Edimen Ndọk Ukpepn̄kpọ Oro Abasi Ayararede?

EDIMEN Ndọk​—⁠ukpepn̄kpọ oro nte ke Mary, eka Jesus, ama odọk ke heaven ke ikpọkidem​—⁠edi se ediwak miliọn mbon Roman Catholic ẹmade eti eti. Ewetmbụk oro, George William Douglas, ọdọhọ ete: “Ẹmekpono Edimen Ndọk, m̀mê edimen Edisana Mary ndọk ke heaven [ke anyanini] nte kiet ke otu n̄kpọnn̄kan usọrọ esie ye kiet ke otu ikpọ usọrọ isua Ufọkabasi.”

Nte ededi, mme ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono Catholic ẹnyịme ete ke Bible itịn̄ke n̄kpọ iban̄a nte Mary ọkọdọkde aka heaven. Ke akpanikọ, ibat ibat mbon Catholic ẹfiọk nte ke utọ ukpepn̄kpọ emi ẹmade mi edi se ikamade utọk ye ọkpọsọn̄ mfan̄a ke ediwak isua ikie. Ntre didie ke ufọkabasi akasan̄a edinyịme Edimen Mary Ndọk nte ukpepn̄kpọ?a Ndi ntak ndomokiet odu ndise enye nte se Abasi akayararede? Mme ibọrọ mbụme ẹmi idịghe ikpîkpu eke ifiọkn̄wed. Mmọ ẹnyene mme ntotụn̄ọ n̄kpọ oro ẹbuanade owo ekededi oro edide ama akpanikọ.

Ntọn̄ọ Ukpepn̄kpọ Ido

Ekeme ndikpa fi idem ndifiọk nte ke akpa isua ikie ke Jesus ama akakpa, ekikere aban̄ade Edimen Mary Ndọk ke heaven ekedi ata esen esen n̄kpọ ọnọ ekikere mme Christian. Ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono Catholic oro, Jean Galot ewet ke L’Osservatore Romano ete: “Ke editọn̄ọ, owo ikenyeneke ekikere edibuan n̄kpa Mary ye n̄ka Christian.”

Nte ededi, ke ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet ama akakabade edi akpan ukpepn̄kpọ ufọkabasi, ẹma ẹtọn̄ọ ndinọ Mary akpan itie akamba akamba. Ẹma ẹtọn̄ọ ndida mme inem inem ikọ, utọ nte “Eka Abasi,” “oyomo ke edisana,” “Esịne-Ufọt,” ye “Ọbọn̄an̄wan Heaven,” ntịn̄ mban̄a enye. Nte ini akakade, ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono oro, Galot ama ekere ke “ido edinam eset nditre ndinyene se etịn̄de mban̄a n̄kpa Mary itịmke iyụhọ mme Christian oro ẹdiọn̄ọde mfọnmma idaha Mary ẹnyụn̄ ẹyomde ndikpono enye. Ntem, ndinam Edimen Ndọk an̄wan̄a, emi ekedide utịp ekikere oro kpukpru owo ẹmade, ama ọwọrọ edi.”

Ke n̄kpọ nte ọyọhọ isua ikie inan̄ E.N., nsu nsu uwetn̄kpọ mbon emi ẹdọhọde nte inịmde ukpepn̄kpọ edimen ndọk heaven ke akpanikọ ẹma ẹtọn̄ọ ndisuana. Uwetn̄kpọ ẹmi ẹma ẹnọ inem inem mbụk oro ẹkerede-kere ẹban̄a Mary ndidọk ke heaven. Da ke uwụtn̄kpọ, uwetn̄kpọ oro ẹkotde “N̄kpa Edisana Eka Abasi.” Owo ibatke enye inọ owo ndomokiet efen ikan apostle John, edi anaedi ẹkewet enye ke se ikekperede isua 400 ke John ama akakpa. Nte ekemde ye nsunsu mbụk emi, ẹma ẹtan̄ mme apostle Christ ke utịbe utịbe usụn̄ ndikosop idem ye Mary, ke ebiet emi mmọ ẹkekụtde enye ọkọkde nnan, inan, ye mbụn̄ọ. Ke akpatre, nte ẹwụtde mi, mme apostle ẹma ẹkop Ọbọn̄ ọdọhọde Mary ete: “Ke akpanikọ, ọtọn̄ọde kemi ẹyenam ọsọn̄urua ikpọkidem fo aka paradise, ndien edisana ukpọn̄ fo eyedu ke heaven ke ebiet unịm n̄kpọ Ete mi ke akwa un̄wana, ke ebiet emi emem ye idatesịt ndisana angel odude, onyụn̄ akade iso odu do.”

