Ukpụhọ Utom Ke Isua 80
NTE GWENDOLINE MATTHEWS OBỤKDE
Ke ini n̄kesịmde isua 80, ami ye ebe mi ima ibiere nditan̄ kpukpru inyene nnyịn ndọn̄ ke ekpri moto mbiomo oro ikọbọde ke ukpe okụk n̄wọrọ idụn̄ n̄kpọn̄ England n̄ka Spain. Nnyịn ikesemke Spanish, ndien nnyịn ikaka ufọt edem usụk ye edem usoputịn Spain, emi oyomde usụn̄ ọkpọn̄ ikpehe mme akaisan̄ ẹmi ẹsitịn̄de Ikọmbakara. Ediwak mme ufan nnyịn ẹkekere ẹte ke nnyịn inamke eti ubiere, edi ami mma nti idemmi ye idatesịt nte ke Abraham ekedi isua 75 ke ini enye ọkọkpọn̄de Ur.
EDI nte n̄kpọ eketiede, mme isua ẹmi idude ke Spain tọn̄ọ nte nnyịn ikedisịm mi ke April 1992 edi ndusụk ke otu mme isua oro ikopde uyụhọ ikan ke uwem nnyịn. Edi mbemiso nnamde an̄wan̄a ntak emi nnyịn ikọwọrọde idụn̄, yak ntịn̄ nnọ mbufo nte uwem nnyịn ke utom Jehovah akadade nnyịn ekesịm ndinam utọ akamba ubiere oro.
Akpanikọ Bible Okpụhọde Uwem Nnyịn
Ẹkebọk mi ke ubon ido ukpono ke ufọt edem usụk ye edem usoputịn London, England. Mama ama esida mi ye eyeneka mi an̄wan aka nsio nsio ebiet utuakibuot nte enye akakade iso ndidụn̄ọde nyom uyụhọ ke n̄kan̄ eke spirit. Ete mi, oro ọkọdọn̄ọde akpaikpai ikọn̄ n̄kpa n̄kpa, ikesitieneke nnyịn isan̄a. Edi enye ekedi ifịk ifịk andikot Bible, ndien enye ama esidụri udịm ke esịt esie ini ekededi oro enye ekesikụtde ubak udịmikọ oro ekesịnde enye ke un̄wana. Kiet ke otu inyene mi oro mbatde ke n̄kpọuto n̄kan edi akani Bible oro ekenyenede ufọn etieti ọnọ enye.
Ke 1925, ke ini n̄kedide isua 14, ẹma ẹfak tract kiet ke usụn̄ nnyịn oro ẹkekotde nnyịn idi utịn̄ikọ an̄wa ke ufọkmbono obio West Ham. Eka mi ye mbọhọidụn̄ kiet ẹma ẹbiere ndidụk utịn̄ikọ oro, ndien ami ye eyeneka mi an̄wan ima itiene mmọ ika. Utịn̄ikọ oro, “Ediwak Miliọn Owo Oro Ẹdude Uwem Idahaemi Idikpaha Tutu Amama,” ama ọtọ n̄kpasịp akpanikọ Bible ke esịt Mama.
Ọfiọn̄ ifan̄ ke ukperedem, Papa ama ebe efep ke edide isua 38 ke emana. N̄kpa esie ekedi enyene-ndịk ubiak, sia enye ọkọkpọn̄de iduọesịt ọnọ nnyịn ọkọrọ ye unana. Ke edinam ubụk okpo, oro ẹkenịmde ke Ufọkabasi England n̄kann̄kụk oro, Mama ama edịghe ndikop oku ọdọhọde ete ke ukpọn̄ Papa okodu ke heaven. Enye ama ọfiọk oto Bible nte ke mme akpan̄kpa ẹdede ke udi, ndien enye ama ọsọn̄ọ enịm ke akpanikọ ete ke usen kiet ẹyenam Papa eset edinyene nsinsi uwem ke isọn̄. (Psalm 37:9-11, 29; 146:3, 4; Ecclesiastes 9:5; Utom 24:15; Ediyarade 21:3, 4) Ke okụtde ete ke imọ inyene ndibuana ye mme owo ẹmi ẹkpepde Ikọ Abasi, enye ama ebiere ndikabade mmehe ye Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible Ofụri Ererimbot, nte ẹkesikotde Mme Ntiense Jehovah ini oro.
