Mfọnn̄kan N̄kpọ Ndida Uwem Mi Nnam

NTE BOB ANDERSON OBỤKDE

N̄kpọ nte isua duop ẹmi ẹkebede, ndusụk ufan ẹma ẹbụp mi ete: “Bob ntak emi akade iso ebịghi ntre nte asiakusụn̄?” Mma ntuak inua imam nnyụn̄ ndọhọ nte, “Ọfọn, nte mbufo ẹmekeme ndikere mban̄a n̄kpọ ekededi oro ọfọnde ndinam akan usiakusụn̄?”

N̄KEDI isua 23 ke emana ke 1931 ke ini n̄kodụkde utom usiakusụn̄. Idahaemi ndu ke ọyọhọ isua 87 mi ndien ke nsụk nsasiak usụn̄. Mmọfiọk nte ke n̄kpekekemeke ndida uwem mi nnam n̄kpọ ndomokiet oro ọfọnde akan oro. Yak nnam ntak an̄wan̄a.

Ke 1914 ẹma ẹkpọn̄ tract ke ufọk nnyịn. Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible Ofụri Ererimbot, nte ẹkediọn̄ọde Mme Ntiense Jehovah ini oro, ẹkemịn̄ enye. Ke ini Ntiense oro akafiakde edi, eka mi ama otịm obụp enye mbụme aban̄a hell ikan̄. Ẹkenọ enye ukpep nte ata owo Wesleyan Methodist edi ikekemeke ndiwụt ebuana oro odude ke ukpepn̄kpọ nsinsi ndutụhọ emi ye Abasi ima. Ndondo oro enye ekekpepde akpanikọ aban̄ade n̄kpọ emi, enye ama ọdọhọ ete: “Mma n̄kop inemesịt n̄kan nte akanam n̄kopde ke uwem mi!”

Eka mi ama ọsọsọp etre ndinọ ukpep ke ederi nditọwọn̄ Methodist onyụn̄ abuana ye ekpri otu Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible oro. Enye ama ọtọn̄ọ ndikwọrọ ikọ ke Birkenhead obio emana nnyịn, emi asakde iso ese itiembehe Liverpool emi odude ke edem Akpa Mersey, ndien ikebịghike enye ama esiwat enan̄ukwak aka ediwak mbọhọ obio. Enye ama esinọ ikọ ntiense ke ntatara efakutom emi ke ofụri ini uwem esie onyụn̄ akabade edi se ẹtịmde ẹdiọn̄ọ, onịmde eti uwụtn̄kpọ ọnọ nditọ esie. Enye akakpa ke 1971 ke ama ọkọsọn̄ mfọn mfọn ke isua 97, ifịk ifịk Ntiense tutu osịm utịt.

Ẹma ẹsio mi ye Kathleen, eyeneka mi an̄wan ẹkpọn̄ ederi nditọwọn̄ ke Methodist ndisisan̄a ye Mama n̄ka mme mbonoesop esie ye Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible. Ekem, ke ini ete mi eketienede edi n̄ko, ete ye eka mi ẹma ẹdiomi ukpepn̄kpọ Bible ubon ofụri ini ke n̄wed The Harp of God. Utọ ukpepn̄kpọ oro ekedi obufa n̄kpọ ke ini oro, edi itiat idakisọn̄ emi ẹkebakde ẹsịn mi ke mme akpan akpanikọ Bible ẹma ẹnyene eti utịp, sia ami ye eyeneka mi an̄wan ikodụkde utom usiakusụn̄ nte ini akade.

Mama ama ọsọn̄ọ ada ye ekikere oro nte ke ndikese “Photo-Drama of Creation” ke Liverpool ke 1920 ekedi akpan ini ukpụhọde eke spirit ọnọ nnyịn nditọwọn̄, ndien enye ama enen. Kpa ye n̄kedide eyenọwọn̄, ndise oro ama esịn in̄wan̄în̄wan̄ ndise ke ekikere mi. N̄wọrọnda n̄kpọ oro ami nsụk ntide edi ikpehe oro okowụtde uwem Jesus, akpan akpan nte emi okowụtde enye asan̄ade ebịne n̄kpa esie. Ofụri ifiọk n̄kpọntịbe oro ama an̄wam mi ndiwụk ntịn̄enyịn ke ata akpan utom ke uwem—ukwọrọikọ!

