TỊM NỊM
Didie ke N̄kpese N̄kpri N̄kpatan̄a N̄kpọ Emi Ẹdade Ẹto Iyịp ye Mme Usụn̄ Usọbọidem Oro Ẹbuanade Iyịp Mi?
Bible owụk mme Christian ete “ẹbet iyịp.” (Utom 15:20) Ntem Mme Ntiense Jehovah ẹsisịn edikịm ofụri iyịp nsịn ke idem m̀mê edikịm mme akpan ikpehe esie inan̄, oro edi mme ndatndat nsen iyịp, mfia nsen iyịp, mme nsen oro ẹnamde iyịp oboho (platelet), ye mmọn̄ iyịp (plasma). Mmọ isinọhọ iyịp mmọ man ẹda ẹkịm ẹsịn owo efen ke idem, isinyụn̄ isioho iyịp mmọ inịm man ẹkpefiak ẹkịm ẹsịn mmọ ke idem.—Lev. 17:13, 14; Utom 15:28, 29.
Nso idi n̄kpri n̄kpatan̄a n̄kpọ oro ẹdade ẹto iyịp, ndien ntak emi Christian kiet kiet ekpebierede nte enye adade mmọ anam n̄kpọ?
Ẹsinyene n̄kpri n̄kpatan̄a n̄kpọ oro ẹdade ẹto iyịp ke ini ẹbaharede iyịp ẹdọn̄ ke ata n̄kpri mbak. Ke uwụtn̄kpọ, ẹkeme ndibahade mmọn̄ iyịp, oro edide kiet ke otu akpan ikpehe iyịp, nsịn ke n̄kpri mbak oro ẹtienede mi: mmọn̄, n̄kpọ nte mbahade 91 eke ikie; mme n̄kpọ emi ẹkarade n̄kọri (protein), utọ nte mme n̄kpọ emi ẹbọkde obụkidem (albumin), mme editịbe ẹsiode ke iyịp (globulin), ye mme n̄kpọ emi ẹsision̄ode mmọn̄ibọk (fibrinogen), n̄kpọ nte mbahade 7 eke ikie; ye mme n̄kpọ eken, utọ nte mme n̄kpọ ẹnọde nsọn̄idem (nutrient), mme n̄kpọ oro ẹsinamde ndido idem owo anam utom (hormone), ofụm (gas), mme n̄kpọ emi ẹkpemede idem owo (vitamin), mme n̄kpọ oro idem owo mîyomke, ye mme n̄kpọ oro ẹnamde owo okop ufiop (electrolyte), n̄kpọ nte mbahade 2 eke ikie.
Ndi ewụhọ oro ọdọhọde ẹbet iyịp esịne n̄kpri n̄kpatan̄a n̄kpọ oro ẹdade ẹto iyịp? Nnyịn ikemeke ndibiere. Bible inọhọ san̄asan̄a ndausụn̄ iban̄a iyịp oro ẹbaharede ẹdọn̄ ke ata n̄kpri ubak.a Ke akpanikọ, ẹda ediwak n̄kpri n̄kpọ ẹto iyịp oro ẹsisiode ẹnọ kaban̄a usọbọidem. Christian kiet kiet enyene ndida ubieresịt esie mmek m̀mê imọ iyenyịme ẹda mme utọ n̄kpọ emi ẹsọbọ imọ idem m̀mê idinyịmeke.
Ke ini anamde utọ ubiere oro, kere ban̄a mme mbụme oro ẹtienede mi: Ndi mmọfiọk ke ndisịn kpukpru n̄kpri n̄kpatan̄a n̄kpọ oro ẹdade ẹto iyịp ọwọrọ ke ndinyịmeke ndusụk usọbọ, utọ nte mbon oro ẹdin̄wanade ẹbiọn̄ọ ifọt udọn̄ọ ye mme udọn̄ọ m̀mê mbon oro ẹnamde iyịp oboho man ẹtre uwọrọ iyịp? Nte mmekeme ndinam an̄wan̄a abiausọbọ ntak emi nsịnde m̀mê nnyịmede ndusụk n̄kpri n̄kpatan̄a n̄kpọ oro ẹdade ẹto iyịp?
