Ndinam Akpanikọ Enyene Ediwak Ufọn
KE NDUSỤK idụt, nditọwọn̄ ẹsiwak ndibre mbre mmen mbiet oro ẹsidianade owo ke ọfọn̄ n̄kadian ke ọfọn̄ etuep nsan̄a mmọ. Mbiet emi ẹsisọn̄ọ ẹdiana ke ọfọn̄ oro, ndien se ededi oro nsan̄a mmọ anamde—edide asasan̄a, efefehe, enyen̄e idem, m̀mê ọfọfrọ—mbiet oro isidian̄akede. N̄kukụre usụn̄ oro ẹkemede ndidian̄ade mbiet oro edi ndida ini ndian̄ade mmọ kiet kiet. Utọ n̄kpọ emi esinen̄ede enem nditọwọn̄.
Edi akpanikọ, idịghe kpukpru owo ẹma ndikụt mbiet ẹdianade mmọ ke ọfọn̄, edi idem esikpa kpukpru owo ndikụt nte mbiet ẹsọn̄ọde ẹdiana owo ke ọfọn̄ ntre. Owo oro anamde akpanikọ etie ntre. Edu emi esinam itie ufan ebịghi. Owo emi anamde akpanikọ esisọn̄ọ ada anam se oyomde man itie ufan mmọ aka iso, idem ke ini ọsọn̄de enye ndinam oro. Ikọ oro “edinam akpanikọ” anam owo eti nti edu nte editịn̄ akpanikọ, nsọn̄ọnda, ye ima. Nte ededi, okposụkedi afo edimade owo anam akpanikọ ọnọ fi, ndi afo emekeme ndinam akpanikọ nnọ mbon en̄wen? Ke edide ntre, anie ke afo akpanam akpanikọ ọnọ?
Enen̄ede Oyom Ẹnam Akpanikọ ke Ndọ
Ndọ edi ikpehe kiet oro enen̄erede oyom ẹnam akpanikọ; nte ededi, edi n̄kpọ mbọm nditịn̄ ke mme nsan̄a ndọ isiwakke ndinam akpanikọ nnọ kiet eken. Ebe ye n̄wan oro ẹkade iso ẹdu uwem ẹkekem ye un̄wọn̄ọ ndọ mmọ—oro edi, ndidụn̄ ọtọkiet nnyụn̄ nnam n̄kpọ ke ufọn kiet eken—ẹnen̄ede ẹdu uwem oro an̄wamde mmọ ndinyene inemesịt nnyụn̄ nnam ndọ mmọ ebịghi. Ntak-a? Koro ẹkebot owo ye udọn̄ ndinam akpanikọ nnọ mbon en̄wen nnyụn̄ ndori enyịn ke mbon en̄wen ẹyenam akpanikọ ẹnọ imọ. Ke ini Abasi akadiande ndọ Adam ye Eve ke In̄wan̄ Eden, Enye ọkọdọhọ ete: “Owo [ọyọkpọn̄] ete esie ye eka esie, edinyụn̄ adiana ye n̄wan esiemmọ.” Akana n̄wan adiana ye ebe esiemmọ kpasụk ntre. Mmọ mbiba ẹkenyene ndinam akpanikọ nnọ kiet eken nnyụn̄ ndiana kiet.—Genesis 2:24; Matthew 19:3-9.
Nte ededi, emi eketịbe ediwak tọsịn isua emi ẹkebede. Ndi emi ọwọrọ ke ndinam akpanikọ ke ndọ edi ido eset? Ata ediwak owo ikereke ntre. Ndụn̄ọde oro ẹkenamde ke Germany ama owụt ke mbahade 80 eke ikie ke otu mbon oro ẹkedade ẹnam ndụn̄ọde ẹkedọhọ ke ndinam akpanikọ ke ndọ enen̄ede edi akpan n̄kpọ. Ẹma ẹnam ndụn̄ọde efen man ẹfiọk edu oro iren ye iban ẹnen̄erede ẹma ke idem kiet eken. Ẹma ẹdọhọ irenowo ẹsiak edu ition oro mmọ ẹnen̄erede ẹma iban ẹnyene, ẹma ẹnyụn̄ ẹdọhọ iban ẹsiak edu ition oro mmọ ẹnen̄erede ẹma irenowo ẹnyene. Edu oro kpukpru mmọ ẹkemade ẹkan ekedi edinam akpanikọ.