Didie ke mme andinịm ke akpanikọ ẹkenam n̄kpọ ẹban̄a mme utọ uwetn̄kpọ oro? Ekpep ukpepn̄kpọ Mary oro, René Laurentin, anam an̄wan̄a ete: “Nte ẹkenamde n̄kpọ ekedi ata isio isio. Ẹma ẹbian̄a mbon oro enen̄erede ẹdu ke mben̄eidem ndinyịme n̄kpọ, ye unana editie n̄kere, ebe ke inem inem mbụk oro aduaide owo idem. Mbon eken esịn ndinyịme mme mbụk ẹmi mîdụhe ke n̄kemuyo mi, emi ẹsiwakde ndinyene ntuaha ye unana nsọn̄ọ.” Ntem ke edomo ndinam ukpepn̄kpọ Edimen Ndọk edi se enyịmede. Se iketịpde isịn ke ndutịme emi ekedi akpanikọ oro nte ke ẹma ẹkpono se mmọ ekotde mbak idem Mary ke ndusụk ebiet. Ama ọsọn̄ ndinam emi ekekem ye edinịm ke akpanikọ oro nte ke ẹma emen ikpọkidem esie eke obụk ẹdọk ke heaven.

Ke ọyọhọ isua ikie-⁠13, Thomas Aquinas, ukem nte ediwak mme ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono eken, ama ọsọn̄ọ nte ke idịghe mmemmem n̄kpọ ndinam Edimen Ndọk an̄wan̄a nte ukpepn̄kpọ, adan̄a nte “N̄wed Abasi mîkpepke enye.” Edi, edinịm ke akpanikọ emi ama akaiso ndiwọrọ etop, ndien mme mbiet ẹwụtde nte ẹmende Mary ẹdọk emi mme utọ ọwọrọetop anam ndise nte Raphael, Correggio, Titian, Carracci, ye Rubens ẹnamde ẹma ẹtọn̄ọ nditọt.

Owo ikebiereke n̄kpọ emi tutu osịm ke ndondo emi. Nte ekemde ye owo n̄ka Jesuit oro, Giuseppe Filograssi, tutu osịm utịt akpa ubak ọyọhọ isua ikie nnyịn, nditọ ukpepn̄kpọ Catholic ẹma ẹkaiso ndimịn̄ “mme ukpepn̄kpọ ye nneme oro owo mîmaha kpukpru ini” ẹban̄a ukpepn̄kpọ Edimen Ndọk. Idem mme pope, utọ nte Leo XIII, Pius X, ye Benedict XV, “ẹma ẹtre nditịn̄ n̄kpọ mban̄a n̄kpọ emi.” Edi ke November 1, 1950, ufọkabasi ke akpatre ama omụm akpan idaha akama. Pope Pius XII ama ọtọt ete: “Nnyịn imowụt enye nte edide ukpepn̄kpọ oro Abasi ayararede nte ke Edisana Eka Abasi, Mary kpa eyenan̄wan emi Mîfiọkke Erenowo ke nsinsi edi se ẹkemende ke ikpọkidem ye ke ukpọn̄ ẹdọk ke ubọn̄ eke heaven, ke ini enye ama okokụre uwem esie eke isọn̄.”​—⁠Munificentissimus Deus.

Edinịm ke akpanikọ oro nte ke Mary ama aka heaven ke ikpọkidem ikedịghe aba n̄kpọ eke edide ke owo amade ke otu mbon Catholic​—⁠enye idahaemi ekedi ukpepn̄kpọ Ufọkabasi. Pope Pius XII ọkọdọhọ ete “edieke owo ekededi . . . edede-⁠de afan̄a m̀mê okoide-⁠koi enyene eyịghe ke se Nnyịn ima ikanam an̄wan̄a, enye ekpenyene ndifiọk nte ke imọ imokpu ndida n̄kekem ye idaha Abasi ye Mbuọtidem Catholic.”

Se N̄wed Abasi Enen̄erede Etịn̄

Edi ke ewe isọn̄ ke ufọkabasi enyene uko uko idaha emi? Pope Pius XII ọdọhọ ete ke ukpepn̄kpọ Edimen Ndọk enyene “akpan itiat idakisọn̄ esie oto Edisana N̄wed Abasi.” Ke otu mme itien̄wed oro esiwakde ndisiak ndisọn̄ọ edimen Mary ndọk esidi Luke 1:​28, 42. Mme ufan̄ikọ ẹmi ẹtịn̄ ẹban̄a Mary ete: “Mmọkọm-⁠o Mary, afo emi ọyọhọde ye mfọn, Ọbọn̄ odu ye afo: ẹmediọn̄ fi ke otu iban . . . , ẹmenyụn̄ ẹdiọn̄ mfri idịbi fo.” (Douay) Mme andinịm edimen ndọk ke akpanikọ ẹdọhọ ẹte ke sia Mary ‘ọkọyọhọde ye mfọn,’ ke anaedi enye ikakpaha tutu amama, ndien sia ekedide se “ẹdiọn̄de” ukem nte ‘mfri idịbi esie,’ anaedi enye enyene mme ifet oro ẹdide ukem ye eke Jesus​—⁠esịnede enye ndidọk n̄ka heaven. Nte afo emekere ke emi owụt eti ibuot?