Ntak emi ndusụk usụn̄ usọbọidem oro ẹbuanade edida iyịp mi nsọbọ idem edide ọkpọkpọ ubiere?
Okposụkedi mme Christian mîsisioho iyịp mmọ inọ ẹda ẹkịm ẹsịn owo efen ke idem m̀mê ndisio nnịm man ẹkpefiak ẹkịm ẹsịn mmọ ke idem, ndusụk usụn̄ usọbọidem m̀mê ndụn̄ọde oro ẹbuanade iyịp owo inen̄ekede ituaha ye mme edumbet Bible. Ke ntre owo kiet kiet ekpenyene ndida ubieresịt esie mmek m̀mê imọ iyenyịme ẹda iyịp imọ ẹnam ndusụk orụk usọbọidem m̀mê idinyịmeke.
Ke ini anamde mme utọ ubiere oro, bụp idemfo mme mbụme oro ẹtienede mi: Edieke ẹdiwọn̄ọrede ndusụk iyịp mi man asan̄a ọwọrọ ọkpọn̄ idemmi, ndien nte enye asan̄ade n̄kpọ anam enye atuak ada ke ekpri ibio ini, nte ubieresịt mi ayayak nsụk nse iyịp emi nte ubak idemmi, ke ntem mîyomke ‘ẹduọk ke isọn̄’? (Deut. 12:23, 24) Ke ini ẹsọbọde mi idem, ndi ayafịna ubieresịt mi oro Bible ọnọde ukpep edieke ẹwọn̄ọrede ndusụk iyịp mi ẹnam asan̄a ebe ke n̄kpọ oro ẹyetde enye, ndien ekem ẹnam afiak asan̄a edidụk mi idem? Ndi mmọfiọk ke ndisịn kpukpru usụn̄ usọbọidem oro ẹbuanade edida iyịp mi nnam n̄kpọ ọwọrọ ke mmesịn orụk usọbọ nte edida masịn ndụhọde se idem owo mîyomke (dialysis) m̀mê ndikama masịn emi esinamde utom oro esịt ye obufre ẹkpenamde? Ndi mmesịn n̄kpọ emi ke akam nnyụn̄ ntie n̄kere mbemiso nnamde ubiere?b
Nso idi mme ọkpọkpọ ubiere mi?
Ẹse babru mbụme mbiba ke mme page emi ẹtienede. Akpa Babru Mbụme asiak ndusụk n̄kpri n̄kpatan̄a n̄kpọ emi ẹdade ẹto iyịp ye nte ẹsiwakde ndida mmọ nnam n̄kpọ ke ibọkusọbọ. Wet n̄kpọ yọhọ ndiwụt m̀mê emenyịme m̀mê unyịmeke n̄kpri n̄kpatan̄a n̄kpọ emi kiet kiet. Udiana Babru Mbụme asiak ndusụk usụn̄ usọbọidem oro ẹbuanade iyịp fo. Wet n̄kpọ yọhọ ndiwụt m̀mê emenyịme m̀mê unyịmeke mme usụn̄ usọbọidem emi. Babru mbụme emi idịghe n̄wed ibet, edi emekeme ndida mme ibọrọ oro ẹdude ke babru emi n̄wet n̄kpọ nyọhọ kad DPA (durable power of attorney) fo.
Afo edinam ubiere fo, ndien ukpenyeneke ndiyak owo efen anam ubiere ọnọ fi. Kpasụk ntre, owo ndomokiet ikpenyeneke ndikụt ndudue nnọ ubiere Christian efen. “Owo kiet kiet oyobiom mbiomo idemesie” ke mme n̄kpọ emi.—Gal. 6:4, 5.
[Mme Ikọ idakisọn̄]
a Ẹkeme ndikụt nti ntọt ke ibuot nneme emi ke nsiondi Enyọn̄-Ukpeme eke June 15, 2004, page 29-31.
b Ẹkụt nti ntọt ke ibuot nneme emi ke nsiondi Enyọn̄-Ukpeme eke October 15, 2000, page 30-31 ye ke Transfusion Alternative—Documentary Series—On DVD.