Ke akpanikọ, edinam akpanikọ edi ata eti itiat idakisọn̄ oro anamde ndọ ọfọn. Kpa ye oro, nte ima ikokụt ke ibuotikọ oro ekebemde iso, mme owo ẹsiwak ndidọhọ ke akpanikọ ọfọn, edi inamke. Ke uwụtn̄kpọ, nte usiondọ awakde ke ediwak idụt owụt nte unana edinam akpanikọ atarade. Didie ke mme ọdọ ndọ ẹkeme ndin̄wana mbiọn̄ọ idiọk edu emi nnyụn̄ nnam akpanikọ nnọ kiet eken?
Edinam Akpanikọ Anam Ndọ Ebịghi
Mme ọdọ ndọ ẹsiwụt ke imanam akpanikọ ke ini mmọ ẹyomde ifet man ẹwụt ke imama kiet eken. Ke uwụtn̄kpọ, utu ke ebe m̀mê n̄wan ndidọhọ “ami,” esifọn mmọ ẹkam ẹdọhọ “nnyịn”—“mme ufan nnyịn,” “nditọ nnyịn,” “ufọk nnyịn,” “se nnyịn isobode,” ye ntre ntre eken. Ke ini ẹyomde ndinam ndutịm ye ubiere—edide aban̄a ebietidụn̄, utom, edibọk nditọ, unọ idem inemesịt, nduọkodudu, m̀mê mme edinam ido ukpono—ebe ye n̄wan ẹkpenyene ndikere mban̄a ekikere kiet eken.—Mme N̄ke 11:14; 15:22.
Nsan̄a ndọ ẹwụt ke imanam akpanikọ inọ kiet eken ke ndinam kiet eken ọfiọk ke ẹma ẹnyụn̄ ẹda imọ ke n̄kpọ. Esitie nsan̄a ndọ nte ndọ esie idibịghike ke ini enye okụtde nte nsan̄a esie ekperede owo isio uduot idem akaha. Bible eteme irenowo ete ẹsọn̄ọ ẹdiana ye “n̄wan uyen” mmọ. Erenowo emi edide ọdọ ndọ ikpenyeneke ndisio esịt esie nsịn ke n̄wan efen. Ke akpanikọ, ikpanaha enye anam oburobụt ido ye n̄wan efen. Bible odụri owo utọn̄ ete: “Esịn efịbe ye n̄wan anana ibuot: owo eke anamde ntre oyosobo ukpọn̄ esiemmọ.” Ẹyom ibanndọ ẹnam akpanikọ kpasụk ntre.—Mme N̄ke 5:18; 6:32.
Ndi ukeme oro ẹsịnde ndinam akpanikọ ke ndọ odot? Ke akpanikọ, odot. Akpanikọ ọsọn̄ọ mbọbọ ndọ onyụn̄ anam enye ebịghi, ndien emi edi ke ufọn mme ọdọ ndọ. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini ebe enen̄erede ekere aban̄a mfọnọn̄kpọ n̄wan esie, oro ayanam n̄wan ọfiọk ke ndọ mmimọ eyebịghi, onyụn̄ anam n̄wan esịn ofụri ukeme anam se ifọnde. Kpasụk ntre ke edidi ye ebe edieke n̄wan esie enen̄erede ekere aban̄a mfọnọn̄kpọ esie. Ke ini ebe ebierede ndinam akpanikọ nnọ n̄wan esie, edu emi ayakam an̄wam ebe oro ke idemesie ndisọn̄ọ ndu uwem n̄kekem ye nti edumbet ke kpukpru ikpehe uwem esie.
Edieke afanikọn̄ esịmde ebe ye n̄wan, edu edinam akpanikọ ayanam mmọ ẹfiọk ke owo mmimọ ndomokiet ididianakede ikpọn̄ enye eken. Ke n̄kan̄ eken, edieke mme nsan̄a ndọ mînamke akpanikọ, mmọ ẹyedian̄ade ẹtie m̀mê ẹsio ndọ ini ekededi oro mfịna edemerede. Utọ edinam oro isikọkke mfịna, edi esikam amaman mfịna efen efen. Ko ke iduọk isua 1980, ọwọrọetop owo oro esision̄ode n̄kon̄ine ọfọn̄ edi ama ọkpọn̄ n̄wan ye ubon esie. Ndi ama enem enye ndidu ikpọn̄? Ke isua 20 ẹma ẹkebe, enye ama enyịme ke ndikọkpọn̄ ubon imọ ama anam imọ ‘ikop ndobo onyụn̄ afịna imọ, iyakke imọ ide idap okoneyo, ke imọ ikesinyụn̄ ikwe nditọ imọ ndikọm mmọ esiere.’
