Udia Mbubịteyo Ọbọn̄—Ikafan̄ ke Ẹkpenịm Enye?

MME usen Christmas, Easter, “ndisana owo.” Mme ufọkabasi Christendom ẹsinịm ediwak usen nduọkodudu ye mme usọrọ. Edi nte afo ọmọfiọk m̀mê usọrọ ifan̄ ke Jesus Christ ọkọdọhọ mme anditiene enye ẹnịm? Ibọrọ edi, Kiet kpọt! Anditọn̄ọ Ido Ukpono Christ ikọnọhọ unyịme ite ẹnịm usọrọ en̄wen ndomokiet.

Nte an̄wan̄ade, edieke Jesus ọkọtọn̄ọde usọrọ kiet kpọt, enye edi ata akpan n̄kpọ. Mme Christian ẹkpenyene ndinịm enye ukem nte Jesus okowụkde. Nso ikedi n̄wọrọnda usọrọ emi?

Usọrọ Kiet Oro

Jesus ọkọtọn̄ọ usọrọ emi ke usen oro enye akakpade. Enye ama onịm usọrọ Passover mme Jew ye mme apostle esie. Ekem enye ama ayak ndusụk bred Passover emi leaven mîdụhe ọnọ mmọ, ọdọhọde ete: “Emi edi ikpọkidem Mi eke ẹnọde kaban̄a mbufo.” Ekem, Jesus ama emen cup wine ọnọ, ọdọhọde ete: “Cup emi edi Obufa Ediomi ke iyịp Mi, emi ẹduọkde kaban̄a mbufo.” Enye ama ọdọhọ n̄ko ete: “Ẹnam emi nditi Mi.” (Luke 22:19, 20; 1 Corinth 11:​24-⁠26) Ẹkot usọrọ emi Udia Mbubịteyo Ọbọn̄, m̀mê Editi. Enye edi n̄kukụre usọrọ oro Jesus ọkọdọhọde mme anditiene enye ẹnịm.

Ediwak ufọkabasi ẹdọhọ ke mmimọ imesinịm usọrọ emi ọkọrọ ye kpukpru usọrọ mmọ eken, edi ata ediwak mmọ ẹnịm enye okpụhọde ọkpọn̄ usụn̄ oro Jesus okowụkde. Eyedi ukpụhọde oro odotde ẹtịm ẹkere ẹban̄a edi adan̄a ibat ini oro ẹnịmde usọrọ emi. Ndusụk ufọkabasi ẹsinịm enye ke ọfiọn̄ ke ọfiọn̄, ke urua ke urua, idem ke usen ke usen. Nte se Jesus ekenyenede ke ekikere edi oro ke ini enye ọkọdọhọde mme anditiene enye ete: “Ẹnam emi nditi Mi”? The New English Bible ọdọhọ ete: “Ẹnam emi nte n̄kpọ ndida nti mi.” (1 Corinth 11:​24, 25) Ikafan̄ ke ẹsinịm editi m̀mê usọrọ eke isua ke isua? Nte ido edide, esidi ini kiet kpọt ke isua.

Ti, n̄ko, ete ke Jesus ọkọtọn̄ọ usọrọ emi ndien ekem akpa ke Nisan 14 ke usenọfiọn̄ mme Jew.a Oro ekedi usen Passover, kpa usọrọ oro eketide mme Jew aban̄a akwa edinyan̄a oro mmọ ẹkenyenede ke Egypt ke isua ikie-⁠16 M.E.N. Ke ini oro, uwa eyenerọn̄ ama osụn̄ọ ke edinyan̄a ọnọ mme akpan mbon Jew, ke adan̄aemi angel Jehovah okowotde kpukpru akpan mbon Egypt.​—⁠Exodus 12:​21, 24-⁠27.

Didie ke emi an̄wam ke ifiọk oro inyenede? Ọfọn, Christian apostle Paul ekewet ete: “Ẹmowot passover nnyịn, kpa Christ.” (1 Corinth 5:7) N̄kpa Jesus ekedi akamba uwa Passover, ọnọde ubonowo ifet edinyene edinyan̄a oro otịmde okpon akan. Ye mme Christian, ke ntre, Editi n̄kpa Christ amada itie Passover mme Jew.​—⁠John 3:16.

