemerọn̄ ikọt esie.—Isaiah 40:10, 11.
Paul eketịn̄ aban̄a mmọ nte “mme esenyịn” ke ufọt “otuerọn̄,” ye nte “mme andikpeme” ke “esop.” Ke adan̄aemi ikọ oro “mme esenyịn” owụtde se utom mmọ edide, ikọ oro “ndikpeme” anam an̄wan̄a nte mmọ ẹkpenamde utom use enyịn oro. Ih, mme esenyịn ẹkenyene ndise mban̄a andibuana kiet kiet ke esop ke ukem ima ima usụn̄ oro ekpemerọn̄ ekpesede aban̄a otuerọn̄ esie.
Mfịn, ibat ibat mbiowo ẹnyene ifiọk nnennen ẹban̄a edikpeme ata erọn̄. Edi Bible etịn̄ ekese otụk erọn̄ ye mme ekpemerọn̄, akpan akpan ke ndamban̄a usụn̄, anamde mme ikọ Paul oro ẹnyene nsinsi ufọn. Ndien ẹkeme ndikpep ekese nto mme mbụk ẹban̄ade mme ekpemerọn̄ oro ẹkenyenede unyịme Abasi ke eset. Nti uwụtn̄kpọ mmọ ekeme ndin̄wam mbiowo eyomfịn ndikụt mme edu oro oyomde mmọ ẹnyene man ẹkeme ndikpeme esop Abasi.
David Ekpemerọn̄ Oro Mîkopke Ndịk
Ke ini nnyịn ikerede iban̄a mme ekpemerọn̄ ke mme ini Bible, anaedi nnyịn iyeti David, koro enye ọkọtọn̄ọde uwem nte ekpemerọn̄. Kiet ke otu mme akpa ukpepn̄kpọ oro nnyịn ikpepde ito uwem David edi nte ke ndidi ekpemerọn̄ idịghe akamba itie. Ke akpanikọ, ke ini prọfet Samuel akakade ndiyet eyen Jesse kiet aran nte edidem ini iso ke Israel, ẹma ẹfụmi David emi ekedide uyen ofụri ofụri ke akpa. Ekedi n̄kukụre ke Jehovah ama ekesịn ikpọ nditọeka esie itiaba eken ke ẹkedisiak David, emi okodude ke in̄wan̄ “ekpeme n̄kpri ufene.” (1 Samuel 16:10, 11) Edi, mme isua oro David akabiatde nte ekpemerọn̄ ama otịm enye idem ọnọ utom edikpeme idụt Israel oro okoyomde usọ. Psalm 78:70, 71 ọdọhọ ete, “[Jehovah] emek David owo esie, onyụn̄ ada enye ke nna ufene efep . . . ete enye ọbọk Jacob ikọt esie.” Nte odotde, David ama ewet ediye Psalm 23 oro ẹtịmde ẹdiọn̄ọ, ọtọn̄ọde ye mme ikọ ẹmi: “Jehovah edi andibọk mi.”
Ukem nte David, mbiowo ke esop Christian ẹkpenyene ndinam n̄kpọ nte mme udiana ekpemerọn̄ oro ẹsụhọrede idem idịghe ndiyom uwọrọiso oro mîdotke. Nte apostle Paul ekewetde ọnọ Timothy, mmọ oro ẹnyanarede ẹbịne mbiomo ukpeme erọn̄ emi ‘ẹyom eti utom,’ idịghe uwọrọiso.—1 Timothy 3:1.
Okposụkedi utom David nte ata ekpemerọn̄ ekedide usụhọde, ndusụk ini emi ama esiyom ọkpọsọn̄ uko. Ke uwụtn̄kpọ, ini kiet ke ini ekpe okomụmde erọn̄ ke otuerọn̄ ete esie ye ke ini efen emi bear okomụmde, David ye unana ndịk ama ọwọrọ ebịne onyụn̄ okowot mme unam ẹmi ẹsitade ekemmọ unam mi. (1 Samuel 17:34-36) Emi ekedi n̄wọrọnda edinam uko ke ini owo ekerede nte ke ekpe ekeme ndiwot mme unam ẹmi ẹtịmde ẹkpon ẹkan enye ke idemesie. Ndien nsan̄nsan̄ bear eke Syria oro ekesidụn̄de ke Palestine, emi esidobide ke kilogram 140 (pound 310), ekeme ndikịm edop ubọk kiet owot ke okopodudu mbara esie.