Sia nnyịn mîkenyeneke okụk ukpeusụn̄, kpukpru urua nnyịn ima isisan̄a hour iba ito ufọk nnyịn ikodụk mbono esop Mme Ntiense Jehovah. Ke oro ebede, nnyịn ima isisan̄a itọk itọk ke hour iba efen inyọn̄ ufọk. Edi nnyịn ima isida mme mbono esop oro ke ata akpan n̄kpọ, ndien akananam nnyịn iketreke ndomokiet, idem ke ini enyene-ndịk ntụhube London ekesifụkde obio. Ikebịghike Mama ama ebiere ndiyak uwem esie nnọ Jehovah nnyụn̄ nna baptism, ndien ke 1927, ami n̄ko mma nna baptism.
Kpa ye nsọn̄ọn̄kpọ ndutịm uforo nnyịn, Mama ama esikpep mi nte edinịm mme n̄kpọ eke spirit akpa edide akpan n̄kpọ. Matthew 6:33 ekedi kiet ke otu mme itien̄wed oro enye akamade akan, ndien enye ama enen̄ede ‘ebem iso oyom Obio Ubọn̄.’ Ke ini enye akakpade nsek nsek oto kansa ke 1935, enye ke akanam ndutịm ndiyere ikot oro ẹkeyomde mme asan̄autom uyọhọ ini ẹmi ẹkekemede ndiwọrọ n̄ka France n̄kanam utom.
Mme Uwụtn̄kpọ Oro Ẹkesọn̄ọde Nnyịn Idem
Ke mme ntọn̄ọ ntọn̄ọ isua oro, ndusụk ke otu mme andidụk mme mbono esop ke London ẹma ẹyom ndinọ mme ekikere idemmọ, ndien mme owo ẹmi ẹma ẹsitịbi utọk ye n̄kpọsọn̄ eneni. Edi, Mama ama esidọhọ kpukpru ini ete ke edidi unana nsọn̄ọnda ndikpọn̄ esop Jehovah ke ini nnyịn ima ikekpep kpukpru n̄kpọ ẹmi ito enye. Joseph F. Rutherford, etieibuot Watch Tower Bible and Tract Society ini oro, ndisidi ndise nnyịn ama edemede nnyịn ndika iso nnam utom ye nsọn̄ọnda.
Mmeti Brọda Rutherford nte owo oro ọfọnde ido ẹnyụn̄ ẹkemede ndisan̄a n̄kpere. Ke ini n̄kosụk ndide uyen, Esop London ama anam uwọrọ an̄wa emi enye okodude. Enye ama okụt mi—uyen oro eketiede bụt bụt ke ndusụk udomo—ye ukwak usio ndise ndien enye ama obụp m̀mê n̄kpama ndisio imọ ndise. Ndise oro ama akabade edi n̄kpọ editi oro n̄kenen̄erede mma.
Nte ini akakade, ifiọk n̄kpọntịbe ama anam mi n̄kụt ukpụhọde ke ufọt mbon oro ẹdade usụn̄ ke esop Christian ye mme ọwọrọiso owo eke ererimbot. Ami n̄kanam utom nte ọnọ-udia ke akamba ufọk ke London, emi ẹkenọde Franz von Papen, kiet ke otu mme isụn̄utom Hitler, ikot edi udia uwemeyo. Enye ama esịn ndikpahade akan̄kan̄ esie nnịm ke adan̄aemi adiade udia, ndien ami mma ntuak enye mfiọnọde nduọk efere oro n̄kakamade. Enye ama etịn̄ ke iyatesịt ete ke Germany utọ unana ntịn̄enyịn oro ekeme ndisụn̄ọ ke nditop mi ke ikan̄. Ke ofụri ini udia oro, mma nda ata ata nsannsan n̄kpọn̄ enye!
Ẹkenịm akpan akamba mbono, oro n̄kokopde nte Brọda Rutherford etịn̄de ikọ, ke Ufọkubọn̄ Alexandra ke 1931. Do ke nnyịn ye nduaidem ikada obufa enyịn̄ nnyịn, Mme Ntiense Jehovah, inyene. (Isaiah 43:10, 12) Isua iba ke ukperedem, ke 1933, mma ndụk utom usiakusụn̄, nte ẹkotde utom ukwọrọikọ uyọhọ ini. Edidiọn̄ efen emi ntide ke mme isua oro ekedi ndikeme ndibuana ye ndiye n̄kparawa iren ẹmi ke ukperedem ẹkekabarede ẹdi mme isụn̄utom ke mme ata nsannsan ikpehe isọn̄. Mmọ ẹmi ẹma ẹsịne Claude Goodman, Harold King, John Cooke, ye Edwin Skinner. Mme utọ uwụtn̄kpọ mbuọtidem oro ẹma ẹnam mi nyom ndinam utom ke an̄wautom esenidụt.
