Christmas—Nte Enye Enen̄ede Edi eke Christian?
NTE The World Book Encyclopedia ọdọhọde, “Christmas edi usen emi mme Christian ẹsinịmde usọrọ usen emana Jesus Christ.” Edi, n̄wed-ofụri-orụk-ifiọk oro ọdọhọ n̄ko ete: “Mme akpa Christian ikonịmke usọrọ usen emana [Jesus] koro mmọ ẹkeda usọrọ usen emana owo ekededi nte edinam mme okpono ndem.”
The Making of the Modern Christmas, emi Golby ye Purdue ẹwetde, onyịme ete: “Mme akpa Christian ikonịmke usọrọ usen emana Christ. Ẹkebat mme usọrọ usen emana nte mme edinam ukpono ndem; mme Gospel itịn̄ke n̄kpọ ndomokiet iban̄a nnennen usen emana Christ.”
Edieke mme usọrọ usen emana mînyeneke ntọn̄ọ ito mme Christian, usen emana Christ akasan̄a didie akabade edi akpan usọrọ “Christian”?
Ntọn̄ọ “Christmas” ke Ukpono Ndem
“Kpukpru owo ẹma ẹdia usọrọ ẹnyụn̄ ẹdat esịt, ẹma ẹtre utom ye mbubehe ofụri ofụri ke ini emi, ẹma ẹda mme flawa ye mme awawa ikọn̄ ẹbana ufọk, mme ufan ẹma ẹka ẹkese mme ufan ẹnyụn̄ ẹnọ mme enọ, ndien mbon mbubehe ẹma ẹnọ mbon oro ẹnamde mbubehe ye mmọ mme enọ. Ofụri ini oro ekedi ini idatesịt ye ekọm, ndien mme owo ẹma ẹsịn idem ke kpukpru orụk unọ idem inemesịt.”—Paganism in Christian Festivals, emi J. M. Wheeler ewetde.
Nte se ẹtịn̄de emi ekem ye mme edinam Christmas emi afo ọdiọn̄ọde? Ke n̄kpaidem emi ikedịghe Christmas! Utu ke oro, se ẹtịn̄de oro aban̄a Saturnalia—kpa usọrọ ukpono ndem urua kiet eke mbon Rome emi enyenede ebuana ye ini etuep (nte ẹwụtde ke nsakiso page emi). Ẹkesinịm usọrọ usen emana utịn emi adade ke nsinsi ke December 25, akpan usen usọrọ ido ukpono Mithra eke Rome.
Nte The New Encyclopædia Britannica ọdọhọde, “Ufọkabasi ama onyịme December 25, kpa usen emana Mithra, abasi un̄wana mbon Iran ye . . . usen emi ẹyakde ẹnọ utịn emi adade ke nsinsi, ọkọrọ ye usen oro etienede usen Saturnalia, nte Christmas, kpa emana Christ, man abiat odudu usọrọ ẹmi efep.” Ntre usọrọ usen emana eke mme okpono ndem ama akaiso ye ikpîkpu edikpụhọ mme enyịn̄, nsio Mithra nsịn Christ!
Nte ededi, afo emekeme ndikere ke emana Eyen Abasi, Jesus, ekedi n̄wọrọnda n̄kpọ, oro odotde ẹti. Ndise se Bible etịn̄de aban̄a emi eyenen̄ede esịn un̄wana.
N̄kpọntịbe Idatesịt
Udiana ibuot eke Gospel Luke eneme n̄kpọntịbe emi. Luke asian nnyịn nte mme angel ke heaven, mme osụhọde idem ekpemerọn̄, mme asan̄autom Abasi oro ẹsịnde idem, ye Mary ke idemesie ẹkenamde n̄kpọ ẹban̄a akpan n̄kpọntịbe emi.
