Ẹsua Kaban̄a Mbuọtidem Mmọ

“Kpukpru owo ẹyesua mbufo ke aban̄a enyịn̄ Mi.”—MATTHEW 10:22.

1, 2. Nte afo emekeme ndibụk ndusụk ata ata ifiọk n̄kpọntịbe ẹmi Mme Ntiense Jehovah ẹyọde ke ndinam mme edinịm ke akpanikọ ido ukpono mmọ?

ẸMỤM anam-akpanikọ anyam ufọkurua emi otode isuo Crete ata ediwak ini ẹnyụn̄ ẹda ẹdi esopikpe Greece ndien ndien. Ke ofụri ofụri, enye odu ebe isua itiokiet ke ufọk-n̄kpọkọbi, ọkpọn̄de n̄wan ye nditọ esie ition. Ke Japan ẹbịn eyen ufọkn̄wed edide isua 17 ẹfep ke ufọkn̄wed, okposụkedi enye odude eti uwem esinyụn̄ emende akpa ke otu nditọ ufọkn̄wed 42 ke ubet ukpepn̄kpọ esie. Ke France ẹsion̄o ediwak owo ke utom ke mbuari, idem okposụkedi mmọ ẹwọrọde eti etop edisịn ifịk nnyụn̄ nnam utom ke ofụri esịt. Nso idi ọsọ n̄kpọ ke ata ata ifiọk n̄kpọntịbe ẹmi?

² Kpukpru owo ẹmi ẹbuanade ẹdi Mme Ntiense Jehovah. Nso idi “idiọkn̄kpọ” mmọ? N̄kukụre, ndinam mme edinịm ke akpanikọ ido ukpono mmọ. Ke ndinam mme ukpepn̄kpọ Jesus Christ, anyam ufọkurua oro ekesibuana edinịm ke akpanikọ esie ye mbon en̄wen. (Matthew 28:19, 20) Ẹkebiom enye ikpe akpan akpan ke idak ibet eset eke Greece oro anamde edikwọrọ ikọ n̄kabade owo esịt edi ubiatibet. Ẹkebịn eyen ufọkn̄wed oro koro ubieresịt esie oro Bible ọnọde ukpep mîyakke enye abuana ke ukpep kendo (mbre ukwa mbon Japan). (Isaiah 2:4) Ndien ẹma ẹsian mbon oro ẹkesion̄ode ke utom ke France nte ke akpan ntak oro ẹkesion̄ode mmọ ekedi nte ke mmọ ẹkedọhọ ke mmimọ idi Mme Ntiense Jehovah.

3. Ntak emi ekese ndutụhọ otode mbon eken mîsiwakke ndisịm ata ediwak Mme Ntiense Jehovah?

³ Utọ n̄kpọsọn̄ ifiọk n̄kpọntịbe oro ẹdi orụk oro Mme Ntiense Jehovah ke ndusụk idụt ẹyọde ke ndondo emi. Nte ededi, ye ata ediwak ke otu Mme Ntiense Jehovah ọkpọsọn̄ ndutụhọ otode mbon eken isiwakke nditịbe. Ẹdiọn̄ọ ikọt Jehovah ke ofụri ererimbot kaban̄a eti edu uwem mmọ—etop oro mînọhọ owo ekededi eti ntak ndiyom ndinam mmọ ibak. (1 Peter 2:11, 12) Mmọ isidụkke odu ubọ owo itie m̀mê ndisịn idem ke ibak ibak edu uwem. (1 Peter 4:15) Ke edide isio, mmọ ẹdomo ndida item Bible aban̄ade ndibem iso nsụk ibuot nnọ Abasi, ndien ekem ẹsụk ẹnọ mme ukara ererimbot, nsịn ke edinam. Mmọ ẹkpe mme tax oro ibet oyomde ẹnyụn̄ ẹdomo “ndidu ke emem ye kpukpru owo.” (Rome 12:18; 13:6, 7; 1 Peter 2:13-17) Ke utom unọ ukpep mmọ eke Bible, mmọ ẹsịn udọn̄ ẹnọ edinịm ibet, mme edumbet ubon, ye eti ido uwem. Ediwak ukara ẹmetoro mmọ ẹban̄a edidi nditọisọn̄ oro ẹnịmde ibet. (Rome 13:3) Edi, kpa nte akpa ikpehe ekikere owụtde, ẹsida ubiọn̄ọ ẹtiene mmọ ndusụk ini—ke ndusụk idut, ukara ẹkam ẹdori ukpan. Ndi oro ekpenyene ndikpa nnyịn idem?

