IBUOTIKỌ UKPEPN̄KPỌ 30
ỌYỌHỌ IKWỌ 97 Ikọ Fo Enịm Mi Uwem
Ndi Se Ekekpepde Ini Ọtọn̄ọde-Tọn̄ọ Ndikpep Bible Ekeme Ndisụk N̄n̄wam Fi?
“Ami mmeben̄e idem nditi mbufo mme n̄kpọ emi kpukpru ini, okposụkedi mbufo ẹfiọkde mmọ ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọde ẹda ke akpanikọ.”—2 PET. 1:12.
AKPAN N̄KPỌ EMI IDINEMEDE
Idineme nte mme n̄kpọ emi afo ekekpepde ini ọtọn̄ọde-tọn̄ọ ndikpep Bible ẹkemede ndin̄wam fi idem ke ediwak isua ama ekebe tọn̄ọ ekekpep mmọ.
1. Didie ke mme n̄kpọ emi afo ekekpepde ini ọtọn̄ọde-tọn̄ọ ndikpep Bible ẹken̄wam fi?
MME n̄kpọ emi ikekpepde ini ikọtọn̄ọde-tọn̄ọ ndikpep Bible ẹkpụhọde nnyịn. Se uwụtn̄kpọ mi. Ini ikọdiọn̄ọde ke Abasi ekere Jehovah, ima itọn̄ọ ndinam n̄kpọ man idi ufan esie. (Isa. 42:8) Ini ikọdiọn̄ọde se isitịbede owo ama akpa, nnyịn ikafịnake idem aba ikere m̀mê mbon nnyịn emi ẹkekpade ke ẹbọ ufen. (Eccl. 9:10) Ini ikonyụn̄ ikpepde ke Abasi ọmọn̄ anam isọn̄ emi akabade Paradise, nnyịn ikafịnake idem aba iban̄a ini iso. Ima inen̄ede inịm ke imekeme ndidu uwem ke nsinsi, idịghe ke n̄kpata isua 70 m̀mê 80 kpọt.—Ps. 37:29; 90:10.
2. Didie ke 2 Peter 1:12, 13 owụt ke se owo ekekpepde ini enye ọtọn̄ọde-tọn̄ọ ndikpep Bible ekeme ndin̄wam idem mme Christian emi ẹma ẹkenam n̄kpọ ẹnọ Jehovah ke ediwak isua?
2 Tutu amama, inaha ida mme n̄kpọ emi ikekpepde ini itọn̄ọde-tọn̄ọ ndikpep Bible ntre ntre. Apostle Peter ekewet ọyọhọ leta esie iba ọnọ mme Christian emi “[ẹkesọn̄ọde] ẹda ke akpanikọ.” (Kot 2 Peter 1:12, 13.) Ini enye ewetde leta oro, nsio nsio mfịna ẹma ẹdu ke esop, utọ nte nditọ-ete emi ẹkedọn̄ọde ke esop ẹkpep nsu ye mbon emi mîketen̄eke Abasi. (2 Pet. 2:1-3) Peter okoyom ndisọn̄ọ nditọ-ete esie irenowo ye iban idem man mmọ ẹkûyak mbon oro ẹbiat mmọ. Enye ama eti mmọ ndusụk n̄kpọ emi mmọ ẹma ẹkekpekpep. Mme n̄kpọ oro ẹyen̄wam mmọ ẹsọn̄ọ ẹda ye Jehovah ẹsịm akpatre.
3. Nọ uwụtn̄kpọ emi owụtde ntak emi kpukpru mme Christian ẹkpekade iso ẹkere mme n̄kpọ emi mmọ ẹkekpepde ini mmọ ẹtọn̄ọde-tọn̄ọ ndikpep Bible.
