Ndinam N̄kpọ Jehovah ke Ini Mfọnọn̄kpọ ye ke Ini Afanikọn̄

Nte Hal Bentley obụkde

ẸMA ẹnam ndutịm ẹnọ mbono circuit eke Mme Ntiense Jehovah ke ekpri obio-in̄wan̄ Nyasaland (edide Malawi idahaemi). Esenyịn circuit ye district ke ẹkesan̄a ẹse mbot utịn̄ikọ oro ẹdade ọkpọ nnyanyan̄a ye mbiet ẹnam ye mme ataya mbiet oro ẹbọpde ẹnọ itieidụn̄. Inikiet inikiet, mbon ntịme ẹmi ẹkedịbede ke ikọt oro okodude ekpere ẹma ẹkanade mmọ ẹkụk. Mbon ntịme ẹmi ẹma ẹsịn ikan̄ ke mme ataya ye mbot utịn̄ikọ oro ẹnyụn̄ ẹnyịk nditọete iba oro ẹda ẹka ufọk oro mmọ ẹkedụn̄de.

Joyce Bentley, n̄wan esenyịn district, ama odịbede itọk edi ndise se itịbede. Ẹma ẹdụri enye ẹda n̄ko. Etubom ntịme oro okofiori ete ana mzungu (afiaowo) ọnyọn̄ ye unana ubiatini. Mbon ntịme oro ikayakke nnyịn itan̄ inyene nnyịn, ẹma ẹnyụn̄ enyịk nnyịn ẹkesịn ke Land-Rover nnyịn. Mmọ ẹma ẹda ẹkanade moto oro​—irenowo, iban, ye nditọn̄wọn̄​—ẹfioride ẹte “Pitani mzungu” (afiaowo, nyọn̄)ye “Kwacha” (Ubọhọ). Nnyịn ikodori enyịn ite ke mmọ ẹyewọn̄ọde Land-Rover oro ẹkûbi ke isọn̄, ntre nnyịn ke ndopuyo ima ibọn̄ akam inọ Jehovah. Edi otuowo oro ama osụhọde ke ibat, ndien nnyịn ima iwat ika itieutom mme borisi oro ekperede akan, ke Mzimba, oro oyomde usụn̄ ke n̄kpọ nte itiat 30.

Ekem nnyịn ima ifiak idi, isan̄ade ye akwaowo borisi kiet. Ke ntak ntịme emi akadade itie ke mme ebiet en̄wen, enye ekedi n̄kukụre owo oro ẹkekemede ndiyak nnọ nnyịn. Ke ibehede ke ebiet oro ẹkesịnde ntịme ye nnyịn, nnyịn ima ikụt ẹwụkde ọfọn̄-etakubom n̄ka ukara oro ẹkotde Malawi Congress Party ke an̄wa ye nte ẹwetde abc ẹmi M.C.P. ke ibibene ntan. Nte ededi, ke borisi oro ama ekenyene nneme ye mbio obio oro, mmọ ẹma ẹyak nnyịn itan̄ inyene nnyịn idọn̄ ke Land-Rover.

Nnyịn n̄ko ima ikụt esenyịn circuit, Rightwell Moses, ọkọrọ ye n̄wan esie. Enye ama efehe odụk ikọt ke ini ntịme oro. Edi akayak esisịt mmọ ndinyịni Rightwell n̄wot ke akpa oro okodude ekpere. Mbon ntịme oro n̄ko ẹma ẹtan̄ kpukpru udia oro ẹkebonde ẹnọ mbono oro. Mmọ ndien ẹma ẹnam nditọete iren ẹsan̄a afan̄ kiet ẹnyụn̄ ẹnam nditọeka iban ye nditọn̄wọn̄ ẹsan̄a ẹnọ ubọk n̄kan̄ eken ke ediwak itiat tutu idem emem mbon ntịme oro ẹnyụn̄ ẹsana mmọ ẹyak.

N̄kpọntịbe emi ekedi kiet ke otu ediwak n̄kpọntịbe oro akadade okosụn̄ọ ke editre utom ke Malawi, emi akadade okosịm ọkpọsọn̄ edikọbọ Mme Ntiense Jehovah, esịnede ediwowot, ibak ibak imia, edidan̄ iban ke n̄kanubọk, ye edisịn ke ufọk-n̄kpọkọbi.

Ntak Nnyịn Ikodude ke Malawi?

