Darius—Edidem Emi Ekenyenede Edu Unenikpe
KABAN̄A mme n̄kpọ ẹmi enye ọkọbọpde, ọwọrọetop edidem kiet ama anam inua inikiet ete: “Ke ọkọ Babylon mma mbọp ọkpọsọn̄ ibibene ke n̄kan̄ edem usiahautịn. Mma ntịbi obube mmọn̄ . . . Mma nda itai ye kọrikọri mbọp akwa ibibene emi, ukem nte akwa obot, owo mîkemeke ndiwụhọde.” Ih, Edidem Nebuchadnezzar eke Babylon ama esịn idem ke ntatara ubọpn̄kpọ ama onyụn̄ anam utom ọkpọsọn̄ ndikpeme akwa obio eke obio ukara esie. Edi obio Babylon ikedịghe se owo mîkemeke ndikan nte enye ekekerede.
Uyarade kaban̄a emi ama edi ke October 5, 539 M.E.N. Ke asan̄ade ye udịmekọn̄ Media, andikara Persia oro Cyrus II ama akan Babylon ini oro onyụn̄ owot andikara esie emi ekedide owo Chaldea, Belshazzar. Anie idahaemi edidi akpa andikara obio emi ẹkande obufa obufa mi? Daniel prọfet Abasi, emi okodude ke esịt obio oro ke ini enye ọkọduọde, ekewet ete: “Darius eyen Media emi esịmde isua ata ye iba, ada ubọn̄.”—Daniel 5:30, 31.
Anie ekedi Darius? Nso orụk andikara ke enye ekedi? Enye akanam n̄kpọ didie ye prọfet Daniel, emi okodude ke ntan̄mfep ke Babylon ke se ibede isua 70?
EDIDEM EMI MBỤK ESIE MÎKEMKE
Mbụk aban̄ade Darius eyen Media ikemke. Ekpere ndidi mbon Media ikewetke n̄kpọ ndomokiet inịm. Akan oro, ediwak tọsịn itiatn̄wed mme abisi ẹbietde ikpafak ke mme itie ikie oro ẹbụhọrede ke Ufọt Ufọt Edem Usiahautịn ẹnọ mbụk oro mîkemke ẹmi ekese ufan̄ ẹnyụn̄ ẹdude. Mme uwetn̄kpọ ererimbot efen eke eset oro ẹbọhọde ẹdu ẹdi ibat ibat ndien ufan̄ isua ikie m̀mê ẹkande oro ẹdu ke ufọt mmọ ye mme n̄kpọntịbe ẹbuanade Darius.
Nte ededi, uyarade ọnọ ekikere nte ke ama akakan Ecbatana, ibuot obio Media, andikara edide eyen Persia do Cyrus II ama ekeme ndinam mbon Media ẹnam akpanikọ ẹnọ enye. Ke oro ebede, mbon Media ye Persia ẹma ẹdiana kiet ẹn̄wana ekọn̄ ke idak ndausụn̄ esie. Kaban̄a itie ebuana mmọ, ewetn̄wed oro Robert Collins ọdọhọ ke n̄wed esie oro The Medes and Persians ete: “Mbon Media ẹkedu ke ukem idaha ye mbon Persia ke emem. Ẹma ẹsimek mmọ ndien ndien ẹnọ akamba itie ke ukara mbio obio ye mme idaha ndausụn̄ ke udịmekọn̄ Persia. Isenowo ẹkesitịn̄ ẹban̄a mbon Media ye Persia, iwụtke ukpụhọde ke ufọt mbon oro ẹkekande ye mbon oro mîkedịghe mme andikan.” Ntem Media ama adiana ye Persia anam Obio Ukara Media ye Persia.—Daniel 5:28; 8:3, 4, 20.
Mbon Media ke akpan ẹma ẹnyene akpan udeme ke ndikan Babylon. N̄wed Abasi owụt “Darius eyen Ahasuerus, emi okotode ke ubon nditọ Media” nte akpa edidem Obio Ukara Media ye Persia ndikara Babylon. (Daniel 9:1) Odudu itie edidem esie ama esịne odudu ndiwụk mme ewụhọ “nte mme ewụhọ nditọ Media ye nditọ Persia ẹsan̄ade, ẹmi mîkemeke ndikpụhọde.” (Daniel 6:8) Se Bible etịn̄de aban̄a Darius ọnọ nnyịn esisịt ifiọk n̄ko aban̄a edu esie ọkọrọ ye akpan ntak emi mbụk ererimbot aban̄ade enye mîdụhe.