“Se Iditakde” ke Ndidi Mbet

4. Nte Jesus eketịn̄de, nso ke owo ekeme ndidori enyịn ndisobo ke ndikabade ndi kiet ke otu mbet esie?

⁴ Jesus Christ ama anam an̄wan̄a se ndidi mbet esie edibuanade. Enye ọkọdọhọ mme anditiene enye ete: “Asan̄autom ikponke ikan ete-ufọk. Edieke mmọ ẹkesịnde Mi enyịn, ẹyesịn mbufo enyịn n̄ko.” Ẹkesua Jesus “ke ikpîkpu.” (John 15:18-20, 25; Psalm 69:4; Luke 23:22) Mme mbet esie ẹkeme ndidori enyịn mban̄a ukem oro—ubiọn̄ọ emi mînyeneke eti ntak. Ke se ibede idaha kiet, enye ama odụri mmọ utọn̄ ete: “Ẹyesua mbufo.”—Matthew 10:22; 24:9.

5, 6. (a) Kaban̄a nso ntak ke Jesus ọkọdọhọ mbon oro ẹdidide mme anditiene enye ete ‘ẹbat se iditakde’? (b) Do, ntak emi idem mîkpakpaha nnyịn ke ini nnyịn isobode ubiọn̄ọ?

⁵ Mmọdo, Jesus ama esịn udọn̄ ọnọ mbon oro ẹdidide mme anditiene enye ete ‘ẹbat se iditakde’ ke ndidi mbet. (Luke 14:28) Ntak-a? Idịghe man mmọ ẹbiere m̀mê mmimọ ikpededi mme mbet esie m̀mê ikpedịghe, edi man otodo mmọ ẹbiere ndiyọhọ se ibuanade. Ana nnyịn iben̄e idem ndiyọ mme idomo ye nsọn̄ọn̄kpọ ekededi oro ẹsan̄ade ye ifet emi. (Luke 14:27) Owo ndomokiet inyịkke nnyịn ndinam n̄kpọ nnọ Jehovah nte anditiene Christ. Enye edi ubiere unyịmesịt; enye edi n̄ko ubiere oro ọkọn̄ọde ke ifiọk. Nnyịn ima ifọfiọk ke mbemiso nte ke adianade ye mme edidiọn̄ oro nnyịn idinyenede ito edidụk itie ebuana ediyak idem nnọ Abasi, “ẹyesua” nnyịn. Ntre idem ikpaha nnyịn ke ini nnyịn isobode ubiọn̄ọ. Nnyịn ima “ibat se iditakde,” ndien nnyịn imeben̄e idem ọyọhọ ọyọhọ ndiyak atak.—1 Peter 4:12-14.

⁶ Ntak emi ndusụk owo, esịnede ndusụk ukara, ẹkpeyomde ndibiọn̄ọ mme ata Christian? Kaban̄a ibọrọ, ndidụn̄ọde otu ido ukpono iba ke akpa isua ikie E.N. ayan̄wam. Ẹma ẹsua mbiba—edi ke ata nsio nsio ntak.

Ẹdemede Usua Ẹnyụn̄ Ẹdi Se Ẹsuade

7, 8. Mme ukpepn̄kpọ ewe ẹkewụt edida mme Gentile ke usụhọde, ndien nso edu ẹkedemerede ke otu mme Jew nte utịp?

⁷ Ke akpa isua ikie E.N., Israel okodu ke idak ukara Rome, ndien Ido Ukpono Mme Jew, ndutịm ido ukpono mme Jew, ke ofụri ofụri ekedi n̄kpọ emi mme utọ adaiso nte mme scribe ye mme Pharisee ẹkedade ẹfịk owo. (Matthew 23:2-4) Mbon ukwan̄ ifiopesịt mme adausụn̄ ẹmi ẹma ẹyụt ewụhọ Ibet Moses aban̄ade edida san̄asan̄a n̄kpọn̄ mme idụt ẹnyụn̄ ẹyom ẹse mbon oro mîdịghe mme Jew ke ndek. Ke ndinam emi, mmọ ẹma ẹsio ido ukpono oro ekesịnde udọn̄ ọnọ edisua mme Gentile ẹdi ndien, ke n̄kan̄ eken, ẹnam mme Gentile ẹsua mmọ.

