Udọn̄ Nnyịn Kaban̄a Anyan Uwem
“Owo eke n̄wan amande omụhọ usen, onyụn̄ oyụhọ ukụt: owo asiaha nte ikọn̄, ndien ẹsịbe enye ẹfep, enye efehe ebe nte ukpọn̄, inyụn̄ ibịghike.”—Job 14:1, 2.
IDEM mfịn emi ibat ibat owo ẹdifan̄a ekikere emi aban̄ade nte uwem omụhọde, okposụkedi ẹkewetde enye ke n̄kpọ nte isua 3,500 ẹmi ẹkebede. Mme owo kpukpru ini isimaha nditabi nsehe uwem ibio ibio nse ndien ekem ẹkọri ẹsọn̄ ẹnyụn̄ ẹkpan̄a. Ke ntre, mme usụn̄ ndinam uwem ebịghi ẹmewọn̄ọ ẹdi ke ofụri mbụk.
Ke eyo Job nditọ Egypt ẹma ẹsita nsen ekpọrọ unam ke edidomo oro ẹkedomode ke ikpîkpu ndifiak n̄kenyene nsehe uyen mmọ. Kiet ke otu mme akpan uduak ukpepn̄kpọ aban̄ade mmọn̄ibọk ukpụhọde uduot ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ eyo ntatenyịn ekedi ndisio ibọk udu anana-utịt uwem ndi oro ekemede ndida n̄kesịm anyan uwem. Ediwak mme ekpepn̄kpọ mban̄a mmọn̄ibọk ukpụhọde uduot ẹkenịm ke akpanikọ ẹte ke gold oro mme owo ẹsiode ẹdi ọyọnọ uwem unana n̄kpa ye nte ke ndidia udia ke usan o-gold ayanam owo odu uwem ebịghi. Mbon Toa eke China eset ẹma ẹkere ẹte ke mmimọ imekeme ndikpụhọde mmọn̄ibọk idemowo ebe ke ndida mme utọ usọ nte editie n̄kere n̄kpọ, san̄asan̄a usụn̄ edikot ye ediduọk ibifịk, ye edikpeme se ẹdiade ndien ke ntem ẹnyenede uwem unana n̄kpa.
Ẹdiọn̄ọ Juan Ponce de León, anam-ndụn̄ọde owo Spain, kaban̄a ọkpọsọn̄ ndụn̄ọde esie ndiyom idịm nsehe. Abiaibọk eke ọyọhọ isua ikie 18 ama eteme ke n̄wed esie oro Hermippus Redivivus ete ẹdọn̄ n̄kpri iban ẹmi mîfiọkke irenowo ke n̄kpri ubet ke ini utọ ẹnyụn̄ ẹbọ ibifịk mmọ ẹdọn̄ ke ekpeme ẹnyụn̄ ẹda ẹnam n̄kpọ nte ibọk udu anyan uwem. Ufọn idụhe nditetịn̄, ndomokiet ke otu edinam ẹmi ikekwe unen.
Mfịn, n̄kpọ nte isua 3,500 ke Moses ama ekewet ikọ Job, owo amasan̄a ke ọfiọn̄, osio ubomisọn̄ ye kọmputa edi, onyụn̄ odụn̄ọde atọm ye n̄kpri nsen. Edi, kpa ye ofụri n̄kọri eke ndutịm ubotn̄kpọ ẹmi, ‘usen nnyịn osụk omomụhọ, onyụn̄ oyụhọ ukụt.’ Edi akpanikọ nte ke isua oro owo ekemede ndidu uwem ọmọdọk ke ndyọ ndyọ usụn̄ ke mme idụt ntatenyịn ke akpatre isua ikie emi ebede. Edi emi enen̄ede edi utịp n̄kọri ke ibọkusọbọ, mme idaha usanaidem oro ẹfọnde ẹkan, ye ọnọ-nsọn̄idem udia oro ẹfọnde ẹkan. Ke uwụtn̄kpọ, ọtọn̄ọde ke ufọt ufọt ọyọhọ iduọk isua ikie 19 esịm ntọn̄ọ ntọn̄ọ iduọkisua 1990, ke ẹbaharede ukem ukem, ini uwem irenowo ke Sweden ama ọdọk oto isua 40 ekesịm 75, eke iban onyụn̄ oto isua 44 ekesịm 80. Edi ndi emi ọwọrọ ete ke ẹmeyụhọ udọn̄ owo ndidu anyan uwem?
Baba, koro idem okposụkedi ke ndusụk idụt mme owo ẹdude uwem ẹsọn̄, mme ikọ oro Moses ekewetde ediwak isua ko ẹsụk ẹdedi akpanikọ: “Isua ata ye duop ẹdu ke eyo uwem nnyịn, ye isua anan̄, edieke nsọn̄idem odude . . . ; koro enye (isua) awarade ndibe, ndien nnyịn idan̄a.” (Psalm 90:10) Ke n̄kpet n̄kpet ini iso, nte nnyịn iyokụt ukpụhọde? Ndi owo eyekeme ndidu uwem ke ata anyan ini? Ibuotikọ oro etienede eyeneme mme utọ mbụme oro.