Passover ekedi usọrọ eke isua ke isua. Do, nte owụtde ifiọk, Editi edi kpa ukem oro. Passover​—⁠usen emi Jesus akakpade⁠—​ekesida itie kpukpru ini ke ọyọhọ usen 14 eke ọfiọn̄ Nisan mme Jew. Ntre, ẹkpenyene nditi n̄kpa Christ ini kiet ke isua ke usenọfiọn̄ oro asan̄ade ekekem ye Nisan 14. Ke 1994 usen oro edi Saturday, March 26, ke utịn ama okosụhọde. Ntak, ndien, mme ufọkabasi Christendom mînamke emi edi usen akpan usọrọ emi? Ibio ibio edidụn̄ọde mbụkeset eyebọrọ mbụme oro.

Ido Mme Apostle ke Itiendịk

Eyịghe idụhe nte ke akpa isua ikie E.N., mbon oro mme apostle Jesus ẹkedade usụn̄ ẹma ẹsinịm Udia Mbubịteyo Ọbọn̄ ukem ukem nte enye okowụkde. Nte ededi, ke ọyọhọ isua ikie iba, ndusụk owo ẹma ẹtọn̄ọ ndikpụhọde ini ẹsinịmde enye. Mmọ ẹkedinịm Editi ke akpa usen ke urua (idahaemi ẹkotde Sunday), idịghe ke usen oro asan̄ade ekekem ye Nisan 14. Ntak ẹkenamde oro?

Ye mme Jew, usen ekesitọn̄ọ ke n̄kpọ nte n̄kanika itiokiet mbubịteyo onyụn̄ ada okosịm ukem ini oro ke edem usen. Jesus akakpa ke Nisan 14, 33 E.N., emi ọkọtọn̄ọde ke mbubịteyo Thursday osịm mbubịteyo Friday. Enye ekeset ke ọyọhọ usen ita, tụhi tụhi usenubọk Sunday. Ndusụk owo ẹkeyom ẹnịm editi n̄kpa Jesus ke akpan usen ke urua kpukpru isua, utu ke ndidi ke usen oro ọduọde ke Nisan 14. Mmọ n̄ko ẹkese usen oro Jesus ekesetde nte edide akpan usen akan usen n̄kpa esie. Ntre, mmọ ẹma ẹmek Sunday.

Jesus okowụk ete ẹti n̄kpa esie, idịghe ediset ke n̄kpa esie. Ndien sia Passover mme Jew esiduọde ke nsio nsio usen ke isua ke isua nte ekemde ye n̄wed usenọfiọn̄ Gregory oro ikamade idahaemi, edi ndammana n̄kpọ nte ke edidi ntre ye Editi. Ediwak owo ke ntre ẹma ẹsọn̄ọ ẹyịre ke akpa ndutịm oro ẹnyụn̄ ẹsinịm Udia Mbubịteyo Ọbọn̄ ke Nisan 14 kpukpru isua. Nte ini akakade ẹkedikot mmọ mbon Quartodeciman, emi ọwọrọde “Mbon Ọyọhọ Usen Duopenan̄.”

Ndusụk nditọ ukpepn̄kpọ ẹfiọk ete ke “Mbon Ọyọhọ Usen Duopenan̄” ẹmi ẹketiene akpa uwụtn̄kpọ mme apostle. Ewetmbụk kiet ọkọdọhọ ete: “Kaban̄a usen ndinịm Pascha [Udia Mbubịteyo Ọbọn̄], ido eke mme ufọkabasi Quartodeciman ke Asia akasan̄a ukem ye eke ufọkabasi Jerusalem. Ke ọyọhọ isua ikie-⁠2 ufọkabasi ẹmi ke ini Pascha mmọ ke ọyọhọ usen 14 ke Nisan ẹma ẹsiti odudu edinyan̄a oro n̄kpa Christ enyenede.”​—⁠Studia Patristica, Eboho V, 1962, page 8.

Eneni Ọkọri

Ke adan̄aemi ediwak owo ke Asia Minor ẹketienede ido mme apostle, ẹma ẹsio Sunday ẹnịm ndinịm enye ke Rome. Ke n̄kpọ nte isua 155 E.N., Polycarp eke Smyrna, andida ke ibuot esop mbon Asia, ama aka Rome ndineme n̄kpọ emi ye mme mfịna eken. Ke ndiọkiso, owo ikosịmke ubiere ke n̄kpọ emi.