⁸ Ikedịghe ọkpọsọn̄ n̄kpọ inọ mme adausụn̄ mme Jew ndikwọrọ ẹte ẹse mme Gentile ke usụhọde, sia mme Jew ke ini oro ẹkedade mme Gentile nte mme ndedehe edibotn̄kpọ. Mme adaiso ido ukpono oro ẹkekpep ẹte ke inaha n̄wan Jew edede odu ikpọn̄ ye mme Gentile, koro “ẹkerede ke mmọ inyeneke edisana ido idan̄.” Inaha eren Jew “odu ikpọn̄ ye mmọ sia ẹkerede ke mmọ ẹsiduọk iyịp.” Owo ikemeke ndida mmọn̄eba emi owo Gentile enyịmide nnam n̄kpọ ibọhọke owo Jew ama ada ese nte ẹnamde. Ebede ke odudu mme adausụn̄ mmọ, mme Jew ẹma ẹkọri edu edida nsannsan ẹnyụn̄ ẹsari ọkpọsọn̄ asari.—Men John 4:9 domo.

9. Nso ikedi utịp ukpepn̄kpọ oro mme adausụn̄ mme Jew ẹkekpepde ẹban̄a mbon oro mîdịghe mme Jew?

⁹ Mme utọ ukpepn̄kpọ oro kaban̄a mbon oro mîdịghe mme Jew ikanamke n̄kpọ ndomokiet ndisịn udọn̄ nnọ eti itie ebuana ke ufọt mme Jew ye mme Gentile. Mme Gentile ẹkedida mme Jew nte mbon oro ẹsuade ofụri ubonowo. Ewetmbụk owo Rome oro Tacitus (akamanade ke n̄kpọ nte 56 E.N.) eketịn̄ aban̄a mme Jew ete ke “mmọ ẹma ẹda ofụri usua oro ẹkpesuade kpukpru asua ẹsua ofụri ubonowo eken.” Tacitus ọkọdọhọ n̄ko ete ke ẹma ẹkpep mme Gentile oro ẹkekabarede ẹdi mme okpono Abasi ke ido mme Jew ẹte ẹsua idụt mmọ ẹkûnyụn̄ ẹda ubon ye mme ufan mmọ nte n̄kpọ ndomokiet. Ke ofụri ofụri, mbon Rome ẹma ẹma mme Jew, ẹmi ẹkewakde tutu ẹdi se ẹbakde. Edi nsọn̄ibuot mme Jew ke 66 E.N. ama anam mbon Rome ẹsio ibak ibak usiene, adade ekesịm edisobo Jerusalem ke 70 E.N.

10, 11. (a) Ibet Moses okoyom ẹnam n̄kpọ didie ye isenowo? (b) Nso ke nnyịn ikpep ito se iketịbede inọ Ido Ukpono Mme Jew?

¹⁰ Didie ke edise isenowo ntre ekebiet orụk ido ukpono oro ẹwụtde ke Ibet Moses? Ibet oro ama esịn udọn̄ ọnọ edida san̄asan̄a n̄kpọn̄ mme idụt, edi emi ekedi man ẹkpeme nditọ Israel, akpan akpan edisana utuakibuot mmọ. (Joshua 23:6-8) Idem ke edide ntre, Ibet oro ama oyom ete ẹnam n̄kpọ ke unenikpe ye nte ọfọnde ye isenowo ye nte ke ẹkpenyene ndidara mmọ—ama akam edi mmọ ibiatke mme ibet Israel an̄wan̄wa. (Leviticus 24:22) Ke ndiwọn̄ọde n̄kpọn̄ edu oro owụtde eti ibuot oro okodude in̄wan̄în̄wan̄ ke Ibet oro aban̄ade isenowo, mme adaiso ido ukpono mme Jew eke eyo Jesus ẹma ẹsio orụk ido ukpono emi ekedemerede usua ẹdi ẹnyụn̄ ẹdi se ẹsuade. Ke akpatre, idụt mme Jew eke akpa isua ikie ama ataba mfọn Jehovah.—Matthew 23:38.