Bemiso kere ban̄a ‘mme ekpemerọn̄ ẹmi ẹkedude ke edem oro’ ẹmi “ẹtiede ke in̄wan̄ ẹkpeme erọn̄ mmọ ke okoneyo,” emi mmọ mîkpekekemeke ndinam ke ufọt ini etuep. Ke ini “angel Jehovah” ọkọbiọn̄ọrede ndien ubọn̄ Abasi akayamade akan mmọ okụk, akpa kan̄a ndịk ama anam mme ekpemerọn̄. Ẹma ẹnyene uko ke ini angel akanamde an̄wan̄a ete: “Ẹkûfehe ndịk; koro sese, mmada eti mbụk akwa idatesịt, eke edinyenede kpukpru owo, nsọk mbufo; koro Andinyan̄a, emi edide Christ Ọbọn̄, amana ọnọ mbufo mfịn.” Ke ini “udịm mbon heaven” edide mme angel ẹkewụtde idem inikiet inikiet, mme ekpemerọn̄ oro ẹma ẹfiọk ẹte ke emana enyeemi ama enyene ukpụhọde ye kpukpru mme emana eken. Nte enemde, mme angel ikadaha enọ ndomokiet isọk obufa nsekeyen oro. Utu ke oro, mme angel oro ẹma ẹtoro Jehovah, ẹdọhọde ẹte: “Ubọn̄ enyene Abasi ke ata enyọn̄. Emem onyụn̄ odu ke isọn̄ ke otuowo ẹmi Enye enende iso ye mmọ.”—Luke 2:8-14.
Nte ido edide, mme ekpemerọn̄ oro ẹma ẹyom ndikụt nsekeyen emi ke idemmọ, sia edide Jehovah ọkọtọt n̄kpọntịbe idatesịt emi. Ke ini mmọ ẹkekụtde nsekeyen oro esịnede ke usịnudia ufene, mmọ ẹma ẹtịn̄ se mme angel oro ẹketịn̄de ẹnọ ete ye eka. Ekem mme ekpemerọn̄ oro ẹma ẹnyọn̄ọ, “ẹkpono ẹnyụn̄ ẹtoro Abasi,” idịghe nsekeyen oro.—Luke 2:15-18, 20.
Nte eyịghe mîdụhe, Mary, eka Jesus, ama okop idatesịt ndiman akpa eyen esie ifụre ifụre. Edi enye n̄ko ama “ekere mmọ ke esịt esie.” Ekem, enye ama asan̄a ye Joseph ebe esie aka Jerusalem ke ndinam Ibet Moses. Emi ikedịghe usọrọ usen emana. Utu ke oro, ekedi ini ndiyak nsekeyen oro nnọ Abasi, “nte ẹwetde ke ibet Jehovah ẹte, Kpukpru eyeneren ẹmi ẹsịderede itieuman ẹdikere se ẹdianarede ẹnọ Jehovah.”—Luke 2:19, 22-24.
Ke temple ke Jerusalem, Mary ye Joseph ẹma ẹsobo ye Simeon, emi Luke etịn̄de aban̄a nte “edinen owo emi eten̄ede Abasi, onyụn̄ etiede ebet ndọn̄esịt Israel.” Ke idak ndausụn̄ spirit, ẹma ẹsian enye ẹte ke enye idikpaha tutu enye okụt “Christ emi Jehovah ọdọn̄de.” N̄kpọ efen oro akadade itie ekedi n̄ko “ke idak odudu spirit [Abasi].” (NW) Simeon ama emen nsekeyen oro akama ke ubọk esie, baba, idịghe man ọnọ enye enọ, edi, utu ke oro, man otoro Abasi, ọdọhọde ete: “Kemi, O Ọbọn̄, Afo ke ayak owo Fo ọnyọn̄ ke ifụre, nte Afo ọkọdọhọde; koro enyịn mi ẹmekụt edinyan̄a Fo, eke Afo okonịmde ke iso kpukpru mme idụt.”—Luke 2:25-32.
Ekem, usọn̄ prọfet an̄wan oro Anna ama asan̄a ekpere. Enye n̄ko “ọkọm Abasi, onyụn̄ etịn̄ aban̄a Eyen oro ọnọ kpukpru owo ẹmi ẹtiede ẹbet edifak Jerusalem.”—Luke 2:36-38.
Mary, Simeon, Anna, mme ekpemerọn̄, ọkọrọ ye mme angel ke heaven, kpukpru ẹma ẹdara ẹban̄a emana Jesus. Mbọk tịmfiọk, nte ededi, ete ke mmọ ikanamke usọrọ usen emana ekededi, m̀mê mmọ ndinọ enọ. Utu ke oro, mmọ ẹketoro Jehovah, Andinọ usụn̄ edinyan̄a mmọ emi odude ke heaven.
Edi, ndusụk owo ẹkeme ndikere, ‘Ke akpanikọ edinọ enọ ke Christmas ikemeke ndikwan̄a, koro nte “mme ọfiọkn̄kpọ owo ita” oro ikokponoke Jesus ye mme enọ?’
