Ndidat Esịt Ke Ererimbot Unana Idatesịt
“ISUA ikie emi edi eke Satan, ke ndiọkn̄kan idaha esie,” ntre ke ẹketọn̄ọ mbụk n̄kpọntịbe kiet ke The New York Times eke January 26, 1995. “Idụhe eyo ekededi ke ini edem emi mme owo akanam ẹwụtde ukeme, ye udọn̄ ẹkponde ntem, ke ndiwot ediwak miliọn mbon en̄wen ke ntak orụk, ido ukpono m̀mê n̄ka.”
Usọrọ ọyọhọ 50 eke edifiak nti ubọhọ ufụn mbon unọmọ oro mîduehe ẹmi ẹkekọbide ke mme itienna n̄kpa Nazi ekedi ntak mme mbụk n̄kpọntịbe nte enyeoro ẹkụtde ke enyọn̄ emi. Nte ededi, ukem afai afai uwotowo oro ke osụk ododu ke ediwak ikpehe ke Africa ye Edem Usiahautịn Europe.
Akpakịp uwotowo, unam ekpụk asana, uwotowo eke ekpụk—se ededi oro mmọ ẹkotde—ẹsisụn̄ọ ke akwa mfụhọ. Edi, ke ufọt utọ afai oro n̄kpọsọn̄ uyo mbon ẹmi ẹkopde idatesịt ke ọdọk. Ke uwụtn̄kpọ, ẹyak nnyịn ise nte Germany eketiede ke iduọk isua 1930.
Etisịm April 1935, Hitler ye n̄ka Nazi esie ẹma ẹkpan Mme Ntiense Jehovah ndinam utom mbio obio ekededi. N̄ko, ẹma ẹmụm Mme Ntiense, ẹkọbi, ẹnyụn̄ ẹnọ ẹka mme itienna ekikere koro mmọ ẹkemụmde edida san̄asan̄a Christian ẹkama. (John 17:16) Ke utịt utịt August 1936, ẹma ẹmụm Mme Ntiense Jehovah ọkwọk udịm. Ẹma ẹnọ ediwak tọsịn ke otu mmọ ẹka mme itienna ekikere, ke ebiet emi n̄wakn̄kan ibat mmọ ẹkedude tutu 1945 ke edide mmọ ẹma ẹbọhọ. Didie, ndien, ke Mme Ntiense ẹkenam n̄kpọ ẹban̄a edinam nsọn̄ido oro mmọ ẹkesobode ke itienna? Okposụkedi ekemede nditie nte n̄kpọ n̄kpaidem, mmọ ẹma ẹkeme ndimụm idatesịt mmọ n̄kama kpa ye n̄kann̄kụk unana idatesịt emi mmọ ẹkedude.
“Akwa Itiat ke Mbat”
Christine King, ewetmbụk owo Britain, ama anam ndụn̄ọde ye n̄wan Catholic kiet emi okodude ke itienna oro. Dr. King ọkọdọhọ ete: “Enye akada ikọ oro akananam mmemfreke. Enye ama etịn̄ ke nde ke nde aban̄a ọkpọsọn̄ ndịk uwem, mme akama-itekesịt idaha oro enye okodude uwem. Enye ama onyụn̄ ọdọhọ ke imọ ima idiọn̄ọ Mme Ntiense, ndien ke Mme Ntiense oro ẹkedi akwa itiat ke mbat. Mmọ ẹketie nte unaisọn̄ ke ofụri okpụk oro. Enye ọkọdọhọ ke mmọ ẹkedi n̄kukụre mbon oro mîkesifiarike etap ke ini mbon ukpeme ẹkesisan̄ade ẹbe. Mmọ ẹkedi n̄kukụre mbon oro mîkanamke n̄kpọ ye esịt usua iban̄a kpukpru idaha ẹkedude edi ye esịt ima ye idotenyịn ye ekikere oro nte ke uduak odu.”
Nso ikan̄wam Mme Ntiense Jehovah ndidi ‘ikpọ itiat ke mbat’? Ọkpọsọn̄ mbuọtidem ke Jehovah Abasi ye Eyen esie, Jesus Christ. Ke ntre, mme ukeme Hitler ikekemeke ndibiat ima ye idatesịt Christian mmọ.
Kpan̄ utọn̄ nte owo iba ẹmi ẹkesọn̄ọde ẹda ke itienna ẹfiakde ẹti isua 50 ke mmọ ẹma ẹkesobo idomo mbuọtidem emi uforo uforo. Owo kiet ọdọhọ ete: “Ami mmọyọhọ ye idatesịt ke ndifiọk nte ke mma nnyene n̄wọrọnda ifet ndiyarade ima ye esịtekọm oro nnyenede nnọ Jehovah n̄wụt ke idak ata ibak ibak idaha. Owo ndomokiet ikenyịkke mi ndinam emi! Ke edide isio, mbon ẹmi ẹkedomode ndinyịk nnyịn ẹkedi mme asua nnyịn ẹmi ẹkekamade ndịghe ndinam nnyịn ikop uyo Hitler ikan eke Abasi—edi ikekwe unen! Ikụreke kpọt ke ndikop inemesịt idahaemi, edi ke ntak eti ubieresịt, mma n̄kop inemesịt idem ke ini n̄kodude ke ufọk-n̄kpọkọbi.”—Maria Hombach, emi ọsọn̄de ke isua 94.
Ntiense en̄wen ọdọhọ ete: “Ami mfiak nse mme usen oro n̄kodude ke ufọk-n̄kpọkọbi ye esịtekọm ye idatesịt. Mme isua oro n̄kabiatde ke mme ufọk-n̄kpọkọbi ye mme itienna ekikere ke idak Hitler ẹkedi n̄kpọsọn̄ ẹnyụn̄ ẹyọhọ ye mme idomo. Edi n̄kpokoyomke nditaba mmọ, koro mmọ ẹma ẹkpep mi ndiberi edem ofụri ofụri ke Jehovah.”—Johannes Neubacher, emi ọsọn̄de ke isua 91.
“Ndiberi edem ofụri ofụri ke Jehovah”—oro ekedi ntak idatesịt emi Mme Ntiense Jehovah ẹkekopde. Ntem, mmọ ẹkop idatesịt, okposụkedi ererimbot unana idatesịt akande mmọ okụk. Idatesịt mmọ ama owụt idem ke mme Mbono District “Idara Idara Mme Anditoro” ke mme ọfiọn̄ ndondo emi. Ẹyak nnyịn idụn̄ọde idara idara mboho ẹmi esisịt ise.
[Ndise ke page 4]
Maria Hombach