¹¹ Ndi ukpepn̄kpọ odu mi ọnọ nnyịn? Ih, odu! Edu edikụt idem ke edinen nnyụn̄ n̄kụt idem n̄kaha oro esede mbon oro mîbuanake mme edinịm ke akpanikọ eke ido ukpono nnyịn ke usụhọde inen̄ekede iwụt edisana utuakibuot Jehovah, inyụn̄ inemke enye esịt. Kere ban̄a mme anam-akpanikọ Christian ke akpa isua ikie. Mmọ ikasuaha mbon oro mîkedịghe mme Christian, m̀mê mmọ ndidaha nsọn̄ ibuot ye mbon Rome. Kpa ye oro, ẹma “ẹsua” mmọ. Ntak-a? Ndien mmanie ẹkesua mmọ?

Mme Akpa Christian —Mmanie Ẹkesua Mmọ?

12. Didie ke ana in̄wan̄în̄wan̄ oto N̄wed Abasi nte ke Jesus oyom mme anditiene enye ẹnyene ekikere adade ukem ukem ẹban̄a mbon oro mîdịghe mme Christian?

¹² Ukpepn̄kpọ Jesus owụt nte ke enye okoyom mme mbet esie ẹnyene ekikere adade ukem ukem ẹban̄a mbon oro mîdịghe mme Christian. Ke n̄kan̄ kiet, enye ọkọdọhọ ete ke mme anditiene imọ ẹdida san̄asan̄a ye ererimbot—oro edi, mmọ ẹyefụmi mme edu ye ido oro ẹtuahade ye ndinen usụn̄ Jehovah. Mmọ ẹdida san̄asan̄a ke mme mbubehe ekọn̄ ye ukaraidem. (John 17:14, 16) Ke n̄kan̄ eken, utu ke ndikwọrọ edise mbon oro mîdịghe mme Christian ke usụhọde, Jesus ọkọdọhọ mme anditiene enye ete ‘ẹma mme asua mmọ.’ (Matthew 5:44) Apostle Paul akakpak mme Christian ete: “Edieke usua fo okopde biọn̄, nọ enye udia adia; edieke enye okopde nsatitọn̄, nọ enye mmọn̄ ọn̄wọn̄.” (Rome 12:20) Enye ama asian mme Christian n̄ko ete ‘ẹfọn ido ye kpukpru owo.’—Galatia 6:10.

13. Ntak emi mme adaiso ido ukpono mme Jew ẹkebiọn̄ọde mme mbet Christ ntre?

¹³ Edi, ikebịghike otu ita ‘ẹma ẹsua’ mme mbet Christ. Akpa ẹkedi mme adaiso ido ukpono mme Jew. Eyịghe idụhe mme Christian ẹkesọpde-sọp ẹmụm ntịn̄enyịn mmọ! Mme Christian ẹkenyene n̄kokon̄ edumbet ido uwem ye nsọn̄ọnda, ndien mmọ ẹkeda ikan̄ ikan̄ ifịk ẹkwọrọ etop oro ọnọde idotenyịn. Ediwak tọsịn owo ẹma ẹkpọn̄ Ido Ukpono Mme Jew ẹnyụn̄ ẹnyịme Ido Ukpono Christ. (Utom 2:41; 4:4; 6:7) Ye mme adaiso ido ukpono mme Jew, mme mbet Jesus oro ẹkedide mme Jew ẹkedi mbon nsọn̄ibuot! (Men Utom 13:45 domo.) Mme adausụn̄ ẹmi ẹkeyatde esịt mi ẹkekere ẹte ke Ido Ukpono Christ ama abiat mme ido edinam mmimọ. Kamse, enye ikakam inyịmeke ekikere mmọ kaban̄a mme Gentile! Ọtọn̄ọde ke 36 E.N. ka iso, mme Gentile ẹma ẹkeme ndikabade ndi mme Christian, ẹbuanade ukem mbuọtidem ẹnyụn̄ ẹnyenede mme ukem ifetutom ye mme Christian oro ẹkedide mme Jew.—Utom 10:34, 35.

14, 15. (a) Ntak emi mme okpono ndem ẹkesuade mme Christian? Nọ uwụtn̄kpọ. (b) Ewe ọyọhọ otu ita ‘ẹkesua’ mme akpa Christian?