Irenaeus eke Lyons ama ewet ke leta ete: “Anicetus [eke Rome] ikekemeke ndikpek Polycarp ete okûnịm se enye ekesinịmde kpukpru ini ye John mbet Ọbọn̄ nnyịn ye mme apostle eken emi enye akasan̄ade kiet; Polycarp ikonyụn̄ ikpekke Anicetus ndinịm enye, koro enye ọkọdọhọ ete ke imọ inyene ndisọn̄ọ nyịre ke ido edinam mbiowo oro ẹkedude mbemiso imọ.” (Eusebius, Ọyọhọ N̄wed 5, ibuot 24) Tịmfiọk ete ke ẹdọhọ ke Polycarp ekenyene isọn̄ kaban̄a idaha esie oto se mme apostle ẹkewetde, ke adan̄aemi Anicetus ekeben̄ede ete ẹnam ido mbiowo oro ẹkebemde iso ẹdu ke Rome.

Eneni emi ama ọsọn̄ ubọk ke utịt ọyọhọ isua ikie iba E.N. Ke n̄kpọ nte 190 E.N., ẹma ẹmek owo kiet ẹkekotde Victor ke bishop Rome. Enye okonịm ete ke ẹkpenyene ndinịm Udia Mbubịteyo Ọbọn̄ ke Sunday, ama onyụn̄ oyom ibetedem oto ediwak mme adausụn̄ eken nte ekekeme. Victor ama enyịk mme esop ke Asia ndikpụhọ ntiene ndutịm eke Sunday.

Ke ọnọde ibọrọ ke ibuot mbon oro ẹdude ke Asia Minor, Polycrates eke Ephesus ama esịn ndinyịme nnọ mfịghe emi. Enye ọkọdọhọ ete: “Nnyịn inịm usen oro ye unana edikpụhọde enye, idianke-dian, inyụn̄ isioho-sio.” Enye ndien ama asiak enyịn̄ ediwak owo, esịnede apostle John. Enye ama ọdọhọ ete, “Kpukpru mmọemi ẹkenịm Pascha ke ọyọhọ usen duopenan̄ nte asan̄ade ekekem ye Gospel, ikefebekede ikpọn̄ oro ke usụn̄ ndomokiet.” Polycrates ama adian ete: “Ami ke n̄kan̄ mi, nditọete, . . . mfeheke ndịk. Koro mmọ oro ẹfọnde ẹkan mi ẹkedọhọ ete, Nnyịn inyene ndikop uyo Abasi n̄kan uyo owo.”​—⁠Eusebius, Ọyọhọ N̄wed 5, ibuot 24.

Victor ikenemke esịt ke ibọrọ emi. N̄wed mbụkeset kiet ọdọhọ ete ke enye “ama etre ebuana ye kpukpru Ufọkabasi Asia, onyụn̄ ọnọ n̄wed ẹsọk kpukpru Ufọkabasi oro ẹkenyịmede ekikere esie, ete mmọ ẹkûnyene ebuana ndomokiet ye mmọ.” Nte ededi, mbon ọniọn̄ ye mbon esịt akpanikọ eke otu n̄ka esie ikonyịmeke ibụmede ibụmede ye uko uko edinam esie emi, ediwak mmọ ẹma ẹsọsọp ẹwet enye, ẹnọde enye item . . . ndinam ima, edidianakiet, ye emem akaiso odu.”​—⁠Antiquities of the Christian Church eke Bingham, Ọyọhọ N̄wed 20, ibuot 5.

Ẹnyịme Nsọn̄ibuot

Kpa ye mme utọ mfan̄a oro, mme Christian ke Asia Minor ẹma ẹtotịm ẹda san̄asan̄a ke eneni aban̄ade m̀mê ini ewe ke ẹkpenịm Udia Mbubịteyo Ọbọn̄. Mme ukpụhọde ẹma ẹnyọni ẹdụk ke ebiet efen. Ndusụk owo ẹkenịm enye ke ofụri ikpehe ini oro ọtọn̄ọde ke Nisan 14 tutu osịm Sunday oro eketienede. Mbon en̄wen ẹma ẹsinịm usọrọ oro ndien ndien​—⁠ke urua ke urua ke Sunday.