3 Nte isụk ibịghide ika ke esop Abasi, imekeme ndikpep mbufa n̄kpọ nto mme n̄kpọ emi ikekpepde ini itọn̄ọde-tọn̄ọ ndikpep Bible. Yak inọ uwụtn̄kpọ: Ekeme ndinọ n̄wan emi ama eketem udia ke ediwak isua ye eyen esiemmọ emi osụk ekpepde-kpep nditem udia ukem n̄kpọ ẹda ẹtem edesi. Edi sia edide idịghe mfịn ke mma oro ọkọtọn̄ọ nditem udia, enye ekeme ndida mme n̄kpọ emi ẹnọde enye do etem edesi oro ke nsio nsio usụn̄ emi edide kpukpru ini emi adiade se enye etemde, ana edei ubọk, ọkọrọde usan. Ukem ntre ke edi ye mme n̄kpọ emi ikekpepde ini itọn̄ọde-tọn̄ọ ndikpep Bible. Se owo emi ama akanam n̄kpọ Jehovah ke ediwak isua ekemede ndikpep nto mme n̄kpọ oro ekeme ndikpụhọde ye se owo emi ọtọn̄ọde-tọn̄ọ ndikpep Bible ekemede ndikpep nto mme ukem n̄kpọ oro. Ana-edi tọn̄ọ ikana baptism, n̄kpọ itiehe ye nnyịn aba nte ekesitiede, imonyụn̄ inyene mbufa utom ke esop Abasi. Edi ima ikere mme n̄kpọ emi ikekpepde ediwak isua ko ke edem, imekeme ndikụt mbufa usụn̄ emi mmọ ẹkemede ndin̄wam nnyịn idaha-emi. Ẹyak ise se mme Christian emi ẹma ẹkebịghi ke esop ẹkemede ndikpep nto ita ke otu mme ukpepn̄kpọ oro.
JEHOVAH EDI ANDIBOT
4. Didie ke nnyịn ndidiọn̄ọ ke Jehovah edi Andibot an̄wam nnyịn?
4 “Enye emi ọkọbọpde kpukpru n̄kpọ edi Abasi.” (Heb. 3:4) Andibot emi enyenede ọniọn̄ ye odudu emi mînyeneke mbiet okobot ekondo nnyịn emi ye kpukpru se inyenede uwem ke esịt. Enye okobot nnyịn, ntre enye ọdiọn̄ọ nnyịn ofụri ofụri. Ikụreke ke oro-o, enye ekere aban̄a nnyịn. Enye ọdiọn̄ọ se idifọnde ye nnyịn ikan. Jehovah edi Andibot. Se itịn̄de emi etie nte inyeneke se isịnede do, edi nnyịn ndidiọn̄ọ oro an̄wam nnyịn eti-eti, anam uwem nnyịn enyene ibuot, onyụn̄ anam ikụt ufọn uwem emi.
5. Nso ke idiọn̄ọ emi ekemede ndin̄wam nnyịn isụhọde idem? (Isaiah 45:9-12)
5 Nnyịn ndidiọn̄ọ ke Jehovah edi Andibot ekeme ndikpep nnyịn ndisụhọde idem. Ke Job ama eketịn̄ aban̄a idemesie onyụn̄ etịn̄ aban̄a mbon en̄wen tutu enye ọtọn̄ọ nditịn̄ se enye mîkpetịn̄ke iban̄a Jehovah, Jehovah ama eti enye ke imọ idi Andibot ye Ata Ọkpọsọn̄. (Job 38:1-4) Oro ama eti Job ke usụn̄ emi Jehovah esinamde n̄kpọ akan usụn̄ emi owo esinamde n̄kpọ. Mbiet n̄kpọ oro akanam nte ini akakade prọfet Isaiah ewet ete: “Nte mbateso ọkpọdọhọ andida enye mbot n̄kpọ ete: ‘Afo obot nso?’”—Kot Isaiah 45:9-12.
6. Ini ewe ke enen̄ede oyom ikere utọ ọniọn̄ ye odudu emi Jehovah emi edide Andibot nnyịn enyenede? (Se mme ndise n̄ko.)
6 Owo ama anam n̄kpọ Jehovah ke ediwak isua onyụn̄ okụt ibuot, enye ekeme nditọn̄ọ ndida ekikere idemesie ke n̄kpọ n̄kaha utu ke ekikere Jehovah ye mme item esie emi ẹdude ke Ikọ Esie. (Job 37:23, 24) Edi owo akpada ini etịm ekere anana-mbiet ọniọn̄ emi Andibot nnyịn enyenede ye nte odudu esie okponde eketre, didie ke oro ekeme ndin̄wam enye? (Isa. 40:22; 55:8, 9) Oro ekeme ndin̄wam enye aka iso osụhọde idem onyụn̄ okụt ete ke ekikere Jehovah edi akpan n̄kpọ akan eke imọ.