Ke June 28, 1916, ami n̄kamana ke obio Leeds, ke Yorkshire, England, n̄konyụn̄ ndi n̄kpri n̄kan ke ubon oro ekenyenede nditọ ition. Nnyịn ikedịghe ubon ido ukpono ikonyụn̄ isikaha ufọkederi.

Etisịm 1939, ke ini Ekọn̄ Ererimbot II akasiahade, ete ye eka mi ẹma ẹkpan̄a. Ke June 1940, ke ini n̄kedide n̄kpasịp isua 24, mma ndụk utom ekọn̄, ndien ke isua ition efen oro eketienede, mma nnam utom ke ikpehe emi ẹkamade nsio nsio moto ekọn̄ ẹn̄wana ekọn̄. Ke mme isua oro, nte n̄ketiede ke ukwak utop ọtọmbe oro ẹkenịmde ke n̄kan̄ edem edere mben esụk England nnyụn̄ mmenerede enyịn nse ikpaenyọn̄ oro ọyọhọde ye ntantaọfiọn̄, ami mma nsiwak ndida ini ntie n̄kere mban̄a Abasi nnyụn̄ nnyịk ntak emi Andinam utọ enyene-ndyọ uyai emi akpayakde utọ afai uduọkiyịp, ye ukụt ntre ẹdu ke otu ubonowo. Ekedi ke ẹma ẹkesio mi ke utom ekọn̄ ke n̄kokụt ibọrọ nnọ ediwak mbụme oro ẹketịmerede mi ekikere ke anyanini.

Ke mbubịteyo ini etuep isua oro, owo ama ọkọn̄ usụn̄ ufọk mi. Ke mberede usụn̄ mma n̄kụt akanieren kiet emi ọkọtọn̄ọde nditịn̄ n̄kpọ mban̄a Bible. Emi ama ada okosụn̄ọ ke ukpepn̄kpọ Bible ndien ibịghike ada okosịm ami ndina baptism ke April 1946. Ke 1949 mma n̄kpọn̄ utom nnyụn̄ n̄kabade ndi asiakusụn̄ asan̄autom Ntiense Jehovah.

Ekem mma nnam utom ke Bethel eke London ke se ibede isua ita, ndien ke 1953 ẹma ẹnọ mi ikot ndidụk ọyọhọ otu nditọ ufọkn̄wed 23 eke Watchtower Bible School of Gilead ke South Lansing, New York, man ẹnọ mi ukpep nte isụn̄utom. Nte ini akade, mma ntọn̄ọ utom isụn̄utom ke ebiet ẹkediọn̄ọde ini oro nte Nyasaland. Ke ukperedem, ẹma ẹnọ mi n̄ka utom district. Ke isua ition mma nnam isan̄ n̄kanade uniọn̄ ye ubom ediye idụt oro nte akparawa owo oro mîdọhọ ndọ. Mma n̄kabade mma mme owo ẹmi, oro ẹkekopde inemesịt ata etieti ẹnyụn̄ ẹdide mbon ntatubọk idem okposụkedi ata ediwak mmọ ẹkenyenede esisịt n̄kpọ obụkidem ke ẹsiode in̄wan̄ ibokpot, unen ifan̄, ye ebot m̀mê edi mmọ ẹfep. Ndusụk mmọ ẹkedi nti mme ọkọ-iyak. Mma ntiene ndụn̄ ke uke-uke ufọk mmọ oro ẹdade ntan ye eto ẹbọp nnyụn̄ nsan̄a ye mmọ nnam utom ukwọrọikọ ke obio-in̄wan̄ sịm obio-in̄wan̄. Ami n̄ko mma ndara ebuana mmọ ke mme itie mbono mmọ oro owo mîbọpke n̄kpọ, ke ini mmọ ẹsitiede ye mme ubon mmọ ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ mme etịn̄ikọ, idem okposụkedi edịm ekesidepde ke ndusụk ini!

Ke ini n̄kodụn̄de ke obio-in̄wan̄ oro, kpukpru owo, n̄kpri ye ikpọ, ẹma ẹsidi ndien owo kiet kiet eyekọm mi, ọdọhọde ete: “Moni, muli bwanji?” (Mmọkọm-o, idem fo etie didie?) Idem ke ini n̄kanamde isan̄ ke obio-in̄wan̄ nsịm obio-in̄wan̄, mme owo ẹma ẹsiyak udọk mbiet mmọ ẹnịm ẹnyụn̄ ẹnọ ekọm.

