‘Mbufo Ẹsana Koro Ami Nsanade’

“Mbufo ẹdi edisana: koro ami Jehovah Abasi mbufo ndide edisana.”—LEVITICUS 19:2.

1. Mmanie ẹdi ndusụk owo oro ererimbot abatde ke edisana?

ATA ediwak ke otu mme akpan ido ukpono ererimbot ẹnyene mbon ẹmi mmọ ẹdade nte edisana. Ẹsiwak ndida ọwọrọetop Mma Teresa eke India nte edisana ke ntak n̄waidem esie nnọ mme ubuene. Ẹkot pope “Edisana Ete.” Ndusụk mbon Catholic ẹda José María Escrivá, andikasiak n̄ka Catholic eyomfịn oro ẹkotde Opus Dei, nte “uwụtn̄kpọ edisana idaha.” Ido Ukpono Hindu enyene mme andikpep, m̀mê ndisana owo esie. Ẹkekpono Gandhi nte edisana owo. Ido Ukpono Buddha enyene ndisana mọn̄k esie, Islam onyụn̄ enyene edisana prọfet esie. Edi nso ke enen̄ede ọwọrọ ndidi edisana?

2, 3. (a) Nso ke mme ikọ oro “edisana” ye “edisana idaha” ẹwọrọ? (b) Ewe ẹdi ndusụk mbụme oro ẹyomde ẹbọrọ?

² Ẹkabade ikọ oro “edisana” nte edide “1. . . . se inyenede ebuana ye odudu Abasi; edisana. 2. Se ẹbatde nte odotde utuakibuot m̀mê ukpono . . . 3. Ndidu uwem nte ekemde ye ọkpọsọn̄ m̀mê n̄kokon̄ idaha ido uwem ido ukpono m̀mê ndutịm eke spirit . . . 4. Se ẹtịn̄de ẹban̄a m̀mê se ẹsiode ẹnịm ẹnọ ido ukpono.” Ke udọn̄ikọ Bible, edisana idaha ọwọrọ “edisana m̀mê ediden̄i eke ido ukpono; idaha oro asanade.” Nte ekemde ye n̄wed oro etịn̄de n̄kpọ aban̄a Bible Insight on the Scriptures, “akpasarade [ikọ] Hebrew oro qoʹdhesh ọnọ ekikere edida san̄asan̄a, isio isio, m̀mê edinam asana nnọ Abasi, . . . idaha oro ẹsiode ẹnịm san̄asan̄a ẹnọ utom Abasi.”a

³ Ẹma ẹwụk idụt Israel ete edi edisana. Ibet Abasi ọkọdọhọ ete: “Ami [ndi] Jehovah Abasi mbufo; ẹnam idem mbufo ẹsana ndien, ẹnyụn̄ ẹdi edisana: koro ami nsanade.” Anie ekedi Ntọn̄ọ edisana idaha? Didie ke mme anana mfọnmma nditọ Israel ẹkpekekeme ndikabade ndi edisana? Ndien nso ukpepn̄kpọ ke nnyịn ikeme ndikpep idem nnyịn mfịn nto ikot oro Jehovah ọnọde ndidi edisana?—Leviticus 11:44.

Nte Israel Ekenyenede Ebuana ye Enyeemi Edide Ntọn̄ọ Edisana

4. Didie ke ẹkewụt edisana idaha Jehovah ke Israel?

⁴ Ẹkenyene ndibat nnyụn̄ n̄kama kpukpru n̄kpọ oro ẹkenyenede ebuana ye utuakibuot oro Israel ẹketuakde ẹnọ Jehovah Abasi nte ndisana. Ntak ekedide ntre? Koro Jehovah ke idemesie edide ntọn̄ọ ye ebiet emi edisana ido otode. Mbụk Moses aban̄ade edibọp edisana ataya ye ọfọn̄idem ye mbana etre ye mme ikọ ẹmi: “Ndien mmọ ẹnam ubak ata eti gold eke edisana anyanya, ẹnyụn̄ ẹkap n̄wed ẹsịn ke esịt, nte ẹkapde seal, Edisana N̄kpọ Jehovah.” Ẹkeyịri ubak ata eti gold emi ke nyeriye ọfọn̄idem oku, ndien enye okowụt ete ke ẹsio enye ẹnịm san̄asan̄a ẹnọ akpan edisana utom. Nte mmọ ẹkekụtde idiọn̄ọ oro ẹkewetde mi esemde ke un̄wana utịn, ẹma ẹti nditọ Israel kpukpru ini ẹban̄a edisana idaha Jehovah.—Exodus 28:36; 29:6; 39:30.