Nso ikeme ndin̄wam nnyịn isiti ke ekikere nnyịn ifọnke ikan eke Jehovah? (Se ikpehe 6)d
7. Nso ke Rahela akanam man ekeme ndinyịme obufa n̄kpọ emi esop Abasi ẹkedọhọde ẹnam?
7 Rahela emi odụn̄de ke Slovenia ama okụt ke imọ ndikere mban̄a Enye emi okobotde imọ an̄wam imọ inyịme n̄kpọ emi esop Abasi ẹkpụhọrede. Sista oro ọdọhọ ete: “Ndusụk ini, esisọn̄ mi ndinyịme se mbon emi ẹdade usụn̄ ẹbierede. Ke uwụtn̄kpọ, idem ke mma n̄kese Se Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn Ẹnamde Idiọn̄ọ ke 2023—Ọyọhọ Itiaita, akpa ini emi n̄kokụtde brọda akamade ntan̄ebek ọnọ utịn̄ikọ, ama ọdiọk mi ke enyịn tutu. Ntre mma mbọn̄ akam ndọhọ Jehovah an̄wam mi nnyịme obufa n̄kpọ oro.” Rahela ama edikụt ke Jehovah emi okobotde enyọn̄ ye isọn̄ ọdiọn̄ọ mfọnn̄kan usụn̄ emi enye akpadade esop esie usụn̄. Ọkpọsọn̄ fi ndinyịme obufa n̄kpọ emi ẹkpepde m̀mê obufa usụn̄ emi ẹdọhọde ẹnam n̄kpọ, sụhọde idem da ini tie kere nte Enye emi okobotde nnyịn enyenede odudu onyụn̄ enyenede ọniọn̄ akan.—Rome 11:33-36.
NTAK EMI ABASI AYAKDE MME OWO ẸBỌ UFEN
8. Didie ke nnyịn ndidiọn̄ọ ntak emi Abasi ayakde mme owo ẹbọ ufen an̄wam nnyịn?
8 Ntak emi Abasi ayakde mme owo ẹbọ ufen-e? Ndusụk mbon emi mîkemeke ndibọrọ mbụme oro ẹyat esịt ye Abasi mîdịghe ẹdọhọ ke Abasi idụhe! (N̄ke 19:3) Edi afo unamke ntre. Afo emekpep ke idịghe Jehovah anam ibọ ufen, ke ibọ ufen ke ntak idiọkn̄kpọ emi ikadade-da imana ye ke ntak emi nnyịn mîfọnke ima. Omonyụn̄ ekpep n̄ko ke ime emi Jehovah enyenede ye mme owo ayak ediwak miliọn owo ẹdi ẹdidiọn̄ọ enye ẹnyụn̄ ẹkpep nte enye edinamde ufen etre ke nsinsi nsinsi. (2 Pet. 3:9, 15) Mme n̄kpọ emi ekpepde do ẹdọn̄ fi esịt ẹnyụn̄ ẹnam fi ẹtetịm ẹkpere Jehovah.
9. Mme ini ewe ke enen̄ede oyom ikere iban̄a mme ntak emi Jehovah ayakde mme owo ẹbọ ufen?
9 Ana inyene ime nte isụk ibetde Jehovah etre ufen. Se idude edi oro. Edi n̄kpọ ama ọsọn̄ ye nnyịn m̀mê mbon nnyịn, mîdịghe owo nnyịn akpa, mîdịghe ẹdiọk uwem ye nnyịn, imekeme ndikere m̀mê nso inam Jehovah mîsọpke-sọp inam ufen etre. (Hab. 1:2, 3) Ke utọ ini oro, ọfọn ikere iban̄a mme ntak emi ẹnamde Jehovah ayak ndinen owo ẹka iso ẹbọ ufen.a (Ps. 34:19) Imekeme n̄ko ndikere mban̄a se enye aduakde ndinam man ufen etre ke nsinsi.
10. Nso idọn̄ Anne emi eka akakpade ọkpọn̄ esịt?
10 Nnyịn ndidiọn̄ọ ntak emi Abasi ayakde mme owo ẹbọ ufen ekeme ndin̄wam nnyịn iyọ. Anne emi odụn̄de ke isuo emi ẹkotde Mayotte ke Indian Ocean ọdọhọ ete: “Eka mi akakpa isua ifan̄ emi ekebede, n̄kpa esie ama onyụn̄ anam mi mfụhọ eti-eti. Edi mmesiti idemmi ke idịghe Jehovah edi ntak emi mme owo ẹbọde ufen. Ọdọdọn̄ enye ndinam kpukpru orụk ufen ẹtre, ndinyụn̄ nnam mbon nnyịn emi ẹkekpade ẹset. Ami nditie n̄kere mme n̄kpọ oro esinam esịt ana mi sụn̄ ke usụn̄ emi akpade mi idem.”