Esop kiet kiet oro n̄kasan̄ade ye esenyịn circuit n̄ka ndise ama esibọp san̄asan̄a ufọk ọnọ mi. Ndusụk ini enye ekesidi ọsọn̄idem ufọk oro ẹdade eto ye n̄kanya ẹbọp, emi ami n̄kamade ata etieti. Edi mma ndifiọk nte ke esida ndusụk ini mbemiso obufa ọkọm n̄kanya etre ndidụt mmọn̄!

Inikiet nditọete ẹma ẹbọp ufọk oro ẹkedide nnyanyan̄a ikpọn̄îkpọn̄ ẹnọ mi. Ẹkebọp enye ke n̄kan̄ mbita, ye Land-Rover mi nte ọyọhọ n̄kan̄ inan̄. Ẹkebọp ufọk emi ke itịghede Akpa Shire, emi eyo esifiopde kpukpru ini ke isua, ọbọn̄ esinyụn̄ anamde utom ye unana nduọkodudu, yak idọhọ ntre, iyakke owo ọbọ emem uwemeyo m̀mê okoneyo! Ke ọfọn̄-ọbọn̄ ye ibọk ọbọn̄ mîdụhe, akayak esisịt ikpememke utom ndikaiso ndu do.

Nsan̄a Eyouwem Adiana ye Ami

Ke 1960 n̄wanndọ mi, kpa Joyce Shaw, emi akanamde utom nte isụn̄utom ke Ecuador ama adiana ye ami. Ih, ke mma n̄kadara enọ itie unana ndọ ke ndusụk isua, ẹma ẹdiọn̄ mi ye enọ efen​—kpa ndọ—​emi ami nsụk n̄wụtde ntotụn̄ọ esịtekọm nnọ ke isua 30 ẹma ẹkebe. Ẹdiọn̄ mi ye Joyce ye ediwak edemede-owo-esịt ifiọkutom.

Ke idaha kiet, ke ẹkamade eto ye mbiet, nditọete ẹma ẹsịn ebọp ẹbe idịm. Ẹkenam emi man ami n̄kpekeme ndibe n̄ka obio-in̄wan̄ kiet emi mmọ ẹkeyomde n̄wụt ndise N̄ka oro “N̄ka Obufa Ererimbot ke Edinam.” Edi edem Land-Rover oro ama afaha ke eto ebọp oro. Ye unana ndịk, nditọete ẹma ẹfahade ekọp edem moto oro ẹfep, ẹyakde mi n̄wat mbe ebọp oro, ekem mmọ ẹma ẹdụri edem moto oro ẹbe. Uwụt ndise nnyịn ama enyene uforo.

Ndusụk ini akpa ẹma ẹsitara ẹkaha ndidi se ẹsịnde ebọp. Nditọete ndien ẹyesion̄o kpukpru mbiomo ke esịt Land-Rover​—uke-uke ukwak unọ ikan̄, ukwak uwụt ndise, mme ndise, bed​—ẹnyụn̄ ẹda mmọ ẹsan̄a ke akpa oro ẹbe, ke adan̄aemi eyenete kiet ekemende mi ke afara. Nditọeka iban iba ẹyemen Joyce n̄ko ẹbe. Edi ndusụk akpa ẹma ẹsitụn̄ọ ẹkaha. Nnyịn ikesiwat ibe mmọemi ke ekpri ubom oro ẹdade ndodobi obukpọk ẹkọn̄ ẹdori ke ikpọ drum itiaita osịm duop. Mme awat ubom iba ndien ẹyeda urụk ẹdụri nnyịn ẹbe.

Nditọete Malawi ẹma ẹnọ un̄wam etieti ẹnyụn̄ ẹwụt mfọnido, ẹma ẹsinyụn̄ ẹwụt ntotụn̄ọ ukpono ẹnọ nnyịn. Ke ebiet kiet mbio obio oro ẹma ẹyom ndisịn ikan̄ ke ufọk oro nnyịn ikodụn̄de, ntre nditọete ẹma ẹtie ofụri okoneyo oro ẹkpeme man ẹkụt ẹte ke nnyịn imodu ke ifụre. Idem mbemiso ẹkedoride ukpan ke utom Mme Ntiense Jehovah ke 1967, ndiọi idaha ẹma ẹdu, esịnede enye oro ẹsiakde ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ mbụk emi. Ediwak nditọete iren ye iban Malawi ẹkpekeyak uwem mmọ ẹnọ ke ibuot nnyịn.