Ntọn̄ọ ntọn̄ọ ke iduọk isua 1920, mma ntọn̄ọ ndisisuan mme tract ye eka mi ke mme uwemeyo Sunday. Ke akpa ẹketeme nnyịn ẹte isikpọn̄ mmọ ke mme ufọk; ẹkem ẹma ẹsian nnyịn ẹte isiyak mmọ inọ mme enyeneufọk ndien ekem ifiak ika ibịne mbon oro ẹkenyenede udọn̄. Ami kpukpru ini nsida emi nte ntọn̄ọ itiat idakisọn̄ oro ẹkesịnde ẹnọ mfiakn̄ka eyomfịn ye utom ukpepn̄kpọ Bible, emi otịmde on̄wụm mfri mfịn.

Ndidụk Utom Usiakusụn̄!

Ami ye Kathleen ikana baptism ke 1927. N̄kanam utom nte abuakibọk ke Liverpool ke ini n̄kekopde ubiere oro ẹkenamde ke ndinyịme enyịn̄ oro Mme Ntiense Jehovah ke 1931. Mma nsikụt mme colporteur N̄ka (ẹmi idahaemi ẹkotde mme asiakusụn̄) ediwak ini ẹnamde utom ke mme itieutom mbubehe ke Liverpool, ndien uwụtn̄kpọ mmọ ama otụk mi akamba akamba. Didie ke ọkọdọn̄ mi ntem ndisịbe ebuana ye ererimbot mfep, ndisịn uwem mi ke utom Jehovah!

Ke ndaeyo isua oro, ufan mi Gerry Garrard ama asian mi ete ke imọ ima ibọ utom ito ọyọhọ etieibuot Watch Tower Society iba, Joseph F. Rutherford, ndikwọrọ ikọ ke India. Mbemiso enye okosiode, enye ama edi edise mi onyụn̄ etịn̄ aban̄a ifetutom eke utom uyọhọ ini. Nte enye ọkọdọhọde tie sụn̄, enye ama akaiso esịn udọn̄ ọnọ mi ke ndidọhọ: “Bob, mmonịm ke akpanikọ nte ke afo eyesọp ndidi asiakusụn̄!” Ndien oro edi se ikotịbede. Mma nsịn enyịn̄ ke October oro. Nso n̄kpọ idatesịt, nso ubọhọ, ke ekedi ntem ndiwat enan̄ukwak mbe ke n̄kpri efak idụt oro, n̄kwọrọde ikọ ke mme nsannsan obio! Mma mfiọk adan̄aoro nte ke n̄kanam ata akpan utom oro akanam n̄kpekemede ndinam.

Akpa itieutom usiakusụn̄ mi ekedi ke South Wales ke ebiet emi n̄kadianade ye Cyril Stentiford. Cyril ke ukperedem ama ọdọ Kathleen, ndien mmọ ẹma ẹsiak usụn̄ ọtọkiet ke ediwak isua. Eyenan̄wan mmọ, Ruth, n̄ko nte ini akade ama odụk utom usiakusụn̄. Ke 1937, ami n̄kodu ke Fleetwood, Lancashire—nsan̄a Eric Cooke. Tutu osịm ini oro, mme asiakusụn̄ ẹkesinam utom ke mme obio-in̄wan̄ Britain kpọt, ke ọwọrọde ọkpọn̄ efakutom esop. Edi Albert D. Schroeder, emi ke ini oro ekesede aban̄a utom N̄ka ke ọfis n̄kọk itieutom London, ama ebiere ndision̄o nnyịn n̄ka obio Bradford, Yorkshire. Emi ekedi akpa ini oro ẹkenọde mme asiakusụn̄ ke Britain ndinọ un̄wam ke akpan esop kiet.

Ke 1946, Eric ama aka Watchtower Bible School of Gilead ndien ẹma ẹnọ enye aka Southern Rhodesia, idahaemi edide Zimbabwe, ndien enye ye n̄wan esie ke ẹsụk ẹnam utom ke edinam akpanikọ nte mme isụn̄utom ke Durban, South Africa.

Ke 1938 ami n̄kodu ke utom efen, isan̄ enyeemi nte asan̄autom zone (idahaemi ẹkotde esenyịn circuit) ke ufọt edem edere ye edem usoputịn Lancashire ye ediye Lake District. Do ke n̄kosobo ye Olive Duckett, ndien ke ima ikọdọ ndọ, enye ama ọsọsọp adiana ye ami ke utom circuit.