Edinam Akpanikọ ke Ufọt Nditọ ye Ete ye Eka
Ke ini mme ete ye eka ẹnamde akpanikọ ẹnọ kiet eken, edu emi iditreke ndibe nditọ mmọ. Ke ẹma ẹkekponi, idisọn̄ke nditọ oro ẹkekọride ke ubon oro ẹnamde akpanikọ ẹnyụn̄ ẹtiede ima ima, ndidu uwem nte ọfọnde ye nsan̄a mmọ, nnyụn̄ nnam kpasụk ntre ye mme ete ye eka mmọ, ke ini mmọ ẹsobode mfịna ini usọn̄.—1 Timothy 5:4, 8.
Nte ededi, idịghe ete ye eka ẹsibem iso ẹnyene mfịna kpukpru ini. Ndusụk ini, eyen ekeme ndinyene mfịna oro oyomde ata ntịn̄enyịn. Se iketịbede ke se ibede isua 40 inọ Herbert ye Gertrud—emi ẹdude ke esop Mme Ntiense Jehovah—edi oro. Dietmar eyen mmọ ọkọdọn̄ọ ata idiọk udọn̄ọ ke ofụri eyouwem esie. Ke ofụri isua itiaba mbemiso enye akakpade ke November 2002, Dietmar ama enen̄ede oyom ntịn̄enyịn okoneyo ye uwemeyo. Ete ye eka esie ẹma ẹse enye enyịn ke ima ima usụn̄. Mmọ ẹma ẹkam ẹwụk ukwak unọ usọbọ ke ufọk mmọ ẹnyụn̄ ẹbọ ukpep man ẹkpekeme ndida enye n̄n̄wam eyen mmọ. Emi edi eti uwụtn̄kpọ edinam akpanikọ ke ubon!
Oyom Edinam Akpanikọ man Ẹnam Ufan
Birgit ọdọhọ ete: “Owo oro mîdọhọ ndọ ekeme ndikop inemesịt, edi ọsọsọn̄ owo oro mînyeneke ufan ndikop inemesịt.” Ekeme ndidi afo ekere ntre. Edide afo ọmọdọ ndọ m̀mê udọhọ, ndinyene ufan akpanikọ ayanam esịt enem fi onyụn̄ anam uwem fo enen̄ede ọfọn. Nte ededi, edieke afo ọdọde ndọ, nsan̄a ndọ fo ekpenyene ndidi akpan ufan fo.
Se ikotde ufan idịghe ikpîkpu ọdiọn̄ọ. Nnyịn imekeme ndinyene uwak ọdiọn̄ọ—edide mme mbọhọidụn̄, mme nsan̄autom m̀mê mme nsan̄a ufọkn̄wed, ye mme owo oro isisobode ke ini ke ini. Oyom ini, ukeme, ye akamba ima man ikeme ndinam ata ufan. Edi akwa n̄kpọ ndidi ufan owo. Ndinyene ufan esinọ owo ufọn, edi enye asan̄a ye mbiomo n̄ko.
Ana inyene nneme kpukpru ini ye mme ufan nnyịn. Ndusụk ini, mme idaha oro ẹdemerede ẹkeme ndibiere se ẹkpenemede. Birgit ọdọhọ ete: “Edieke owo nnyịn kiet enyenede mfịna, ami ye ufan mi iyokot kiet eken ke urụk ukopikọ ini kiet m̀mê ikaba ke urua. Esịt esinem mi ndifiọk ke enye ekere aban̄a mi onyụn̄ eben̄e idem ndikpan̄ utọn̄ nnọ mi.” Mbon oro ẹdụn̄de ẹyom usụn̄ ẹkpọn̄ kiet eken ẹkeme ndisụk ndi ufan. Obio emi Gerda odụn̄de oyom usụn̄ ediwak tọsịn kilomita ọkpọn̄ obio Helga, edi mmọ ẹdi nti ufan ke se iwakde ibe isua 35. Gerda ọdọhọ ete: ‘Nnyịn imesiwet kiet eken leta kpukpru ini, ibụk mme ifiọkutom nnyịn ye nte etiede nnyịn ke idem, edide ikop inemesịt m̀mê mfụhọ. Leta Helga esinam mi nnen̄ede n̄kop inemesịt. Nnyịn mbiba inyene ukem ekikere.’