[Chart ke page 5]
AKPA BABRU MBỤME
SE MME CHRISTIAN ỌKPỌKPỌ UBIERE FO
MÎNYỊMEKE
OFỤRI IYỊP N̄KPRI N̄KPATAN̄A N̄KPỌ Se Afo Ekpebierede
MMỌN̄ IYỊP N̄KPỌ EMI ỌBỌKDE OBỤKIDEM—ESỊNE
KE MMỌN̄ IYỊP ESỊM N̄KPỌ NTE
MBAHADE 4 EKE IKIE
N̄kpọ emi ẹdade ẹto mmọn̄
iyịp emi akarade n̄kọri. Mme ․․ Mmenyịme n̄kpọ emi
orụk n̄kpọ emi ẹbọkde ọbọkde obụkidem
obụkidem mi ẹdu n̄ko ke mme mîdịghe
eto, ke mme utọ udia nte ․․ Nnyịmeke n̄kpọ emi
mmọn̄eba ye nsenunen, ye ke ọbọkde obụkidem
mmọn̄eba eka eyen. Ndusụk
ini ẹsida mmọ ẹnam ibọk
oro ẹsidade ẹsọbọ ndịghe
ye enyịn ikan̄. Ibọk emi
ekeme ndisịne n̄kpọ emi
ọbọkde obụkidem, n̄kpọ nte
mbahade 25 eke ikie. Ẹsida
enye esisịt ẹnam ediwak
ibọk eken, esịnede ibọk
emi ẹkotde erythropoietin
(EPO) emi esinamde ndia
osion̄o ndatndat nsen iyịp.
EDITỊBE—ESỊNE KE MMỌN̄ IYỊP
ESỊM N̄KPỌ NTE MBAHADE 3 EKE IKIE
N̄kpri n̄kpọ emi ẹkarade n̄kọri,
oro ẹkemede ndisịn ke ndusụk
ibọk oro ẹn̄wanade ẹbiọn̄ọ mme ․․ Mmenyịme editịbe
ifọt udọn̄ọ ye mme udọn̄ọ, utọ mîdịghe
nte udọn̄ọ oro mîyakke owo ․․ Nnyịmeke editịbe
en̄wek ibifịk onyụn̄ emen n̄kpọ
ọfọn, ọdọn, udọn̄ọ edidiana
ekpa, yeudọn̄ọ ebua idat.
Ẹkeme ndida mmọ n̄ko mbiọn̄ọ
ndusụk udọn̄ọ oro ẹsiwotde
nsekeyen ke idịbi, ndinyụn̄
ntịp ifọt urụkikọt m̀mê eke
utue ekpe.
MME N̄KPỌ EMI ẸNAMDE IYỊP
OBOHO—IYỌHỌKE MBAHADE KIET
EKE IKIE KE MMỌN̄ IYỊP
Enyene nsio nsio n̄kpọ emi
ẹkarade n̄kọri, oro ẹsinamde
iyịp oboho man ẹtre ․․ Mmenyịme mme n̄kpọ
uwọrọiyịp. Ndusụk mmọ ke oro ẹnamde iyịp
ẹsinọ mbon udọn̄ọ oro iyịp oboho, emi ẹsiode
esisọpde ọwọrọ. Ẹsida mmọ ke iyịp
n̄ko ẹfụk enyịn unan ẹnyụn̄ mîdịghe
ẹda ẹtre uwọrọiyịp ke ẹma ․․ Nnyịmeke mme n̄kpọ
ẹkesiak owo idem. Ẹsida n̄kpọ ẹnamde iyịp oro
oro anamde iyịp oboho mi oboho, emi ẹsiode
ẹnam ediwak n̄kpọ, esịnede ke iyịp
se ẹkotde cryoprecipitate.
Tịm Fiọk: Idahaemi, ẹda n̄kpọ
oro mînyeneke iyịp ẹnam mme
n̄kpọ oro ẹnamde iyịp oboho.
MME NDATNDAT NDATNDAT N̄KPỌ EMI ESỊNEDE
NSEN IYỊP KE IYỊP—ESỊNE ESỊM MBAHADE 33
EKE IKIE KE NDATNDAT NSEN IYỊP
N̄kpọ emi akarade n̄kọri, oro
esidade oxygen asan̄a ke ․․ Mmenyịme ndatndat
ofụri idem onyụn̄ adade n̄kpọ emi esịnede
carbon dioxide aka obufre. ke iyịp
Ẹkeme ndida ndatndat n̄kpọ mîdịghe
emi esịnede ke iyịp, emi ․․ Nnyịmeke ndatndat
otode unam m̀mê owo nsọbọ n̄kpọ emi esịnede
owo oro mînyeneke iyịp m̀mê ke iyịp
owo oro iyịp enen̄erede
ọwọrọ.