Utom Usiakusụn̄ ke Edem Usiahautịn Anglia
Efakutom usiakusụn̄ mi ekedi ke Edem Usiahautịn Anglia (n̄kan̄ edem usiahautịn England), ndien ndikwọrọ ikọ do ama oyom ifiopesịt ye ifịk. Man ikụre akamba efakutom nnyịn, nnyịn ikesiwat ke enan̄ukwak to ke obio sịm obio ye to ke obio-in̄wan̄ sịm obio-in̄wan̄ inyụn̄ idu ke mme ubet oro ikọbọde ke ukpeokụk. Ọkọsọsọn̄ ndinyene esop ke ikpehe oro, ntre ami ye nsan̄autom mi ima isineme kpukpru ikpehe mbono esop eke urua ke urua ọtọkiet ke idem nnyịn. Ke utom ukwọrọikọ nnyịn, nnyịn ima isinịm mme n̄wed ye n̄kpri n̄wed ke ediwak itie ikie oro ẹkenamde mme uduak Abasi an̄wan̄a.
Ebiet kiet ikawahade oro owo mîdifreke ekedi ufọk pastọ kiet emi nnyịn ikenyenede nneme ye ọkwọrọ ederi Ufọkabasi England eke n̄kann̄kụk. Ke ata ediwak ikpehe, nnyịn ima isisio ediwaha ntiene ọkwọrọ ederi Anglican inịm tutu isịm utịt koro enye ekesiwakde ndifịna nnyịn ke ini enye ọkọfiọkde ete ke nnyịn ikwọrọ eti mbụk ke ikpehe oro. Edi ke obio-in̄wan̄ emi kpukpru owo ẹma ẹtịn̄ eti ikọ ẹban̄a ọkwọrọ ederi oro. Enye ama esika ekese mbon udọn̄ọ, enye ama esikpọn̄ n̄wed ke ebuọt ọnọ mbon oro ẹkemade ukot n̄wed, ndien enye ama esikam awaha ekese mbon ufọkabasi esie ke ufọk onyụn̄ anam Bible an̄wan̄a mmọ.
Nte ikodoride enyịn, ke ini nnyịn ikawahade itiene enye, enye ekenen̄ede etie ata ufan ufan, ndien enye ama ọbọ ediwak n̄wed. Enye n̄ko ama ọn̄wọn̄ọ ọnọ nnyịn ete ke edieke owo ekededi ke obio-in̄wan̄ oro oyomde ndinyene ndusụk n̄wed nnyịn edi mîkemeke ndikpe okụk, imọ iyekpe okụk oro. Nnyịn ima idifiọk nte ke enyene-ndịk ifiọk n̄kpọntịbe esie ke Ekọn̄ Ererimbot I ama anam enye ọsọn̄ọ ebiere ndisịn udọn̄ nnọ emem ye mfọnido ke ufọkabasi esie. Mbemiso nnyịn ikọnyọn̄de enye ama ọnọ nnyịn edidiọn̄ esie onyụn̄ esịn udọn̄ ọnọ nnyịn ndika iso ke eti utom nnyịn. Ikọ unyọn̄ emi enye ọkọnọde nnyịn ekedi eke Numbers 6:24: “Ọbọn̄ ọdiọn̄ mbufo, onyụn̄ ekpeme mbufo.”—King James Version.
