Mme Uyen Ẹyak Mme Ete ye Eka Mbufo Ẹn̄wam Mbufo Ẹkpeme Esịt Mbufo!
AFO ekere ke nso inen̄ede idi n̄kpọ-ata oro etubom nsụn̄ikan̄ ekemede ndisobo? Nte edi ndiwat mbe akaka inyan̄ibom ke ifụre? Inen̄ekede idi ntre. Ediwak nsụn̄ikan̄ ẹsikam ẹsịp ke ini ẹkperede mbenesụk, idịghe ke ini ẹdude ke akpa. Ke nditịm ntịn̄, ndiwat nsụn̄ikan̄ n̄kadian ke esụk akam ekeme ndinen̄ede n̄kama n̄kpọndịk n̄kan edinam ubomofụm ebehe. Ntak-a?
Mbemiso etubom nsụn̄ikan̄ ekemede ndiwat nsụn̄ikan̄ esie n̄kadian ke esụkmbehe ke ifụre, enye enyene ndifep kpukpru n̄kpọndịk oro ẹkemede ndidu ke esụkmbehe oro enye oyomde ndidian. Ana enye ọfiọk mmọn̄ oro onyụn̄ ekpeme mbak editọ mme nsụn̄ikan̄ eken. Enye n̄ko enyene ndifep utan, ikpọ itiat, m̀mê mme n̄wụre nsụn̄ikan̄ oro ẹdude ke isọn̄ mmọn̄. Ndien enye ekeme ndidu ke ata itiendịk edieke edide akpa ini emi enye oyomde ndidian ke esụkmbehe emi edi oro.
Man etubom nsụn̄ikan̄ emi enyenede ọniọn̄ akan mme mfịna emi, enye ekeme ndiyom un̄wam nto andinọ nsụn̄ikan̄ ndausụn̄ emi enen̄erede ọfiọk esụkmbehe oro. Andinọ nsụn̄ikan̄ ndausụn̄ oyodu ye awat nsụn̄ikan̄ emi onyụn̄ ọnọ enye ọniọn̄ ọniọn̄ ndausụn̄. Mmọ mbiba ẹyekọk ibuot nte ẹkpefepde mme n̄kpọndịk ẹnyụn̄ ẹwat nsụn̄ikan̄ oro ẹbe afua ekededi oro odude man ẹsịm esụkmbehe.
Ọniọn̄ ọniọn̄ ndausụn̄ emi andinọ nsụn̄ikan̄ ndausụn̄ ọnọde owụt ọsọn̄urua un̄wam oro mme uyen Christian ẹnyenede, ke ini mmọ ẹyomde ndinam ubiere aban̄ade n̄kpọsọn̄ idaha ke uwem. Un̄wam emi edi nso? Ntak emi mme uyen ẹyomde enye?
Ẹyak nnyịn ika iso ye uwụtn̄kpọ nsụn̄ikan̄ oro. Edieke afo edide uyen, afo etie nte etubom nsụn̄ikan̄ oro ke ndusụk udomo, koro nte ini akade afo enyene ndinam ubiere oro editụkde uwem fo. Ndien ete ye eka fo ẹnyene mbiomo ebietde eke andinọ nsụn̄ikan̄ ndausụn̄, nte mmọ ẹdomode ndinọ fi ndausụn̄ man ese aban̄a ndusụk n̄kpọsọn̄ idaha oro afo edisobode ke uwem. Nte ededi, ke mme isua uyen fo, ekeme ndisọn̄ fi ndinyịme item oro ete ye eka fo ẹnọde fi. Ntak-a?
