Ndinam Enyịn Nnyịn “Enen̄erede Ese” Utom Obio Ubọn̄

GERMAN Democratic Republic (G.D.R.), m̀mê se ẹkediọn̄ọde nte East Germany, ama akam ebe odụk iduọk isua aba. Isua 41 eke edidu esie eketre ke October 3, 1990, ke ini ẹkemende ikpehe obio esie, emi ekperede ndidi ukem nte Liberia m̀mê stet Tennessee ke United States, ẹdian ye Federal Republic of Germany, emi ẹkesikotde West Germany.

Edifiak ndian Germany iba ẹmi ọtọkiet ọkọwọrọ edifiak nnam ekese ukpụhọde. Se ikabaharede idụt iba ẹmi ikedịghe ataata adan̄a obio, edi ekedi mme ubahade ke n̄kan̄ ekikere. Nso ke kpukpru emi ẹkewọrọ ẹnọ mme andidụn̄ do, ndien didie ke enye okokpụhọde uwem Mme Ntiense Jehovah?

Wende, kpa edinam ukpụhọ ukara ke November 1989 oro akanamde edidianakiet oro ekeme ndida itie, ama etiene ọkpọsọn̄ ukara n̄kaowo eke isua aba usọp usọp. Ke ufan̄ ini oro, ẹma ẹdori ukpan ke utom Mme Ntiense Jehovah, ndien ukọbọ oro ẹkesikọbọde mmọ ama esinen̄ede ọsọn̄ ubọk ndusụk ini.a Ke ini G.D.R. ekenyenede ifụre, mbio obio ẹma ẹkop akwa idatesịt. Edi nte idara oro okosụhọrede ubọk, ediwak owo ẹma edụk ndutịme, ẹkụt edikpu, idem ẹkopde mfụhọ. Utom edinam Germany iba ẹmi ẹkabade ẹdi kiet ke ebuana n̄kaowo, ukaraidem, ye ndutịm uforo ama akabade edi n̄kpọndịk.

Nte ekemde ye san̄asan̄a ibuotikọ oro “162 Tage Deutsche Geschichte” (Mbụk Germany ke Usen 162) ke Der Spiegel, ke edifiak ndiana kiet oro ama ekebe ntatara ndịk ama odu kaban̄a unana utom, ekọmurua n̄kpọ ndidọk, ye okụk ufọk ndidọk. Ediwak owo ke akani G.D.R. ẹma ẹbụp ẹte, “Nte ami nyenyene okụk ukpọn̄ utom oro awakde ekem?” Nso kaban̄a ufọkidụn̄? “Ke ofụri akani G.D.R., n̄kani ufọk ke ẹtaha, ofụri efak ẹkabade ẹdi se owo mîkemeke ndidụn̄ aba.” Usabaden̄kpọ ama osịm enyene-ndịk idaha.

Ke ẹsobode utọ ndutịme oro ke ebuana n̄kaowo ye ndutịm uforo, didie ke Mme Ntiense Jehovah ke akani G.D.R. ẹdu uwem?

Ndiwụk Enyịn Nse Nnennen

Mme Ntiense Jehovah inyeneke ekikere oro mme andidụn̄ ke ikpehe oro mmọ ẹdụn̄de ẹnyenede. Mbuọtidem mmọ oro ọkọn̄ọde ke Bible edi ukem, edide ke Edem Usiahautịn m̀mê Edem Usoputịn. Ye ukpụhọde ke idaha n̄kaowo mmọ, ata ediwak Mme Ntiense ẹmụm edida ukem ukem ke n̄kan̄ eke spirit ẹkama ebe ke ndisọn̄ọ n̄wụk enyịn ke akpan utịtmbuba edide edinam n̄kpọ Jehovah. Ntak emi edide akpan n̄kpọ?

Koro “ido ererimbot emi ke ebebe efep.” (1 Corinth 7:32) Ebiowo Christian kiet ọdọhọ ete ke ndikwọrọ ikọ ke idak ukpan mbemiso Wende ama oyom uko; enye ama ekpep Mme Ntiense ndiberi edem ke Jehovah onyụn̄ ekpep mmọ ndida Bible nnam n̄kpọ. Nte ededi, idahaemi, “nnyịn inyene ndinen̄ede n̄kpeme mbak uma inyene ye mme editịmede esịt eke uwem edibahade ntịn̄enyịn nnyịn.”