N̄kpọ kiet edi, mme ekpepn̄kpọ mban̄a usem ẹdọhọ nte ke ikọ oro “emi ọyọhọde ye mfọn” edi ukwan̄ edikabade ye nte ke ẹkabade akpasarade ikọ Greek oro Luke akadade ata nnennen nte “enyeemi okụtde mfọn Abasi.” Ntre Jerusalem Bible eke mbon Catholic esịn Luke 1:28 nte: “Dara, afo emi enyenede akwa mfọn!” Ntak ndomokiet idụhe ndibiere nte ke ẹma ẹmen Mary ẹdọk ke ikpọkidem n̄kukụre koro Abasi ọkọfọnde enye “akwa mfọn.” Ẹma ẹtịn̄ ẹban̄a akpa Christian akpa n̄kpa usụn̄ Abasi oro, Stephen, ke ukem usụn̄ emi ke Douay Bible eke Catholic nte enyenede akwa mfọn, m̀mê “ọyọhọde ye mfọn”​—⁠ndien owo iketịn̄ke iban̄a enye nte esetde ye ikpọkidem.​—⁠Utom 6:8.

Edi, nte owo ikọdiọn̄ke Mary m̀mê ndiwụt enye mfọn? Ih, edi nte enemde, ẹkese n̄wan oro ekekerede Jael ko ke edem ke eyo mme ebiereikpe Israel nte ‘enyeemi ẹdiọn̄de ke otu iban.’ (Judges 5:24, Dy) Ke akpanikọ owo ndomokiet ididọhọke ke ẹma ẹmen Jael n̄ko ẹka heaven ke ikpọkidem. Ke ẹsiode oro ẹfep, ofụri ekikere aban̄ade Edimen Ndọk ọkọn̄ọ ke ekikere oro nte ke Jesus ke idemesie ama ọdọk ke heaven ke obụkidem. Nte ededi, Bible ọdọhọ nte ke ẹkenam Jesus “afiak edidu uwem,” m̀mê eset, “ke spirit.” (1 Peter 3:18, Dy; men 1 Corinth 15:45 domo.) Apostle Paul akaiso ọdọhọ ete ke “obụkidem ye iyịp ikemeke ndibọ Obio Ubọn̄ Abasi nda nnyene.”​—⁠1 Corinth 15:​42-⁠50, Dy.

Edi akpanikọ, Bible etịn̄ aban̄a mme anam-akpanikọ Christian oro eyetde aran ndiset ke spirit n̄ka heaven. Nte ededi, 1 Thessalonica 4:​13-⁠17 (NW) anam an̄wan̄a nte ke ediset ke n̄kpa emi iditọn̄ọke tutu “edidu Ọbọn̄,” ke mme akpatre usen eke idiọk emana emi. Tutu osịm ini oro, Mary edisụk odu ke idap n̄kpa, ọkọrọ ye ediwak tọsịn mme anam-akpanikọ Christian eken.​—⁠1 Corinth 15:​51, 52.

Mary​—⁠N̄wan Mbuọtidem

Fiọk ete ke nditịn̄ kpukpru emi iwọrọke ite ke nnyịn iwụtke ukpono inọ Mary. Nte eyịghe mîdụhe, Mary ekedi n̄wan emi onịmde eti uwụtn̄kpọ​—⁠enyeemi odotde ekpebe uwụtn̄kpọ esie. Enye ama onyịme ifet ndibiom mbiomo ndikabade ndi eka Jesus, ọkọrọ ye kpukpru idomo ye mme n̄waidem oro ẹdibuanade. (Luke 1:38; 2:34, 35) Adianade kiet ye Joseph, enye ama ọbọk Jesus ke eti ibuot Abasi. (Luke 2:​51, 52) Enye ama odu ye Jesus ke ini ndutụhọ esie ke eto. (John 19:​25-⁠27) Ndien nte anam-akpanikọ mbet, enye ke n̄kopitem ama ebet ke Jerusalem onyụn̄ okụt en̄wan̄ade spirit Abasi ẹduọk ke Pentecost.​—⁠Utom 1:13, 14; 2:1-⁠4.

