Ubiere Mi Ndikọri Nsịm Ọyọhọ Idaha
NTE CARL DOCHOW OBỤKDE
“Ndikọri Nsịm Ọyọhọ Idaha m̀mê Ndifiak Nduọ Ndụk Idiọkn̄kpọ, Ewe?” ekedi ibuotikọ kiet ke nsiondi Enyọn̄-Ukpeme (Ikọmbakara) eke June 15, 1948. Ibuotikọ oro ama osio mi ke n̄kpọndịk eke spirit ke mme in̄wan̄ United States edisịn ke utom isụn̄utom ke South America oro osịmde se iwakde ikan isua 43.
AMI n̄kamana ke March 31, 1914, ọyọhọ eyeneren ita ke otu nditọiren inan̄, ke ufọk oro ẹdade mbio eto ẹbọp ke Vergas, Minnesota. Mma n̄kop inem uwem ke mme isua uyen mi. Mmeti nte n̄kasan̄ade ye Papa n̄ka ukọiyak. Nte ededi, Mama ama esidọn̄ọ kwa ini kwa ini, ndien n̄kenyene ndikpọn̄ ufọkn̄wed ke ini n̄kodude ke n̄wed ition ke ufọkn̄wed praimari man nnọ enye un̄wam ke ufọk. Ke ini n̄kedide isua 13, ẹma ẹse enye idem ẹkụt ke enyene kansa obufre.
Mama ama ọdiọn̄ọ ke imọ idibịghike uwem, ntre enye ama ọtọn̄ọ nditịm mi idem man n̄kpada itie esie. Enye eyetie ke itie utemudia owụt mi nte ẹtemde udia ye nte ẹsan̄de uyo. Adianade do, enye ama esikpep mi ndiyet ọfọn̄, ndise mban̄a in̄wan̄esa, nnyụn̄ mbọk mme unen ikie. Enye n̄ko ama esịn udọn̄ ọnọ mi ndisikot ibuot Bible kiet kpukpru usen, emi n̄kanamde kpa ye ekpri ukeme ukot n̄wed mi. Ke ama ọkọnọ mi ukpep ke ọfiọn̄ duop, Mama ama akpa ke January 27, 1928.
Ekọn̄ Ama Okpụhọde Uwem Nnyịn
Ke Ekọn̄ Ererimbot II ama ọkọtọn̄ọ ke September 1939, ẹma ẹsibọn̄ akam ẹban̄a mbonekọn̄ kpukpru Sunday ke ufọkabasi Lutheran nnyịn. Frank akamba eyeneka mi eren ama ebiere ke imọ idiwotke owo, ntre ke ini enye ekesịnde ndidụk ekọn̄, ẹma ẹmụm enye. Ke ini ikpe esie enye ọkọdọhọ ete: “Mbufo ẹmekeme nditop mi, mbemiso ami n̄wotde mbon oro mîduehe!” Ẹma ẹbiere n̄kpọkọbi isua kiet ẹnọ enye ke Isuo McNeil ke ọwọrọde ọkpọn̄ mbenesụk Washington State.
Do Frank ama okụt se ibede Mme Ntiense Jehovah 300 ẹmi ẹkekọbide ke ntak ẹmi mmọ ẹkedade ata san̄asan̄a ke ini ekọn̄ oro. (Isaiah 2:4; John 17:16) Ikebịghike enye ama ọtọn̄ọ nditiene mbuana ye mmọ onyụn̄ ana baptism kpa do ke ufọk-n̄kpọkọbi oro. Ke ntak eti eduuwem, ẹma ẹsụhọde n̄kpọkọbi esie ẹnịm ke ọfiọn̄ usụkkiet. Ke November 1942 nnyịn ima ibọ etop nte ke ẹma ẹsio Frank, ndien ikebịghike ke oro ebede enye ama etịn̄ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi ọnọ nnyịn. Ke ima ikotịm idụn̄ọde etop oro ke Bible nnyịn, kpukpru nnyịn ima ikeme ndikụt nte ke se Frank ekekpepde nnyịn ekedi akpanikọ.