Uko uko edikere mban̄a erọn̄ ete esie oro David ekenyenede edi eti uwụtn̄kpọ ọnọ mme ekpemerọn̄ ke esop Christian. Apostle Paul ama odụri mbiowo ke Ephesus utọn̄ aban̄a “mme idiọk unam” ẹmi ‘mîdituaha otuerọn̄ mbọm.’ (Utom 20:29) Ke eyomfịn n̄ko, mme idaha eyedemede emi anade mme ekpemerọn̄ Christian ẹwụt uko man ẹkpeme mfọnọn̄kpọ eke spirit erọn̄ Jehovah.
Ke adan̄aemi anade ẹkpeme mme erọn̄ uko uko, ẹkpenyene n̄ko ndinam n̄kpọ ye mmọ ke ata ima, ke ndikpebe ima ima ekpemerọn̄ David ye Eti Ekpemerọn̄, Jesus Christ. (John 10:11) Ke ẹfiọkde ẹte ke erọn̄ ẹnyene Jehovah, mbiowo ikpenyeneke ndikama mme erọn̄ ẹmi ke ọkpọsọn̄ ubọk, ‘ẹbrede odudu ye mmọemi ẹkeyakde ẹsịn mmọ ke ubọk.’—1 Peter 5:2, 3; Matthew 11:28-30; 20:25-27.
Ndinam Ibat
Jacob ete-ekpụk ekedi ekpemerọn̄ efen oro ẹtịmde ẹdiọn̄ọ. Enye ama abat idemesie nte enyenede ọkpọkpọ mbiomo aban̄a erọn̄ kiet kiet oro ẹkeyakde ẹsịn enye ke ubọk ete ekpeme. Enye ama ese aban̄a otuerọn̄ ete-an̄wan esie, Laban, ke ata edinam akpanikọ, ntre ke utom esie eke isua 20 ama ekebe, Jacob ama ekeme ndidọhọ ete: “Uman erọn̄ fo ye uman ebot fo ikawakke eyen, n̄konyụn̄ ntaha okukịm erọn̄ fo. Se iwahade, n̄kadaha nsọk fi; ami n̄kosio usiene: afo okoyom enye ke ubọk mi, ẹkpeyịp ke uwemeyo, ẹkpenyụn̄ ẹyịp ke okoneyo.”—Genesis 31:38, 39.
Mme esenyịn Christian ẹwụt edikere mban̄a emi akam okponde akan ẹnọ mme erọn̄ ẹmi Andikpeme ukpọn̄ nnyịn, Jehovah Abasi, “ekedepde ke iyịp [Eyen] esie.” (Utom 20:28; 1 Peter 2:25; 5:4) Paul ama ọsọn̄ọ etịn̄ aban̄a akpan mbiomo emi ke ini enye eketide mme Christian edide mbon Hebrew ete ke irenowo oro ẹdade usụn̄ ke esop ‘ẹkpeme ẹyom ufọn ukpọn̄ mbufo, nte mmọemi ẹnyenede ndinọ Abasi ibat.’—Mme Hebrew 13:17.
Uwụtn̄kpọ Jacob owụt n̄ko nte ke utom ekpemerọn̄ inyeneke-nyene ini oro ẹnịmde. Enye edi utom ẹnamde okoneyo ye uwemeyo ndien esiwak ndiyom uwaidem. Enye ọkọdọhọ Laban ete: “N̄ketie ntem: ke uwemeyo mfọbọ ufiop, ndien ke okoneyo n̄webe tuep; idap mi onyụn̄ atam mi ke enyịn.”—Genesis 31:40.