N̄KPỌ ORO ẸKOTDE
HEMIN—IYỌHỌKE MBAHADE 2 EKE
IKIE KE NDATNDAT NSEN IYỊP
N̄kpọ emi mîsiyakke idem owo
osion̄o mmọn̄ibọk, emi ẹsiode ․․ Mmenyịme hemin
ke ndatndat n̄kpọ emi esịnede mîdịghe
ke iyịp, emi ẹsidade ẹsọbọ ․․ Nnyịmeke hemin
udọn̄ọ oro ẹkotde porphyria,
emi esifịnade ndutịm
ukọk-udia, ndutịm usan̄a-esịp,
ye ndutịm usan̄a-iyịp.
MFIA NSEN IYỊP N̄KPỌ ẸBIỌN̄ỌDE IFỌT
UDỌN̄Ọ—ATA EKPRI UBAK
MFIA NSEN IYỊP
N̄kpọ emi akarade n̄kọri, oro ․․ Mmenyịme n̄kpọ
esin̄wanade ọbiọn̄ọ ndusụk ẹbiọn̄ọde ifọt
ifọt udọn̄ọ ye kansa. Owo udọn̄ọ, emi ẹsiode
idaha iyịp inam ata ediwak ke iyịp
ibọk oro ẹsibiọn̄ọde ifọt mîdịghe
udọn̄ọ. Edi ẹsida n̄kpri ubak ․․ Nnyịmeke n̄kpọ
mfia nsen iyịp owo ẹnam ẹbiọn̄ọde ifọt
ndusụk mmọ. udọn̄ọ, emi ẹsiode
ke iyịp
MME NSEN ẸNAMDE Kan̄a ke emi, idụhe n̄kpri
IYỊP OBOHO mbak nsen oro ẹnamde iyịp
oboho oro ẹdade ẹnọ usọbọ.
[Chart ke page 6]
UDIANA BABRU MBỤME
ỌKPỌKPỌ UBIERE FO
NDUTỊM ABAN̄ADE EDIDA IBỌKUSỌBỌ ORO ABUANADE IYỊP FO
*Tịm Fiọk: Nsio nsio mbiausọbọ ẹnyene nsio nsio usụn̄ ndinọ mme usọbọ emi. Afo enyene ndidọhọ abiausọbọ fo etịn̄ se ibuanade ke usọbọ ekededi oro enye oyomde ndinọ fi man ọfiọk m̀mê enye odu ke n̄kemuyo ye mme edumbet Bible ye ubiere fo.
ENYỊN̄ USỌBỌ SE ENYE ESIKỌKDE Se afo ekpebierede.
(Afo emekeme
ndinyene nneme ye
abiausọbọ fo
mbemiso enyịmede
m̀mê esịnde ekededi
ke otu usụn̄ usọbọ
emi.)
EDIDỤHỌDE Isiyakke iyịp ọwọrọ owo
NSEN IYỊP ke idem akaha. Ke ini
ẹsiakde owo idem, ẹsinam
iyịp emi ọwọrọde ke nde
unan m̀mê ke ndudu idem ․․ Mmenyịme
asan̄a ebe ke masịn emi ․․ Mmekeme ndinyịme*
eyetde m̀mê odụhọrede enye, ․․ Nnyịmeke
ndien ekem iso-ọfọn ye
unana edituak nda ẹnam
afiak okodụk idem owo udọn̄ọ.