Mme N̄kpọ Ubiọn̄ọ N̄kọri eke Spirit
Ke 1944, mma n̄wọrọ n̄ka n̄kan̄ Malta, Montana, ndikodụn̄ ye eyeneka ete mi. Idaha nnyịn ekedi ukem—ibanndọ ẹma ẹkpọn̄ nnyịn ke ima ikọdọ ndọ ke ọfiọn̄ itiokiet. Enye ama okop idatesịt ndinyene mi man n̄n̄wam enye ke utọin̄wan̄ ye utemudia, ima inyụn̄ isibaharede udori oro nnyịn ikenyenede ukem ukem. Eyeneka ete mi ọkọdọhọ ke ami nyedi adiakpa in̄wan̄ imọ edide hectare 260 edieke ndidude ye imọ. Mme isua eduek ẹkedi oro ẹnọ utọin̄wan̄, ndien didie ke n̄kama oro ntem! Nnyịn ima isinyene eti mbun̄wụm kpukpru isua, ndien wheat ama esiyama osịm $3.16 ke bushel kiet.
Eyeneka ete mi, nte ededi, ikamaha nte n̄kesidụkde mme mbonoesop ke ekpri esop Mme Ntiense ke Malta. Ye unana eyeneka ete mi ndifiọk mban̄a, ami mma nna baptism ke June 7, 1947, ke mbono circuit eke Mme Ntiense Jehovah ke Wolf Point. Do eyenete Christian kiet ama ọnọ mi ikot ndikabade ndi asiakusụn̄, m̀mê asan̄autom uyọhọ ini. Okposụkedi edida uwem mi nnam n̄kpọ ke usụn̄ oro ekedide udọn̄esịt mi, mma nnam an̄wan̄a nte ke eyeneka ete mi idinyịmeke mi ndiyak udomo ini oro nsịn ke utom ukwọrọikọ.
Ibio ini ke oro ebede, eyeneka ete mi ama atat onyụn̄ okot leta mi otode ufan kiet emi akakpakde mi n̄kabade ndi asan̄autom uyọhọ ini. Ke okopde ọkpọsọn̄ iyatesịt, eyeneka ete mi ama ọnọ mi akpatre ubiere ndinam—nditre ukwọrọikọ mîdịghe ndikpọn̄ in̄wan̄. Akpatre ubiere oro ekedi se ifọnde koro n̄kamade utọin̄wan̄ etieti tutu mfiọkke m̀mê ami n̄kpekekeme ndikpọn̄ ke idemmi. Ntre mma nnyọn̄ mbịne ubon mi ke Minnesota, emi kpukpru mmọ ẹma ẹkena baptism adan̄aoro ẹkenyụn̄ ẹbuanade ye Esop Detroit Lakes.
Ke akpa ubon mi ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ mi ndinam utom usiakusụn̄, edi ke 1948 mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndimem ke n̄kan̄ eke spirit. Ekedi ke ini oro ke ibuotikọ oro “Ndikọri Nsịm Ọyọhọ Idaha m̀mê Ndifiak Nduọ Ndụk Idiọkn̄kpọ, Ewe?” ọkọnọ un̄wam eke spirit oro n̄koyomde. Enye ama ọtọt ete “ke akpanikọ ata ndiọi utịp ẹyetiene edieke nnyịn ikoide-koi isịn ndinam n̄kpọ mban̄a ifiọk oro ọkọride-kọri akaiso.” Ibuotikọ oro ama ọdọhọ ete: “Nnyịn ikemeke ndidop nda nnyụn̄ mfiak edem, edi ana inam n̄kọri ke edinen ido. Edinam n̄kọri, idịghe edidop nda, edi n̄kponn̄kan ikpafak oro ọbiọn̄ọde owo ndifiak nduọ.”
Okposụkedi ubon mi ọkọnọde mme ntak en̄wen, mmonịm ke ata mfịna ekedi udọn̄ mmọ ndinyene inyene. Mmọ ẹma ẹkeme ndikụt mme ufọn ke n̄kan̄ ndutịm uforo ke ndisịn ekese ini ke utom in̄wan̄ ye edisịn esisịt ini ke ukwọrọikọ. Utu ke ndikabade ndi se udọn̄ inyene atapde, mma nnam ndutịm ndisiak usụn̄. Mma mfiọk ke idimemke utom, ndien mma n̄kam n̄kere ke ndikemeke ndinam. Ntre ke 1948, mma ndomo idemmi nse ebe ke ndifọfiọk nsịn eben̄e nditọn̄ọ usiakusụn̄ ke ata ndiọkn̄kan ini ke isua—December.