Ireland ke Mme Isua Ekọn̄

Ibịghike ke Britain ama ọkọtọn̄ọ ekọn̄ ye Germany ke September 1939, ẹma ẹkpụhọ itieutom mi ẹka Ireland. Edinyịk owo nsịn ke utom ekọn̄ ama ọtọn̄ọ ke Britain edi ikedịghe ke usụk usụk Republic of Ireland, emi akadade san̄asan̄a ke ofụri ini ekọn̄ oro. Republic of Ireland ye Northern Ireland ẹkenyene ndikabade ndi circuit kiet. Nte ededi, ẹma ẹdori ukpan ndien ẹkenyene ndibọ unyịme ukaisan̄ man ẹwọrọ ke Britain ẹka ikpehe ekededi ke Ireland. Ukara ama ọdọhọ ke mmekeme ndika, edi ke nnyene ndinyịme ndifiak nnyọn̄ usọp usọp ndi England ke ini ndisịmde isua unọ ukpep ndidụk utom ekọn̄. Mma nnyịme ke inua, edi ke n̄kpaidem mi, ke ini ẹkenọde mi n̄wed unyịme, owo ikesịnke n̄kpọ ndomokiet oro nnyenede ndinam!

Ke ini oro, Mme Ntiense ẹkewak esisịt ẹkan owo 100 ke ofụri Ireland. Ke ini nnyịn ikesịmde Dublin ke November 1939, Jack Corr, asiakusụn̄ emi ama ekebịghi ke utom, ama osobo ye nnyịn. Enye ama asian nnyịn nte ke mme asiakusụn̄ iba efen ẹma ẹdu ke n̄kpet n̄kpet obio kiet ye ibat ibat mbon oro ẹnyenede udọn̄ ke Dublin, n̄kpọ nte owo 20 ke ofụri ofụri. Jack ama ọbọ ubet kiet ke ukpeokụk ke Dublin ọnọ mbonoesop emi kpukpru owo ẹkenyịmede ndisisop idem ndien ndien kpukpru Sunday. Ndutịm emi ama akaiso tutu ẹkesiak esop ke 1940.

Northern Ireland, nte ikpehe United Kingdom, okodu ke ekọn̄ ye Germany, ntre nte nnyịn ikọwọrọde ika Belfast ke edem edere, nnyịn ikenyene ndibọ n̄wed ubọ udia nnyụn̄ nyọ ekịm ke okoneyo. Okposụkedi ubomofụm mbon Nazi ekenyenede ndife ke udomo otịmde oyom usụn̄ akan kilomita 1,600 man osịm Belfast onyụn̄ afiak ọnyọn̄ mme itiembehe mmọ ke Europe, mmọ ẹma ẹn̄wana ẹduọk bọmb mfọn mfọn ke obio oro. Ke akpa isan̄ uduọk bọmb, ẹma ẹbiat Ufọkmbono Obio Ubọn̄ nnyịn ẹnyụn̄ ẹwụri ufọk nnyịn ke adan̄aemi ikikade ndise nditọete ke ikpehe efen ke obio oro, ntre nnyịn ima ibọhọ ke n̄wọrọnda usụn̄. Kpa ke okoneyo oro, ubon Ntiense kiet ẹma ẹfehe ẹka itie udịbe mbio obio. Ke ini ẹsịmde do, mmọ ẹma ẹkụt nte ke itie oro ama ọyọhọ ndien ẹkenyene ndifiak nnyọn̄ ufọk mmọ. Ẹma ẹduọk bọmb nnennen nnennen ke itie udịbe oro, ndien ẹma ẹwot kpukpru owo oro ẹkedude do, edi nditọete nnyịn ẹma ẹbọhọ ye esisịt unan ye n̄kpri nde oro ẹfiọnde. Ke n̄kpọsọn̄ ini isua ekọn̄ oro, nditọete nnyịn ndomokiet ikadaha akamba unan, anam nnyịn ima ikọm Jehovah.

Mme Enọ Udia eke Spirit

Nte ekọn̄ oro akakade iso, ukpan ẹma ẹtotịm ẹsọn̄ ubọk, ndien ke akpatre ẹma ẹtọn̄ọ ndisidụn̄ọde mme leta. Emi ọkọwọrọ nte ke ẹkenyene ndisimụm mme Enyọn̄-Ukpeme ẹnyụn̄ ẹtre enye ndibe ndụk idụt oro. Okposụkedi nnyịn ikekerede se ikpanamde, ubọk Jehovah ikomụhọke. Usenubọk kiet mma mbọ leta nto “iman” mi ke Canada emi ekewetde mi aban̄a mme mbubehe ubon. N̄kọdiọn̄ọke owo emi enye ekedide, edi ke n̄wed oro enye ekewetde adian enye ama ọdọhọ ete ke imọ imesịn “inem inem ibuotikọ Bible” inọ mi ndikot. Enye ekedi idem Enyọn̄-Ukpeme, edi sia owo mîkewetke n̄kpọ ke ikpaedem esie, owo emi esidụn̄ọrede leta ikosioho enye.