EDIBUAK MMỌN̄IBỌK Isiyakke iyịp ọwọrọ owo ke
KE IYỊP idem akaha. Ke ini ẹsiakde
owo idem, ẹsinam iyịp asan̄a
ọkọdọn̄ọ ke n̄kpọ ẹnyụn̄ ẹsịn
owo oro mmọn̄ ke idem. Ntem
ke ini usiakidem, ẹsibuak ․․ Mmenyịme
mmọn̄ ke iyịp oro enyenede ․․ Mmekeme ndinyịme*
esisịt ndatndat nsen iyịp, ․․ Nnyịmeke
emi osụhọde ke idem owo
udọn̄ọ. Ke ini ẹsụk ẹsiakde
owo idem mîdịghe ke ẹma
ẹkesiak ẹma, ẹsinam iyịp
oro ọkọdọn̄ọde ke n̄kpọ afiak
okodụk idem owo udọn̄ọ.
MASỊN EMI ANAMDE Esinam iyịp asan̄a nte
SE ESỊT YE ọfọnde. Ẹsinam iyịp asan̄a
OBUFRE ẸKPENAMDE okodụk masịn emi esinamde
se esịt ye obufre ․․ Mmenyịme
ẹkpenamde, esịn oxygen, ․․ Mmekeme ndinyịme*
ekem ẹnam iyịp oro afiak ․․ Nnyịmeke
okodụk idem owo udọn̄ọ.
MASỊN ORO Anam n̄kpọ nte ndido idem.
ESIDỤHỌREDE SE Ẹsinam iyịp asan̄a ebe ke ․․ Mmenyịme
IDEM OWO MÎYOMKE masịn oro esidụhọrede ․․ Mmekeme ndinyịme*
onyụn̄ anamde iyịp asana ․․ Nnyịmeke
mbemiso ẹnamde afiak
okodụk idem owo udọn̄ọ.
NDUTỊM USỌBỌIDEM Etre ndia ọkpọ asakedem
ORO ẸKOTDE ndidụt. Ẹkịm esisịt iyịp
EPIDURAL owo udọn̄ọ ẹsịn ke ikpa oro ․․ Mmenyịme
BLOOD PATCH ofụkde ọkpọ asakedem. ․․ Mmekeme ndinyịme*
Ẹsida enye ẹsịri enyịn ․․ Nnyịmeke
unan emi ndia ọkpọ
asakedem odụtde.
EDIDỤHỌDE MMỌN̄ Ẹsida ẹkọk udọn̄ọ. Ẹsinam
IYỊP NSIO KE MME iyịp ke idem owo asan̄a ebe
AKPAN IKPEHE ke masịn emi odụhọrede
IYỊP EKEN enye man osion̄o mmọn̄ iyịp.
Ẹsisịn se idade itie mmọn̄ ․․ Mmenyịme
iyịp, ekem ẹnam iyịp oro ․․ Mmekeme ndinyịme*
afiak okodụk owo udọn̄ọ idem. ․․ Nnyịmeke
Ndusụk mbiausọbọ ẹsiyom
ndida mmọn̄ iyịp owo efen
n̄kpụhọ ye eke owo udọn̄ọ.
Edieke edide ntre,
Christian idinyịmeke ndimek
enye emi.
EDINỊM IDIỌN̄Ọ Anam ẹfiọk m̀mê ẹkọk udọn̄ọ.
KE IYỊP Ẹsinam ndusụk iyịp ke idem
owo asan̄a ebe ke masịn emi ․․ Mmenyịme
edibuakde ibọk ke iyịp oro, ․․ Mmekeme ndinyịme*
ndien ekem ẹnam afiak okodụk ․․ Nnyịmeke
idem owo udọn̄ọ. Ini emi
iyịp owo mîdụhe enye ke
idem isidịghe ukem.
MBUKPEN̄ ANAMDE Ẹsida ẹsịri enyịn unan,
IYỊP OBOHO; ẸDA ẹsisụhọde iyịp oro ọwọrọde
IYỊP ENYENE owo ke idem. Ẹsisio ndusụk
IDEM ẸNAM iyịp ẹdọn̄ ke mbabari
mmọn̄ibọk emi enyenede
ediwak nsen emi ẹsinamde ․․ Mmenyịme
iyịp oboho ye mfia nsen ․․ Mmekeme ndinyịme*
iyịp. Ẹsidian ibọk emi ke ․․ Nnyịmeke
itie usiakidem m̀mê ke
enyịn unan.
Tịm fiọk: Ke ndusụk idaha,
ẹsida iyịp enan̄ ẹnam n̄kpọ
oro anamde iyịp oboho.