Emi ke akpanikọ edi ntre aban̄a ediwak ima ima mbiowo Christian mfịn, nte ifiọkutom etienede mi owụtde. Ẹkenịm eyenete eren kiet ke san̄asan̄a ikpehe kiet ke ufọkibọk ke ini ndụn̄ọde oro ẹkenamde ke mbufụt oro okofụtde enye ke mfre okosụnọde ke ọkpọsọn̄ mfịna. Ubon esie ẹma ẹdiomi ndidu n̄kpere enye ke ufọkibọk uwemeyo ye okoneyo. Man ẹnọ ibetedem ye nsịnudọn̄ oro okoyomde, kiet ke otu mbiowo n̄kann̄kụk ama anam ukpụhọde ke ndutịm esie oro esibọde enye ini man enye ekeme ndika n̄kese owo udọn̄ọ emi ye ubon esie kpukpru usen. Nte ededi, ke ntak san̄asan̄a ndutịm usọbọ eke ufọkibọk oro, ikedịghe mmemmem n̄kpọ inọ enye ndisika n̄kese ke uwemeyo. Emi ọkọwọrọ nte ke ebiowo oro ekesinyene ndidu ke ufọkibọk oro ke ata okoneyo kpukpru ini. Edi enye ye idatesịt ama esika do kpukpru okoneyo. Ebiowo oro ọkọdọhọ ete, “Mma mfiọk nte ke ana ami n̄ka ke ini emi edifọnde ye owo udọn̄ọ oro, idịghe ke ini emi enemde mi ke idem.” Ke ini eyenete emi okokopde nsọn̄idem ekem ndidi se ẹsiode ẹka ikpehe efen ke ufọkibọk oro, ebiowo oro ama akaiso ke ọnọ nsịnudọn̄ edika n̄kese esie eke usen ke usen.
Se Moses Ekekpepde Nte Ekpemerọn̄
Bible etịn̄ aban̄a Moses nte “ata sụn̄sụn̄ owo, akan kpukpru owo ẹmi ẹdude ke iso ererimbot.” (Numbers 12:3) Nte ededi, mbụk owụt nte ke emi ikedịghe ntre kpukpru ini. Nte akparawa owo, enye ama owot eyen Egypt ke ntak akamiade ekemmọ eyen Israel. (Exodus 2:11, 12) Ke akpanikọ emi ikedịghe edinam o-sụn̄sụn̄ owo! Edi, Abasi ke ukperedem ama ada Moses ndida idụt emi enyenede ediwak miliọn owo mbe wilderness n̄ka Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. Nte an̄wan̄ade, ndien, ama oyom ẹnọ Moses ukpep efen efen.
Ke adan̄aemi Moses ama ọkọbọbọ ukpep ke “ofụri ifiọk nditọ Egypt,” ẹma ẹyom ekese efen efen man enye ekpeme otuerọn̄ Jehovah. (Utom 7:22) Ukpep efen efen emi editie didie? Ọfọn, ke isua 40 Abasi ama ayak Moses anam utom nte usụhọde ekpemerọn̄ ke isọn̄ Midian. Nte enye ekekpemede otuerọn̄ ete-an̄wan esie, Jethro, Moses ama ọkọri utọ nti edu nte ime, sụn̄sụn̄ ido, nsụhọdeidem, anyanime, ifụre ifụre ido, ye mfara ke idem. Enye n̄ko ama ekpep ndibet Jehovah. Ih, ndikpeme ataata erọn̄ ama anam Moses odot ndidi ekpemerọn̄ oro enyenede ukeme ndikpeme idụt Israel.—Exodus 2:15–3:1; Utom 7:29, 30.
Nte mmọemi idịghe kpa mme edu oro oyomde ebiowo enyene man ese aban̄a ikọt Abasi mfịn? Edi ntre, koro Paul ama eti Timothy ete ke “owo Ọbọn̄ . . . enyene ndinyene sụn̄sụn̄ ido ye kpukpru owo; enye enyene ndifiọk nditeme owo, nnyụn̄ mme ime ke ini ẹnamde enye idiọk: enye onyụn̄ enyene ndida ata nsụkesịt nnam mmọemi ẹbiọn̄ọde ẹnen̄ede ẹsan̄a.”—2 Timothy 2:24, 25.
