Uwem Ke N̄kpa Ebede—Didie, Ke M̀mọ̀n̄, Ini Ewe?

ANDIBOT owo ye Ọnọ-Uwem ọnọ nsọn̄ọ ke idemesie nte ke n̄kpa inen̄ekede inam uwem etre ke nsinsi. N̄ko-n̄ko, Abasi ọsọn̄ọ ọnọ nnyịn ete ke imekeme ndifiak ndu uwem idịghe n̄kukụre ke ibio ini uwem edi ndidu ye idotenyịn editre ndisobo n̄kpa tutu amama! Apostle Paul eketịn̄ ke mmemmem usụn̄, edi ye mbuọtidem, ete: “Enye [Abasi] onyụn̄ ada edinam emi Enye anamde Owo oro [Christ Jesus] eset ke n̄kpa ayarade owụt ete edidi ntem.”—Utom 17:31.

Nte ededi, akpan mbụme ita ẹsụk ẹdodu oro owo mîbọrọke: Didie ke owo oro ama akakpa ekeme ndifiak ndidu uwem? Ini ewe ke emi editịbe? Obufa uwem oro edito m̀mọ̀n̄ edidu? Ke ofụri ererimbot, ẹnọ nsio nsio ibọrọ ke mme mbụme ẹmi, edi akpan ukpọhọde ndibiere akpanikọ aban̄ade n̄kpọ emi edi ndifiọk nnennen se isitịbede inọ mme owo ke ini mmọ ẹkpade.

Ndi Unana Edikeme Ndikpa Edi Ibọrọ?

Se ẹnịmde ke akpanikọ ntatara ntatara edi nte ke mbak idem kpukpru owo ikemeke ndikpa ye nte ke ikpọkidem mmọ ikpọn̄ esikpa. Enyene ndidi afo ke akpanikọ omokop utọ ikọ oro. Ẹsitịn̄ ẹban̄a mbak idem owo emi ẹdọhọde nte mîkemeke ndikpa mi ke nsio nsio usụn̄ nte “ukpọn̄” m̀mê “spirit.” Ẹdọhọ ke enye esibọhọ ke ini idem akpade onyụn̄ aka iso ndidu uwem ke ebiet efen. Ke akpanikọ, utọ edinịm ke akpanikọ oro ikọtọn̄ọke ito Bible. Edi akpanikọ, mbon Hebrew eke eset oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Bible ẹma ẹnyene idotenyịn uwem ke n̄kpa ebede, edi idịghe ndusụk mbak idem owo oro mîkemeke ndikpa ndibọhọ ndu uwem. Mmọ ye mbuọtidem ẹkedori enyịn ke edifiak ndidu uwem ke isọn̄ ke ini iso ebe ke utịben̄kpọ eke ediset ke n̄kpa.

Ete-ekpụk oro Abraham edi n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ kaban̄a owo oro ekenyenede mbuọtidem ke ediset mme akpan̄kpa eke ini iso. Ke etịn̄de aban̄a edinyịme oro Abraham okonyịmede ndinọ eyen esie Isaac ke uwa, Mme Hebrew 11:17-19 asian nnyịn ete: “Oto mbuọtidem Abraham awa Isaac ke uwa, ke ini Abasi odomode enye ese; . . . sia okonịm ete, Abasi ekeme ndisio enye ke otu mme akpa-n̄kpa nnam enye eset; ndien ke ido n̄ke, enye okonyụn̄ ọtọn̄ọ ntak ọbọ enye ke n̄kpa ada,” sia Abasi mîkoyomke ẹwa Isaac. Ke ọnọde nsọn̄ọ efen efen aban̄a akpa edinịm ke akpanikọ oro nditọ Israel ẹkenyenede nte ke mmimọ iyafiak ididu uwem ke ini iso (utu ke ndika iso ndu uwem ndondo oro ke ererimbot eke spirit), prọfet Hosea ekewet ete: “Nyefak mmọ nsio ke ubọk udi; nyenyan̄a mmọ nsio ke n̄kpa.”—Hosea 13:14.