Mme Enọ Christmas
Inikiet efen ẹyak nnyịn idụn̄ọde mbụk Bible. Afo eyekụt ẹwetde enye ke Gospel Matthew, ibuot 2. Owo itịn̄ke-tịn̄ n̄kpọ iban̄a usọrọ usen emana ndomokiet, m̀mê ndisiak akpan ini, okposụkedi nte an̄wan̄ade ekedide ke ndusụk ini ke Jesus ama akamana. Ke Mt 2 ufan̄ikọ 1 (NW), Matthew okot isenowo oro “mme asiak ntantaọfiọn̄ [Greek, maʹgoi] ẹmi ẹtode n̄kan̄ edem usiahautịn,” ke ntre ẹdide mme okpono ndem oro mînyeneke ifiọk iban̄a Jehovah Abasi. Ntantaọfiọn̄ oro mme owo ẹmi ẹketienede ikadaha mmọ nnennen ika obio emana Jesus ke Bethlehem, edi akada aka Jerusalem, emi Edidem Herod akakarade.
Ke ini idiọk andikara emi okokopde nte mmọ ẹbụpde ẹban̄a “Enyeemi akamanade nte Edidem mme Jew,” enye ama osobo ye mme oku man odụn̄ọde ọfiọk nnennen “ebiet eke Christ akpamanade” man enye akpanam ẹwot eyen oro. Mme oku ẹma ẹbọrọ ke ndikot nto prọfesi Micah oro owụtde obio emana Messiah nte edide ke Bethlehem. (Micah 5:2) Herod ke mbubịk ama ọtọt isenowo esie ete: “Ẹka ẹkotịm ẹbụp ẹban̄a nsekeyen emi; ndien ẹma ẹkụt Enye, ẹdi ẹdidọhọ mi, man ami n̄ko n̄ka n̄katuak ibuot nnọ Enye.” Mme asiak ntantaọfiọn̄ oro ẹma ẹkaiso ke isan̄ mmọ, ndien ntantaọfiọn̄ oro ama “ebem mmọ iso, edi edida ke enyọn̄ ebiet emi nsekeyen oro odude.” Tịmfiọk ete ke ẹtịn̄ ẹban̄a enye nte “nsekeyen,” idịghe nte obufa nsekeyen.—Matthew 2:1-10.
Nte ekemde ye ido mbon inyene Edem Usiahautịn ẹmi ẹkade ndise andikara, mme okpono ndem asiak ntantaọfiọn̄ ẹmi ẹma ẹduọn̄ọ ke isọn̄ ndien “ẹsio gold ye ufuọn̄n̄kpọ ye myrrh, ẹnọ [nsekeyen oro].” Matthew adian ete: “Ndien sia Abasi etemede mmọ ke ndap, ete, Ẹkûfiak ẹka ke ọtọ Herod, mmọ ẹsan̄a ke usụn̄ efen ẹnyọn̄ọ obio mmọ.”—Matthew 2:11, 12.
Ọkọn̄ọde ke ibio ibio mbụk N̄wed Abasi emi, ndusụk owo ẹkeme ndidomo ndiyom n̄kpọ ndida nsọn̄ọ mmọ ndinọ enọ Christmas. Edi, Discovering Christmas Customs and Folklore anam an̄wan̄a nte ke ido edinọ mme enọ eke idahaemi enyene ntọn̄ọ oto mme enọ Saturnalia oro mbon Rome ẹkesinọde mme ubuene mbọhọidụn̄ mmọ. “Akpa ufọkabasi . . . ama ada mbufiọk okpụhọde se enye adade aban̄a esịn ke edinam editi mme enọ Magi.” Nso ukpụhọde ke emi edi ntem ye mme ata andituak ibuot—utọ nte mme osụhọde idem ekpemerọn̄—ẹmi n̄kukụre ẹketorode Abasi ke ini Jesus akamanade!
Ẹkpono Christ nte Edidem!
Mfịn Jesus idịghe aba nsekeyen. Enye edi ọkpọsọn̄ Akwa Enyene Odudu, Edidem Obio Ubọn̄ Abasi eke heaven, ndien ẹkpenyene ndikpono enye ntre.—1 Timothy 6:15, 16.