Mme ini ẹkeme ndidu oro ebiowo ke idemesie ekerede ke imọ imokpu ke ntak emi edide ọkpọsọn̄ n̄kpọ ọnọ enye ndikọri mme edu ẹmi nsịm ọyọhọ udomo. Nte ededi, enye ikpenyeneke ndikpa mba. Nte ekedide ye Moses, ekeme ndida owo anyanini ndikọri mme edu oro ẹyomde ọyọhọ ọyọhọ man owo edi eti ekpemerọn̄. Nte ededi, nte ini akade, ẹyenọ utọ ukeme ofụri esịt oro utịp.—Men 1 Peter 5:10 domo.
Nte ebiowo, ekeme ndidi owo idaha fi inam n̄kpọ ọyọhọ ọyọhọ nte mbon eken. Nte ekedide ye Moses, nte ekeme ndidi nte ke Jehovah ọnọ fi ini ndikọri mme akpan edu ọyọhọ ọyọhọ? Kûdede ufre ete ke Jehovah ‘ekere aban̄a fi.’ Nte ededi, nnyịn n̄ko ikpenyene ndinyene ke ekikere ufọn ‘edibọbọ nsụkidem ke idem nte mbọbọ, inam n̄kpọ inọ kiet eken: koro Abasi an̄wan̄wana ye mbon iseri, edi ọfọn ido ye mbon nsụkidem.’ (1 Peter 5:5-7) Edieke afo esịnde idem onyụn̄ onyịmede ukpep oro Jehovah ọnọde, afo emekeme nditịm nnyene ufọn nnọ enye, ukem nte Moses.
Kpukpru Erọn̄ Jehovah Ẹdi Ọsọn̄urua N̄kpọ
Mme ima ima ekpemerọn̄ oro ẹkekemede ndiberi edem ke mme ini Bible ẹma ẹkere ke imenyene mbiomo kaban̄a mme erọn̄ kiet kiet. Ekpenyene ndidi ntre ye mme ekpemerọn̄ eke spirit. Emi ana in̄wan̄în̄wan̄ ke ikọ Paul emi: “Ẹtịm ẹse . . . ofụri otuerọn̄.” (Utom 20:28) Mmanie ẹdisịne ke “ofụri otuerọn̄”?
Jesus ama ọnọ uwụtn̄kpọ aban̄a owo oro ekenyenede erọn̄ ikie edi ye unana ubiatini oyom kiet oro okosopde man afiak ada enye edisịn ke otuerọn̄. (Matthew 18:12-14; Luke 15:3-7) Ke ukem usụn̄ emi esenyịn ekpenyene ndikere mban̄a mme andibuana kiet kiet ke esop. Editre ndikaiso nnam utom ukwọrọikọ m̀mê editre ndidụk mme mbonoesop Christian iwọrọke ite ke erọn̄ emi idịghe ubak otuerọn̄ aba. Enye osụk ededi ubak “ofụri otuerọn̄” emi anade mbiowo “ẹnam ibat” ẹnọ Jehovah.
Otu mbiowo kiet ẹma ẹkere ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄ ẹban̄a ndusụk mbon oro ẹkesibuanade ye esop emi ẹkeduọde ẹdụk idaha unana edikaiso nnam utom. Ẹma ẹwet enyịn̄ mme owo ẹmi, ndien ẹma ẹsịn san̄asan̄a ukeme ndika n̄kese mmọ nnyụn̄ n̄n̄wam mmọ ẹfiak ẹnyọn̄ ẹdi otuerọn̄ Jehovah. Mbiowo ẹmi ẹkewụt esịtekọm didie ntem ẹnọ Abasi nte ke se ibede isua iba ye ubak, mmọ ẹma ẹkeme ndin̄wam se ibede owo 30 ndifiak nsọn̄ idem ke utom Jehovah. Kiet ke otu mmọ oro ẹken̄wamde mi ama etre ndinam utom ke n̄kpọ nte isua 17!