5. Didie ke ẹkpekeme ndibat mme anana mfọnmma nditọ Israel ke edisana?

⁵ Edi didie ke nditọ Israel ẹkpekekeme ndikabade ndi edisana? Ebe n̄kukụre ke n̄kpet n̄kpet itie ebuana mmọ ye Jehovah ye edisana utuakibuot mmọ nnọ enye. Ama oyom mmọ ẹnyene nnennen ifiọk ẹban̄a “Ata Edisana” man otodo ẹtuak ibuot ẹnọ enye ke edisana idaha, ke edisana idaha eke ikpọkidem ye eke spirit. (Mme N̄ke 2:1-6; 9:10) Nditọ Israel ke ntre ẹkenyene ndituak ibuot nnọ Abasi ye edisana uduak ye edisana esịt. Mbubịk mbubịk orụk utuakibuot ekededi ekpedi n̄kpọ itekesịt ọnọ Jehovah.—Mme N̄ke 21:27.

Ntak Emi Jehovah Okobiomde Israel Ikpe

6. Didie ke mme Jew ke eyo Malachi ẹkenam n̄kpọ ẹban̄a okpokoro Jehovah?

⁶ Ẹma ẹwụt emi in̄wan̄în̄wan̄ ke ini nditọ Israel ke ubak esịt ẹkedade usụhọde uwa eke ẹbiomode ndo ẹdi ke temple. Ebede ke prọfet esie Malachi, Jehovah ama obiom usụhọde uwa mmọ ikpe ete: “Jehovah mme udịm ọdọhọ ete, Mbufo inemke mi esịt baba; inuak-udia emi otode mbufo ke ubọk inyụn̄ inemke mi esịt. . . . Edi mbufo ke ẹbiat enye: koro ẹdọhọde ẹte, Okpokoro Jehovah emedehe, ndien mfri esie, kpa udia esie, edi obukpo. Mbufo ẹnyụn̄ ẹdọhọ, ẹte, Sese, ke efek owo didie! Mbufo ẹnyụn̄ ẹbat enye ke mbio, Jehovah mme udịm ọdọhọ; mbufo ẹnyụn̄ ẹda n̄kpọ n̄kanubọk, ye mbụn̄ọ, ye se idọn̄ọde, ẹdi, ẹnyụn̄ ẹda inuak-udia ẹdi: nte nyenyịme ndibọ enye ke ubọk mbufo? Jehovah ọdọhọ.”—Malachi 1:10, 12, 13.

7. Mme ndedehe edinam ewe ke mme Jew ẹkenam ke ọyọhọ isua ikie ition M.E.N.?

⁷ Abasi akada Malachi ndibiom nsunsu edinam mme Jew ikpe, iso-ọfọn ke ọyọhọ isua ikie ition M.E.N. Mme oku ẹma ẹnịm idiọk uwụtn̄kpọ, ndien eduuwem mmọ ikasanake ke usụn̄ ndomokiet. Mme owo, ke ẹtienede ndausụn̄ oro, ikọsọn̄ọke imụm mme edumbet mmọ ikama, tutu okosịm idaha edisio iban mmọ ndọ, ndusụk man mmọ ẹkeme ndidọ iban mme okpono ndem oro ẹkedide uyen. Malachi ekewet ete: “Jehovah [edi] ntiense ke ufọt fo ye n̄wan uyen fo, emi afo abian̄ade enye,b okposụk edi nte enye [edide] nsan̄a fo ye n̄wan ediomi fo. . . . Mbufo ẹkpeme ndien spirit mbufo, owo baba kiet okûnyụn̄ abian̄a n̄wan uyen esiemọ. Koro Jehovah Abasi Israel ọdọhọde, ete ke imọ isasua usiondọ.”—Malachi 2:14-16.