Ndondo oro ami ye n̄wan mi, ebede ke un̄wam Mme Ntiense n̄kann̄kụk, esịnede Maggie Cooper emi akanamde utom “Photo-Drama,” ima itọn̄ọ ndifiak nsion̄o mme ibuotikọ oro. Nnyịn ima isọsọp inam ndutịm ndisuan idem 120 ke ofụri idụt oro, nte mme magazine Enyọn̄-Ukpeme oro owo mîkewetke n̄kpọ ke ikpaedem ẹketode ediwak mbufa ufan ke Canada, Australia, ye United States ẹdisịm kpukpru ini. Ke ntak nsịnifịk ye mfọnido mmọ, nnyịn akananam ikatabake nsiondi kiet ke ofụri ini ekọn̄ oro.

Nnyịn ima ikeme ndinyene mme mbono n̄ko. N̄wọrọnda ekedi mbono 1941 emi ẹkesiode obufa n̄wed oro Children. Etie nte owo emi esidụn̄ọrede leta ikakpanke n̄wed oro enye ekekerede ke aban̄a nditọwọn̄, ntre nnyịn ima in̄wana ida udomo oro nnyịn iyomde idụk idụt oro ye unana mfịna! Ke idaha efen, nnyịn ima inam ẹmịn̄ ekpri n̄wed Peace—Can It Last? ke n̄kann̄kụk sia owo mîkekemeke nditobo enye nto London. Kpa ye kpukpru ukpan oro ẹkedoride nnyịn, ẹma ẹtịm ẹse nnyịn enyịn ke n̄kan̄ eke spirit.

Ndikan Ubiọn̄ọ

Ọkwọrọ ederi kiet emi okodude ke itie ukpeme mbonusọn̄ emi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah ekesede aban̄a ke Belfast ama ọnọ idem n̄wed Riches kiet ẹsọk n̄wan esie ke England. N̄wan emi ikamaha akpanikọ, ndien ke ibọrọ esie enye ama anam oro an̄wan̄a. Enye n̄ko ama ọsọn̄ọ ọdọhọ ete ke nnyịn ikedi “n̄ka oro mîmaha idụt nnyịn.” Owo emi esidụn̄ọrede leta ama okụt emi onyụn̄ abia ọnọ Itieutom Unam Ndụn̄ọde Ubiatibet. Nte utịp, ẹma ẹkot mi ke itieutom mme bodisi ndikanam mme n̄kpọ ẹn̄wan̄a ndien ẹma ẹdọhọ mi nsan̄a ye n̄wed Riches ndi. Nte enemde, ke ini ẹkefiakde ẹkpọn̄ n̄wed oro ẹnọ mi, mma n̄kụt nte ke mme ikpehe oro ẹkedụride udịm ẹketịn̄ n̄kpọ ofụri ofụri ẹban̄a Ufọkabasi Roman Catholic. Mma n̄kere ke emi enyene se ọwọrọde, sia n̄kọfiọkde nte ke mme bodisi ẹkebọbiọn̄ọ edinam IRA (Irish Republican Army).

Ẹma ẹtịm ẹbụp mi mbụme ẹban̄a edida san̄asan̄a nnyịn ke mme ini ekọn̄, koro ọkọsọn̄de mme bodisi idem ndifiọk idaha nnyịn. Edi akananam ukara ikanamke n̄kpọ ọdiọk ye nnyịn. Ke ukperedem, ke ini n̄koyomde ẹnọ mi unyịme ndinịm mbono, mme bodisi ẹma ẹsọn̄ọ ẹyịre ke iyenọ bodisi iba emi ẹsikọde mbụk edi. Mma ndọhọ, “Nnyịn iyedara mmọ!” Ntre mmọ ẹma ẹdi ẹnyụn̄ ẹdidụk mbonoesop uwemeyo, ẹwetde mme n̄wetnnịm n̄kpọ ke shorthand. Ke utịt edinam oro, mmọ ẹma ẹbụp ẹte: “Ntak ẹkenọde nnyịn idi mi? Nnyịn imadara ofụri edinam oro!” Mmọ ẹma ẹfiak ẹdi edem usen ẹnyụn̄ ẹdara ndibọ ekpri n̄wed oro Peace—Can It Last? ke mfọn. Mfịna ndomokiet ikodụhe ke ofụri usen mbono eken.