Ẹsiwak ndida mme inyene obụkidem ndomo ifụre ye n̄kọri oro owo enyenede. Ediwak owo ke ikpehe emi ẹyom ndibịne ini ye unọ idem inemesịt oro ẹketabade. Emi ana in̄wan̄în̄wan̄ ke ini owo awatde moto ke usụn̄ emi ẹduọkde itiat ke mme obio ye obio-in̄wan̄ Thuringia ye Saxony ke edem usụk. Ẹkeme ndiyom ẹfiak ẹdiọn̄ mme usụn̄, mme ufọkidụn̄ ẹkeme ndidi ukeuke, edi mme satellite television ẹmi ẹdade ẹbọ etop ẹwak didie ntem! Edi mmemmem n̄kpọ owo ndidi se ẹbian̄ade ndinịm ke akpanikọ nte ke ifụre ye inemesịt oto ke ndinyene kpukpru n̄kpọ oro enyịn okụtde. Nso enyene-ndịk n̄kpọ etabi ke oro edi ntem!

Ke Ukwọrọikọ oro ke Obot, Jesus ama etịn̄ aban̄a mme n̄kpọndịk oro ẹdude ke owo ndinọ ntịn̄enyịn n̄kaha ke n̄kpọ obụkidem ye ke mme editịmede esịt eke uwem. Enye okodụri owo utọn̄ ete: “Ẹkûbon n̄kpọuto ẹnịm ẹnọ idem ke isọn̄.” Enye ama adian do ete: “Utuenikan̄ ikpọkidem edi enyịn: ntre edieke enyịn fo enen̄erede ese, ofụri ikpọkidem fo eyeyama.” (Matthew 6:19, 22) Nso ke ikọ esie ọkọwọrọ? Enyịn oro enen̄erede ese edi enyeoro otịmde okụt n̄kpọ onyụn̄ ọnọde in̄wan̄în̄wan̄ ndise ọsọk ekikere. Enyịn eke spirit oro enen̄erede ese enyene in̄wan̄în̄wan̄ ndise Obio Ubọn̄ Abasi. Ntre ubiere Christian ndinam enyịn esie enen̄erede ese, otịm okụt Obio Ubọn̄ Abasi in̄wan̄în̄wan̄, nnyụn̄ mfre enyịn mban̄a mme editịmede esịt an̄wam ndinam enye ada ukem ukem ke n̄kan̄ eke spirit.

Ifiọk n̄kpọntịbe ebe ye n̄wan ẹmi ẹtode Zwickau, Saxony, ẹmi ẹkenyenede udọn̄ ke Bible ke ini Wende ekeme ndinam emi an̄wan̄a. Mbubehe mmọ ama esida ini etieti, edi mmọ ẹma ẹnịm n̄kpọ eke spirit akpa, ẹdụkde kpukpru mbonoesop Christian. Mmọ ẹma ẹnyịme ẹte: “Ke idaha ukere n̄kpọ ke mbubehe nnyịn, nnyịn ikemeke ndinyene ini, edi ke n̄kan̄ eke spirit nnyịn imoyom oro.” Nso ọniọn̄ ọniọn̄ ubiere!

Kere, n̄ko, ban̄a ubon kiet ke Plauen, emi odude ke Saxony n̄ko. Ebe ekedi anam n̄kanika, kpa ata anam mbubehe idemesie. Ke Wende ebede, okụk emi enye ekesikpede ke itie mbubehe esie ama ọdọk etieti. Nso ke enye akpanam? “Enye eyekpa ediwak okụk, ndien ami n̄kekpep akpanikọ man nda akpanikọ ndu uwem.” Ntre enye ama ọwọrọ aka ebiet emi mîkenen̄ekede iye edi oro ẹkebọde usụhọde okụk. Ih, anam n̄kanika emi ama ọsọsọp ekpep ndinam enyịn esie enen̄erede ese.