Nditọn̄ọ Utom Usiakusụn̄
Jehovah ama ọdiọn̄ mme ukeme mi. Ke uwụtn̄kpọ, usen kiet eyo ama ebịt akan ice ke mbahade Fahrenheit 17, owo itịn̄ke-tịn̄ iban̄a mbịt mbịt ofụm. Ami ke n̄kọnọ ikọ ntiense efak mi nte ido akam esidide, n̄kpụhọrede ubọk mi ndien ndien—nsịnde enyeemi ama ekebịt ke ekpatọfọn̄ ke adan̄aemi ndade enye eken mmụm mme magazine tutu enyeoro akabade ebịt onyụn̄ odot ndidi se nsịnde ke ekpatọfọn̄. Ete kiet ama asan̄a ekpere. Ọdọhọde ete ke imọ ima ise utom mi ke ndusụk ini, enye ama obụp ete: “Nso isịne ke mme magazine oro anamde edi akpan n̄kpọ ntre? Nnọ mi iba oro man n̄kpokot mmọ.”
Kan̄a kemi, mma n̄kụt nte ke ebuana oro n̄kenyenede ye ubon mi ke ekesịn idaha eke spirit mi ke itiendịk, ntre etienede eben̄e oro n̄kesịnde nnọ Watch Tower Society, ẹma ẹnọ mi obufa utom, ke Miles City, Montana. Do n̄kanam utom nte asan̄autom otu, emi ẹdiọn̄ọde idahaemi nte esenyịn oro etiede ibuot. Ke ndụn̄de ke moto mbiomo oro ekedide mita iba ke uniọn̄ ye mita ita ke ubom, mma nnam utom uyetọfọn̄ ibio ini man n̄n̄wam idemmi. Ke ini ke ini ẹma ẹsikpe mi ndinam utom emi mmade n̄kan—utom idọk.
Ke ini emi, mma n̄kaiso n̄kop idiọk idaha eke spirit ubon mi. Ke akpatre mmọ, ọkọrọ ye mbon en̄wen ke Esop Detroit Lakes, ẹma ẹkabade ẹbiọn̄ọ esop Jehovah. Ke otu mme asuanetop Obio Ubọn̄ 17 ẹmi ẹkedude ke esop oro, owo 7 kpọt ẹkesọn̄ọ ẹda ẹnam akpanikọ. Ubon mi ẹma ẹbiere ndinam mi n̄kpọn̄ esop Jehovah n̄ko, ntre mma mfiọk nte ke usọbọ kiet kpọt odu, ndinam n̄kọri n̄kaiso. Edi didie?
Ndibịne Utom Isụn̄utom
Ke ini mbono ofụri ererimbot ke New York City ke 1950, mma nse edinam ukụre ukpep nditọ ufọkn̄wed isụn̄utom ẹtode ọyọhọ otu 15 eke Watchtower Bible School of Gilead. Mma n̄kere, ‘Oh, akpakam ami ndi kiet ke otu mbon oro ẹkade ndinam n̄kpọ Jehovah ke utom esenidụt.’
Mma nsịn n̄wed eben̄e ndien ẹma ẹda mi nte andibuana ke ọyọhọ otu 17 eke Gilead, emi ọkọtọn̄ọde ke February 1951. Ebiet emi ufọkn̄wed oro okodude ke in̄wan̄ kiet ke n̄kan̄ edere edere New York ama eye. Didie ke n̄koyom ndinam utom ntem ke in̄wan̄ ke ufọkn̄wed ama akasuana, edide ke ufọk enan̄ mîdịghe ye mme mfri! Edi John Booth, esenyịn In̄wan̄ Obio Ubọn̄ ke ini oro, ama anam an̄wan̄a nte ke ami ndi n̄kukụre owo emi ekenyenede ifiọk aban̄a uyetọfọn̄. Ntre ẹma ẹnọ mi utom oro.