8. Didie ke ekikere eyomfịn kaban̄a usiondọ otụk ndusụk Christian ke esop?

⁸ Ke eyomfịn, ke ediwak idụt ẹmi ẹkemede ndisio ndọ mmemmem mmemmem, ibat usiondọ ọmọdọk. Emi akam otụk esop Christian. Utu ke ndiyom un̄wam mbiowo man ẹkan mme n̄kpọ ubiọn̄ọ nnyụn̄ ndomo ndinam ndọ mmọ okụt unen, ndusụk owo ẹsisọsọp ẹsio ndọ. Ediwak ini ẹsiyak nditọ ẹkpe akwa utịp ke n̄kan̄ eke ntụk.—Matthew 19:8, 9.

9, 10. Didie ke nnyịn ikpekere iban̄a utuakibuot nnyịn nnọ Jehovah?

⁹ Nte nnyịn ikokụtde ke enyọn̄ emi, ke ikerede iban̄a idiọk idaha eke spirit ke eyo Malachi, Jehovah ama otịm obiom enyọn̄ enyọn̄ ido utuakibuot Judah ikpe onyụn̄ owụt ete ke imọ idibọ edisana utuakibuot kpọt. Nte emi ikpanamke nnyịn ikere iban̄a orụk utuakibuot oro nnyịn inọde Jehovah Abasi, kpa Ọbọn̄ Andikara ekondo, Ntọn̄ọ ata edisana idaha? Nte nnyịn imenen̄ede inọ Abasi edisana utom? Nte nnyịn imonịm idem nnyịn ke edisana idaha eke spirit?

¹⁰ Emi iwọrọke ite ke nnyịn inyene ndidi mfọnmma, emi owo mîkemeke ndidi, m̀mê nte ke nnyịn inyene ndimen idem nnyịn ndomo ye mbon en̄wen. Edi ọwọrọ ete ke Christian kiet kiet enyene ndinọ Abasi utuakibuot oro edide mfọnn̄kan ukeme esie nte ekemde ye mme idaha esie. Emi aban̄a orụk utuakibuot nnyịn. Edisana utom nnyịn ekpenyene ndidi mfọnn̄kan ukeme nnyịn—edisana utom. Didie ke ẹnam oro?—Luke 16:10; Galatia 6:3, 4.

Edisana Esịt Ada Osịm Edisana Utuakibuot

11, 12. Ndedehe edu esitọn̄ọ oto m̀mọ̀n̄?

¹¹ Jesus ama ekpep in̄wan̄în̄wan̄ ete ke se idude owo ke esịt eyewụt idem ke se owo etịn̄de onyụn̄ anamde. Jesus ọkọdọhọ mme Pharisee oro ẹkedade idem ke edinen, edi ẹmi mîkasanake, ete: “Mbufo ubon urụkikọt, mbufo ẹmi ẹdiọkde ẹkeme didie nditịn̄ nti n̄kpọ? Koro oto ke uyụhọ esịt ke inua osio etịn̄.” Ekem enye ama owụt ete ke ndiọi edinam ẹsito ke ndiọi ekikere ẹmi ẹdude owo ke esịt, m̀mê owo esịtidem. Enye ọkọdọhọ ete: “N̄kpọ eke ẹwọn̄ọde owo ke inua ẹto ke esịt; edi mmọ ẹsabade owo. Koro mme idiọk ekikere ẹto ke esịt ẹwọn̄ọ, ye obom, ye efịbe, ye use, ye inọ, ye ikọ ntiense nsu, ye isụn̄i. Mmọ ẹmi ẹdi se isabarede owo.”—Matthew 12:34; 15:18-20.