Ntre ini ewe ke ekikere aban̄ade ukpọn̄ emi owo enyenede ke esịtidem oro mîkemeke ndikpa ekedidụk ekikere ye ukpepn̄kpọ mme Jew? Encyclopaedia Judaica etịn̄ ete ke “ekeme ndidi ke idak odudu mbon Greece ke ukpepn̄kpọ ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi ekedidụk Ido Ukpono Mme Jew.” Kpa ye oro, mme enyene-ifịk Jew tutu esịm ini Christ ẹkesụk ẹnenịm ke akpanikọ ẹnyụn̄ ẹdori enyịn ke ediset ke n̄kpa eke ini iso. Nnyịn imekeme ndikụt emi in̄wan̄în̄wan̄ ke nneme Jesus ye Martha ke ini n̄kpa eyeneka esie Lazarus: “Ndien Martha ọdọhọ Jesus ete, Ọbọn̄, edieke Afo okpodude mi, eyen-eka mi ikpakpaha. . . . Jesus ete enye, Eyen-eka fo eyeset ke n̄kpa. Martha ete Enye, Mmọfiọk nte enye eyeset ke ediset ke n̄kpa ke akpatre usen.”—John 11:21-24.

Idaha Mme Akpan̄kpa

Mi n̄ko, ufọn idụhe ndikekere n̄kpọ emi. In̄wan̄în̄wan̄ akpanikọ Bible edi nte ke mme akpan̄kpa ‘ẹdede,’ ifiọkke n̄kpọ, inyeneke ntụk m̀mê ifiọk baba kiet. Owo itịn̄ke utọ akpanikọ oro ke awak-n̄kukọhọ usụn̄, oro mîn̄wan̄ake owo ke Bible. Kere ban̄a mme in̄wan̄în̄wan̄ itien̄wed Abasi ẹmi: “Mme oduuwem [ẹfiọk] ẹte ke mmimọ inyene ndikpa: edi ama edi mme akpa-n̄kpa, mmọ ifiọkke baba n̄kpọ kiet . . . Da odudu fo nam kpukpru se ubọk fo okụtde ndinam: koro baba edinam, baba uduak, baba ifiọk, baba mbufiọk mîdụhe ke obio ekpo emi afo akade do.” (Ecclesiastes 9:5, 10) “Mbufo ẹkûbuọt idem ye mbọn̄, ẹkûbuọt ye eyen owo, emi edinyan̄a mîdụhe enye ke idem. Ibifịk ọwọrọ enye ke idem, enye afiak ke ntan esie; ke kpasụk usen oro mme uduak esie ẹtak.”—Psalm 146:3, 4.

An̄wan̄a, ndien, ntak emi Jesus Christ eketịn̄de aban̄a n̄kpa nte idap. Apostle John ewet aban̄a nneme kiet ke ufọt Jesus ye mme mbet esie ete: “Enye ete, Lazarus, ufan nnyịn, ke ede; edi mmọn̄ n̄ka man ndemede enye ke idap. Mbet Esie ẹte Enye, Ọbọn̄, edieke enye edede idap, eyekụt nsọn̄idem. Edi Jesus etịn̄ aban̄a n̄kpa Lazarus; edi mmọ ẹse ẹte Enye ọdọhọ ete, Lazarus ke ede idap ọbọ nduọk-odudu. Ntre ke adan̄aoro Jesus enen̄ede ọdọhọ mmọ ete, Lazarus ama akpa.”—John 11:11-14.

Ofụri Idem Owo Esikpa

N̄kpa owo esibuana ofụri idem owo, idịghe sụk ikpọkidem esikpa. Nte ekemde ye in̄wan̄în̄wan̄ utịn̄ikọ Bible, ana nnyịn ibiere nte ke owo inyeneke ukpọn̄ emi mîkemeke ndikpa oro ọbọhọde odu uwem ke ikpọkidem akpade. N̄wed Abasi owụt in̄wan̄în̄wan̄ ete ke ukpọn̄ ekeme ndikpa. “Sese, kpukpru ukpọn̄ ẹnyene mi; ukpọn̄ ete ebiet eke eyen, mmọ ẹdi okịmmọ: ukpọn̄ eke anamde idiọk eyekpa n̄kpa.” (Ezekiel 18:4) Idụhe ebiet ẹdade ikọ oro “eke mîkemeke ndikpa” m̀mê “unana edikpa” ẹtịn̄ ikọ ẹban̄a n̄kpọ emi odude owo ke esịt idem.