Nte ededi, ibat ibat owo ẹkekpep ndinam ntre ke ini ama ekebe akaha. Ebiowo Christian kiet, ke ekerede ete ke ndutịm unyamurua ama ọnọ idotenyịn uforo, ama odụk mbubehe. Esenyịn oro asan̄ade-san̄a ke mfọnido ama akpak enye ete okûyak edinam mbubehe ababa n̄kpọ eke spirit owot. Kpa ye oro, ke mfụhọ, oro edi se ikotịbede. Ọfiọn̄ ifan̄ ke ukperedem eyenete oro ama ọkpọn̄ itieutom nte ebiowo. Enye ama ewet ke ukperedem ete: “Ọkọn̄ọde ke ifiọk n̄kpọntịbe idemmi, ami n̄kpọnọ eyenete ekededi oro anyanarede ebịne mme ifetutom nte okûnam mbubehe idemesie.” Emi iwọrọke ite ke ọdiọk Christian ndinam mbubehe idemesie. Edi edide nnyịn inam mbubehe idem nnyịn mînamke, ndinọ editịmede esịt eke ndutịm uforo ntịn̄enyịn n̄kaha ekeme ndinam nnyịn idụk ufụn inọ inyene ye unana edifiọk. Jesus ama owụt se utịp edide: “Baba owo kiet ikemeke ndisan̄a utom mme ete iba: koro enye eyesua kiet, ama eken; mîdịghe ntre, enye eyesọn̄ọ ada ye kiet, esịn enye eken ke ndek.” (Matthew 6:24) Ewetuto owo Germany oro Goethe ọkọdọhọ ete: “Idụhe mme owo oro ẹdude ke ufụn unana idotenyịn nte mbon oro ke nsu ẹnịmde ke akpanikọ ẹte ke mmimọ imenyene ifụre.”

Edieke ata ata oyobio osịmde nnyịn ekeme ndiyom nnyịn ibọp enyịn esisịt m̀mê ida ubọk ifụk enyịn man ikaiso ikụt usụn̄. Ke ini ndutịme ukaraidem, eke ndutịm uforo, m̀mê eke ebuana n̄kaowo ẹkande nnyịn ẹkụk oyom ntin̄enyịn man inyene utịtmbuba eke spirit ke ekikere. Nso ke ndusụk Christian ẹnam man ẹnam enyịn mmọ ẹnen̄erede ẹse utom Obio Ubọn̄?

N̄kọri Utom Obio Ubọn̄

Ke ofụri akani G.D.R., Mme Ntiense ke ẹyak ini efen efen ẹsịn ndikwọrọ ikọ akan nte akanam edide. Ke isua iba ke edem, ibat ini oro ẹkebiatde ke utom ukwọrọikọ ke ẹbaharede ukem ukem ama ọdọk ke mbahade 21 eke ikie. Utịp edi n̄wọrọnda n̄kọri mbahade 34 eke ikie ke ukpepn̄kpọ Bible. N̄ko-n̄ko, ibat mme asiakusụn̄ ofụri ini idahaemi ọdọk utịm ikanan̄ akan nte ekedide ke isua iba ẹmi ẹkebede! Ke adan̄aemi mmọ eken etịmerede esịt ẹnyụn̄ ẹsemede, mme Christian ẹwakde ẹkan 23,000 ke se ikedide G.D.R. ini oro ke ẹyọ idaha oro odude ebe ke ndinam enyịn mmọ enen̄erede ese. Emi emetịp n̄kpọ esịn ke n̄kọri utom Obio Ubọn̄ oro akpade owo idem.—Men Joshua 6:15 domo.

Utom oro ẹtatde ọwọrọ ke ẹnen̄ede ẹse ẹban̄a efakutom ke edem usụk, ke ebiet emi ediwak Mme Ntiense ẹdụn̄de. Ediwak enyịn̄ obio ẹdi n̄wọrọnda ẹnyụn̄ ẹwọrọ etop ke mbụk. Edieke afo amade ọtọ-obomo usan, afo eyefiọk obio Meissen, ekperede Dresden, nte ebiet emi ata ediwak n̄kpọ oro ẹdade mbat ẹnam ẹtode. Meissen idahaemi edi obio emi n̄kpọ nte mme asuanetop Obio Ubọn̄ 130 ẹdude. Mîdịghe kere ban̄a Weimar, “kpa ediye ibuot obio Germany.” Goethe-Schiller Memorial ke ufọt ufọt obio oro owụt uku oro Weimar enyenede ke ebuana ye mme ewetn̄wed iba oro onyụn̄ edi ntak ntan̄idem ọnọ ediwak owo do. Mfịn Weimar ekeme ndibụre mban̄a se iwakde ikan mme asuanetop eti mbụk 150.