¹⁴ Udiana, mme okpono ndem ẹma ẹsua mme Christian. Ke uwụtn̄kpọ, ke Ephesus eset, edida sịdibe nnam mme itieuwa abasi-an̄wan Artemis ekedi uforo uforo mbubehe. Edi ke ini Paul ọkọkwọrọde ikọ do, ediwak mbon Ephesus ẹma ẹnam n̄kpọ ẹban̄a, ẹkpọn̄de utuakibuot Artemis. Ke mbubehe mmọ odude ke itiendịk, mme ọsọi silver ẹma ẹsịn ntịme. (Utom 19:24-41) Ukem n̄kpọ oro ama etịbe ke Ido Ukpono Christ ama akatara ekesịm Bithynia (ufọt edem edere ye edem usoputịn Turkey idahaemi). Ke mîbịghike ke ẹma ẹkewet N̄wed Abasi Christian Usem Greek ẹkụre, Ekpri Pliny, andikara Bithynia ama ọtọt ete ke ẹma ẹkpọn̄ temple mme okpono ndem ye nte ke edinyam udia oro ẹsinọde mme unam uwa ama osụhọde idiọk idiọk. Ẹma ẹduọhọ—ẹnyụn̄ ẹkọbọ—mme Christian sia utuakibuot mmọ mîkenyịmeke mme uwa unam ye ndisọi mbiet. (Mme Hebrew 10:1-9; 1 John 5:21) Nte an̄wan̄ade, Ido Ukpono Christ nditara ama otụk ndusụk udori oro ẹkenamde ẹmi ẹkenyenede ebuana ye utuakibuot mme okpono ndem, ndien mbon oro ẹketabade ubọkọkọ ye okụk ẹma ẹyat esịt ẹban̄a enye.

¹⁵ Ọyọhọ ita, mbon ufreidụt Rome ‘ẹma ẹsua’ mme Christian. Ke akpa, mbon Rome ẹkediọn̄ọ mme Christian nte ekpri ndien eyedi nte otu mbon idiọk ifiopesịt ido ukpono. Edi, nte ini akakade, ikpîkpu edidọhọ ke idi Christian ama akabade edi idiọkn̄kpọ oro akakamade ufen n̄kpa. Ntak emi ẹkedade mme anam-akpanikọ nditọisọn̄ ẹmi ẹkedude uwem Christian nte mbon oro ẹdotde ukọbọ ye n̄kpa?

Mme Akpa Christian —Ntak Ẹkesuade ke Eyo Mbon Rome?

16. Ke mme usụn̄ ewe ke mme Christian ẹkeda san̄asan̄a ẹkpọn̄ ererimbot, ndien ntak emi akanamde owo okûma mmọ ke eyo mbon Rome?

¹⁶ Akpan akpan, ẹkesua mme Christian ke eyo mbon Rome ke ntak ndinam mme edinịm ke akpanikọ ido ukpono mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, mmọ ẹkeda san̄asan̄a ẹkpọn̄ ererimbot. (John 15:19) Ntre mmọ ikakamake itie ke ukaraidem, mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹsịn utom ekọn̄. Nte utịp, “ẹkeda mmọ nte mbon oro ẹkpade ke ererimbot, ẹnyụn̄ ẹnanade ufọn ke kpukpru mbubehe uwem,” ntre ke ewetmbụk oro Augustus Neander ọdọhọ. Ndiketre ndidi ubak ererimbot n̄ko ọkọwọrọ ndifep ndiọi usụn̄ eyo mbon Rome. “Ekpri otu mme Christian ke ẹkenọ oyom-inemesịt ererimbot mme okpono ndem oro afanikọn̄ ebe ke mbak-Abasi mmọ ye edisana uwem mmọ,” ntre ke ewetmbụk oro Will Durant anam an̄wan̄a. (1 Peter 4:3, 4) Ke ndikọbọ nnyụn̄ n̄wot mme Christian, ekeme ndidi mbon Rome ẹkeyom ndikụbi mbon oro ẹkefịnade ubieresịt mmọ inua.