Mfịna esiwak ndito esịt. Ndamban̄a esịt fo ekeme ndinyịk fi oyom mme n̄kpọ oro ẹkpande, m̀mê ndinam ayat esịt aban̄a n̄kpọ ekededi oro afo ekerede ke idiyakke enyene ifụre nte ekpenyenede. Bible ọdọhọ ete: “Koro ekikere esịt owo ọdiọkde toto ke uyen esie.” (Genesis 8:21) Jehovah anam fi ọfiọk ke oyosobo idomo ke ini iso. Enye odụri fi utọn̄ ete: “Esịt abian̄a akan kpukpru n̄kpọ, onyụn̄ abiara fap.” (Jeremiah 17:9) Ke adianade ye ndiọi udọn̄ ndikọri ke esịt, esịt ekeme ndibian̄a uyen enịm nte ke imọ imenen̄ede ifiọk n̄kpọ ikan ete ye eka imọ, idem okposụkedi mmọ ẹnyenede ifiọk ẹkan. Nte ededi, nti ntak ẹdu afo ndiyom un̄wam ete ye eka fo ke n̄kpọsọn̄ ini uyen fo.
Ntak Okopde Uyo Ete ye Eka Fo?
Ke akande kpukpru, Jehovah, Anditọn̄ọ ubon, ọdọhọ ke afo ekpenyene ndikop item ete ye eka fo. (Ephesus 3:14) Sia Abasi enịmde ete ye eka fo ndise mban̄a fi, enye ọnọ fi item emi: “Nditọ, nnennen n̄kpọ emi mbufo ẹnyenede ndinam edi ndikop uyo ete ye eka mbufo emi Ọbọn̄ enịmde ete ẹse ẹban̄a mbufo.” (Ephesus 6:1-3, Phillips; Psalm 78:5) Okposụkedi ekemede ndidi afo edi uyen idahaemi, ete ye eka fo ẹsụk ẹnyenyene mbiomo ndinọ fi ndausụn̄, ndien obiomo fi ndikop uyo mmọ. Ke ini apostle Paul ekewetde ete ke nditọ ẹkpenyene ndikop uyo ete ye eka mmọ, enye akada ikọ Greek oro ekemede ndibuana nditọ oro ẹdude ke isua emana ekededi. Ke uwụtn̄kpọ, nte ẹwetde ke Matthew 23:37, Jesus okokot mme andidụn̄ Jerusalem “nditọ,” idem okposụkedi ediwak mmọ ẹkedide ikpọ owo.
Ediwak mme anam-akpanikọ iren eset ẹma ẹka iso ndikop uyo ete ye eka mmọ idem ke mmọ ẹma ẹkekabarede ẹdi ikpọ owo. Okposụkedi Jacob ama okokpon, enye ama ọfiọk ke imọ ikenyene ndikop uyo ete imọ oro ọkọdọhọde ikûdọ n̄wan oro mîdịghe andituak ibuot nnọ Jehovah. (Genesis 28:1, 2) Nte eyịghe mîdụhe, Jacob ama ọfiọk ke eyeneka imọ ndikọdọ mme okpono ndem iban Canaan ama anam esịt ọduọ ete ye eka imọ.—Genesis 27:46.
Ke ẹsiode mbiomo oro Abasi ọnọde mmọ ndinọ fi ndausụn̄ ẹfep, mme ete ye eka fo oro ẹdide Christian ẹnen̄ede ẹdot ndinọ fi item. Ntak edi koro mmọ ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ fi ndien nte eyịghe mîdụhe mmọ ẹwụt ima n̄waidem oro mmọ ẹmade fi ke ediwak isua oro ẹbede. Ukem nte andinọ nsụn̄ikan̄ ndausụn̄, mmọ ẹnyene mbufiọk. “Idiọk itọn̄ ini uyen” ama ọdọn̄ mmọ n̄ko. Ndien nte ata mme Christian, mmọ ẹmekụt ufọn editiene mme edumbet Bible.—2 Timothy 2:22.
Sia edide ete ye eka fo ẹnyene mbufiọk, mmọ ẹyen̄wam fi ese aban̄a ọkpọkọm n̄kpọsọn̄ idaha uforo uforo. Da itie ebuana fo ye owo isio uduot ke uwụtn̄kpọ. Didie ke ete ye eka fo oro ẹdide Christian ẹkeme ndinọ fi ndausụn̄ ke awak-n̄kukọhọ n̄kpọ emi?