Gilead ikedịghe mmemmem n̄kpọ inọ owo emi eketrede ke n̄wed ition kpọt ke ufọkn̄wed praimari. Okposụkedi ini unịme ikan̄ ekedide n̄kanika 10:30 mbubịteyo, mma nsiwak ndikot n̄wed tutu osịm ufọt okoneyo. Usen kiet andikpep kiet ama ọdọhọ mi ndi ọfis esie. “Carl,” ntre ke enye ọkọdọhọ, “mmekeme ndikụt nte ke afo unamke ọfọn ke ufọkn̄wed.”
‘Oh, mbọm mi,’ mma n̄kere ke esịt mi, ‘mmọ ẹmọn̄ ẹdọhọ mi nnyọn̄.’
Nte ededi, andikpep oro ke ima ima usụn̄ ama ọnọ mi ndusụk item ke nte n̄kpadade ini mi nnam n̄kpọ ke mfọnn̄kan usụn̄ ye unana edikpep n̄wed tutu eyo ọsọn̄. Mma mbụp ke nyekidem nte: “Nte mmodot n̄kem ndikaiso ndu mi ke Gilead?”
Enye ama ọbọrọ ete: “Ih, edi mfiọkke m̀mê eyedot ndibọ n̄wed itoro.”
Mma mbọ ndọn̄esịt nto ikọ etieibuot okpokoro ufọkn̄wed oro, Nathan H. Knorr. Enye ama ebemiso ọdọhọ nditọ ufọkn̄wed ete ke nti ibọrọ udomo inemke imọ nte nsọn̄ọnda edinam akpanikọ eke mme isụn̄utom ke utom mmọ.
Ukpep oro ọkọsọn̄de mi akan ekedi usem Spanish, edi n̄kodori enyịn ndinam utom ke Alaska, emi mbịt mbịt eyo ekebietde enyeoro n̄kemehede ko ke obio nnyịn. Ke esiode oro efep, ndikeme ndikwọrọ ikọ ke Ikọmbakara. Ntre afo emekeme ndikere n̄kpaidem n̄kokopde ke ini ẹkenọde mi utom ke Ecuador, South America, ke mbahade iba ini ukpep oro. Ih, ami n̄kenyene ndisem usem Spanish, ndien ke ikpehe oro ofiopde etieti!
Usen kiet isụn̄utom FBI ama edisobo ye ami ke Ufọkn̄wed Gilead. Enye ama obụp aban̄a eyen asan̄autom otu emi ọkọkpọn̄de esop nnyịn ke Detriot Lakes. Ekọn̄ Korea ke okosụk akaiso, ndien akparawa emi ọkọdọhọ ke imọ idi asan̄autom Mme Ntiense Jehovah ndien ke ntre ẹsio imọ ẹfep ke utom ekọn̄. Mma nnam an̄wan̄a nte ke enye idịghe aba kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah. Nte isụn̄utom oro ọkọkọmde mi ekọm unyọn̄, enye ama ọdọhọ ete: “Abasi fo akpakam ọdiọn̄ fi ke utom fo.”
Ekem mma ndifiọk nte ke ẹma ẹwot uyen oro ke kiet ke otu akpa ekọn̄ oro enye akakade ke Korea. Nso mfụhọ mfụhọ utịp ke emi ekedi ntem ọnọ owo emi ọkpọkọkọride osịm ọyọhọ idaha ke esop Abasi!
Ke akpatre, inem inem usen ukụre ukpep nnyịn ama edisịm ke July 22, 1951. Nte ededi, owo ndomokiet ke ubon mi ikodụhe, edi idatesịt mi ama ọyọhọ ke ini ẹkenọde mi n̄wed itoro ke ntak n̄kọri oro n̄kanamde.
Ndikpụhọde N̄kekem ye An̄wautom Esenidụt
Ndondo oro n̄kọtọn̄ọde utom mi, mma n̄kụt nte ke ukpep oro Mama ọkọnọde mi ama enen̄ede enyene ufọn. Utemudia, ediyet ọfọn̄ ke ubọk, ye unana mmọn̄ esan̄ukwak ikedịghe obufa n̄kpọ inọ mi. Edi ndikwọrọ ikọ ke usem Spanish ekedi obufa! Mma n̄kama ukwọrọikọ oro ẹmịn̄de-mịn̄ ke usem Spanish ke ata anyanini. Akada mi isua ita mbemiso n̄kekemede ndinọ utịn̄ikọ an̄wa ke usem Spanish ndien n̄kanam oro ke ndikama n̄wed utịn̄ikọ oro n̄wetde ata ediwak n̄kpọ.
