IBUOTIKỌ MAGAZINE EMI | NSO KE BIBLE ETỊN̄ ABAN̄A UWEM YE N̄KPA?

Se Bible Etịn̄de Aban̄a Uwem ye N̄kpa

N̄wed Genesis emi etịn̄de nte Abasi okobotde mme n̄kpọ ọdọhọ ke Abasi ọkọdọhọ Adam, akpa owo emi enye okobotde, ete: “Dia kpukpru mfri eto in̄wan̄ yụhọ. Edi amaedi mfri eto ifiọk eti ye idiọk, kûdia, koro ke usen eke afo adiade afo ayakpa n̄kpa.” (Genesis 2:16, 17) Se Abasi eketịn̄de emi owụt ke edieke Adam okpokokopde uyo Abasi, ke enye ikpakakpaha. Enye akpakaka iso odụn̄ ke In̄wan̄ Eden.

Utu ke Adam ndikop uyo Abasi nnyụn̄ ndu uwem ke nsinsi, enye ama ọsọn̄ esịt ọbọ Eve n̄wan esie mfri eto oro Abasi ọkọdọhọde mmọ ẹkûdia, adia. (Genesis 3:1-6) Nnyịn ke ibọ ufen nsọn̄ibuot esie tutu emi. Apostle Paul ọkọdọhọ ete: “Idiọkn̄kpọ [okoto] owo kiet odụk ererimbot, n̄kpa onyụn̄ [oto] ke idiọkn̄kpọ oro odụk, ndien n̄kpa atara esịm kpukpru owo koro kpukpru mmọ ẹma ẹnam idiọkn̄kpọ.” (Rome 5:12) Imọdiọn̄ọ ke “owo kiet” oro edi Adam. Edi nso idi idiọkn̄kpọ emi enye akanamde, ndien ntak emi idiọkn̄kpọ oro akadade n̄kpa edi?

Idiọkn̄kpọ emi Adam akanamde ekedi ndikokoi mbiat ibet Abasi. (1 John 3:4) Abasi ama ọdọhọ Adam ke utịp idiọkn̄kpọ edi n̄kpa. Ntre, ekpedi Adam ikabiatke ibet Abasi, enye ikpakakpaha. Idiọkn̄kpọ ye n̄kpa ikponyụn̄ ibehe isịm nditọ esie. Abasi ikoyomke nnyịn idu uwem isua ifan̄ ekem ikpan̄a. Enye okoyom nnyịn idu uwem ke nsinsi.

“N̄kpa atara esịm kpukpru owo” nte Bible ọdọhọde. Edi ndi enyene n̄kpọ ke idem nnyịn, emi mîsikpaha? Ediwak owo ẹdọhọ ke nnyịn imenyene ukpọn̄ emi mîkemeke ndikpa. Edieke emi edide akpanikọ, ọwọrọ Abasi okosu nsu ọnọ Adam. Ntak idọhọde ntre? Edieke edide owo ama akpa ukpọn̄ esie ọwọrọ okodu uwem ke ebiet en̄wen, ọwọrọ owo oro ikpaha ofụri ofụri. Ntre, ekpetie nte Abasi okosu nsu ndidọhọ ke utịp idiọkn̄kpọ edi n̄kpa. Edi Bible ọdọhọ ke ‘Abasi ikemeke ndisu nsu.’ (Mme Hebrew 6:18) Satan akakam osu nsu ke ini enye ọkọdọhọde Eve ete: “Mbufo idikpaha.”—Genesis 3:4.

Ntem, edieke ndidọhọ ke ukpọn̄ isikpaha ke nsinsi edide nsu, nso ndien isitịbe ke ini owo akpade?

