Nte Abasi Ama Ebebiere Akan̄a Nnyịn?

“ẸKPEFEP ata ekese mfịna oro ẹkerede-kere edieke ẹkpetrede ofụri ofụri ndida ikọ oro edibemiso nnịm akan̄a emi esiwakde ndin̄wan̄a owo ke ukwan̄ usụn̄.” Afo emekeme ndiyịk ntak edide ntre, edieke edide afo emesitịn̄ ikọ oro “edibemiso nnịm akan̄a” mîdịghe emesikop ẹtịn̄de.

Nte ekemde ye se Théo, n̄wed-ofụri-orụk-ifiọk Catholic eke usem French, ọdọhọde, nnyịn iyenam ọfọn edieke nnyịn itrede ndida ikọ oro “edibemiso nnịm akan̄a.” N̄wed efen ọdọhọ ete: “Mfịn, etie nte edibemiso nnịm akan̄a idịghe aba akpan n̄kpọ ke mme eneni ukpepn̄kpọ ido ukpono, idem ye ata ediwak mbon Protestant.”

Edi, mbụme aban̄ade edibemiso nnịm akan̄a emetịmede ediwak owo ke ofụri mbụk. Enye ekedi akpan eneni emi akadade Edinam Ukpụhọde edi, ndien idem ke esịt Ufọkabasi Catholic, enye ekedi ibuot nneme ọkpọsọn̄ eneni ke ediwak isua ikie. Okposụkedi ẹma ẹkesụhọde ubọk eneni mfịn, enye osụk ededi mfịna. Anie mîkpamaha ndifiọk m̀mê ẹma ẹbemiso ẹbiere akan̄a imọ?

Edibemiso Nnịm Akan̄a —Se Ikọ Oro Ọwọrọde

Nso ke ikọ oro “edibemiso nnịm akan̄a” ọwọrọ ke mme ufọkabasi? Dictionnaire de théologie catholique ada enye nte edide “uduak Abasi ndida ndusụk owo, emi ẹkemekde ẹnịm ke enyịn̄, nsịm nsinsi uwem.” Ke ofụri ofụri ẹkere ke mbon oro ẹkemekde, “emi ẹkemekde ẹnịm ke enyịn̄,” ẹdi mbon oro apostle Paul eketịn̄de aban̄a ke n̄wed oro enye ekewetde ọnọ ẹsọk mbon Rome, ke mme ikọ ẹtienede mi: “Abasi anam n̄kpọ ọfọn ye mbon oro ẹmade enye, ẹmi ẹkotde nte ekemde ye uduak esie. Koro mbon oro enye ekebemde iso ọfiọk ke enye ekebem iso onịm akan̄a ọnọ ete mmọ ẹkpedu ke mbiet Eyen imọ . . . Ndien mbon oro enye ekebemde iso onịm akan̄a ọnọ ke enye okokot n̄ko; ndien mbon oro enye okokotde ke enye etebe ikpe n̄ko; ndien mbon oro enye etebede ikpe ke enye ọnọ ubọn̄ n̄ko.”—Rome 8:28-30, Revised Standard Version.

Ẹdọhọ ke Abasi ama ememek ndusụk owo, idem mbemiso mmọ ẹmanade, ye ekikere editiene mbuana ke ubọn̄ Christ ke heaven. Emi ada okosịm mbụme oro odude ke eneni mi ke anyanini: Ndi Abasi emek mbon oro enye oyomde ndinyan̄a nte enye amade, mîdịghe ndi mme owo ẹnyene ifụre edimek ye se ẹdinamde ke ndinyene nnyụn̄ mmụm mfọn Abasi n̄kama?

Augustine, Anditọn̄ọ Ekikere Edibemiso Nnịm Akan̄a

Okposụkedi mme Ewetn̄wed Ido Ukpono en̄wen ẹma ẹkebebem iso ẹwet n̄kpọ ẹban̄a edibemiso nnịm akan̄a, ẹkere ke Augustine (354-430 E.N.) ke ofụri ofụri ekesịn itiat idakisọn̄ ukpepn̄kpọ oro ọnọ mme ufọkabasi Catholic ye Protestant. Nte Augustine ọkọdọhọde, Abasi ama onịm akan̄a ọnọ ndinen owo toto ko ndibọ nsinsi edidiọn̄. Ke n̄kan̄ eken, ndiọi owo, okposụkedi Abasi mîkebemke iso inịm akan̄a inọ mmọ ke editịm ntịn̄, ẹnyene ndibọ ufen oro odotde ye mme idiọkn̄kpọ mmọ, ubiomikpe. Edinam an̄wan̄a oro Augustine ọkọnọde anam esisịt ufan̄ odu ọnọ ifụre edimek, ke ntem ebederede usụn̄ ọnọ ediwak eneni.