¹² Emi an̄wam nnyịn ndifiọk nte ke ndedehe edinam isikam idịghe ke mbuari m̀mê n̄kpọ oro mînyeneke isọn̄. Mmọ ẹdi utịp ndedehe ekikere oro ẹkedịbede ke esịt—ndedịbe udọn̄ ndien mîkpemeke mfụmmfụm ekikere. Ntak edi oro Jesus ekekemede ndidọhọ: “Mbufo ẹmekop ẹte, ẹkenọ owo uyo, ẹte, Kûsịn efịbe: edi Ami ndọhọ mbufo nte, Owo ekededi eke esede n̄wan ke enyịn use ama esịn efịbe ye enye ama ke esịt esie.” Ke mme ikọ efen, use ye efịbe ẹsidọn̄ n̄kam ke esịt mbemiso edinam ekededi adade itie. Ekem, ke ini ifet ebererede, ndedehe ekikere ẹkabade ẹdi ndedehe ido. Use, efịbe, idan̄ ukem uduot, inọ, isụn̄i, ye nsọn̄ibuot ẹdi ndusụk utịp ẹmi ẹsisụn̄ọde.—Matthew 5:27, 28; Galatia 5:19-21.

13. Ewe ẹdi ndusụk uwụtn̄kpọ ke nte ndedehe ekikere ẹkemede ndida n̄kosịm ndedehe edinam?

¹³ Ẹkeme ndinam emi an̄wan̄a ke nsio nsio usụn̄. Ke ndusụk idụt, itie ubre nsa mbakara ke ẹsiaha nte udịp, ke ntem anamde ekese ifet odu ndibre mbre mfọniso. Owo ekeme ndisobo idomo ndinam se itiede nte edi usọbọ mi man odomo ndikọk mme mfịna okụk esie. Abian̄a abian̄a ekikere ekeme ndinụk eyenete ndisịn m̀mê ndisiak mmọn̄ ke mme edumbet Bible esie.c Ke idaha efen, owo ndikụt ndise idan̄ mmemmem mmemmem, edide ebe ke TV, vidio, kọmputa, m̀mê mme n̄wed, ekeme ndinam Christian anam ndedehe ido. N̄kukụre se ẹyomde edi enye ndifụmi n̄kpọekọn̄ eke spirit esie, ndien mbemiso enye ọfiọkde, enye ọduọ odụk oburobụt ido. Edi ke ediwak ini ndiduọ ndụk idiọkn̄kpọ esitọn̄ọ ke ekikere. Ih, ke mme utọ idaha ntem, mme ikọ James ẹsisu: “Idomo iduọ osịm kpukpru owo ke adan̄aemi idiọk udọn̄ atapde enye odụdi. Ekem idiọk udọn̄ ama [oyomo], aman idiọk-n̄kpọ.”—James 1:14, 15; Ephesus 6:11-18.

14. Didie ke ediwak owo ẹkesan̄a ẹkan ndedehe eduuwem mmọ?

¹⁴ Ke inemesịt, ediwak Christian ẹmi mîkoho-koi inam idiọkn̄kpọ ẹwụt ata edikabade esịt, ndien mbiowo ẹkeme ndin̄wam utọ mbon oro ẹfiak ẹsọn̄ idem ke n̄kan̄ eke spirit. Idem ediwak owo oro ẹkesiode ẹfep ke ntak unana edikabade esịt, enyịn ama atara mmọ ke akpatre ndien ẹma ẹfiak ẹda mmọ ẹsịn ke esop. Mmọ ẹdi ẹdifiọk nte Satan akakande mmọ mmemmem mmemmem ke ini mmọ ẹkeyakde ndedehe ekikere ẹdọn̄ n̄kam ke esịt mmọ.—Galatia 6:1; 2 Timothy 2:24-26; 1 Peter 5:8, 9.