Ndinyene Udọn̄ ke Owo Isio Uduot
Andinọ nsụn̄ikan̄ ndausụn̄ esiteme etubom nsụn̄ikan̄ ndidu nsannsan n̄kpọn̄ utan oro mmọn̄ ofụkde. Utan ẹtie mmemmem mmemmem edi mmọ ẹkeme n̄ko nditụn owo usụn̄, sia mmọ ẹsikade iso ndisịk n̄kpọn̄ itie mmọ. Kpasụk ntre, ete ye eka fo ẹyema fi odu nsannsan ọkpọn̄ mme idaha oro ẹkemede ndikọk afia nnọ fi ke n̄kan̄ eke ntụk. Ke uwụtn̄kpọ, mme ete ye eka ẹdiọn̄ọ ke mme ntụk oro ẹnyenede ẹban̄a owo isio uduot ẹsinen̄ede ẹsọn̄ ubọk ndien ekeme ndisọn̄ ndinam enye an̄wan̄a. Ntre, ke ndondo oro mme ntụk emi ẹdemerede, mmọ ẹkeme ndisịn fi ke afanikọn̄.
Uwụtn̄kpọ Dinah owụt nte ọdiọkde ndikam nsan̄a n̄kpere n̄kpọndịk. Eyedi ọkpọsọn̄ udọn̄ ndinọ idem inemesịt akanam Dinah anam ufan ye mme n̄kaiferi Canaan, emi nte eyịghe mîdụhe mîkenyeneke n̄kokon̄ idaha ido uwem. Ikebịghike, unọ idem inemesịt oro eketiede ke akpa nte se mînọhọ unan ama osụn̄ọ ke n̄kpọ mmọn̄eyet—‘akparawa oro ẹkekponode ẹkan’ ke obio ama adan̄ Dinah ke n̄kanubọk.—Genesis 34:1, 2, 19.
Mme utọ n̄kpọndịk oro ẹtetịm ẹsọn̄ ubọk ke eyo nnyịn emi idan̄ edide ọsọ n̄kpọ mi. (Hosea 5:4) Ediwak uyen ẹkeme ndinam etie nte ke ndidia uwem ye owo isio uduot enen̄ede akama nduaidem akan n̄kpọ ekededi. Afo emekeme ndikere nte akpaduaide fi idem ndidu ikpọn̄ ye owo emi eyede fi. Edi, edima ete ye eka fo ẹyedomo ndikpeme fi mbiọn̄ọ edidụk nsan̄a ye mme uyen oro mîkponoke mme edumbet Abasi.
Laura enyịme ete ke ọkpọsọn̄ udọn̄ ekeme ndinam mme uyen ẹkûkụt n̄kpọndịk oro odude. Enye ọdọhọ ete: “Ke ini mme n̄kaiferi ubet ukpepn̄kpọ mi ẹsisiande mi ẹte ke mmimọ ima inek unek ye ndiye n̄kparawa tutu eyo ọsọn̄, mmọ ẹsinam etie nte n̄kpọ oro owo mîdifreke tutu amama. Okposụkedi mfiọkde ke mmọ ẹsitịn̄ ikọ n̄kponinua, esidọn̄ mi nditabi nse ndien mmesikere ke eyedi ami mmataba ekese unọ idem inemesịt. Okposụkedi mfiọkde ke ete ye eka mi ẹnen ke ndikpan mi ndika mme utọ itie oro, osụk esidọdọn̄ mi ndika.”
Nsụn̄ikan̄ inyeneke brek, ntre esida ini mbemiso enye atuakde ada. Mme ete ye eka ẹfiọk ke ntụk etie ntre. N̄wed Mme N̄ke emen owo oro mîkarake ntụk esie odomo ye enan̄ oro akade ndikpa. (Mme N̄ke 7:21-23) Afo ukpamaha utọ n̄kpọ oro etịbe ọnọ fi, anamde nditaha eke ntụk ye eke spirit ẹsịm fi. Ete ye eka fo ẹkeme ndifiọk ini oro esịt fo ọtọn̄ọde nditụn fi usụn̄ ke afan̄ emi, ndien mmọ ẹkeme ndinọ fi item nte odotde. Nte afo eyenyene ọniọn̄ onyụn̄ akpan̄ utọn̄ ọnọ mmọ ndien ke ntem ọbọhọde afanikọn̄?—Mme N̄ke 1:8; 27:12.