Ke ndondo oro ekọn̄ okụrede ndien ukpan oro ẹkedoride ke ukaisan̄ okosụhọrede ubọk, Pryce Hughes otode Bethel London ama edi Belfast. Enye akasan̄a ye Harold King, emi ke ukperedem ẹkenọde aka China nte isụn̄utom. Ke ima ikodu nsannsan ikpọn̄ ọfis n̄kọk itieutom London ke se ibede isua itiokiet, kpukpru nnyịn ima ibọ nsịnudọn̄ akamba akamba ito mme utịn̄ikọ oro nditọete ẹmi ẹkenọde. Esisịt ini ke oro ebede, ẹma ẹnọ Harold Duerden, anam-akpanikọ asiakusụn̄ efen, oto England aka ekesịn odudu ke utom Obio Ubọn̄ ke Belfast.

Ndifiak Nnyọn̄ England

Nnyịn ima ikọri ntotụn̄ọ ima inọ nditọete Ireland, ndien ekedi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ndifiak nnyọn̄ England. Edi ẹma ẹnọ mi ye n̄wan mi ifiak ika Manchester ndien ke ukperedem ẹnọ ika Newton-le-Willows, kpa obio Lancashire efen emi udọn̄ okokponde. Lois, eyen nnyịn an̄wan, akamana ke 1953, ndien ekedi n̄kpọ inemesịt ndikụt enye odụkde utom usiakusụn̄ ke edide isua 16 ke emana. Ke enye ama ọkọdọ David Parkinson emi ekedide asiakusụn̄, mmọ mbiba ẹma ẹkaiso ke utom uyọhọ ini mmọ ke Northern Ireland, ke ediwak usụn̄ ẹtienede nde-ikpat oro ami ye Olive ikasan̄ade. Idahaemi, ye nditọ mmọ, mmọ ẹnyọn̄ ẹdi England, ndien kpukpru nnyịn idu ke ukem esop.

Kpa ye mme ukpụhọde ke idaha nnyịn, akananam ntreke ndisiak usụn̄—Olive akananam iyomke oro, ami nnyụn̄ nyomke. Ami kpukpru ini nsikere nte ke n̄wan mi nte odotde etiene enyene ubọk ke mbụk utom usiakusụn̄ mi koro ke mîkpedịghe ima ima un̄wam ofụri ini esie, n̄kpekekemeke ndikaiso ke utom uyọhọ ini. Nte ededi, nnyịn mbiba imesisọp ndikop mmemidem idahaemi, edi ndinọ ikọ ntiense osụk ededi n̄kpọ idatesịt, akpan akpan ke ini nnyịn idude ọtọkiet, inịmde ukpepn̄kpọ Bible ye mme mbọhọidụn̄ nnyịn. Ke mme isua ẹmi ẹkebede, nnyịn ima inyene ifet ndin̄wam n̄kpọ nte owo ikie ndidi mme asan̄autom Jehovah oro ẹyakde idem ẹnọ ẹnyụn̄ ẹnade baptism. Nso n̄kpọ idatesịt ke oro edi ntem! Ndien ami n̄kere ke anaedi ibat emi awak ata etieti nte mme ubon ẹtarade ẹsịm ọyọhọ emana ita ye inan̄ ẹkabarede ẹdi Mme Ntiense n̄ko.

Ami ye Olive imesiwak nditịn̄ mban̄a ediwak ifet ye mme ifiọkutom oro nnyịn inyenede ke ediwak isua ẹmi ẹbede. Nso inem inem isua ke mmọ ẹkedi ntem, ndien mmọ ẹbe usọp usọp didie ntem! Mmọfiọk nte ke n̄kpekekwe n̄kpọ ndomokiet oro ọfọnde akan ndida uwem mi nnam akan ndinam n̄kpọ Abasi mi, Jehovah, nte asiakusụn̄ ke ofụri isua ẹmi. Idahaemi, edide mfiak nse edem ye esịtekọm m̀mê nse ini iso ye idotenyịn, mmokụt nte ke mme ikọ Jeremiah ẹnyene ekese se ẹwọrọde: “Ima Jehovah esịn nnyịn ikûtak, koro mbọm esie mîkụreke. Mmọ ẹdi mbufa kpukpru usenubọk: . . . mmọdo nyedori enyịn ye enye.”—Eseme 3:22-24.

[Ndise ke page 26]

Bob ye Olive Anderson