N̄kpọ-Ata—Ndifiọk Mme Mmeme Nnyịn

15. (a) Ntak anade nnyịn ifiọk inyụn̄ inam n̄kpọ iban̄a mme mmeme nnyịn? (b) Nso ikeme ndin̄wam nnyịn ndifiọk mme mmeme nnyịn?

¹⁵ Ana nnyịn isịn ukeme ndifiọk idaha esịt nnyịn. Nte nnyịn imeben̄e idem ndifiọk mme mmeme nnyịn, inyịme mmọ, ndien ekem inam n̄kpọ ndikan mmọ? Nte nnyịn imeben̄e idem ndibụp ufan oro etiede in̄wan̄în̄wan̄ nte nnyịn ikemede ndinam n̄kọri, ndien ekem ikpan̄ utọn̄ inọ item esie? Man ikaiso idi edisana ana nnyịn ikan mme mmeme nnyịn. Ntak-a? Koro Satan ọfiọk mme mmeme nnyịn. Enye eyeda usọ usọ n̄kari esie ndinụk nnyịn nsịn ke idiọkn̄kpọ ye ndedehe ido. Ebede ke mme n̄kari n̄kari edinam esie, enye esidomo ndidianade nnyịn n̄kpọn̄ ima Abasi man nnyịn ikûka iso idi edisana inyụn̄ inyene ufọn ke utuakibuot Jehovah.—Jeremiah 17:9; Ephesus 6:11; James 1:19.

16. Nso en̄wan ke Paul ekenyene?

¹⁶ Apostle Paul ama enyene mme idomo ye mme udomo esie, nte enye ekewetde ke leta oro enye ọkọnọde ẹsọk mbon Rome ete: “Mmọfiọk nte baba eti n̄kpọ kiet idụn̄ke mi ke idem, oro edi, ke obụkidem mi: koro ndinyịme ndinam eti n̄kpọ odu ye ami, edi ndinanam idụhe. Koro nnamke eti n̄kpọ eke ọdọn̄de mi ndinam, edi idiọk-n̄kpọ eke mîdọn̄ke mi ndinam, oro ke nnanam. . . . Koro ndara ibet Abasi ke ọwọn̄esịt mi: edi n̄kụt ibet efen ke mbak idem mi, nte an̄wanade ye ibet eke esịt mi amade, onyụn̄ adade mi nte ibuot-ekọn̄ esịn ke idak ibet idiọk-n̄kpọ emi odude ke mbak idem mi.”—Rome 7:18-23.

17. Didie ke Paul akasan̄a akan ke ndin̄wana ye mme mmeme?

¹⁷ Idahaemi akpan n̄kpọ ke idaha Paul edi nte ke enye ama onyịme mme mmeme esie. Kpa ye oro mmọ ẹkedude, enye ama ekeme nditịn̄ ete: “[Mmadara] ibet Abasi ke ọwọn̄esịt [eke spirit] mi.” Paul ama ama se inende onyụn̄ asua se idiọkde. Edi enye okosụk enyenyene en̄wan ndin̄wana, kpa ukem en̄wan oro kpukpru nnyịn inyenede—ye Satan, ererimbot, ye obụkidem. Ntre didie ke nnyịn ikeme ndikan ke en̄wan edika iso ndi edisana, idade san̄asan̄a ikpọn̄ ererimbot ye ekikere esie?—2 Corinth 4:4; Ephesus 6:12.

Didie ke Nnyịn Ikeme Ndika Iso Ndi Edisana?