Afo n̄ko omoyom un̄wam ete ye eka fo ke ini osobode mfịghe ubọkn̄ka. Didie ke mmọ ẹkeme ndin̄wam fi?
Odudu Mbukpek Ubọkn̄ka Fo
Ọkpọsọn̄ ọtọ m̀mê ekebe, mîdịghe ọkpọsọn̄ usọpmmọn̄ ekeme ndinụk nsụn̄ikan̄ n̄kpọn̄ usụn̄ esie. Man ẹkpan emi nditịbe, ẹnyene ndibọi nsụn̄ikan̄ oro n̄ka ebiet en̄wen. Ke ukem usụn̄ oro, odudu mbukpek oro mme uyen eken ẹnyenede ekeme ndinụk fi nsio ke usụn̄ eke spirit ibọhọke afo anam n̄kpọ ndibiọn̄ọ enye.
Nte se iketịbede inọ Dinah owụtde, “edieke afo anamde ufan ye mbon ndisịme, mmọ ẹyebiat fi.” (Mme N̄ke 13:20, Today’s English Version) Ti ete ke owo oro Bible okotde “ndisịme” edi owo emi mîfiọkke Jehovah m̀mê emi mîmaha ndisan̄a ke mme usụn̄ Esie.
Nte ededi, idimemke utom ndisịn mme ekikere m̀mê mme edinam nsan̄a ubet ukpepn̄kpọ fo. María José ọdọhọ ete: “N̄koyom mme uyen eken ẹma mi. Sia mmen̄koyomke mmọ ẹkere ke ami ndi isio, mma nnen̄ede n̄kpebe mmọ adan̄a nte n̄kekeme.” Ye unana ndidiọn̄ọ, afo emekeme ndikpebe ubọkn̄ka fo ke ikwọ oro afo emekde, ọfọn̄ oro amade ndisịne, m̀mê idem ke nte afo etịn̄de ikọ. Eyedi afo emesikop idem inem ndidu ye mme ubọkn̄ka fo. Oro edi ndammana n̄kpọ, edi emi ekeme ndinam ọkpọsọn̄ odudu ubọkn̄ka fo ọsọsọp otụk fi, ndien emi ekeme ndikama nsobo.—Mme N̄ke 1:10-16.
Caroline eti mfịna oro enye okosobode isua ifan̄ emi ẹkebede: “Ọtọn̄ọde ke ini n̄kedide isua 13, ediwak n̄kaiferi oro n̄kodụkde nsan̄a ẹma ẹnyene mme ufan iren, ndien ama enen̄ede ọdọn̄ mi ke ediwak isua ndikpebe uwụtn̄kpọ mmọ. Nte ededi, eka mi ama ọnọ mi ndausụn̄ ndikan ọkpọsọn̄ ini emi. Enye ama esida ini akpan̄ utọn̄ ọnọ mi, ọkọk ibuot ye ami, onyụn̄ an̄wam mi ndikụt ntak oro mmen̄kpọtọn̄ọke utọ itie ebuana oro tutu nnen̄ede n̄kọri nsịm ọyọhọ idaha.”
Ukem nte eka Caroline, ete ye eka fo ẹkeme ndikere ke obiomo mmimọ ke idem ndidụri fi utọn̄ mban̄a mfịghe ubọkn̄ka m̀mê ndikam n̄kpan ndusụk edinam m̀mê mme ufan. Nathan eti ediwak ini oro enye ekesitọhọde ye ete ye eka esie kaban̄a mme utọ n̄kpọ oro. Enye ọdọhọ ete: “Mme ufan mi ẹma ẹsiwak ndidọhọ mi nsan̄a ye mmimọ n̄wọrọ, edi ete ye eka mi ikamaha n̄kpọrọde nsan̄a ye akwa otu mme uyen m̀mê n̄ka ikpọ usọrọ oro owo mîsehe enyịn. Ke ini oro, n̄kọfiọkke ntak emi ndusụk ete ye eka ẹkesinọde nditọ mmọ ifụre ẹkan okịm.”