BIBLE ỌBỌRỌ MBỤME EMI

Genesis 2:7 ọdọhọ ete: “Ndien Jehovah Abasi obot owo ke ntan isọn̄ onyụn̄ ọduọk ibifịk uwem esịn ke odudu ibuo esie, ndien owo akabade edi ukpọn̄ eke odude uwem.” Ẹda ikọ oro ẹkabarede “ukpọn̄ eke odude uwem” ẹto ikọ Hebrew oro ne’phesh,a ndien ikọ emi ọwọrọ “edibotn̄kpọ emi ọduọkde ibifịk.”

Bible owụt ke owo inyeneke-nyene ukpọn̄. Utu ke oro, owo edi ukpọn̄. Ntre udûkwe itie N̄wed Abasi ndomokiet emi ọdọhọde ke ukpọn̄ isikpaha ke nsinsi.

Edieke mîdịghe Bible ọdọhọ ke ukpọn̄ isikpaha ke nsinsi, ntak emi ẹkpepde n̄kpọ emi ke ediwak ufọkabasi? Yak ise nte ukpepn̄kpọ emi ọkọtọn̄ọde.

NSUNSU UKPEPN̄KPỌ ATARA

Herodotus, eyen Greece emi ekedide ewetmbụk ke n̄kpọ nte isua 2,500 emi ekebede, ọkọdọhọ ke mbon Egypt ẹkebem iso ẹkpep ke ukpọn̄ isikpaha ke nsinsi. Mbon Babylon n̄ko ẹma ẹtiene ẹnịm ukpepn̄kpọ emi. Etisịm isua 332 B.C.E., emi Akwa Alexdander akakande ediwak idụt ke ererimbot, ukpepn̄kpọ ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi emi ntaifiọk Greece ẹkekpepde ama omụm isọn̄ etieti, ndien ikebịghike ukpepn̄kpọ emi ama atara esịm kpukpru idụt emi mbon Greece ẹkekarade.

Udûkwe itie N̄wed Abasi ndomokiet emi ọdọhọde ke ukpọn̄ isikpaha ke nsinsi

Ke eyo mme apostle, n̄ka mme Jew emi ẹkekotde mbon Essene ye mme Pharisee, ẹma ẹsikpep mme owo ke ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi. N̄wed emi ẹkotde The Jewish Encyclopedia ọdọhọ ke mbon Greece, akpan akpan mbet Plato, ẹkekpep mme Jew ke ukpọn̄ isikpaha ke nsinsi. Josephus, eyen Jew emi ekedide ewetmbụk eset, ọkọdọhọ n̄ko ke ukpepn̄kpọ emi isịneke ke Edisana N̄wed Abasi, edi ke edi ukpepn̄kpọ nditọ Greece. Enye akada ukpepn̄kpọ emi nte kiet ke otu nsunsu mbụk mbon Greece.

Sia mbon Greece ẹkeyomde mme owo ke nsio nsio idụt oro mmọ ẹkekarade ẹnam n̄kpọ nte mmimọ, mbon emi ẹkedọhọde ke idi mme Christian ẹma ẹtiene ẹnịm nsunsu ukpepn̄kpọ mbon Greece emi. Ewetmbụk eset emi ekerede Jona Lendering ọkọdọhọ ke Plato ekekpep mme owo ke ukpọn̄ owo ekesidu ke ata eti itie, edi idahaemi ke enye edidu ke idiọk ererimbot emi. Emi ama anam mbon oro ẹkedọhọde ke idi mme Christian ẹtiene ẹnịm ukpepn̄kpọ Plato emi. Nte ufọkabasi ẹketọn̄ọde ndikpep ke ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi edi oro.

‘AKPANIKỌ AYANAM MBUFO ẸWỌRỌ UFỤN’

Apostle Paul ọkọdọhọ ata mme Christian ke eyo esie ete: “Ikọ odudu spirit enen̄ede ọdọhọ ete ke ukperedem ini ndusụk owo ẹyeduọn̄ọ ẹkpọn̄ mbuọtidem, ẹyenyụn̄ ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ mme ikọ ndiọi spirit emi ẹtụnde owo usụn̄ ye ukpepn̄kpọ mme demon.” (1 Timothy 4:1) Se Paul eketịn̄de emi ama etịbe. Ukpepn̄kpọ ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi edi kiet ke otu “ukpepn̄kpọ mme demon.” Mme okpono ndem ye ntaifiọk eset ẹketọn̄ọ ukpepn̄kpọ emi. Enye idụhe ke Bible.