Oyom edinam akpanikọ man ẹnam ufan. Idem ini kiet oro owo etrede ndinam akpanikọ ekeme ndidianade ufan oro owo ekenyenede ke anyan ini. Mme ufan ẹsiwak ndinọ kiet eken item idem ke mme n̄kpọ oro ẹbuanade ikọ idịbi. Ufan esitịn̄ ikọ idịbi ọnọ kiet eken inyụn̄ ikereke ke ufan imọ ayada imọ ke mbio m̀mê ndida se imọ itịn̄de n̄ketịn̄ nnọ owo en̄wen. Bible ọdọhọ ete: “Ufan amama ufan kpukpru ini, edi eyen-eka [emi amanade] ọnọ ini nnan-enyịn.”—Mme N̄ke 17:17.
Sia nnyịn isikpebede mme ufan nnyịn ke nte ikerede inyụn̄ inamde n̄kpọ, do ọfọn nnyịn inam ufan ye mbon oro ẹdude uwem nte nnyịn. Ke uwụtn̄kpọ, kụt ete ke anam ufan ye mbon oro ẹnịmde se afo enịmde ke akpanikọ, ẹnyenede ukem ekikere oro afo enyenede aban̄a ido uwem, ẹnyụn̄ ẹnyenede ukem ekikere ẹban̄a se afo adade nte eti ye idiọk. Utọ mme ufan oro ẹyen̄wam fi esịm mme utịtmbuba fo. Bet ise, ntak emi afo okpodụkde ndụk ye owo oro mîdụhe uwem nte afo m̀mê owo oro mînyeneke ukem ekikere oro afo enyenede aban̄a ido uwem? Bible owụt ufọn edimek nti ufan ke ndidọhọ ete: “Owo eke asan̄ade ye mme enyene-ibuot eyenyene ibuot: edi nsan̄a mbon ndisịme ọyọdiọn̄ ọdiọk.”—Mme N̄ke 13:20.
Ẹkeme Ndikpep nte Ẹnamde Akpanikọ
Ke ini eyenọwọn̄ ekpepde ndida mbiet ndian owo ke ọfọn̄, ọyọdọn̄ enye ndinam oro kpukpru ini. Ntre ke edi ye owo oro anamde akpanikọ. Ntak-a? Koro adan̄a nte isịnde ukeme inam akpanikọ, ntre ke edimem utom ndika iso nnam akpanikọ. Edieke owo ekpepde toto ke uyen ndinam akpanikọ ke ubon, eyemem enye utom ndinam akpanikọ nnọ mme ufan esie. Nte enye ọkọride okpon, ndika iso nnam akpanikọ nnọ ufan ke anyan ini ayan̄wam enye anam akpanikọ ọnọ nsan̄a ndọ esie; emi oyonyụn̄ an̄wam enye anam akpanikọ ọnọ Akakan ufan.
Jesus ọkọdọhọ ke n̄kponn̄kan ibet edi ndima Jehovah Abasi ke ofụri esịt, ke ofụri ukpọn̄, ke ofụri ekikere, ye ke ofụri odudu nnyịn. (Mark 12:30) Emi ọwọrọ ke idụhe owo oro ikpanamde akpanikọ inọ nte Abasi. Ndinam akpanikọ nnọ Jehovah Abasi asan̄a ye ediwak ufọn. Tutu amama, enye idikpụhu m̀mê ndikpọn̄ nnyịn, enye akam ọdọhọ ete: “Koro ami ndide [“anam-akpanikọ,” NW].” (Jeremiah 3:12) Ke akpanikọ, mbon oro ẹnamde akpanikọ ẹnọ Abasi ẹyebọ ufọn oro ebịghide ke nsinsi.—1 John 2:17.
[Se Ẹwetde ke Ikpọ Abisi ke page 6]
Ufan akpanikọ ayanam esịt enem fi
[Ndise ke page 5]
Mbonubon oro ẹnamde akpanikọ ẹsikere ẹban̄a kiet eken