ẸMA DANIEL
Ikebịghike ke ama ọkọtọn̄ọ ukara ke Babylon, Darius ama enịm “mbọn̄ ikie ye edịp, ete ẹkan obio, man mmọ ẹkama ofụri obio,” ntem ke Bible ọdọhọ, “onyụn̄ enịm ikpọ owo ita, ete ẹkama mme mmọ ẹmi, ndien Daniel edi owo mmọ kiet.” (Daniel 6:1, 2) Nte ededi, ikpọ owo eken ikenemke esịt iban̄a akwa itie Daniel. Nte eyịghe mîdụhe nsọn̄ọnda esie ama akpan n̄wo, eyedi emi ekedi ntak utọk. Anaedi ufụp ama afịna ikpọ owo ukara oro n̄ko, sia edidem akamade Daniel onyụn̄ ekerede ndinam enye edi akpan isụn̄utom ukara.
Ke ẹdoride enyịn nditre idaha emi, ikpọ owo ukara iba oro ye mbọn̄ ẹma ẹda ibet ẹkọk afia. Mmọ ẹma ẹka ẹbịne edidem ẹkenọ enye ewụhọ emi edikpande “[ediben̄e] abasi m̀mê owo ekededi eben̄e” ke ẹsiode Darius ẹfep ke usen 30 ẹte esịn ubọk. Mmọ ẹkeduak ẹte ke ẹkpenyene ndimen owo ekededi oro edibiatde ewụhọ emi nduọk ke obube lion. Ẹma ẹnam Darius enịm ke akpanikọ ete ke kpukpru ikpọ owo ukara ẹyenyịme orụk ewụhọ oro, ndien uduak emi eketie nte ekedi ediwụt edinam akpanikọ mmọ nnọ edidem.—Daniel 6:1-3, 6-8.
Darius ama esịn ubọk ke ewụhọ oro ndien ikebịghike ama edikụt mme utịp esie iso ye iso. Daniel ekedi akpa owo emi akabiatde ewụhọ oro, sia enye akakade iso ndibọn̄ akam nnọ Jehovah Abasi. (Men Utom 5:29 domo.) Ẹma ẹmen anam-akpanikọ Daniel ẹduọk ke obube lion kpa ye mme ukeme ofụri esịt oro edidem ekesịnde ndiyom usụn̄ ndibiat ewụhọ oro owo mîkekemeke ndikpụhọde do. Darius ama enyene mbuọtidem nte ke Abasi Daniel ama enyene odudu ndinịm prọfet esie uwem.—Daniel 6:9-17.
Ke okoneyo oro enye akatabade idap etre udia ama ekebe, Darius ama ọsọsọp aka obube lion. Enye akadat esịt didie ntem ndikụt Daniel ye uwem n̄kpọ mînyụn̄ inamke enye! Nte usiene unenikpe, edidem inikiet inikiet ama anam ẹtop mbon oro ẹkedoride Daniel ikọ ye mme ubon mmọ ẹduọk ke obube lion. Enye ama ọnọ ewụhọ n̄ko ete ke ‘kpukpru ebiet eke imọ idide ọbọn̄ ye edidem, yak owo ẹbak ẹnyụn̄ ẹfehe Abasi Daniel.’—Daniel 6:18-27.
Nte an̄wan̄ade, Darius ama owụt ukpono ọnọ Abasi ye ido ukpono Daniel ama onyụn̄ enyene ọkpọsọn̄ udọn̄ ndinen̄ede se ikakwan̄ade. Edi, anaedi ndikọnọ mme andidori Daniel ikọ ufen ama anam ikpọ owo ukara eken ẹsua enye. N̄ko-n̄ko, anaedi Darius ndikọdọhọ kpukpru owo ke obio ubọn̄ “ẹfehe Abasi Daniel” ama edemede ọkpọsọn̄ utọk ke otu mme oku Babylon. Sia mme n̄kpọ ẹmi ẹkenen̄erede ẹnyene odudu ke idem mme ewetn̄wed, ikpedịghe esen n̄kpọ edieke ẹkeyụtde mme n̄wetnnịm n̄kpọ eke ererimbot man ẹsio ntọt aban̄ade Darius ẹfep. Edi, ibio ibio mbụk ke n̄wed Daniel owụt Darius nte andikara emi ekenyenede edu unana editen̄e owo enyịn ye unenikpe.