18. Didie ke nnyịn ikeme ndika iso ndi edisana?

¹⁸ Owo inyeneke edisana idaha ebe ke nditiene mmemmem usụn̄uwem m̀mê ke ndisịn idem ke ebeubọk unọ idem inemesịt. Kpukpru ini utọ owo oro ọyọnọ ntak emi anamde enye enyene utọ ido oro onyụn̄ odomo ndinụk nduduọhọ ndori owo en̄wen. Ekeme ndidi oyom nnyịn ikpep ndibiom nduduọhọ ke utịp edinam nnyịn ikûnyụn̄ ibiet ndusụk owo ẹmi ẹdọhọde ẹte ke akan̄a anam n̄kpọ etie ntre ye mmimọ ke ntak idaha ubon m̀mê ndammana edu. Orụn̄ mfịna emi ọkọn̄ọ ke esịt owo oro. Nte enye ama edinen ido? oyom ndidu ke edisana idaha? oyom edidiọn̄ Abasi? Andiwet psalm ama anam ufọn oro odude ke ndinyene edisana idaha an̄wan̄a ke ini enye ọkọdọhọde ete: “Wọn̄ọde kpọn̄ idiọk, nyụn̄ nam eti: yom emem, nyụn̄ bịne enye.” Apostle Paul ekewet ete: “Ẹyak ima okûsan̄a ke mbubịk. Ẹsua se idiọkde; ẹyịre se ifọnde.”—Psalm 34:14; 97:10; Rome 12:9.

19, 20. (a) Didie ke nnyịn ikeme ndinam ekikere nnyịn ọkọri? (b) Nso ke ukpepn̄kpọ idemowo oro enyenede uforo abuana?

¹⁹ Nnyịn ikeme ‘ndiyịre ke se ifọnde’ edieke nnyịn isede n̄kpọ ke idaha ekikere Jehovah edieke nnyịn inyụn̄ inyenede ekikere Christ. (1 Corinth 2:16) Didie ke ẹnam emi? Ebe ke edikpep nnyụn̄ ntie n̄kere Ikọ Abasi ofụri ini. Ẹwak ndinọ item emi adan̄a didie ntem! Edi nte nnyịn imada enye ke akpan n̄kpọ nte akpanade edi? Ke uwụtn̄kpọ, nte afo emesinen̄ede ekpep magazine emi, esede mme itien̄wed Bible, mbemiso edide mbonoesop? Ke nditịn̄ mban̄a ukpepn̄kpọ nnyịn idọhọke sụk ndidụri udịm ke mme ubak ikọ ifan̄ ke ikpehe ekikere kiet kiet. Owo ekeme nditop enyịn nsịn ke ibuotikọ ukpepn̄kpọ onyụn̄ odụri udịm ke n̄kpọ nte minit 15. Ndi oro ọwọrọ ete ke nnyịn imekpep ibuotikọ oro? Ke nditịm ntịn̄, ekeme ndida hour kiet m̀mê iba ndikpep nnyụn̄ mmụm mme ufọn n̄kpọ eke spirit oro ẹdude ke ibuotikọ kiet kiet.

²⁰ Iso-ọfọn eyeyom nnyịn inọ idem nnyịn ntụnọ ke nditre ndise TV ke hour ifan̄ ke urua kiet kiet nnyụn̄ nnen̄ede n̄wụk ntịn̄enyịn ke ọkpọkpọ edisana idaha nnyịn. Nnyịn ndikpep n̄kpọ kpukpru ini anam nnyịn ikọri ke n̄kan̄ eke spirit, edemede esịt ndinam mme nnennen ubiere—mme ubiere oro ẹdade ẹsịm “edisana ido ye uten̄e.”—2 Peter 3:11; Ephesus 4:23; 5:15, 16.

21. Ewe mbụme osụhọ ndibọrọ?

²¹ Idahaemi mbụme edi, Ke mme ewe ikpehe edinam ye eduuwem efen efen ke nnyịn nte mme Christian ikeme ndidi edisana, kpa nte Jehovah edide edisana? Ibuotikọ oro etienede eyenọ nnyịn ndusụk n̄kpọ ndikere mban̄a.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

Nte Afo Emeti?

◻ Didie ke ẹkewụt enyeemi edide Ntọn̄ọ edisana idaha ke Israel?

◻ Ke mme usụn̄ ewe ke utuakibuot nditọ Israel ekedehe ke eyo Malachi?

◻ Ndedehe eduuwem esitọn̄ọ oto m̀mọ̀n̄?

◻ Man idi edisana, nso ke ana nnyịn ifiọk?

◻ Didie ke nnyịn ikeme ndika iso ndi edisana?