Ẹkaiso ndiwụt mme esenyịn nte mbiomo emi edide akpan n̄kpọ ebe ke akpanikọ oro nte ke mme erọn̄ ẹmi ẹdi se ‘ẹkedepde ke iyịp Eyen Abasi.’ (Utom 20:28) Ekọmurua efen okponde akan idụhe ndikpekpe ke ibuot mme ọsọn̄urua erọn̄ ẹmi. Ndien kere ban̄a ofụri ini ye ukeme oro ẹbiatde ke utom ukwọrọikọ ndiyom nnyụn̄ n̄n̄wam owo mbieterọn̄ kiet kiet! Nte owo ikpesịnke ukem ukeme oro ndinam kpukpru mmọ ẹsọn̄ọ ẹdu ke otuerọn̄ Abasi? Ke akpanikọ, kpukpru erọn̄ ke esop edi ọsọn̄urua n̄kpọ.
Idem ke ini andibuana ke otuerọn̄ akabarede abuana ke akwa idiọkn̄kpọ, mbiomo mbiowo ikpụhọkede. Mmọ ẹsụk ededi mme ekpemerọn̄ oro ẹwụtde edikere mban̄a, ẹdomode ke ima ye ke sụn̄sụn̄ ido ndinyan̄a anamidiọk emi edieke usụn̄ ekededi odude. (Galatia 6:1, 2) Edi n̄kpọ mfụhọ, ke ndusụk idaha esikabade ana in̄wan̄în̄wan̄ nte ke kiet ke otu mme andibuana ke esop esinana mfụhọ owo Abasi aban̄a ikpọ idiọkn̄kpọ oro enye akanamde. Do mme ima ima ekpemerọn̄ ẹnyene mbiomo N̄wed Abasi ndikpeme otuerọn̄ eken nsio ke mbiara odudu emi.—1 Corinth 5:3-7, 11-13.
Kpa ye oro, Jehovah Abasi onịm mfọnmma uwụtn̄kpọ ke ndinam mbọm atara osịm mme erọn̄ oro ẹsopde usụn̄. Akwa Ekpemerọn̄ nnyịn ke mbọm ọdọhọ ete: “Nyeyom se isopde, nnyụn̄ nda se ẹkebịnde ẹfep mfiak ndi, nnyụn̄ mbọp se ibụn̄ọde, nnyụn̄ nsọn̄ se idem ememde enye.” (Ezekiel 34:15, 16; Jeremiah 31:10) Ke ndikpebe mfọnn̄kan uwụtn̄kpọ emi, ẹnam ima ima ndutịm ẹnọ mme ekpemerọn̄ eke spirit eyomfịn ndika n̄kese mbon oro ẹkesiode ẹfep, ẹmi ẹkemede ndinam n̄kpọ mban̄a un̄wam mmọ idahaemi. Mme ukeme emi ẹwụtde mbọm ndifiak nnyene mme erọn̄ ẹmi ẹkesopde mi omon̄wụm eti mfri. Eyenete an̄wan kiet oro ẹkefiakde ẹda ọkọdọhọ ete: “Ke ini mbiowo ẹkedide, oro ekedi nsịnudọn̄ emi n̄koyomde man mfiak ndi.”
Ye unana eyịghe mme ikọ oro Paul eketịn̄de ọnọ mbiowo Ephesus ke Miletus ẹma ẹnyene ekese se ẹwọrọde—ọnọ mmọ ye mme esenyịn mfịn. Enye ndiketịn̄ mban̄a mme ekpemerọn̄ ekedi editi mban̄a mme nti edu ẹmi mme esenyịn ẹkpenyenede—mme utọ edu nte nsụhọdeidem ye uko, nte David edidem-ekpemerọn̄ okonịmde uwụtn̄kpọ; ndinyene ọkpọkpọ udọn̄ mban̄a mbiomo ye edinọ ukpeme, oro Jacob okowụtde ke ndinam utom esie uwemeyo-ye-okoneyo; ye unyịme ndikaiso mbọ ukpep efen efen ke ime, nte Moses akanamde. Ke akpanikọ, mme uwụtn̄kpọ eke Bible ẹmi ẹyen̄wam mbiowo esop ndikọri nnyụn̄ n̄wụt mme edu ẹmi ẹyomde man mmọ ke ima “ẹbọk mbon ufọk Abasi, emi Enye ekedepde ke iyịp Eyen esie.”