Edieke afo edide akwa owo idahaemi, nte akanam afo omokop bụt ke ini, ke ebiet emi afo odude, mme owo ẹwụtde ndise fo nte edide nsekeyen? Edi akpanikọ, utọ ndise oro anam ete ye eka fo ẹti idara oro mmọ ẹkenyenede ke ini afo akamanade. Edi kemi afo ama okokpon ọwọrọ owo, nte afo usuyomke mbon en̄wen ẹbat fi ke se afo edide? Ke ukem usụn̄ oro, kere nte edide unana ediwụt ukpono nnọ Christ Jesus ke ini mbon oro ẹdọhọde nte idide mme anditiene enye ẹnen̄erede ẹsịn idem kpukpru isua ke Christmas emi edide edinam mme okpono ndem ye ke ndikpono nsekeyen tutu mmọ ẹkpu ndikpono enye nte Edidem. Kamse, idem ke akpa isua ikie, Christian apostle Paul ama etịn̄ aban̄a edinyene nnennen ekikere mban̄a Christ nte enye edide idahaemi—Edidem ke heaven. Paul ekewet ete: “Ekpedi nte ikọfiọkde Christ ke ido obụkidem, ifiọkke Enye aba ke usụn̄ oro”!—2 Corinth 5:16.
Christ, nte Edidem Obio Ubọn̄ Abasi, ke mîbịghike eyesu ntịn̄nnịm un̄wọn̄ọ ndisio ubiak, ndutụhọ, udọn̄ọ, ye n̄kpa mfep. Enye edi Enyeemi edikụtde ete ke ẹnyene ufọkidụn̄ oro ekemde ye utom oro ọnọde kpukpru owo uyụhọ ke idak Paradise mi ke isọn̄. (Isaiah 65:21-23; Luke 23:43; 2 Corinth 1:20; Ediyarade 21:3, 4) Ke akpanikọ, mmọemi ẹdi mme ntak oro ẹkemde ndifep nditre ndikpono Jesus!
Ke nditiene uwụtn̄kpọ Christ ke idemesie, mme ata Christian ẹdomo ndinọ mme mbọhọidụn̄ mmọ kiet ke otu akakan enọ oro owo ekededi ekemede ndinọ—ifiọk uduak Abasi, emi ekemede ndida nsịm nsinsi uwem. (John 17:3) Orụk edinọ enọ enyeemi ada akamba idatesịt ọsọk mmọ, kpa nte Jesus ọkọdọhọde: “Inemesịt odu ke ndinọnọ akan ke ndibọbọ.”—Utom 20:35, NW; Luke 11:27, 28.
Mme Christian oro ẹnyenede ata udọn̄ ke idem kiet eken isinyeneke mfịna ke ndiwụt ima emi otode esịt ke ini ekededi ke isua. (Philippi 2:3, 4) Nte ekpri uwụtn̄kpọ kiet, nso n̄kpọ inemesịt ke ekpedi ntem ndibọ ndise otode ekpri akparawa Christian emi, ke ama akakpan̄ utọn̄ okop utịn̄ikọ Bible okụre, ekewetde ndiwụt esịtekọm! Edi n̄kpọ nsịnudọn̄ n̄ko ndibọ enọ oro owo mîkodorike enyịn nto iman nte idiọn̄ọ ima esie. Kpasụk ntre, mme ete ye eka ẹdide Christian ẹsikop akwa idatesịt ke ini mmọ ẹmekde mme idaha oro ẹdotde ke ofụri isua ndinọ nditọ mmọ mme enọ. Mbiomo oro ẹkerede-kere nte owo enyenede ke ini usọrọ m̀mê edinam ukpono ndem ikemeke ndibiat utọ edu ntatubọk Christian emi.
Mmọdo, mfịn se iwakde ikan Christian miliọn inan̄ ye ubak ẹmi ẹtode kpukpru idụt inịmke usọrọ Christmas. Mmọemi ẹdi Mme Ntiense Jehovah, ẹmi ẹsisịnde idem kpukpru ini ke ndinọ mme mbọhọidụn̄ mmọ ikọ ntiense aban̄ade eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi. (Matthew 24:14) Ekeme ndidi afo oyosobo ye mmọ ke ini mmọ ẹdiwahade ufọk fo, iso-ọfọn ke mîbịghike. Akpakam udọn̄ fo ndibọ se mmọ ẹdade ẹsọk fi ada akwa idatesịt ọsọk ubon fo, nte mbufo ẹkpepde nte ẹkpetorode Jehovah Abasi kpukpru usen ke isua.—Psalm 145:1, 2.
[Ndise ke page 7]
Mme Christian ẹnọ mme mbọhọidụn̄ mmọ kiet ke otu akakan enọ—ifiọk uduak Abasi oro adade osịm nsinsi uwem
[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 4]
Culver Pictures