Mama ama akpa isua iba ke mma n̄kọtọn̄ọ utom usiakusụn̄, ndien mma mfiak nnyọn̄ London ye unana okụk ye unana ubon. Edima Ntiense kiet otode Scotland ama ada mi esịn ke ufọk, an̄wam mi ndiyọ n̄kpa Mama, onyụn̄ esịn udọn̄ ọnọ mi ndika iso ke utom ukwọrọikọ uyọhọ ini. Ntre mma mfiak n̄ka Edem Usiahautịn Anglia ye Julia Fairfax, obufa nsan̄a usiakusụn̄ mi. Nnyịn ima idiọn̄ akani ufọkisan̄ man an̄wam nte ufọk emi ẹwatde-wat ẹsan̄a; nnyịn ikesida tractor m̀mê trọk iwat enye ito ke ebiet kiet ika efen. Adianade ye n̄wan ye ebe ẹmi ẹma ẹkesọn̄, Albert ye Ethel Abbott, oro ẹkenyụn̄ ẹnyenede ekpri ufọkisan̄, nnyịn ima ika iso ikwọrọ ikọ. Albert ye Ethel ẹma ẹkabade ẹtie nte ete ye eka ẹnọ mi.
Ke adan̄aemi nnamde utom usiakusụn̄ ke Cambridgeshire, mma nsobo ye John Matthews, eti eyenete Christian oro ama okowowụt nsọn̄ọnda esie ọnọ Jehovah ke n̄kpọsọn̄ idaha. Nnyịn ima idọ ndọ ke 1940, esisịt ini ke ekọn̄ ererimbot ọyọhọ iba ama ọkọtọn̄ọ.
Ini Ekọn̄ ye Ubon
Ke ini nnyịn ikedide mbufa mme ọdọ ndọ, ufọk nnyịn ekedi ekpri ufọkisan̄ akade ndidi udomo ekpri ufọk utem udia, ndien nnyịn ima isiwat ke ọkpọkkpọk o-moto oro ekedide se ẹberide edem isan̄a inam utom ukwọrọikọ nnyịn. Isua kiet ke nnyịn ima ikọdọ ndọ, ẹma ẹbiere ikpe ẹnọ John ndinam utom nte owo emi ẹkpede utom ke in̄wan̄ ke ini ke ntak mme edinịm ke akpanikọ esie oro ẹkọn̄ọde ke Bible, enye ekesịnde ndinam utom ekọn̄. (Isaiah 2:4) Okposụkedi emi ọkọwọrọde utịt ọnọ utom usiakusụn̄ nnyịn, ubiereikpe John eketie nte n̄kpọ eke okotode Abasi sia ami n̄kasan̄ade ye idịbi ndien enye eyekeme ndinọ nnyịn un̄wam.
Ke mme isua ekọn̄ oro, nnyịn ima isidara mme san̄asan̄a mbono esop oro ẹkesinịmde kpa ye mme nsọn̄ọn̄kpọ. Ke 1941 ọkpọkkpọk o-moto nnyịn ama emen John ye ami, nsan̄ade ye idịbi akpa eyen nnyịn, aka Manchester, oyomde usụn̄ ke kilomita 300. Ke usụn̄, nnyịn ima ibe ediwak obio oro ẹkeduọkde bọmb, ndien nnyịn ima iyịk m̀mê iyekeme ndinyene mbono esop ke mme utọ idaha oro. Ima inyene. The Free Trade Hall ke ufọt ufọt Manchester ama ọyọhọ ye Mme Ntiense ẹketode nsio nsio ikpehe England, ndien ẹma ẹnam ofụri edinam do.
Ke utịt utịn̄ikọ esie, akpatre etịn̄ikọ ke akwa mbono oro ama ọdọhọ otuowo ete ke mmọ ẹnyene ndikpọn̄ okụre oro ke ndondo oro, sia ẹkedoride enyịn ubomofụm ekọn̄ ndidi do. Ntọt oro ekedi ke ekemini. Nnyịn ikakaha anyan ikpọn̄ ufọk mbono oro ke ini nnyịn ikokopde ifiom ye mme uyom ikan̄ ẹtopde ubomofụm. Ke ifiakde ise edem, nnyịn ima ida ikụt ediwak ubomofụm ẹduọn̄ọde mme bọmb ke ufọt obio oro. Ke nsannsan ebiet, ke ufọt ikan̄ ye nsụn̄ikan̄, nnyịn ima ikụt ufọk mbono oro nnyịn iketiede ke esịt ke ndondo oro; ẹma ẹwụri enye ofụri ofụri! Ke mfọniso, owo ikowotke ndomokiet ke otu nditọete Christian nnyịn iren ye iban.