Ke idaha kiet ami n̄kanam utom eke ufọk ke ufọk ye eyenete kiet emi ekenyenede akamba ekpụk ke ọkpọiso esie. Ẹkemia enye idiọk idiọk ke usen ifan̄ ẹmi ẹkebede. Ke ufọk kiet enye ke nsụhọdeidem ama ọnọ enyeneufọk eti ikọ ntiense. Ke ikpọn̄de ebiet oro, eyenete oro ọkọdọhọ ete: “Ete oro ọkọnọde mi ibak ibak umia oro edi oro!” Ami mma nti ikọ Paul: “Ẹkûda idiọk ẹsio owo usiene idiọk . . . Ẹdi ẹda nti edinam ẹkan idiọk ubọk.”​—Rome 12:17-21.

Nditat Utom Nnyịn

Ke adan̄aemi ikosụk idude ke Malawi, ami ye Joyce ima isinam isan̄ ika Mozambique oro akadade ekpere. Usem Spain oro enye ọkọdiọn̄ọde, emi enye okokopde ke adan̄aemi akanamde utom ke Ecuador ama enyene ufọn, sia mbon Portugal ẹkekopde se enye eketịn̄de. Nte ini akadade nnyịn mbiba ima ikeme ndisem usem Portugal. Ke efakutom nnyịn efen, kpa Zimbabwe, nnyịn ima ikaiso ndisika Mozambique. Ufọkederi Catholic ama ọbiọn̄ọ utom ukwọrọikọ idiọk idiọk onyụn̄ ọtọn̄ọ ntịme. Edi ke ufan̄ isua duop oro ẹketienede, nnyịn kpukpru ini ima isikụt ima ima ukama ye ukpeme Jehovah nte nnyịn ikoyomde mbon mbieterọn̄ do.

Ke kiet ke otu isan̄ oro ikesikade Mozambique, nnyịn ima ika ibịne n̄wan kiet oro ekenyenede udọn̄ ke n̄kan̄ edem edere esụk mbehe Beira. Eyeneka esie an̄wan ke Portugal ama ewet enye onyụn̄ obụk ndusụk utịbe utịbe n̄kpọ oro enye ọkọfiọkde ke ndikpep n̄kpọ ye Mme Ntiense Jehovah. N̄wan emi ama odụn̄ọde mmọemi ke Bible esie ama akam ọtọtọn̄ọ ndineme mme n̄kpọ ẹmi ye mme mbọhọidụn̄ esie. Edi, n̄kukụre address oro nnyịn ikenyenede ekedi enyịn̄ itie udiọn̄ moto emi ebe esie akanamde utom.

Nte nnyịn ikasan̄ade ikpere inuaotop efe utom oro, eren kiet ama obụp m̀mê imọ imekeme ndin̄wam nnyịn. Nnyịn ima idọhọ ke iyom ndikụt ebe eyenan̄wan oro. Enye ama anyan ubọk owụt nnyịn ọdiọn̄ o-moto oro okosụk ọdiọn̄de moto onyụn̄ asan̄a adaha usọp usọp. Nnyịn ima itịn̄ owo oro nnyịn idide inọ ọdiọn̄ o-moto oro inyụn̄ idọhọ ke nnyịn ikpama ndikese n̄wan esie. Ndịk ama anam enye ata etieti. Ke adan̄aemi akadade nnyịn aka ufọk esie, enye ama anam an̄wan̄a ete ke eren oro nnyịn ikebemde iso isobo akadaha aka ndikọtọt edidi nnyịn nnọ etubom P.I.D.E. (ndedịbe borisi) obio oro. Nnyịn imasan̄a ididụk afia! Enye n̄ko ama anam an̄wan̄a ete ke n̄wan imọ, ke ntak utom ukwọrọikọ esie, mme borisi ẹmeyet enyịn ẹse enye ke ndusụk ini idahaemi ye nte ke mmọ ẹma ẹmụm leta oro ikewetde enye idọhọ ke imọn̄ idise enye. Mmọ ẹma ẹmen Bible esie, edi enye ke ọniọn̄ ama odịp Bible efen! Mmọ n̄ko ẹma ẹda bishop Catholic ẹdi man odomo ndikpek enye etre nditịn̄ n̄kpọ mban̄a Jehovah ye Obio Ubọn̄!