Nte ededi, Nathan ama edifiọk ke ukperedem. Enye ọdọhọ ete: “Mmedifiọk ke mfịna mi ekedi ‘ndisịme ido oro eyịrede ke esịt eyenọwọn̄.’ Ndisịme ido emi esisọp ndiwụt idem ke ini nditọwọn̄ ẹkpọrọde ẹsan̄a ke otu. Owo kiet ekeme nditọn̄ọ ndinam se idiọkde, owo efen anam se idiọkde ikan, ndien ọyọhọ owo ita ekeme ndinam se inen̄erede idiọk ikan. Ibịghike, ẹyekpak kpukpru mbon eken ẹtiene ẹnam. Idem mme uyen oro ẹdọhọde ke inam n̄kpọ Jehovah ẹkeme ndiduọ ndụk afia emi.”—Mme N̄ke 22:15.
Nathan ye María José ẹma ẹsin̄wana en̄wan ke esịt mmọ ke ini ete ye eka mmọ mîkayakke mmọ ẹnam mme n̄kpọ oro ubọkn̄ka mmọ ẹkedọhọde mmọ ẹnam. Nte ededi, mmọ ẹma ẹkop uyo ete ye eka mmọ, ndien ke ukperedem, mmọ ẹma ẹkop inemesịt ndikanam ntre. Mme N̄ke ọdọhọ ete: “Kpan̄ utọn̄ fo, nyụn̄ kop uyo mme ọfiọkn̄kpọ owo; nyụn̄ nịm ibuot fo ke ifiọk mi.”—Mme N̄ke 22:17.
Odot Okpono Mmọ
Ọsọn̄ ndiwat nsụn̄ikan̄ oro otụhọde ọnọ n̄kan̄ kiet, ndien edieke enye enen̄erede otụhọ, enye ekeme ndisịp mmemmem mmemmem. Ke ntak unana mfọnmma nnyịn, kpukpru nnyịn imenyene ntụhọ edibịne mme udọn̄ ibụk ye mme n̄kpọ oro ẹdiọkde. Kpa ye mme ntụhọ emi, mme uyen ẹkeme ndikụt unen ke uwem, edieke mmọ ẹtienede ndausụn̄ ete ye eka mmọ ketket.
Ke uwụtn̄kpọ, ete ye eka fo ẹkeme ndin̄wam fi esịn ekikere oro ọdọhọde ke afo emekeme ndidụk usụn̄ oro odude ke ufọt mfafaha usụn̄ oro adade owo esịm uwem ye ntatara usụn̄ oro adade owo aka nsobo. (Matthew 7:13, 14) Iwụtke eti ibuot ndikere ke afo emekeme ndinam ekpri idiọkn̄kpọ ye unana edibiat ibet Abasi, ntre n̄ko ke edi ye ndikere ke afo emekeme “nditabi” idiọkn̄kpọ ye unana afo ndimen enye. Mbon oro ẹdomode nditiene utọ usụn̄ uwem oro “ẹsọk ukot ke edem mbiba”—ẹnamde n̄kpọ Jehovah ẹsịm ndusụk udomo edi n̄ko ẹmade ererimbot ye se idude ke ererimbot—ndien idaha eke spirit mmọ ekeme ndiwụre mmemmem mmemmem. (1 Ndidem 18:21; 1 John 2:15) Ntak oro esitịbede? Edi koro nnyịn imenyene mme ntụhọ unam idiọkn̄kpọ.