Jesus ọkọdọhọ mbet esie ete: “Mbufo ẹyefiọk akpanikọ, akpanikọ oyonyụn̄ anam mbufo ẹwọrọ ufụn.” (John 8:32) Ndifiọk akpanikọ emi Bible ekpepde anam nnyịn iwọrọ ke ufụn nsunsu ukpepn̄kpọ ye edinam emi ediwak owo ẹdụkde ufụn ẹnọ. N̄ko, se ikpepde ke Bible iyakke nnyịn idụk ufụn inọ nsu emi mme owo ẹsude ẹban̄a se isitịbede owo ama akpa.—Se ekebe oro “Mme Akpan̄kpa Ẹdu ke M̀mọ̀n̄?”

Abasi ikoyomke nnyịn idu uwem isua 70 m̀mê 80 kpọt, ekem nnyịn ikpa iwọrọ ke ererimbot emi ikodụn̄ ke ebiet en̄wen ke nsinsi. Enye okoyom nnyịn idụn̄ ke isọn̄ emi ke nsinsi inyụn̄ ikop uyo esie. Se Abasi osụk aduakde edi oro. Ndien emi owụt ke enye enen̄ede ama nnyịn. Idụhe se idinamde uduak Abasi emi etre ndisu. (Malachi 3:6) Se andiwet Psalm eketịn̄de anam inen̄ede inịm emi. Enye ọkọdọhọ ete: “Ndinen owo ẹyeda isọn̄ ẹnyene, ẹnyụn̄ ẹdụn̄ ke esịt ke nsinsi.”—Psalm 37:29.

Edieke oyomde ndifiọk n̄kpọ en̄wen mban̄a se Bible etịn̄de aban̄a uwem ye n̄kpa, mbọk kot ibuot 6 ke n̄wed Mme Ntiense Jehovah emi, Nso ke Bible Ekpep Nnyịn? N̄wed emi odu n̄ko ke www.jw.org/efi, omonyụn̄ ekeme ndida code emi ndụk.

a Ediwak Bible, utọ nte The New English Bible, ẹkabade ne’phesh nte “odu-uwem n̄kpọ.” New International Version ye The Jerusalem Bible ẹkabade enye nte “odu-uwem owo.” Ndien Today’s English Version akabade enye nte “ọtọn̄ọ ndidu uwem.”

Ndi Mme Owo Ẹkeme Ndidu Uwem ke Nsinsi?

Isua ifan̄ ko, ntaifiọk ẹma ẹkụt mbiet emi mmọ ẹkerede ke odu uwem ke ediwak tọsịn isua. Etie nte idụhe odu-uwem n̄kpọ ndomokiet ke isọn̄ emi odude uwem ebịghi nte mbiet emi. Ntaifiọk ẹkot mbiet emi Posidonia oceanica, ndien enye odu ke Inyan̄ Mediterranean ke ufọt Spain ye Cyprus.

Edieke mbiet ekemede ndidu uwem mbịghi ntre, nso kaban̄a owo? Ndusụk ntaifiọk emi ẹsidụn̄ọrede se isinamde owo ọsọn̄ ẹnịm ke mme owo ẹkeme ndidu uwem mbịghi n̄kan nte ẹdude mfịn. Ke uwụtn̄kpọ, n̄wed kiet ọdọhọ ke ntaifiọk ke ẹnam nsio nsio n̄kpọ emi mmọ ẹkerede ke ayanam mme owo ẹdu uwem ẹbịghi ẹkan nte ẹdude idahaemi. Kan̄a ke emi, mmọ ibotke aban̄ isio inua.