New Catholic Encyclopedia ọnọ inem inem idaha etienede mi kaban̄a mme ikọ Hebrew ye Greek oro ẹkabarede nte “ukpọn̄” ke Bible: “Ukpọn̄ ke AT [Akani Testament] edi nepeš, ke OT [Obufa Testament] [psy·kheʹ]. . . . Nepeš oto akpasarade orụn̄ ikọ emi ekemede ndidi ọwọrọ ndin̄wek, ndien ke ntre . . . sia edide ibifịk abahade mme oduuwem ye mme akpan̄kpa, nepeš akabade ọwọrọ uwem m̀mê idem m̀mê sụk uwem owo. . . . Ubahade idụhe [ndibahade ke itie iba nsịn] ke ikpọkidem ye ukpọn̄ ke AT. Owo Israel emi ama okụt n̄kpọ in̄wan̄în̄wan̄, nte etiede ke ofụri ofụri, ndien ke ntre enye akada mme owo nte mme owo idịghe nte mbak ẹmi ẹtan̄de ẹdian. Ikọ oro nepeš, okposụkedi ẹkabarede ke ikọ nnyịn nte ukpọn̄, tutu amama iwọrọke ukpọn̄ nte edide isio ọkpọn̄ ikpọkidem m̀mê san̄asan̄a owo. . . . Ikọ oro [psy·kheʹ] edi ikọ OT emi edide ukem ye nepeš. Enye ekeme ndiwọrọ ntọn̄ọ uwem, uwem ke idemesie, m̀mê oduuwem n̄kpọ.”

Afo ke ntem emekeme ndikụt nte ke ini n̄kpa, owo emi okodude uwem ke mbemiso, m̀mê oduuwem ukpọn̄, etre ndika iso ndu uwem. Ikpọkidem afiak ke “ntan” m̀mê mme n̄kpatan̄a n̄kpọ isọn̄, edide ke sụn̄sụn̄ usụn̄ ebe ke edibụk ke udi ndien ekem eyemede m̀mê usọp usọp ebe ke edifọp ke ikan̄. Jehovah ọkọdọhọ Adam ete: “Koro afo edide ntan, eyenyụn̄ afiak ke ntan.” (Genesis 3:19) Didie, ndien, ke ẹkeme ndifiak nnyene uwem ke n̄kpa ebede? Edi koro Abasi etide owo oro akakpade. Jehovah enyene utịbe utịbe odudu ye ukeme ndibot mme owo, ntre ikpedịghe n̄kpọ n̄kpaidem nte ke enye ekeme ndimụm akpan n̄kpọ aban̄ade usụn̄uwem owo n̄kama ke ekikere esie. Ih, ofụri idotenyịn kaban̄a owo oro ndifiak ndidu uwem odu ye Abasi.

Emi edi usụn̄ifiọk oro ẹtịn̄de ẹban̄a ikọ oro “spirit,” nte afiakde etiene Abasi emi ọkọnọde enye. Ke etịn̄de aban̄a nte emi etịbede, andiwet n̄wed Ecclesiastes eke odudu spirit anam an̄wan̄a ete: “Ndien ntan eyefiak ke ntan, kpa nte ekedide: spirit eyefiak etiene Abasi emi ọkọnọde enye.”—Ecclesiastes 12:7.

Abasi ikpọn̄ ekeme ndinam owo odu uwem. Ke ini Abasi okobotde owo ke Eden onyụn̄ ọduọkde “ibifịk uwem,” esịn ke odudu ibuo esie, ke adianade ye edidọn̄ ofụm nyọhọ obufre Adam, Jehovah ama anam odudu uwem oro ọnọ kpukpru nsen ke idem esie odudu. (Genesis 2:7) Sia odudu uwem emi ekemede ndito mme ete ye eka mbe nsịm nditọ ebe ke uyomo idịbi ye uman nditọ, ẹkeme nditịn̄ nte enende nte ke uwem owo oto Abasi okposụkedi, nte ededi, ẹbọde enye ẹto mme ete ye eka.

Ediset ke N̄kpa—Ini Inemesịt

Owo ikpenyeneke ndida ediset ke n̄kpa nte edifiak mmana, emi mînyeneke isọn̄ ke Edisana N̄wed Abasi. Edifiak mmana edi edinịm ke akpanikọ oro nte ke owo ama akpa, ẹsifiak ẹman enye ini kiet m̀mê ediwak ini efen efen. Ẹdọhọ ẹte ke emi esidi ke idaha oro okon̄de akan m̀mê oro osụhọrede akan ke ẹmende ẹdomo ye akani uwem owo oro, etiene orụk n̄kpọ editi oro ẹkerede nte enye ekenyenede ke akpa ini uwem esie. Nte ekemde ye edinịm ke akpanikọ emi, owo ekeme “ndifiak mmana” nte owo m̀mê nte unam. Oro enen̄ede atuaha ye se Bible ekpepde.