11. Didie ke nnyịn ndidiọn̄ọ mme ntak emi Jehovah ayakde mme owo ẹbọ ufen an̄wam nnyịn ika iso ikwọrọ ikọ?
11 Nnyịn ndidiọn̄ọ ntak emi Abasi ayakde mme owo ẹbọ ufen ekeme ndinam ọdọn̄ nnyịn ndika iso n̄kwọrọ ikọ. Ke Peter ama eketịn̄ ke Abasi enyene ime sia enye oyom mme owo ẹkabade esịt man ẹnyụn̄ ẹnyan̄a mmọ, Peter ama ewet ete: “Nso orụk owo ke mbufo ẹkpedi ke edisana ido uwem ye ke mme edinam uten̄e Abasi?” (2 Pet. 3:11) Ukwọrọ-ikọ nnyịn esịne ke “mme edinam uten̄e Abasi.” Ete nnyịn ama mme owo. Nnyịn n̄ko ikpebe enye, imama mme owo. Iyom mmọ ẹdu uwem ke obufa ererimbot Abasi emi edinen ido edidude. Jehovah enyene ime ye mbon edem mbufo man mmọ ẹnyene ifet ndituak ibuot nnọ enye. Edi ata n̄kpọ ukpono afo ndidi nsan̄a-utom Abasi nnyụn̄ n̄n̄wam adan̄a ediwak owo nte ekekeme ẹdiọn̄ọ enye mbemiso utịt edide!—1 Cor. 3:9.
IDU UWEM KE “MME AKPATRE USEN”
12. Didie ke nnyịn ndidiọn̄ọ ke idu uwem ke “mme akpatre usen” an̄wam nnyịn?
12 Bible etịn̄ nnennen nnennen nte mme owo ẹditiede ke “mme akpatre usen.” (2 Tim. 3:1-5) Nte mbon emi ẹkande nnyịn ẹkụk ẹnamde n̄kpọ owụt ke prọfesi oro ke osu. Nte edide eyo esiere mme owo ke ẹdiọk ẹkan se ẹkedide anam inen̄ede inịm ke Ikọ Abasi edi akpanikọ ye se owo ekpenịmde.—2 Tim. 3:13-15.
13. Uwụtn̄kpọ Jesus emi odude ke Luke 12:15-21 ekeme ndinam ibụp idem nnyịn nso?
13 Nnyịn ndidiọn̄ọ ke idu uwem ke mme akpatre usen anam isịn ofụri ekikere nnyịn ke se idide akpan n̄kpọ ikan. Ẹyak ise nte oro enen̄erede edi akpan n̄kpọ. Idise ke uwụtn̄kpọ emi Jesus ọkọnọde ke Luke 12:15-21. (Kot.) Ntak emi ẹkekotde owo inyene oro “anana-ibuot owo”? Ikedịghe ke ntak inyene ete oro, ekedi ke ntak emi enye akadade inyene ke akpan n̄kpọ akan Abasi. Enye ama ọkọ “n̄kpọuto obon ọnọ idemesie edi [inyeneke] inyene ke n̄kan̄ Abasi.” Nso ikanam edinam ete oro edi ata akamba ndudue? Abasi ọkọdọhọ ete oro ete: “Ẹyekpak ukpọn̄ fo ke ubọk fo ke okoneyo emi.” Nte utịt ererimbot emi osụk enen̄erede ekpere, imekeme ndibụp idem nnyịn ite: ‘Ndi mme n̄kpọ emi mbierede ndida uwem mi nnam ẹwụt ke nsịn ekikere ke se idide akpan n̄kpọ ikan? Nso ke n̄n̄wam nditọ mi ẹbiere ndida uwem mmọ nnam? Nso idi akpan n̄kpọ emi ndade odudu mi, ini mi, ye inyene mi nnam; ndi edi ndikọ n̄kpọ-uto nnọ idemmi m̀mê edi ndibon n̄kpọ-uto ke heaven?’