Mme Anditiene Augustine

Eneni aban̄ade edibemiso nnịm akan̄a ye ifụre edimek ama esidemede ndien ndien ke Ntọn̄ọ Ntọn̄ọ Eyo Ntatenyịn, ndien enye ama osịm udomo oro anade ẹnam n̄kpọ ẹban̄a ke ini Edinam Ukpụhọde. Luther akada edibemiso nnịm akan̄a nnọ owo kiet kiet nte edide ifụre edimek ke n̄kan̄ Abasi, ye unana Enye ndibemiso nda n̄kụt mme ufọn m̀mê nti utom ini iso eke mbon oro ẹmekde. Calvin ama osịm ata isio isio ubiere ye ekikere esie aban̄ade edibemiso nnịm akan̄a oro ọwọrọde n̄kpọ iba: Ẹbemiso ẹbiere nsinsi edinyan̄a ẹnịm ẹnọ ndusụk owo, ndien mbon eken nsinsi ubiomikpe. Nte ededi, Calvin n̄ko akada edimek oro Abasi emekde nte edide uduak esie, idem se owo mîkemeke ndifiọk.

Eneni aban̄ade edibemiso nnịm akan̄a ye n̄kpọ oro enyenede n̄kpet n̄kpet ebuana ye emi kpa “mfọn”—ikọ emi mme ufọkabasi ẹdade ndiwụt edinam emi Abasi adade anyan̄a onyụn̄ anamde mme owo ẹdi ndinen—ama akabade okpon tutu ke 1611 ọfis pope Catholic ama akpan ete ẹkûwet n̄kpọ ndomokiet ke ibuot nneme oro ke imọ mînọhọ unyịme. Ke Ufọkabasi Catholic, ukpepn̄kpọ Augustine ama enyene ọkpọsọn̄ ibetedem oto mme anditiene Jansen owo France eke ọyọhọ isua ikie 17 ye 18. Mmọ ẹkesịn udọn̄ ẹnọ orụk Ido Ukpono Christ oro owo mînọhọ idem inemesịt onyụn̄ edide eke mme ọwọrọiso owo idem onyụn̄ enyenede mbet ke otu n̄kpisọn̄. Edi, eneni kaban̄a n̄kpọ emi ikosụhọkede ubọk. Edidem Louis XIV ama ọnọ uyo ete ẹwụri itieidụn̄ mbon n̄ka ido ukpono ke Port-Royal, kpa ebiet emi ekedide ntọn̄ọ ekikere n̄ka Jansen.

Ke otu mme ufọkabasi Unam Ukpụhọde eke mbon Protestant, nneme emi okosụk akaka iso. Adianade ye mbon efen, mbon Remonstrant, ẹmi ẹketienede Jacobus Arminius, ẹkenịm ke akpanikọ nte ke owo enyene ubọk ke edinyan̄a esiemmọ. Akwa Esop Ido Ukpono Protestant eke Dordrecht (1618-1619) ama ebiere eneni oro ke ibio ini ke enye ama okonyịme ataata orụk akani ukpepn̄kpọ Calvin. Nte ekemde ye n̄wed oro L’Aventure de la Réforme—Le monde de Jean Calvin, ke Germany eneni aban̄ade edibemiso nnịm akan̄a ye ifụre edimek mi ama ọtọn̄ọ anyan ikpehe ini eke “ukeme usịn emem oro mîkwe unen, ọkọrọ ye edisuene, edisịn mme owo ke n̄kpọkọbi, ye edibịn mme ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono mfep ke obio.”

Edibemiso Nnịm Akan̄a m̀mê Ifụre Edimek?

Toto ke ntọn̄ọ, ata isio isio ekikere iba ẹmi, edibemiso nnịm akan̄a ye ifụre edimek, ẹma ẹdemede ekese n̄kpọsọn̄ eneni. Augustine ke n̄kan̄ esie ikekemeke ndinam unana edikem kiet ye eken emi an̄wan̄a. Calvin n̄ko akada enye nte akakan uduak oro Abasi owụtde ndien ke ntem edide se owo mîkemeke ndinam an̄wan̄a.

Edi nte se Bible ayararede aban̄a mme edu Abasi ye utọ owo emi enye edide an̄wam ndinam mme mbụme ẹmi ẹtotịm ẹn̄wan̄a nnyịn? Ibuotikọ etienede eyedụn̄ọde n̄kpọ ẹmi ọyọhọ ọyọhọ.

[Mme ndise ke page 4]

Calvin

Luther

Jansen

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Mme ndise: Bibliothèque Nationale, Paris