Ẹkabade ikọ oro “ediset ke n̄kpa” ẹto ikọ Greek oro a·naʹsta·sis, emi ke ataata usụn̄ ọwọrọde “edifiak ndaha nda.” (Mbon Hebrew ẹdide mme akabade usem Greek ẹkekabade a·naʹsta·sis ye mme ikọ Hebrew oro techi·yathʹ ham·me·thimʹ, ẹmi ẹwọrọde “ndifiak nsịn mme akpan̄kpa uwem.”) Ediset ke n̄kpa abuana edifiak nsịn odudu uwem ke usụn̄uwem owo, kpa usụn̄uwem emi Abasi enyenede ke ibuot uti n̄kpọ esie. Nte ekemde ye uduak Abasi kaban̄a owo oro, ẹnam owo oro afiak edidu uwem edide ke idem eke owo m̀mê ke idem eke spirit; edi enye osụk enyenyene ọkpọkpọ edu oro ẹdade ẹdiọn̄ọ enye, enyenede ukem edu ye mme ukeme uti n̄kpọ oro ekenyenede ke ini akakpade.

Ih, Bible etịn̄ aban̄a orụk ediset ke n̄kpa iba. Kiet edi ediset ke n̄kpa n̄kodu uwem ke heaven ye idem eke spirit; emi enyene ibat ibat owo. Jesus Christ ekenyene utọ ediset ke n̄kpa oro. (1 Peter 3:18) Ndien enye ama etịn̄ ete ke mbon oro ẹmekde ke otu mme anditiene nde-ikpat imọ ẹyenyene utọ ediset ke n̄kpa oro, ọtọn̄ọde ye mme anam-akpanikọ apostle, ẹmi enye ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ ete: “Mmọn̄ n̄ka n̄kotịm itie nnịm nnọ mbufo. . . . Nyefiak ndi ndida mbufo nnọ Idem Mi; man mbufo ẹnyụn̄ ẹdu ke ebiet eke Ami ndude.” (John 14:2, 3) Bible etịn̄ aban̄a emi nte “akpa ediset,” emi edide akpa ke ini ye ke idaha. N̄wed Abasi etịn̄ aban̄a mbon oro ẹnamde ẹset ke usụn̄ emi ẹka uwem eke heaven nte ẹdide mme oku Abasi nte ẹnyụn̄ ẹkarade nte ndidem ye Christ Jesus. (Ediyarade 20:6) “Akpa ediset” emi enyene ibat ibat owo, ndien N̄wed Abasi ke idemesie owụt ete ke owo 144,000 kpọt ke ẹdisio ito mme anam-akpanikọ iren ye iban. Eyedi mmọ ẹma ẹmomụm nsọn̄ọnda mmọ ẹkama ye Jehovah Abasi ye Christ Jesus tutu esịm n̄kpa mmọ, ẹsịnde ifịk ke ndinọ mbon en̄wen ikọ ntiense mban̄a mbuọtidem mmọ.—Ediyarade 14:1, 3, 4.

Nte eyịghe mîdụhe, ediset ke n̄kpa edi ini akwa inemesịt ọnọ mbon oro ẹdinamde ẹset ẹka uwem eke heaven. Edi inemesịt emi itreke do, koro ẹn̄wọn̄ọ n̄ko ediset ke n̄kpa ndụk uwem mi ke isọn̄. Mbon oro ẹnamde ẹset ẹyediana ye anana-ibat owo oro ẹdibọhọde utịt idiọk editịm n̄kpọ emi odude kemi. Ke ama okokụt ekpri ibat ẹmi ẹdotde ndiset ndụk uwem eke heaven, ẹma ẹwụt apostle John n̄kukụt ẹban̄a “akwa otu owo, eke baba owo kiet mîkemeke ndibat, eke ẹtode ke kpukpru obio ye esien ye idụt ye usem.” Nso ini inemesịt ke oro edidi ntem ke ini ediwak miliọn, ndusụk ediwak biliọn owo, ẹdifiakde ẹdidu uwem mi ke isọn̄!—Ediyarade 7:9, 16, 17.

Ini Ewe ke Edidi?

Idara ye inemesịt ekededi edidi ibio ibio edieke mme akpan̄kpa ẹfiakde ẹdidu ke isọn̄ oro ọyọhọde ye en̄wan, uduọkiyịp, usabaden̄kpọ, ye afai—nte edide mfịn. Baba, ana ediset ke n̄kpa ebet man ẹtịm “obufa isọn̄.” Kam kere, ekondo emi ẹnamde asana ọbọhọ mme owo ye mme n̄ka oro tutu osịm emi ẹbierede ndisobo isọn̄ nnyụn̄ mbiat nsehe uyai esie, adianade ye ekese unana inemesịt oro mmọ ẹdade ẹsọk mme andidụn̄ ke enye.—2 Peter 3:13; Ediyarade 11:18.