17. Nso iwụt nte ke ukwọrọikọ mme Christian akpa isua ikie ama enyene uforo?

¹⁷ Mme Christian akpa isua ikie ẹkeda ifịk unana edikan̄ mbuọtidem ẹkwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi. (Matthew 24:14) Etisịm 60 E.N., Paul ama ekeme ndidọhọ nte ke ‘ẹma ẹkwọrọ gospel ẹnọ kpukpru owo ke idak ikpa-enyọn̄.’ (Colossae 1:23) Etisịm utịt akpa isua ikie, mme anditiene Jesus ẹma ẹnam mme mbet ke ofụri Obio Ukara Rome—ke Asia, Europe, ye Africa! Idem ndusụk “mbon ufọk Caesar” ẹma ẹkabade ẹdi mme Christian.a (Philippi 4:22) Ifịk ifịk ukwọrọikọ emi ama edemede utọk. Neander ọdọhọ ete: “Ido Ukpono Christ ama aka iso anam n̄kọri ke otu mme owo ẹdude ke kpukpru idaha, onyụn̄ edịghe ndida itie ido ukpono eke ukara.”

18. Didie ke edinọ Jehovah san̄asan̄a utuakibuot ekesịn mme Christian ke ntuaha ye ukara Rome?

¹⁸ Mme anditiene Jesus ẹkenọ Jehovah san̄asan̄a utuakibuot. (Matthew 4:8-10) Eyedi ikpehe utuakibuot mmọ enye emi ama esịn mmọ ke ntuaha ye Rome akan efen ekededi. Mbon Rome ẹkenyịme mme ido ukpono efen, edieke mme anditiene enye ẹbuanade n̄ko ke utuakibuot nnọ andikara. Mme akpa Christian ikakam ikemeke ndibuana ke orụk utuakibuot oro. Mmọ ẹkeda ke mmimọ inam ibat inọ odudu ukara oro okon̄de akan eke Ukara Rome, oro edi, Jehovah Abasi. (Utom 5:29) Nte utịp, inamke n̄kpọ m̀mê Christian ekedi eti eyenisọn̄ adan̄a didie ke kpukpru ikpehe, ẹkeda enye nte asua Ukara.

19, 20. (a) Mmanie ẹkenen̄ede ẹdi ntak ubi ubi edidọk oro ẹkesuande ẹban̄a mme anam-akpanikọ Christian? (b) Mme nsunsu edori ikọ ewe ke ẹketịn̄ ẹdian mme Christian?

¹⁹ Ntak efen ama odu emi ‘ẹkesuade’ mme anam-akpanikọ Christian ke eyo mbon Rome: Ẹma ẹsisọsọp ẹnịm ubi ubi edidọk oro ẹkedọkde mmọ, ndien edi mme adaiso ido ukpono mme Jew ẹkenen̄erede ẹdi ntak mme edori ikọ ẹmi. (Utom 17:5-8) Ke n̄kpọ nte 60 m̀mê 61 E.N., ke ini Paul okodude ke Rome ebet ikpe esie ke ubọk Nero Andikara, mme adausụn̄ mme Jew ẹma ẹtịn̄ ẹban̄a mme Christian ẹte: “Ama edi n̄ka emi, nnyịn imọfiọk ite mme owo ẹtịn̄ n̄kpọ ẹbiat enye ke kpukpru ebiet.” (Utom 28:22) Nte eyịghe mîdụhe Nero ama okop mme ikọ edidọk ẹmi ẹketịn̄de ẹban̄a mmọ. Ke 64 E.N., ke ini ẹkeduọhọde enye ẹban̄a ikan̄ oro akatade Rome, Nero nte mbụk ọdọhọde ama emek mme Christian oro ẹma ẹkesasua ndibọ ufen ke ibuot mbon en̄wen. Etie nte emi ama edemede afai afai ukọbọ oro ẹkebierede ndida nsobo mme Christian mfep ofụri ofụri.

²⁰ Nsunsu edori ikọ oro ẹkesidoride mme Christian ẹkesiwak ndidi mbuaha ata ata nsu ye mme edinịm ke akpanikọ mmọ oro ẹyụtde. Sia mmọ ẹketuakde ibuot ẹnọ Abasi kiet kpọt mîkonyụn̄ ituakke ibuot inọ andikara, ẹkekot mmọ mbon oro mînịmke edidu Abasi ke akpanikọ. Sia ndusụk mbon ubon oro mîkedịghe mme Christian ẹkebiọn̄ọde mme iman mmọ oro ẹkedide mme Christian, ẹma ẹdori mme Christian ikọ ẹte ke ẹbaharede ubon. (Matthew 10:21) Ẹkekot mmọ mme andita owo, ndusụk ebiet ntọt otode ẹdọhọ ke edori ikọ emi oto ediyụt mme ikọ oro Jesus eketịn̄de ke Udia Mbubịteyo Ọbọn̄.—Matthew 26:26-28.