Nsunsu ekikere aban̄ade Mary inọhọ Andibot m̀mê Mary ukpono. Ukpepn̄kpọ aban̄ade Edimen Ndọk edi ndisịn udọn̄ nnọ anana nsọn̄ọ utịn̄ikọ oro nte ke Mary edi esịne-ufọt Abasi ye owo. Edi nte Jesus Christ akananam onyịme utọ ukpepn̄kpọ oro? Ke edide isio ye oro, enye ọkọdọhọ ete: “Ami ndi usụn̄ ye akpanikọ ye uwem: owo baba kiet itieneke Ete, ibọhọke ebe ke Ami. Edieke mbufo ẹben̄ede n̄kpọ ke enyịn̄ Mi, nyenam.” (John 14:​6, 14; men Utom 4:12 domo.) Ih, Jesus Christ ikpọn̄, idịghe Mary esịne ufọt ọnọ Andibot ye owo. Ebe ke Jesus​—⁠idịghe Mary​—⁠ke nnyịn ikpenyene ndisan̄a n̄kpere Andinọ Uwem nnyịn kaban̄a “un̄wam ke ini nnanenyịn.”​—⁠Mme Hebrew 4:16, Revised Standard Version, Nsiondi eke Catholic.

Ndinyịme akpanikọ aban̄ade Mary ekeme ndidi ubiak ubiak n̄kpọ ọnọ ndusụk owo. Ke nsụhọde n̄kaha, emi ekeme ndiwọro ndikpọn̄ ndusụk edinịm ke akpanikọ oro ẹkemụmde ẹkama ke anyanini ye mme ekikere oro ẹmade. Nte ededi, okposụkedi edide ubiak ubiak n̄kpọ ndusụk ini, akpanikọ ke akpatre ‘esinam owo ọwọrọ ofụn.’ (John 8:32) Jesus ama etịn̄ ete ke Ete imọ oyom mbon oro edituakde ibuot ke “spirit ye ke akpanikọ.” (John 4:24, Dy) Ye ata mbon Catholic, mme ikọ emi etie nte n̄kpọ-ata.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ekebe ke page 27]

NDI MARY AMA AKPA?

Ndi Mary ama enen̄ede akpa mbemiso ọdọkde heaven nte ẹkerede? Mme ekpep ukpepn̄kpọ Catholic ẹnyene ekikere ido ukpono iba oro ọsọn̄de mmọ ndimek kiet. Nuovo dizionario di teologia owụt ete ke “edi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ndibat nte ke Mary ama enyene ifet editre ndikpa, emi Christ ke idemesie mîkenyeneke.” Ke n̄kan̄ eken, ndidọhọ nte ke Mary ama akpa edemerede ukem ọkpọsọn̄ mfịna oro. Ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono oro Kari Børresen ọdọhọ ete ke “n̄kpa edi utịp kaban̄a akpa idiọkn̄kpọ, emi, nte ekemde ye [ukpepn̄kpọ “Edisana Uyomo Idịbi”], mîkotụkke Mary.” Ke ewe isọn̄, ndien, ke enye akpakakpa? Eyịghe idụhe ndien Pope Pius XII ke ntịn̄enyịn ekefepde kpukpru n̄kpọ ẹban̄ade n̄kpa Mary ke ini akanamde ukpepn̄kpọ aban̄ade Edimen Ndọk an̄wan̄a.

Ke mfọniso, ukpepn̄kpọ Bible ọbọhọ utọ ndutịme oro. Idụhe ebiet ndomokiet oro enye ekpepde​—⁠m̀mê idem ndino ekikere​—⁠nte ke Mary akamana oto “edisana uyomo idịbi.” Ke edide isio ye oro, enye owụt nte ke Mary ekedi anana mfọnmma owo emi okoyomde ufak. Ke ntak emi, ke Jesus ama akamana, enye ama aka temple akawa uwa idiọkn̄kpọ ọnọ Abasi. (Leviticus 12:​1-⁠8; Luke 2:​22-⁠24) Ukem nte kpukpru mme anana mfọnmma owo eken, Mary ama akpa ke akpatre.​—⁠Rome 3:23; 6:23.

Mmemmem akpanikọ emi odu ke ọyọhọ ntuaha ye mme mbụme oro ẹban̄ade ukpepn̄kpọ Edimen Ndọk oro owo mîkemeke ndibọrọ.

[Ndise ke page 26]

‘Edimen Eyenan̄wan Oro Mîfiọkke Erenowo Ndọk.’ emi Titian ewetde (c.1488-1576)

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Giraudon/Art Resource, N.Y.

[Ndise ke page 28]

Ke ndimen uwa idiọkn̄kpọ n̄ka temple ke Jesus ama akamana, Mary ama owụt idemesie nte anamidiọk oro oyomde ufak