14. Didie ke mbụk Miki owụt ntak emi ọfọnde ikere se Bible etịn̄de emi owụtde ke idu uwem ke mme akpatre usen?
14 Ima ikere mme n̄kpọ emi ẹwụtde ke idu uwem ke mme akpatre usen, oro ekeme ndinam ikpụhọde se idade uwem nnyịn inam. Se iketịbede inọ Sista Miki edi oro. Enye ọdọhọ ete: “Ini n̄kụrede ufọkn̄wed sekọndri, ọkọdọn̄ mi ndikpep n̄kpọ mban̄a mme unam ke ufọkn̄wed nta-ifiọk, mma nnyụn̄ nduak n̄ko ndidi asiakusụn̄ ofụri ini nnyụn̄ n̄kodu ke ebiet emi ẹyomde-yom mme ọkwọrọ-ikọ. Mme ufan mi emi ẹsọn̄de idem ke esop ẹma ẹdọhọ mi ntịm n̄kere m̀mê nyekeme ndinam se idọn̄de mi oro mfiak nnyene ini ndi asiakusụn̄ nnyụn̄ n̄kodu ke ebiet emi ẹyomde-yom mme ọkwọrọ-ikọ. Mmọ ẹma ẹti mi ke utịt ererimbot emi esesịm ama, edi ke obufa ererimbot, ke nyenyene ini ke nsinsi nsinsi ndida n̄kpep n̄kpọ mban̄a mme unam adan̄a nte n̄kpamade ndikpep. Ntre mma mbiere ke ndikpepke n̄kpọ emi edidade ini ikaha, emi mîdinyụn̄ in̄wamke mi. Se n̄kekpepde ama an̄wam mi nnyene utom nnam nse mban̄a idem, nnyụn̄ n̄ka iso nsiak usụn̄. Ekem mma ndika n̄kodu ke ebiet emi ẹyomde-yom mme ọkwọrọ-ikọ ke Ecuador.” Mfịn emi Miki ye ebe esie ke ẹnam utom circuit ke idụt oro.
15. Didie ke mbon emi ikwọrọde eti mbụk inọ ẹkeme ndinam n̄kpọ? Nọ uwụtn̄kpọ. (Se mme ndise n̄ko.)
15 Mme owo mîmaha ndikop eti mbụk emi ikwọrọde inọ mmọ ke nsonso oro, ikpanaha iyak idem emem nnyịn. Mme owo ẹkeme ndikpụhọde. Kere uwụtn̄kpọ James eyeneka Jesus. Enye ye Jesus ẹkekpon ke ufọk kiet. James ama okụt nte Jesus akabarede Messiah onyụn̄ okụt enye ekpepde mme owo Ikọ Abasi ke usụn̄ emi owo ndomokiet ke isọn̄ emi mîkekemeke ndikpep. Kpa ye oro, ediwak isua ama ebe, James ikosụk idịghe mbet Jesus. Ekedi ke Jesus ama ekeset ke eyeneka esie oro ekedikabade mbet esie; idịghe kwe-kwe-kwe mbet, esịn ifịk eti-eti ke n̄kpọ Abasi!b (John 7:5; Gal. 2:9) Kûsion̄o idem ukpọn̄ mme iman fo emi mîmaha ndikop eti mbụk kan̄a, kûnyụn̄ udọhọ ete ke imọ idifiakke ika ibịne mbon emi ọkọkwọrọde etop Obio Ubọn̄ ọnọ, mmọ imaha ndikop. Ti ke idu uwem ke mme akpatre usen, ntre utom ukwọrọ-ikọ nnyịn edi ata akpan n̄kpọ akan. Se afo etịn̄de ye mmọ mfịn emi ekeme ndidụk mmọ esịt n̄kpọn̄. Ekeme ndikam ndi akwa ukụt ama ọtọn̄ọ ke mmọ ẹdinam n̄kpọ iban̄a se afo eketịn̄de.c
Nso ikeme ndin̄wam nnyịn ikûsion̄o idem ukpọn̄ mme iman nnyịn emi mîtuakke ibuot inọ Jehovah kan̄a? (Se ikpehe 15)e