Ke ini n̄kebehede ke Ecuador ke 1951, mme asuanetop Obio Ubọn̄ ẹma ẹkpri ẹkan 200. Ke akpa isua 25 m̀mê n̄kpọ ntre eketie nte utom edinam mbet ikọsọpke ndikọri. Ukpepn̄kpọ Bible nnyịn ekedi ata isio ye mme item owo eke ido ukpono Catholic oro mîkemke ye N̄wed Abasi, ndien nnyịn ndisọn̄ọ nda ye item Bible aban̄ade edinam akpanikọ nnọ nsan̄andọ kiet ikedịghe se ẹmade.—Mme Hebrew 13:4.
Edi, nnyịn ima ikeme ndinịm ediwak n̄wed Bible. Utom ukwọrọikọ nnyịn ke Machala, emi odude ke esịt in̄wan̄ mboro, anam emi an̄wan̄a. Ami ye Nicholas Wesley ikedi n̄kukụre Ntiense do ke ini ikebehede ke 1956. Nnyịn ikesikpọn̄ ke tụhitụhi usenubọk ke moto mbiomo oro ẹkekamade ẹnam utom ke mme usụn̄ mbakara oro ẹkesisiakde ke mme usen oro. Ke ima ikawat oyom usụn̄ esịt, nnyịn iyewọrọ inyụn̄ inọ mme owo ikọ ntiense ida ikosịm ebiet emi nnyịn ikodude.
Usen kiet, ami ye Nick ima iwet se inịmde man ise owo nnyịn emi edinịmde magazine awak akan. Mmeti nte ke mma nnịm n̄kan Nick ke ufọt uwemeyo, edi ke mbubịteyo nnyịn owo kiet kiet ima inịm magazine 114. Nnyịn ima isinịm ediwak magazine n̄wed nnyịn ke itie ikie kpukpru ọfiọn̄ inọ mme owo ẹkedude ke mme afan̄ magazine nnyịn. Utịm ikotiokiet mma nnịm se iwakde ikan magazine tọsịn kiet ke ufan̄ ọfiọn̄ kiet. Kere ban̄a ibat owo ẹmi ẹkemede ndikpep Bible nto mme magazine oro!
Ke Machala nnyịn n̄ko ima inyene ifet edibọp akpa Ufọkmbono Obio Ubọn̄ emi esop enyenede ke Ecuador. Oro ekedi ke 1960, isua 35 ẹmi ẹkebede. Ke mme ntọn̄ọ ntọn̄ọ ini oro, nnyịn ikesinyene n̄kpọ nte owo 15 kpọt ẹdụkde mme mbonoesop nnyịn. Mfịn Machala enyene esop 11 ẹmi ẹsọn̄de idem!
Ndika States
Ke utịt iduọk isua 1970, mma mfiak n̄ka United States ke ini nduọkodudu nnyụn̄ mbiat hour ifan̄ ye Frank eyeneka mi eren. Enye ama emen mi ke moto esie ọdọk ekara obot emi nnyịn ikekemede ndida ke anyanusụn̄ n̄kụt Red River Valley. Enye ama eye, ye ndatndat mfri emi ofụm enyen̄ede, akamba in̄wan̄ wheat. Ẹma ẹtịm ẹkụt Akpa Sheyenne emi eto ẹdade ke udịm ke udịm ke mben ke anyan usụn̄. Inemesịt eke ediye emem emem ebiet oro ikodụhe aba ke ini eyeneka mi eren ọkọtọn̄ọde nneme esie nte esinamde.
“Edieke afo mûkpedịghe orụk ndisịme oro, ukodun̄ do ke South America, emi ekpedi okwo n̄ko!”
“Frank,” mma nsọp nsịbe ndụk. “Akam etre fi do.”