Ke ini nnyịn ikosobode ye n̄wan oro enyenede udọn̄ mi, enye ọkọyọhọ ye idatesịt ndien enye ama edifat Joyce. Enye ama ekpe ebe esie ubọk ete ayak nnyịn idu ye mmọ, edi ebe esie ama esịn onyụn̄ afiak ọkọtọn̄ọ utom. Ndien ima inam ofụri se ikemede ke ibio ibio ini oro ikodude do, inọde enye nsịnudọn̄ ke Bible inyụn̄ itorode enye ke ndida utọ ọkpọsọn̄ idaha ntre. Man ikûda mfịna efen efen isọk enye, nnyịn ndien ima iwọrọ inyọn̄ inyụn̄ in̄wọn̄ọ ndifiak ndi ke ukperedem ke ini idaha ẹdikpụhọrede. Nte nnyịn ikọkpọn̄de ufọk oro ikonyụn̄ idọn̄de gas iyọhọ aban̄ nnyịn ke itie udiọn̄ o-moto oro, nnyịn ima idifiọk ite ke mme owo ke ẹkpeme nnyịn, edi owo ikomụmke nnyịn. Nnyịn ndien ima inam isan̄ ika Beira inyụn̄ ikese ekpri esop do mbemiso ifiakde inyọn̄ Zimbabwe. Ke ọfiọn̄ ifan̄ ẹma ẹkebe nnyịn ima ifiak ika do ndien ima idia udia ye n̄wan oro enyenede udọn̄ mi ọkọrọ ye ebe ye eyen esie an̄wan. Ke akpatre n̄wan emi ama ana baptism ke akade Portugal onyụn̄ akabade edi esịn ifịk ọkwọrọ Obio Ubọn̄.

Ke n̄kan̄ edem edere nnyịn ima isinam isan̄ ndien ndien ika mme utọ ebiet nte’ Quelimane, Nampula, ye Nacala, kpa ekpri esụk mbehe. Ke Nacala nnyịn ima isiwak ndika n̄kese ubon Soares. Ete Soares ekebemiso ọbọ akpanikọ ke Portugal. Edi ke ini enye ọkọwọrọde aka Mozambique, nditọete ke Lourenço Marques (edide Maputo idahaemi), kpa ibuot obio Mozambique, ẹma ẹkpep n̄kpọ ye enye ye ubon esie. Mmọ ẹma ẹfiọk ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ ẹte ke nnyịn ke ikotịm idem ndinam isan̄ oro oyomde usụn̄ ke ediwak itiat ikie n̄kese ubon oro odude ke nsannsan ebiet. Mmọ ẹma ẹnam eti n̄kọri. Edikem mmọ ẹma ẹwọrọ ẹka South Africa, ke ebiet eyenan̄wan esie, Manuela, anamde utom ke Bethel nte akabade n̄wed nsịn ke usem Portugal.

Ediwak ini nnyịn ima ika ikese esop ke Lourenço Marques. Emi okoyom itọn̄ọ ke Blantyre inam isan̄ oro oyomde usụn̄ ebe itiat 700 ke n̄kpotụk n̄kpotụk usụn̄. Utịm ikaba nnyịn ima inyene ọkpọsọn̄ mfịna ke moto ndien ẹkenyene ndidodụri enye n̄ka Salisbury (edide Harare idahaemi) man ẹkediọn̄. Edi, ekedi n̄kpọ akwa idara ndikụt ekpri otu ke Lourenço Marques ọkọride akabade edi ọsọn̄idem esop kpa ye oro mmọ ẹkenamde utom ke idak ukpan. Ẹma ẹsinịm n̄kpri mbono circuit kpukpru ini. Edi ẹkesinyene ndinịm mmọ ke esịtikọt nte n̄kpọ eke nditọete ẹkekam ẹdide akwa otu oro ẹtiede ẹkop inemesịt. Ke ediwak idaha ẹma ediomi mbono ke adan̄a n̄kan̄ Nelspruit ke South Africa. Emi ama an̄wam nditọete Maputo ndiwụt esịtekọm nnọ esop Jehovah nnyụn̄ n̄kọri ke n̄kan̄ eke spirit.

Esop Beira n̄ko ama ọsọn̄ idem. Ke ntak ntịme ukara ukaraidem oro akadade itie ke Mozambique, nditọete ẹtode idụt oro ẹmesuana idahaemi ẹka Portugal, South Africa, Canada, Brazil, United States, ye mme ebiet eken. Kpukpru itoro ẹka ẹbịne Jehovah, emi ‘akanamde n̄kpasịp ọkọri.’ (1 Corinth 3:6, 7) Ih, ke isua duop nnyịn ima inyene ifet edin̄wam nditọete ke Mozambique ke idak ukara mbon Portugal. Ke ifiakde ise edem, nnyịn imokop n̄kpaidem ke usụn̄ nte Jehovah ekeberede usụn̄ ọnọ nnyịn ndinam emi.