Ke 314 E.N. Esop eke Arles (France) ama odomo ndinyịk ete ẹtiene ndutịm mbon Rome onyụn̄ akpan ukpụhọde ekededi. Mbon Quartodeciman oro ẹkesụhọde ikonyịmeke. Man ebiere n̄kpọ emi ye mme n̄kpọ eken oro akabaharede mbon oro ẹkedọhọde nte idide mme Christian ke obio ukara esie, ke 325 E.N. okpono ndem andikara oro, Constantine, ama okot akwa mbono ido ukpono, kpa Esop eke Nicaea. Enye ama ọnọ ewụhọ oro ọkọdọhọde kpukpru owo ke Asia Minor ẹnyịme ye edinam mbon Rome.

Edi inem n̄kpọ ndifiọk kiet ke otu mme akpan eneni oro ẹkekamade ndida ntre edinịm Editi n̄kpa Christ nte ekemde ye usenọfiọn̄ oro odude ke n̄wed usenọfiọn̄ mme Jew. A History of the Christian Councils, eke K. J. Hefele, ọdọhọ ete: “Ẹkedọhọ ke enye itịmke idot kaban̄a emi, nsana-n̄kan ke otu kpukpru usọrọ, nditiene ido edinam (ubatini) mme Jew, emi ye unana iso bụt ẹkesịnde idem ke ata enyene-ndịk ubiatibet, esịt mmọ okonyụn̄ okịmde.” (Eboho 1, page 322) J. Juster ọdọhọ ete, ke ẹkeda edidu ke utọ idaha oro nte edinyene “‘esuene esuene nsụkibuot’ nnọ Synagogue oro efekde Ufọkabasi,” nte ẹkotde ẹsịn ke Studia Patristica, Eboho IV, 1961, page 412.

Oro ekedi edisua mme Jew! Ẹkese mbon oro ẹkenịmde Editi n̄kpa Jesus ke ukem usen oro enye akakpade nte mbon Ido Ukpono Jew. Ẹma ẹfre ẹte ke Jesus ke idemesie ekedi owo Jew ye nte ke enye ama anam usen oro edi n̄wọrọnda ebe ke enye adan̄aoro ndikọnọ uwem esie ke ibuot ubonowo. Ọtọn̄ọde ke ini oro, ẹma ẹbiom mbon Quartodeciman ikpe nte mme ekpep isio ukpepn̄kpọ ye mme ọtọ ubahade ẹnyụn̄ ẹkọbọ mmọ. Esop eke Antioch ke 341 E.N. ama ọnọ uyo ete ke ẹnyene nditre ebuana ye mmọ. Edi, ediwak ke otu mmọ ẹkesụk edodu ke 400 E.N., ndien ibat ibat mmọ ẹma ẹkaiso edu ebịghi ke oro ebede.

Toto ke mme usen oro, Christendom omokpu ndifiak mbịne akpa ndutịm Jesus. Prọfesọ William Bright ama enyịme ete: “Ke ini akpan usen kiet, Good Friday, akakabarede edi se ẹsiode ẹnịm ndida nti ndutụhọ Christ ke utọ usụn̄ oro, ini ama ebe akaha ndinam mme ekikere ‘Passover,’ emi St. Paul ekemende akabuan ye n̄kpa uwa etre ke Good Friday: ẹkebuan mmọ mmemmem mmemmem ye usọrọ Ediset ke N̄kpa ke idemesie, ndien ntịme ntịme ekikere ẹma ẹwọrọ ẹdi ke usem ido edinam Christendom eke mbon Greek ye Latin.”​—⁠The Age of the Fathers, Eboho 1, page 102.

Nso Kaban̄a Mfịn?

‘Ke kpukpru isua ẹmi ẹma ẹkebe,’ afo emekeme ndibụp ete, ‘nte ini oro ẹnịmde Editi enen̄ede edi akpan n̄kpọ?’ Ih, edi. N̄kpọsọn̄ owo ẹmi ẹken̄wanade ẹyom odudu ẹma ẹnam mme ukpụhọde. Mme owo ẹma ẹtiene mme ekikere mmọ utu ke ndikop uyo Jesus Christ. Item apostle Paul emi nte an̄wan̄ade ama osu: “Mmọfiọk nte ke mma nnyọn̄, mme idiọk unam ẹyedụk ke otu mbufo [mme Christian], idinyụn̄ ituaha otuerọn̄ mbọm; mme owo ẹyenyụn̄ ẹdaha ẹda ke otu mbufo ẹtịn̄ ukwan̄ ikọ, man ẹdudi mbet ẹtiene mmọ.”​—⁠Utom 20:​29, 30.

