Mme Mbụme Oro Mme Andikot Ẹbụpde
Owo emi ekewetde Mme N̄ke 30:18, 19 ọkọdọhọ ke “usụn̄ erenowo ye n̄wan” ‘ẹtịm ẹnyene imọ ndyọ.’ Nso ke ikọ esie oro ọkọwọrọ?
Ediwak owo, ẹsịnede nta-ifiọk emi ẹkpepde n̄kpọ ẹban̄a Bible, ẹkere se ikọ oro ọwọrọde. Ufan̄ikọ 18 ye 19 oro ke Edikabade Eke Obufa Ererimbot ọdọhọ: “Odu n̄kpọ ita emi ẹtịmde ẹnyene mi ndyọ [m̀mê emi ẹdide ata utịbe utịbe n̄kpọ], ye n̄kpọ inan̄ emi mmemfiọkke: usụn̄ ntrukpom ke ikpaenyọn̄, usụn̄ urụkikọt ke enyọn̄ itiat, usụn̄ nsụn̄ikan̄ ke ufọt inyan̄ ye usụn̄ erenowo ye n̄wan.”—N̄ke 30:18, 19.
Akpa akpa, ikọ emi “usụn̄ erenowo ye n̄wan” ekesin̄wan̄a nnyịn nte ẹtịn̄ ẹban̄a n̄kpọ emi mîfọnke. Ntak-a? Se idude ke ufan̄ikọ ifan̄ mbemiso ufan̄ikọ 18 ye 19 oro aban̄a mme n̄kpọ emi mîfọnke, emi mîkemeke-keme ndidọhọ, “ekem.” (N̄ke 30:15, 16) Ufan̄ikọ 20 etịn̄ aban̄a ‘n̄wan efịbe’ emi ọdọhọde ke inyeneke se imọ inamde yak ọdiọk. Ke ntak oro, ima ikere ke ukem nte ntrukpom esifede ọdọk ata esịt ikpa-enyọn̄, nte urukikọt esisan̄ade ke enyọn̄ itiat, m̀mê nte nsụn̄ikan̄ eset ekesiwatde ke ufọt inyan̄, ke ntre n̄ko ke erenowo oro ekeme ndinam n̄kpọ, edi enye iyakke ẹdiọn̄ọ ke enyene se imọ inamde. Ke ntak se ikekerede oro, ikọ emi “usụn̄ erenowo ye n̄wan” akan̄wan̄a nnyịn nte ada aban̄a n̄kpọ emi mîfọnke, oro edi, akparawa emi enyenede n̄kari, emi ekemede nditap n̄wan emi mînyeneke se ọfiọkde man enye anam idan̄ ye imọ, edi n̄wan oro idiọn̄ọke se akparawa oro osụk akande aka oro.
Edi eti ntak odu nnyịn ndida nte ke se ẹtịn̄de ke mme ufan̄ikọ Bible oro aban̄a eti n̄kpọ. Andikewet itie Bible oro eketịn̄ aban̄a mme n̄kpọ emi akpade enye idem onyụn̄ enyenede enye ndyọ; okụre ke oro.
Akpasarade usem Hebrew owụt n̄ko ke se idude ke ufan̄ikọ Bible oro aban̄a eti n̄kpọ. N̄wed emi ẹkotde Theological Lexicon of the Old Testament ọdọhọ ke ikọ Hebrew emi ẹkabarede nte “ẹnyene mi ndyọ” ke Mme N̄ke 30:18 ‘owụt n̄kpọ emi owo okụtde emi akpade enye idem eti-eti, edi enye ata utịbe utịbe ke enyịn, onyụn̄ etie enye nte n̄kpọ emi mîkemeke-keme nditịbe.’
Prọfesọ Crawford H. Toy emi odude ke Harvard University ke United States ọdọhọ n̄ko ke itie Bible oro itịn̄ke iban̄a mme n̄kpọ emi mîfọnke. Enye ọdọhọ ke se ẹkam ẹtịn̄de do ‘aban̄a nte mme n̄kpọ emi ẹsiakde ke itie Bible oro ẹdide ata utịbe utịbe n̄kpọ.’
Ntre idiọkke ndinịm ke se ẹwetde ke Mme N̄ke 30:18, 19 etịn̄ aban̄a mme n̄kpọ emi ẹdide ata utịbe utịbe n̄kpọ, emi ẹkam ẹtịmde ẹnyene ndyọ. Ukem nte idem akakpade owo emi ekewetde itie Bible oro, akpa nnyịn n̄ko idem nte ntrukpom ekemede ndife ndọk ata esịt ikpa-enyọn̄, nte urụkikọt emi mînyeneke ukot ekemede ndisọp isan̄ ke enyọn̄ itiat, nte ata akamba nsụn̄ikan̄ ekemede ndiwat ke enyọn̄ inyan̄, ye nte erenowo ekemede ndima n̄wan, n̄wan onyụn̄ ama erenowo, mmọ mbiba ẹma idem mmọ ntre tutu mmọ ẹnam ndọ ẹnyụn̄ ẹka iso ẹkop inem uwem.