Mme anana-mfọnmma udọn̄ nnyịn ẹsinen̄ede ẹsọn̄ ubọk edieke nnyịn iyakde idem inọ mmọ. Nditatabi idiọkn̄kpọ idiyụhọke ‘esịt nnyịn oro abian̄ade akan kpukpru n̄kpọ.’ Enye oyoyom nnyịn inen̄ede isịn idem ke enye. (Jeremiah 17:9) Ke ndondo oro nnyịn itọn̄ọde ndifiọrọ n̄kpọn̄ idaha eke spirit nnyịn, ererimbot eyetetịm enyene odudu ke idem nnyịn. (Mme Hebrew 2:1) Ekeme ndidi afo udufiọkke ke imọ imotụhọ ke n̄kan̄ eke spirit, edi ete ye eka fo ẹyefiọk edieke mmọ ẹdide Christian. Ke akpanikọ, ekeme ndidi mmọ idisọpke ifiọk kọmputa nte afo ọfiọkde, edi mmọ ẹnen̄ede ẹfiọk nte esịt esibian̄ade owo ẹkan nte afo ọfiọkde. Ndien mmọ ẹyom ndin̄wam fi ‘enen̄ede esịt fo esịn ke usụn̄’ oro ekemede ndida nsịm uwem.—Mme N̄ke 23:19.
Nte ededi, kûdori enyịn ete ye eka fo ndibiere n̄kpọ ke mfọnmma usụn̄ ke ini mmọ ẹnọde fi ndausụn̄ ke mme utọ n̄kpọ oro ẹsọn̄de ndinam ubiere nte, ikwọ, unọ idem inemesịt, ye ukamaidem. Ekeme ndidi ete ye eka fo idinyeneke ọniọn̄ nte Solomon m̀mê ndime ime nte Job. Ukem nte andinọ nsụn̄ikan̄ ndausụn̄, ndusụk ini mmọ ẹkeme ndika anyan ẹkaha ke ukpeme oro ẹnọde fi mbak ududụk afanikọn̄. Kpa ye oro, afo eyenen̄ede ọbọ ufọn oto ndausụn̄ mmọ edieke okopde ‘item usọ, mînyụn̄ ukpọn̄ke mbet uka.’—Mme N̄ke 1:8, 9.
Mme uyen eken ẹkeme nditịn̄ ikọ usọn̄enyịn usọn̄enyịn ye ete ye eka mmọ. Edi, edieke ete ye eka fo ẹdomode nditiene se N̄wed Abasi etịn̄de, fiọk ete ke mmọ idikpọn̄ke fi ke idaha ekededi, idem ke ini osobode afanikọn̄. Ukem nte etubom nsụn̄ikan̄ etienede ndausụn̄ owo oro enyenede mbufiọk, oyom afo etiene ndausụn̄ ete ye eka fo man asan̄a ke usụn̄ ọniọn̄. Mme ufọn oro emi ekemede ndida ndi inyeneke mbiet.
“Koro eti ibuot oyodụk fi ke esịt, ifiọk oyonyụn̄ enem ukpọn̄ fo; ekikere eyetie ekpeme fi, mbufiọk eyenịm fi, man osio fi ke idiọk usụn̄ efep, ke ubọk owo eke etịn̄de n̄kwan̄a; emi ẹkpọn̄de usụn̄ emi enende, ẹkesan̄a ke usụn̄ ekịm; Koro mbon edinen ido ẹyedụn̄ ke obio, mmọ eke ẹfọnde ẹma ẹyenyụn̄ ẹbịghi ke esịt.”—Mme N̄ke 2:10-13, 21.
[Ndise ke page 22]
Odudu mme uyen eken ekeme ndinụk fi nsio ke usụn̄ eke spirit
[Ndise ke page 23]
Ti se iketịbede inọ Dinah
[Ndise ke page 24]
Ukem nte etubom nsụn̄ikan̄ esiyomde ndausụn̄ owo emi enyenede mbufiọk, mme uyen ẹkpenyene ndiyom ndausụn̄ ete ye eka mmọ
[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 24]
Foto: www.comstock.com