N̄kopitem edi akpan n̄kpọ. Jesus ọkọtọn̄ọ usọrọ kiet kpọt ọnọ mme Christian ndinịm. Bible nte an̄wan̄ade etịn̄ ini ye nte ẹkpenịmde enye. Anie, ndien, enyene unen ndikpụhọde oro? Ẹma ẹkọbọ ẹnyụn̄ etre ebuana ye mme akpa mbon Quartodeciman utu ke mmọ ndikekan̄ mbuọtidem ke n̄kpọ emi.

Ekeme ndidi n̄kpọ udọn̄ ọnọ fi ndifiọk nte ke osụk ododu mme Christian ke isọn̄ emi ẹwụtde ukpono ẹnọ se Jesus eketịn̄de ẹnyụn̄ ẹnịmde Editi n̄kpa esie ke usenọfiọn̄ oro enye okonịmde. Isua emi, Mme Ntiense Jehovah ẹyesop idem ọtọkiet ke mme Ufọkmbono Obio Ubọn̄ mmọ ke ofụri isọn̄ ke ebede n̄kanika itiokiet mbubịteyo ke Saturday, March 26​—⁠emi ọyọhọ usen 14 ke Nisan editọn̄ọde. Mmọ adan̄aoro ẹyenam nnennen se Jesus ọkọdọhọde ke ẹkpenyene ndinam ke ata akpan ini emi. Ntak mûtieneke mmọ unịm Udia Mbubịteyo Ọbọn̄? Ke ndidu do, afo n̄ko emekeme ndiwụt ukpono oro afo enyenede ọnọ se Jesus Christ ọkọdọhọde ẹnam.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ekebe ke page 6]

“ỌSỌN̄URUA UFAK ORO”

Uwa ufak Jesus Christ aka anyan akan ukpepn̄kpọ. Jesus eketịn̄ aban̄a idemesie ete: “Eyen Owo ke Idemesie ikedịghe man ẹnam n̄kpọ ẹnọ Enye, edi man Enye anam n̄kpọ ọnọ owo, onyụn̄ ọnọ uwem Esie ndifak ediwak owo.” (Mark 10:45) Enye n̄ko ama anam an̄wan̄a ete: “Abasi akamama ererimbot [ubonowo] ntem, tutu Enye osio ikpọn̄îkpọn̄ Eyen emi Enye obonde ọnọ, man owo ekededi eke ọbuọtde idem ye Enye okûtak, edi enyene nsinsi uwem.” (John 3:16) Ye mbon oro ẹkpade, ufak oro eberede usụn̄ ndinyene ediset ke n̄kpa ye idotenyịn uwem nsinsi.​—⁠John 5:​28, 29.

Edi n̄kpa Jesus Christ oro edide ata akpan n̄kpọ ke ẹti ke mme usọrọ Udia Mbubịteyo Ọbọn̄. Uwa esie amanam ata ekese n̄kpọ! N̄wan kiet emi ete ye eka oro ẹbakde Abasi ẹkenọde ukpep emi onyụn̄ asan̄ade ke akpanikọ ke ediwak isua ama etịn̄ esịtekọm oro enye enyenede ke mme ikọ ẹmi:

“Nnyịn isak iso ise Editi. Enye esikabade edi ata akpan n̄kpọ kpukpru isua. Ami mmeti nte ndade ke ufọk unịm okpo isua 20 ẹmi ẹkebede, nsede okpo edima ete mi nnyụn̄ ndide ndinyene ata ntotụn̄ọ esịtekọm nnọ ufak. Mbemiso oro enye ekedi ikpîkpu ifiọk ibuot. Oh, mma mfiọk kpukpru itien̄wed Abasi ye nte n̄kemede ndinam mmọ ẹn̄wan̄a! Edi ekedi n̄kukụre ke ini n̄kokụtde nte n̄kpa edide ata idem n̄kpọ ke esịt mi ọkọyọhọ ye idatesịt kaban̄a se ẹdinamde ẹnọ nnyịn ebe ke ọsọn̄urua ufak oro.”