Nte ededi, ke edem edere n̄kpọ ẹnen̄ede ẹkpụhọde, ye esisịt ibat mme asuanetop ye anyanusụn̄ ndisan̄a to ke esop kiet nsịm eken. N̄kpọ kiet edi unana utom. Ediwak owo oro enyenede utom ẹdu ke idak mfịghe ndinam utom mbe ini man ẹditaba utom mmọ. Eyenete kiet oro anamde utom nte ọkwọrọikọ uyọhọ-ini ke edem edere anam an̄wan̄a ete: “Ke idak ukpan eyenete kiet kiet ama oyom ukpeme Jehovah ke an̄wautom, edi ndinyene utom ikedịghe ọkpọsọn̄ n̄kpọ. Idahaemi idaha okpụhọde. Nnyịn imenyene ifụre ndikwọrọ ikọ, edi nnyịn imoyom ndausụn̄ esie kaban̄a utom. Oyom ediwak owo ẹmehe ye utọ ukpụhọde oro.”

Ndi mme asuanetop ẹkop inemesịt ndikwọrọ ikọ ndien ndien? Ekikere Wolfgang edi: “Otịm ọfọn asuanetop kiet ndinam utom nnyụn̄ mfiak nnam ke efakutom kiet. Mme owo ẹtọn̄ọ ndinyene mbuọtidem ke enye ẹnyụn̄ ẹma ndinyene nneme.” Ke ẹsiode oro ẹfep, mme enyeneufọk “ikopke aba bụt ndineme mban̄a ido ukpono ke enyịnusụn̄, idem ke andisan̄a mbe ẹkemede ndikop. Ido ukpono idịghe aba n̄kpọ ibet.” Ralf ye Martina ẹnyịme ẹte. “Nnyịn imadara ndinam utom ke efakutom nnyịn ndien ndien. Nnyịn imekeme ndifiọk mme owo ke idemmọ inyụn̄ ikop idatesịt iban̄a nsio nsio orụk n̄wed oro ẹdude.”

Esịtekọm Ẹnyenede ẹnọ Mme N̄wed Nnyịn

Ralf ye Martina akpan akpan ẹdara n̄wed Life—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation? Ye ediwak owo oro ẹkenịmde unana edidu Abasi ke akpanikọ ke akani G.D.R., n̄wed emi edi utịbe utịbe un̄wam ukpepn̄kpọ Bible. Mmọ n̄ko ẹyom n̄wed emi ekpride akan oro emi ọdọn̄ọde ukem n̄kpọ oro. “Nnyịn ikadat esịt didie ntem ke ini ẹkesiode ekpri n̄wed Nte Abasi Enen̄ede Ekere Aban̄a Nnyịn? ke Mbono District ‘Mme Ọnọ Un̄wana’ ke Dresden. Emi ekedi ibọrọ akam nnyịn.”

Ediwak mbon oro mîdịghe Mme Ntiense ẹmedi ẹdima mme n̄wed Watch Tower. Ke July 1992 andikpep ukpepn̄kpọ ebuana n̄kaowo ama ewet ndiwụt “n̄kponn̄kan ukpono ye ufiop ufiop ekọm” nnọ mme n̄wed ẹmi, ẹmi enye esidade nditịm mme ukpepn̄kpọ. Ke January 1992 eyenan̄wan kiet ke Rostock ama ọbọ n̄wed Afo Emekeme Ndidu Uwem ke Nsinsi ke Paradise ke Isọn̄ oto Ntiense iba ẹmi ẹkewahade ke enyịnusụn̄ esie. Enye ama ewet ọnọ ẹsọk n̄kọk itieutom Germany ete: Ami ndi owo Ufọkabasi Lutheran. Ami mmokpono utom esop Mme Ntiense Jehovah ata etieti. Mmọ ẹtịn̄ ye iwụk nte ke owo ikemeke ndidu ye unana ndausụn̄ Abasi.”