Enye iketịn̄ke ikọ en̄wen aba. Isua ifan̄ ke ukperedem, enye ama akpa ke mbuari ke akpauben̄, ọkpọn̄de ndiye in̄wan̄ ufene ita ke North Dakota emi ke ẹtan̄de ẹdian kiet okponde akan hectare 400, ọkọrọ ye in̄wan̄ eyeneka ete mi edide hectare 260 ke Montana emi enye akakabade edi adiakpa.
Idahaemi kpukpru owo ke ubon nnyịn ẹma ẹkpan̄a ẹma. Edi mmokop inemesịt nte ke Detroit Lakes, emi kpukpru nnyịn ikakabarede idi Mme Ntiense Jehovah ediwak isua ko ke edem, mmenyene ubon eke spirit ẹmi ẹwakde ẹbe nditọete Christian iren ye iban 90.
Ndikaiso Nnam N̄kọri ke N̄kan̄ eke Spirit
Isua 15 ẹmi ẹkebede ama on̄wụm eti mbun̄wụm ke idọk eke spirit mi ke Ecuador. Ọtọn̄ọde ke n̄kpọ nte mme asuanetop Obio Ubọn̄ 5,000 ke 1980, nnyịn idahaemi imenyene se iwakde ikan 26,000. Ami mmenyene edidiọn̄ ke ndin̄wam mme owo ẹtịmde ẹwak ẹkan ikie ke otu mmọemi ndina baptism.
Idahaemi, ke ndide isua 80 ke emana, nnyene ndinam utom ọkpọsọn̄ man nnyene hour 30 ke ọfiọn̄ ke utom ukwọrọikọ akan nte n̄kesinamde man nnyene hour 150 emi ẹkeyomde ẹto mi ke 1951. Ọtọn̄ọde ke 1989, ke ini n̄kọdiọn̄ọde ke mmenyene kansa efọk utọkikịm, ami mmada ini n̄kodude man idem ọsọn̄ mi n̄kot n̄wed. Toto ke isua oro, mmokot Bible n̄kụre utịm ike 19 ye n̄wed oro Jehovah’s Witnesses—Proclaimers of God’s Kingdom utịm ike 6. Ke usụn̄ emi ke n̄kaiso ndinam n̄kọri ke n̄kan̄ eke spirit.
Ih, mma nnyene ifet ndidọk mme ufọn n̄kpọ obụkidem ke mme in̄wan̄ United States. Edi mme utịp inyene obụkidem idịghe n̄kpọ ndomokiet ke ndimen ndomo ye idatesịt oro nnyenede ke idọk eke spirit. N̄kọk itieutom mi ke Ecuador ọtọt mi ete ke mmonịm se iwakde ikan mme magazine 147,000 ye mme n̄wed 18,000 ke ubọkọkọ isụn̄utom mi. Ami nda ẹmi nte ẹdide n̄kpasịp eke spirit, emi ediwak ke otu mmọ ẹma ẹkefafiari; mmọ eken ẹkeme ndisụk mfiari ke esịt mme owo nte mmọ ẹkotde ẹban̄a akpanikọ Obio Ubọn̄ ẹmi.
Ami n̄kemeke ndikụt n̄kpọ efen ọfọnde akan edibe ndụk obufa ererimbot Abasi ye kpukpru nditọ mi eke spirit ye ediwak miliọn mmọ eken oro ẹmekde ndinam n̄kpọ Abasi nnyịn, Jehovah. Okụk idinyan̄ake owo ibe utịt idiọk ererimbot emi. (Mme N̄ke 11:4; Ezekiel 7:19) Nte ededi, mbun̄wụm utom eke spirit nnyịn eyekaiso—edieke nnyịn owo kiet kiet ikade iso ndikọri nsịm ọyọhọ idaha.
[Ndise ke page 24]
Eben̄e idem ndisiak usụn̄ ke Miles City, Montana, ke 1949
[Ndise ke page 24]
Ndidep mmọn̄ nnọ ufọkidụn̄ isụn̄utom nnyịn, 1952
[Ndise ke page 25]
Ndikwọrọ ikọ ke Machala, 1957
[Ndise ke page 25]
Tọn̄ọ n̄kọdọn̄ọ ke 1989, ami mmokot Bible n̄kụre utịm ike 19