Nte an̄wan̄ade, ini edinam kpukpru owo ẹset ke n̄kpa osụk odu ke iso. Edi eti mbụk edi nte ke enye inen̄ekede ibịghi aba. Ke akpanikọ, ana enye ebet tutu idiọk editịm n̄kpọ emi odude ke emi esịm utịt. Nte ededi, akpakịp uyarade ẹwụt ẹte ke ini emi “akwa ukụt” editọn̄ọde ke mbuari emekpere, emi edisụn̄ọde ke “ekọn̄ akwa usen Abasi, Andikara kpukpru n̄kpọ”—ẹmi ẹwakde ndikot Armageddon. (Matthew 24:3-14, 21; Ediyarade 16:14, 16) Emi ayada esịm edisio kpukpru idiọkido mfep ke ediye ekondo emi, Isọn̄. Etienede oro edidi Tọsịn Isua Ukara Christ Jesus, kpa ini emi edinamde isọn̄ akabade sụn̄sụn̄ odụk idaha paradise.

Bible anam an̄wan̄a ete ke ini Ukara Tọsịn Isua oro, ẹyenam mme owo oro ẹkekpan̄ade ẹset. Ekem un̄wọn̄ọ oro Jesus akanamde ke adan̄aemi odude ke isọn̄ oyosu: “Ẹkûyịk n̄kpọ emi, koro ini ke edi eke kpukpru mme andidu ke udi ẹdikopde Enye uyo ẹwọn̄ọ . . . ẹdụk ke ediset.”—John 5:28, 29.

Odudu Oro Idotenyịn Ediset ke N̄kpa Enyenede

Nso utịbe utịbe idotenyịn kaban̄a ini iso ke idotenyịn ediset ke n̄kpa edi ntem—kpa ini emi mme akpan̄kpa ẹdifiakde ẹdidu uwem! Emi ọnọ nnyịn nsịnudọn̄ didie ntem nte nnyịn isakde iso ise nnanenyịn ẹtode usọn̄, udọn̄ọ, mme mbabuat n̄kpọntịbe ye mfụhọ, ye mme ọsọ mfịghe ye mme mfịna eke uwem! Enye osio ubiak n̄kpa efep—idịghe ndisio mfụhọ ofụri ofụri mfep edi ndidianade nnyịn n̄kpọn̄ mbon oro mînyeneke idotenyịn iban̄a ini iso. Apostle Paul ama enyịme ye ọnọ-ndọn̄esịt odudu emi idotenyịn ediset ke n̄kpa enyenede ke mme ikọ ẹmi: “Nnyịn imaha mbufo ẹnana ifiọk, nditọ-ete, ẹban̄a mmọ ẹmi ẹdede, mbak mbufo ẹdifụhọ, kpa nte mmọ eken eke mînyeneke idotenyịn. Koro edieke nnyịn inịmde ke akpanikọ ite Jesus ama akpa onyụn̄ ọtọn̄ọ ntak eset, imonịm kpa ntre ite, Abasi eyeda mmọ ẹmi ẹdede ke Jesus edi.”—1 Thessalonica 4:13, 14.

Ekeme ndidi nnyịn imokokụt akpanikọ efen oro owo Edem Usiahautịn oro Job eketịn̄de ete: “Owo ataha nte mbubu n̄kpọ, nte ọfọn̄ eke mme utan̄kpọ ẹtade. Owo eke n̄wan amande odu esisịt usen onyụn̄ ọyọhọ ye mfịna. Enye asiaha nte flawa onyụn̄ eyemede; nte ukpọn̄ eke efehede ebe, enye ibịghike.” (Job 13:28–14:2, New International Version) Nnyịn n̄ko imọfiọk iban̄a nte uwem ananade iwụk ye ubiak ubiak akpanikọ oro nte ke “ini ye unọmọ” ẹkeme ndisịm owo nnyịn ekededi. (Ecclesiastes 9:11) Edi akpanikọ, idụhe owo nnyịn eke okopde inem ndikere mban̄a n̄kpa. Edi, idotenyịn ediset ke n̄kpa oro edide akpanikọ an̄wam ndimen akaka ndịk n̄kpa mfep.

Sọn̄ esịt, ndien! Se n̄kpọ be edide idap ke n̄kpa emi edide se owo mîkemeke ndifep sịm edifiak ndidu uwem ebe ke utịben̄kpọ eke ediset ke n̄kpa. Wụk enyịn ye mbuọtidem ke idotenyịn uwem ini iso oro mînyeneke utịt, ndien dian idara eke edifiọk nte ke utọ ini inemesịt oro emekpere ke ini iso.