Ke adan̄aemi nnyịn ikọbọkde nditọ nnyịn, nnyịn ikekemeke ndinam usiakusụn̄, edi nnyịn ima inọ mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a ye mme asiakusụn̄ oro mîkenyeneke itieidụn̄ ufọk nnyịn. Ke ini kiet, asiakusụn̄ itiokiet ẹma ẹdụn̄ ke ufọk nnyịn ke ọfiọn̄ ifan̄. Nte eyịghe mîdụhe utọ ebuana oro ekedi ntak kiet oro adiaha nnyịn Eunice ekemekde nditọn̄ọ usiakusụn̄ ke 1961 ke ini enye ekedide isua 15 kpọt. Edi n̄kpọ mfụhọ nditịn̄, eyeneren nnyịn, David, ikakaha iso ndinam n̄kpọ Jehovah ke ama ọkọkọri okpon, ndien eyenan̄wan nnyịn enye eken, Linda, ama akpa ke n̄kpọsọn̄ idaha ke ini ekọn̄ oro.
Ubiere Nnyịn Ndiwọrọ Idụn̄ N̄ka Spain
Uwụtn̄kpọ ye nsịnudọn̄ Mama ama edemede mi udọn̄ ndidi isụn̄utom, ndien akananam ami n̄kefreke utịtmbuba oro ofụri ofụri. Ntem, nnyịn ima ikop inemesịt ke ini, ke 1973, Eunice ọkọkpọn̄de England aka Spain emi udọn̄ kaban̄a mme anditan̄a Obio Ubọn̄ okokponde akan. Edi akpanikọ, nnyịn ima ifụhọ ndikụt enye adahade, edi nnyịn n̄ko ima inen̄ede ikop inemesịt nte ke enye oyom ndikanam utom ke esenidụt.
Nnyịn ima ika ikese Eunice ke mme isua oro ẹkebede, ndien nnyịn ima itịm ifiọk Spain. Ke akpanikọ, ami ye John ima ika ikese enye ke nsio nsio efakutom esie inan̄. Ndien, nte mme isua ẹkebede, ukeme nnyịn ama ọtọn̄ọ ndisụhọde. John ama ọduọ iduọ oro okotụkde nsọn̄idem esie idiọk idiọk, ndien ami mma nnyene mfịna ke esịt ye ke usụn̄itọn̄. Akande oro, nnyịn mbiba ima inyene ewan̄kọ. Okposụkedi nnyịn ikenen̄erede iyom un̄wam Eunice, nnyịn ikoyomke enye ọkpọn̄ utom esie ke ntak nnyịn.
Nnyịn ima ineme se nnyịn ikemekde ndinam ye Eunice, ndien nnyịn ima ibọn̄ akam iyom ndausụn̄. Enye ama enyịme ndidi ufọk ndin̄wam nnyịn, edi nnyịn ima ibiere ite ke mfọnn̄kan n̄kpọ edidi ami ye John ndikodụn̄ ye enye ke Spain. Edieke mmen̄kemeke ndidi isụn̄utom ke idemmi, ke nsụhọ n̄kaha mmekeme ndinọ adiaha mi ye mme nsan̄a usiakusụn̄ esie iba ke utom uyọhọ ini ibetedem. Ke ini oro, ami ye John ikada Nuria ye Ana, mme nsan̄a usiakusụn̄ Eunice iba ke n̄kpọ nte isua 15, nte nditọ nnyịn iban. Ndien mmọ ẹma ẹkop inemesịt nnyịn ndika n̄kodụn̄ ye mmọ ke ebiet ekededi oro ẹkenọde mmọ ẹka.
Ebe isua itiokiet tọn̄ọ nte nnyịn ikanam ubiere oro. Idem nnyịn ikaha iso idiọk aba, ndien uwem nnyịn enen̄ede enyene inem akan. Ami nsụk n̄kemeke ndinen̄ede nsem Spanish, edi oro ikpanke mi ndikwọrọ ikọ. Ami ye John imodu ke ifụre ke ekpri esop nnyịn ke Extremadura, ufọt edem usụk ye edem usoputịn Spain.
Ndidụn̄ ke Spain ekpep mi ekese aban̄a uduot ukwọrọikọ Obio Ubọn̄ nnyịn eke ofụri ererimbot, ndien idahaemi enen̄ede an̄wan̄a mi, nte Jesus Christ eketịn̄de, ete ke “in̄wan̄ edi ererimbot.”—Matthew 13:38.
[Mme ndise ke page 28]
Utom usiakusụn̄ ke mme iduọk isua 1930