N̄KPARAWA OWO ẸBỤP
Nso ke N̄kpanam Akpakak Mi Nditie Itie Ọtọkiet?
Inyeneke se isibiakde ndusụk owo nte ndidi mmọ ke ẹtie ke ufọk uwemeyo, edịm ke edep, mmọ inyeneke n̄kpọ ndomokiet ndinam, inyụn̄ inyeneke ebiet ndomokiet ndika. Akparawa kiet emi ekerede Robert ọdọhọ ete: “Ama etịbe ntre, nsitie ntre ndiọn̄ọke se n̄kpanamde.”
Ekpedi etie fi ntre ke idem akanam, ibuotikọ emi ekeme ndin̄wam fi!
Se anade ọfiọk
Ndidụk Intanet, ndinyụn̄ mbre game ẹkeme ndinam in̄wamke.
Ndidụk Intanet n̄kese mme n̄kpọ ekeme ndinam itie ọtọkiet ikakke fi, edi oro idiyakke oyom n̄kpọ ekpep anam, oyonyụn̄ etiene anam ndisịne ke ufọk akak fi. Jeremy emi edide isua 21 ọdọhọ ete: “Ama odụk Intanet akasan̄a ese mme n̄kpọ, edinyụn̄ etie do ese iso kọmputa m̀mê fon fo, ukọkke ibuot uban̄a n̄kpọ ndomokiet.”
N̄kaiferi kiet emi ekerede Elena esịn kpa ke uyo oro. Enye ọdọhọ ete: “Intanet, fim, m̀mê vidio game ikemeke ndin̄wam fi ke kpukpru n̄kpọ. Mme n̄kpọ oro idiyakke uwem ererimbot emi enen̄ede an̄wan̄a fi, ndien ama ayak fon oro enịm mîdịghe ebre game oro ama, uwem eyenen̄ede efek fi akan nte ekefekde!”
Edieke amade se anamde, idifekke fi.
Ndi emekere ke ama enyene ediwak n̄kpọ se anamde ke itie ọtọkiet idifekke fi? Idịghe afo ndinyene ediwak n̄kpọ se anamde edinam itie ọtọkiet okûfek fi, akam edi nte amade se anamde oro eketre. Uwụtn̄kpọ kiet edi se n̄kaiferi kiet emi ekerede Karen etịn̄de. Enye ọdọhọ ete: “Ini n̄kesikade ufọkn̄wed, n̄wed ama esifek mi kpa ye oro n̄kenyenede ediwak n̄kpọ se nnamde tọn̄ọ usenubọk tutu eyo okụt. Mûmaha se anamde, edifefek fi.”
Ndi ama ọfiọk? Ekpedi etie unyeneke se anamde, kûyak oro afịna fi, kam da ufan̄ oro yom n̄kpọ kpep nam.
Emekeme ndida ini emi mûnyeneke se anamde n̄kpep nsio nsio n̄kpọ nnam
Se afo ekemede ndinam
Kpep ndinam nsio nsio n̄kpọ. Nyene mbufa ufan. Yom obufa n̄kpọ kpep nam. Yom n̄kpọ nam ndụn̄ọde ban̄a. Mbon emi ẹmade ediwak n̄kpọ ẹkpedu ikpọn̄, ọsọsọn̄ uwem ndifek mmọ; onyụn̄ ọsọsọn̄ mmọ ndifek owo, mmọ ẹkpedu ye mbon en̄wen!
Se Bible etịn̄de: “Nam kpukpru se ubọk fo okụtde ndinam ke ofụri odudu fo.”—Ecclesiastes 9:10.
Melinda ọdọhọ ete: “Ndondo emi, mma ntọn̄ọ ndikpep usem Mandarin Chinese. Ndikpep ndisem usem emi kpukpru usen anam mi n̄kụt se n̄kpakadade ibuot mi nnam tọn̄ọ oko. Esinem mi mma ndiọn̄ọ ke enyene se anade nnam. Mmesisịn ekikere ke n̄kpọ oro, ndien oro idiyakke nda ini mi nnam se mîdidorike mi udori ndomokiet.”
Kere se inamde oyom ndinam n̄kpọ. Ama enyene akpan ntak emi anamde oyom ndinam n̄kpọ, eyenen̄ede ọdọn̄ fi ndinam n̄kpọ oro. Ke uwụtn̄kpọ, titia mbufo ọkpọnọ fi n̄kpọ ke ufọkn̄wed ọdọhọ akanam ke ufọk, ama ọdiọn̄ọ ntak emi akpanamde n̄kpọ oro, idifekke fi.
Se Bible etịn̄de: ‘Idụhe se ifọnde ye owo ikan enye ndikụt se ifọnde ke ọkpọsọn̄ utom esie.’—Ecclesiastes 2:24.
Hannah ọdọhọ ete: “N̄kesikpep n̄kpọ hour itiaita kpukpru usen ini n̄kekperede ndikụre n̄wed man ndiọn̄ọ se mmen̄kekpepke akpa. Ndi ekere ke ama efek mi? Ikefekke sia ama enyene se n̄koyomde. Se ikesịnede mi ke esịt ekedi ndibe udomo. Oro akanam n̄kpep n̄kpọ ntre.”
Diọn̄ọ ke enyene ndusụk n̄kpọ emi mûdukemeke ndikpan nditịbe. Enyene n̄kpọ kiet m̀mê iba emi ekemede ndinam n̄kpọ emi esinemde-nem owo efek owo. Ndien ndusụk ini, ata akpan ufan fo ekeme ndidọhọ ke imọ idikemeke ndinam se mbufo ẹkediomide ndinam aba, afo editie ntre, unyeneke se anamde. Utu ke ndiyak utọ mme n̄kpọ ntre ẹnam esịt ayat fi, kpep ndisida n̄kpọ nte onyụn̄ okụtde, nyụn̄ ka iso kop inemesịt.
Se Bible etịn̄de: “Owo inemesịt adia usọrọ kpukpru ini.”—Mme N̄ke 15:15.
Ivy ọdọhọ ete: “Ufan mi kiet ọkọdọhọ n̄kpep ndisiyak ini emi ndude ikpọn̄ enenem mi. Enye ọkọdọhọ ke ọfọn kpukpru owo ẹkpep ẹdiọn̄ọ ke idịghe kpukpru ini ke idisidu ye mme owo, ke enyene ini emi edidude ke idemfo.”