Mme ufọkabasi Christendom ẹnọ mme andibuana ke mmọ ndausụn̄ eke spirit ifan̄? Enyene-uku n̄wedmbụk n̄kpọntịbe oro Die Zeit ọkọdọhọ ke December 1991 ete ke adan̄aemi Ufọkabasi Lutheran “ekenyenede ubọn̄ ke ibio ini nte eka ọnọ emem emem edinam ukpụhọde, etie nte ke etop esie ke osụhọde usọp usọp.” Ke akpanikọ, andida ke ibuot Ufọkabasi Lutheran kiet ama eseme ete: “Mme owo ẹda ke uwem unana ukpan edi paradise.” Andibuana ke ufọkabasi kiet ke Magdeburg ama ewet oyom ntọt. Ntak-a? Eti eren oro ekewet ete, “Ke ediwak isua unana edinịm ke akpanikọ ẹma ẹkebe, ami idahaemi mmonịm ke akpanikọ nte ke ererimbot odu ke ukperedem ini esie ye nte ke nnyịn iyesobo ikpọ afanikọn̄ ke n̄kpet n̄kpet ini iso.”—2 Timothy 3:1-5.

Ndibọp Kaban̄a N̄kọri

Mbemiso Wende, owo ikonyịmeke Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ke G.D.R. Idahaemi ẹyom mmọ usọp usọp; ẹnịm edibọp mmọ ke ebeiso n̄kpọ. Emi edi ikpehe utuakibuot akpanikọ efen oro ẹnamde n̄wọrọnda ukpụhọde. Ifiọkutom eyenete kiet anam adan̄a nte ukpụhọde emi edide usọp usọp n̄kpọ an̄wan̄a.

Ke March 1990, ke ibat ibat hour ẹbede nte Mme Ntiense Jehovah ẹkebọ unyịme oro ekemde ye ibet ke G.D.R., ẹma ẹkot eyenete kiet edi editịn̄ ikọ ọnọ otu Mme Ntiense, adade urụk utịn̄ikọ etịn̄ ikọ ke akpa ini ke uwem esie. Isua iba ye ubak ke ukperedem, esop oro enye abuanade ama ayak obufa Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ọnọ. Etisịm utịt 1992, ẹma ẹbọp Ufọkmbono Obio Ubọn̄ itiaba ẹnọ esop 16. Ke ẹtịm se iwakde ikan 30 efen, ọkọrọ ye ediye Ufọk Mbono.

Ẹwụk Enyịn ke Obio Ubọn̄ Abasi

Ebiowo Christian kiet ọdọhọ ete, “Ibio ibio ini ke Wende ama ekebe, ediwak owo ẹma ẹsịn Bible. Mmọ ẹkekọn̄ idotenyịn mmọ ke obufa ukara, emi ọkọn̄wọn̄ọde mme idaha oro ọfọnde akan ke akpatre.” Nte ẹma ẹsu idotenyịn mmọ? “Ke ufọt isua iba mmọ ẹma ẹkpụhọde ekikere mmọ. Mme owo ẹnyịme ye nnyịn idahaemi nte ke ukara owo ikemeke ndida emem ye edinen ido ndi tutu amama.”

Ediwak owo ẹma ẹdat esịt ke ediduọ oro ọkpọsọn̄ odudu ukara n̄kaowo ke G.D.R. ọkọduọde, ẹtan̄ade se mmọ ẹkekotde eyo mfọnọn̄kpọ eke ekikere N̄kan̄ Edem Usoputịn. Edi mmọ ẹma ẹkụt edikpu. Inamke n̄kpọ m̀mê ewe ukara akara, Mme Ntiense Jehovah ẹnam enyịn mmọ enen̄ede ese ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ ẹwụk enyịn ke Obio Ubọn̄ Abasi, emi ayamade nte ntantaọfiọn̄ ke enyọn̄. Tutu amama utọ idotenyịn oro ididaha ikosịm edikpu.—Rome 5:5.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 26]

Mme Ntiense ke Germany ke ẹda ifụre mmọ ndibuana ọyọhọ ọyọhọ ke utom Obio Ubọn̄