Edi idịghe ntaifiọk ẹdinam nnyịn idu uwem ke nsinsi. Bible ọdọhọ ke Jehovah Abasi emi okobotde nnyịn edinam emi sia enye edi “ntọn̄ọ uwem.” (Psalm 36:9) Jesus Christ ọkọbọn̄ akam ọnọ enye ete: “Nsinsi uwem ọwọrọ mmọ ndikọ ifiọk emi aban̄ade fi, ata Abasi kierakiet, ye enye emi afo okosiode ọdọn̄, kpa Jesus Christ.” (John 17:3) Ntre, edieke ifiọkde Jehovah Abasi ye Jesus Christ Eyen esie inyụn̄ inamde se mmọ ẹdọhọde inam, nnyịn iyodu uwem ke nsinsi.

Ntaifiọk ẹdọhọ ke utọ mbiet emi odude ke isọn̄ inyan̄ mi ẹdu uwem ke ediwak tọsịn isua

Ntak Emi Ekpenịmde Se Bible Etịn̄de

Yak ineme ntak ifan̄ emi akpanamde inịm kpukpru se Bible etịn̄de:

Andinyene Bible: Bible enyene n̄kpri n̄wed 66, ndien n̄kpọ nte owo 40 ẹkewet enye. Ẹkeda n̄kpọ nte isua 1,600 ẹwet, ọtọn̄ọde ke 1513 B.C.E. esịm n̄kpọ nte 98 C.E. Kpa ye oro, mme andiwet Bible ikedịghe ẹtetịn̄ ẹsịn ẹtetịn̄ ẹsio. Emi owụt ke Ata Ọkpọsọn̄ Abasi enyene Bible. Enye eketeme mmọ se ẹkpewetde.
Bible Etịn̄ Nnennen Se Iketịbede ke Eset: Se mme anam-ndụn̄ọde ẹkụtde owụt ke se Bible etịn̄de aban̄a se iketịbede ke eset edi akpanikọ. N̄wed oro ẹkotde A Lawyer Examines the Bible ọdọhọ ke owo isisiakke akpan ini ye ebiet emi n̄kpọ eketịbede ke n̄wed n̄ke, mbụk ima, ye mbụk eken emi ẹtịbide-tịbi ẹwet. Edi Bible esisiak nnennen ini ye ebiet emi n̄kpọ eketịbede.
Se Bible Etịn̄de Aban̄a Ifiọk Ntaifiọk Enen: Bible idịghe n̄wed ifiọk ntaifiọk, edi se enye etịn̄de aban̄a ifiọk ntaifiọk enen. Bible ama etetịn̄ mme n̄kpọ emi anyan ini ko mbemiso ntaifiọk ẹdidiọn̄ọ mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, n̄wed Leviticus ibuot 13 ye 14 etịn̄ ibet emi Abasi ọkọnọde nditọ Israel aban̄a usanaidem ye se ẹkpenamde man udọn̄ọ edibe owo. Ẹma ẹwewet ibet emi ata anyan ini ke Bible mbemiso mme owo ẹdidiọn̄ọ n̄kpọ ẹban̄a n̄kpri unam udọn̄ọ ye nte udọn̄ọ esibede owo. Bible ọdọhọ n̄ko ke ererimbot emi etie ekara ekara, ke enye inyụn̄ ikọn̄ọke ke n̄kpọ ndomokiet. Ata ediwak isua ama ebe mbemiso ntaifiọk ẹdidiọn̄ọ emi.—Job 26:7; Isaiah 40:22.

N̄kpọ ifan̄ emi inemede mi owụt ke enen ndidọhọ ke “Abasi ọkọnọ odudu spirit ẹda ẹwet ofụri N̄wed Abasi, ndien enye ọfọn ndida nnọ ukpep, nsua nnọ owo, [nnyụn̄] nnen̄ede mme n̄kpọ.”—2 Timothy 3:16.