KA ISO KỌM JEHOVAH KE MME N̄KPỌ EMI ENYE ETIDE NNYỊN
16. Didie ke adia ufọn oto mme n̄kpọ emi Jehovah etide nnyịn? (Se n̄ko ekebe emi, “Da Mmọ N̄wam Mbon En̄wen.”)
16 Ndusụk n̄kpọ emi ẹdade Bible ẹkpep nnyịn edi se esop Abasi ẹtịmde ẹnọ mbon emi mînen̄ekede idiọn̄ọ Bible. Ke uwụtn̄kpọ, ekpetịm ese utịn̄ikọ ofụri owo emi ẹsinọde kpukpru urua, ndusụk ibuotikọ ye mme vidio ke jw.org, Enyọn̄-Ukpeme ofụri owo ye Ẹdemede! oyokụt ke ẹnen̄ede ẹnam mmọ ẹnọ mbon emi mîdịghe Mme Ntiense Jehovah. Kpa ye oro, imesidia ufọn mme n̄kpọ emi ẹtide nnyịn ke mme n̄kpọ Ikọ Abasi oro. Mmọ ẹsin̄wam nnyịn itetịm ima Jehovah, inen̄ede ibuọt idem ke Ikọ esie, inyụn̄ inen̄ede idiọn̄ọ ndikpep mbon en̄wen mme n̄kpọ emi ikekpepde ini itọn̄ọde-tọn̄ọ ndikpep Bible.—Ps. 19:7.
17. Mme ini ewe ke ikeme nditie n̄kere mme n̄kpọ emi ikekpepde ini itọn̄ọde-tọn̄ọ ndikpep Bible?
17 Esinem nnyịn Mme Ntiense Jehovah eti-eti ima ikop obufa usụn̄ emi esop Abasi ẹnamde se ima ikekpekpep ke Bible etịm an̄wan̄a nnyịn. Edi imenen̄ede ikọm Abasi ke mme n̄kpọ emi ikekpepde ini itọn̄ọde-tọn̄ọ ndikpep Bible, emi ẹken̄wamde nnyịn idiọn̄ọ akpanikọ inyụn̄ isịne ke esop emi idude mi. Ini ekededi emi ọdọn̄de nnyịn ndikọn̄ nyịre ke ekikere idem nnyịn utu ke nnyịn ndinyịme ye se esop Jehovah ẹdọhọde ẹnam, ẹyak isụhọde idem iti owo emi adade esop emi usụn̄. Andida esop emi usụn̄ edi Andikobot nnyịn emi enyenede ọniọn̄ ye odudu akan owo ekededi. Mfịna ama esịm nnyịn m̀mê mme ufan nnyịn m̀mê mbon nnyịn, ẹyak inyene ime inyụn̄ ikere ntak emi Jehovah ayakde mme owo ẹbọ ufen. Ima inyụn̄ ibiere se ididade ini nnyịn ye inyene nnyịn inam, ẹyak iti ke idu uwem ke mme akpatre usen. Mbọk ẹyak mme n̄kpọ emi Jehovah etide nnyịn ẹka iso ẹsọn̄ọ nnyịn idem, ẹnam inyene ọniọn̄, ẹnyụn̄ ẹnam ọdọn̄ nnyịn ndika iso nsọn̄ọ nda nnam n̄kpọ nnọ enye.
ỌYỌHỌ IKWỌ 95 Ikọ Abasi Etetịm An̄wan̄a Nnyịn
a Se ibuotikọ emi, “Ntak Emi Kpukpru Ndutụhọ Ẹditrede ke Mîbịghike” ke Enyọn̄-Ukpeme May 15, 2007, p. 21-25.
c Se ibuotikọ emi, “Nso ke Idiọn̄ọ Iban̄a Se Jehovah Edibierede Inọ Mme Owo Ekpri Ini ke Iso?” ke Enyọn̄-Ukpeme May 2024, p. 8-13.
d NDISE: Otu mbiowo idaha se ebiowo kiet etịn̄de. Aka ko, ini enye adade ese ntanta-ọfiọn̄ ke ikpa-enyọn̄, se enye okụtde anam enye okụt ke se Jehovah oyomde ẹnam ọfọn akan se imọ iyomde ẹnam.
e NDISE: Ini sista kiet etiede ke idemesie ekpep Ikọ Abasi, enye odụn̄ọde mme n̄kpọ emi ẹwụtde ke idu uwem ke mme akpatre usen. Oro anam enye okot adiaha-eka esie ọkwọrọ ikọ ọnọ.