Ke idaha kiet, ke adan̄aemi ikakade Nampula ke n̄kan̄ edem edere, owo P.I.D.E. ama omụm nnyịn. Ẹma ẹbọ kpukpru n̄wed nnyịn, esịnede Bible, ndien ẹma ẹsian nnyịn ẹte ke owo idiyakke nnyịn ifiak itọ ikpat ke Mozambique. Kpa ye oro, ye un̄wam Jehovah nnyịn ima ikeme ndinam isan̄ efen efen ndụk idụt oro. Inikiet ekededi oro nnyịn isisịmde adan̄a idụt oro, nnyịn ima isiben̄e un̄wam ye ndausụn̄ esie man ikpekeme ndinam uduak esie nnyụn̄ nnọ nditọete nnyịn ke idụt oro nsịnudọn̄ ye ukpep oro ẹnen̄erede ẹyom.

Ke 1979 ẹma ẹnọ nnyịn ika Botswana. Isọn̄ esie okpon etieti, edide n̄kpọ nte ubak isọn̄ South Africa. Edi sia akamba ikpehe isọn̄ esie edide desert, kpa Kalahari, mme andidụn̄ do ẹkpri ke ibat ẹkan million kiet. Mi nnyịn ima inyene mme utọ ifet nte edin̄wam ke ndibọp Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ye ufọk isụn̄utom ke Gaborone, ibuot obio oro. Ifet efen ekedi ndin̄wam mbon itọkekọn̄ oro ẹtode Angola ẹnyụn̄ ẹsemde usem Portugal ndinyụn̄ n̄kpep Bible ye mmọ.

Nnyịn n̄ko ima ikeme ndin̄wam ediwak n̄kpri owo ẹtode Zimbabwe. Etie nte ke mbọhọ idụt emi, ebede ke san̄asan̄a ndutịm, ẹma ẹyak Mme Ntiense Jehovah ẹkpep N̄wed Abasi ke ndusụk ufọkn̄wed. Emi ama edemede udọn̄ ke esịt n̄kpri owo ẹmi. Ke ini mmọ ke ukperedem ẹkewọrọde ẹka Botswana, nnyịn ima ikosobo ye mmọ, ndien mmọ ẹma ẹdọhọ yak ẹnịm ukpepn̄kpọ Bible ye mmimọ. Nte ededi, mme ete ye eka mmọ ẹma ẹsịn ubiọn̄ọ, ntre mmọ ẹkesinyene ndidi ufọk isụn̄utom man ẹdibọ ukpep. Mmọ ẹma ẹnam nti n̄kọri ẹnyụn̄ ẹkabade ẹdi Mme Ntiense oro ẹnade baptism.

Nte nsede mfiak edem ke utom uyọhọ-ini eke isua 41 ke idụt itiaita, ami mmokop inemesịt ata etieti ke Jehovah kaban̄a ediwak edidiọn̄ oro ami nnyenede. Isidịghe mmemmem n̄kpọ, edi esidi n̄kpọ akwa idara ọnọ mi ye Joyce ndin̄wam ediwak owo ndisọn̄ọ nda nnọ Obio Ubọn̄ ndinyụn̄ n̄kụt nti n̄kọri kpa ye ediwak mfịna ye ọkpọsọn̄ ubiọn̄ọ. Emi ke akpanikọ ekedi ‘edikwọrọ ikọ Abasi, ye edisịn ifịk nnam emi ke ini mfọnọn̄kpọ ye ke ini afanikọn̄.’ Ih, utom uyọhọ-ini edi inem inem ifiọkutom ye akwa ifetutom oro nnyịn ke ofụri esịt itorode inọ mbon oro ẹkemede ndinen̄ede uwem mmọ man ẹdara enye.​—2 Timothy 4:2.

[Ndise obio ke page 21]

(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)

ANGOLA

ZAMBIA

MALAWI

Mzimba

Blantyre

MOZAMBIQUE

Nacala

Beira

Maputo

ZIMBABWE

Harare

NAMIBIA

BOTSWANA

Gabarone

SOUTH AFRICA

INDIAN OCEAN

600 km

400 mi

[Ndise ke page 24, 25]

Ke ini akpa ẹketụn̄ọde ẹkaha, mme awat ubom iba ẹyeda urụk ẹdụri nnyịn ẹbe