21. Kaban̄a ewe ntak iba ke ‘ẹkesua’ mme Christian?

²¹ Ke ntre, mbon Rome ‘ẹkesua’ mme anam-akpanikọ Christian ke akpan ntak iba: (1) mme edinịm ke akpanikọ ye mme edinam mmọ oro ẹkekọn̄ọde ke Bible, ye (2) nsunsu edori ikọ oro ẹkedoride mmọ. Inamke n̄kpọ m̀mê nso ikedi ntak, mme andibiọn̄ọ ẹkenyene uduak kiet kpọt—edifịk Ido Ukpono Christ. Nte ededi, mme ata andisịn nsọk nnọ edikọbọ mme Christian ẹkedi mme andibiọn̄ọ oro ẹkande odudu owo, mme odudu eke spirit oro enyịn mîkwe.—Ephesus 6:12.

22. (a) Mme uwụtn̄kpọ ewe ẹwụt nte ke Mme Ntiense Jehovah ẹdomo ‘ndifọn ido ye kpukpru owo’? (Se ekebe ke page 11.) (b) Nso ke ẹdineme ke ibuotikọ oro etienede?

²² Ukem nte mme akpa Christian, ‘ẹmesua’ Mme Ntiense Jehovah ke mfịn ke nsio nsio idụt. Kpa ye oro mmọ isuaha mbon oro mîdịghe Mme Ntiense; akananam mmọ inyụn̄ idịghe ntak nsọn̄ibuot ye mme ukara. Ke edide isio, ẹdiọn̄ọ mmọ ke ofụri ererimbot kaban̄a edinyene ata ima oro ebede kpukpru adan̄a eke n̄kaowo, eke orụk, ye eke ekpụk. Ntak, ndien, ẹkọbọde mmọ? Ndien mmọ ẹnam n̄kpọ didie ẹban̄a ubiọn̄ọ? Ẹyeneme mme mbụme ẹmi ke ibuotikọ oro etienede.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?

◻ Ntak emi Jesus ọkọdọhọde mbon oro ẹdidide mme anditiene enye ete ẹbat se iditakde ke ndidi mbet?

◻ Ọkpọsọn̄ ekikere oro akaban̄ade mbon oro mîdịghe mme Jew ekenyene nso utịp ke Ido Ukpono Mme Jew, ndien nso ke nnyịn ikpep ito emi?

◻ Mme anam-akpanikọ akpa Christian ẹkesobo ubiọn̄ọ ẹto ewe itie ita?

◻ Kaban̄a mme akpan ntak ewe ke mbon Rome ‘ẹkesua’ mme akpa Christian?

[Ekebe ke page 11]

‘Ndifọn Ido Ye Kpukpru Owo’

Mme Ntiense Jehovah ẹdomo ndinam item Bible nte ‘ẹfọn ido ye kpukpru owo.’ (Galatia 6:10) Ke mme ini nnanenyịn, ima mbọhọidụn̄ esinụk mmọ ndin̄wam mbon oro mîbuanake mme ekikere ido ukpono mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini afanikọn̄ oro ke Rwanda ke 1994, Mme Ntiense ke Europe ẹma ẹnọ idem unyịme unyịme ndika Africa n̄kan̄wam ke ukeme ẹkesịnde ndida n̄kpọ un̄wam n̄n̄wam. Ẹma ẹsọsọp ẹbọp mme itienna ye mme ufọkibọk ibio ini oro ẹketịmde mfọn mfọn man ẹda ẹnọ un̄wam. Ẹma ẹda akpakịp udia, edisịnen̄kpọ, ye mme abran̄kịn ke ubomofụm ẹka. Ibat mbon itọkekọn̄ oro ẹkebọde ufọn ẹto n̄kpọ un̄wam ẹmi ẹma ẹwak utịm ikata ẹkan ibat Mme Ntiense ke ikpehe oro.

[Ndise ke page 9]

Mme Christian akpa isua ikie ẹkeda ifịk unana edikan̄ mbuọtidem ẹkwọrọ ikọ