Ukeme Edidụri Mme Owo Nda—Ada Itoro Ọsọk Owo m̀mê Ọnọ Abasi Ubọn̄?

“ANDIKARA ekpenyene ndikan mme andidu ke idak esie idịghe n̄kukụre ke ndinen̄ede mfọn n̄kan nte mmọ ẹtiede, edi nte ke enye ekpenyene n̄ko ndinyene odudu etiede nte ọkọk ndụri ọduọk mmọ,” ntre ke Xenophon, ọwọrọetop etubom Greece kiet ekewet. Mfịn, ediwak owo ẹdikot utọ “ndụri” oro ukeme edidụri mme owo nda.

Edi akpanikọ, idịghe kpukpru mme andikara ẹdide owo ẹnyene ukeme edidụri mme owo nda. Edi mbon oro ẹnyenede enye ẹsida ukeme mmọ ẹnam n̄kpọ ndibọ ukpono ndinyụn̄ nnam otuowo ẹnam n̄kpọ ẹnọ mmọ. Etie nte ata ndiọkn̄kan uwụtn̄kpọ eke ndondo emi ekedi Adolf Hitler. “[Ke 1933] ye ata ediwak mbon Germany Hitler ama enyene—mîdịghe ibịghike ẹkpekenyene—n̄wọrọnda idaha ata adausụn̄ oro enyenede ukeme ndidụri mme owo nda,” ntre ke William L. Shirer ewet ke n̄wed esie oro The Rise and Fall of the Third Reich. “Mmọ ẹkenyene nditiene enye nnan nnan, nte n̄kpọ eke enye ekenyenede ọniọn̄ Abasi, ke mme isua afai duopeba oro ẹketienede.”

Mbụk ido ukpono n̄ko ọyọhọ ye mme adaiso oro ẹdụride-dụri mme owo ẹda ẹmi ẹdemerede mme owo ndiyak idem nnọ mmọ edi ẹmi ẹdade afanikọn̄ ẹsọk mme anditiene mmọ. “Ẹkpeme mbak baba owo kiet editụn mbufo usụn̄,” ntre ke Jesus okodụri owo utọn̄, “koro ediwak owo ẹyedi ke enyịn̄ mi ẹdọhọde ẹte ‘Ami ndi Christ,’ ndien mmọ ẹyetụn ediwak owo usụn̄.” (Matthew 24:4, 5, Phillips) Mme nsunsu Christ oro ẹdụride-dụri owo ẹda ikodụhe ke akpa isua ikie ikpọn̄. Ke mme iduọk isua 1970, Jim Jones ama owụt idem esie nte “messiah eke Temple Mme Owo.” Ẹkekot enye “owo ufọkabasi oro odụride-dụri mme owo ada” ye “esen esen odudu ke idem mme owo,” ndien ke 1978 enye ama anam ẹnam n̄kponn̄kan uwotidem otu ke mbụk.a

Nte an̄wan̄ade, ukeme edidụri mme owo nda ekeme ndidi enọ oro akamade n̄kpọndịk. Nte ededi, Bible etịn̄ aban̄a isio isio orụk enọ, m̀mê mme enọ, ẹtode Abasi, ẹmi ẹdude ẹnọ kpukpru owo kaban̄a ufọn kpukpru owo. Ikọ Greek adade ọnọ enọ emi edi khaʹri·sma, ndien enye odu utịm ike 17 ke Bible. Eyen ukpepn̄kpọ Greek kiet etịn̄ aban̄a enye nte ‘enọ mfọn ye enọ oro owo mîdotke, n̄kpọ emi ẹnọde owo eke mînamke utom iban̄a ye eke mîdotke, n̄kpọ emi otode ke mfọn Abasi emi tutu amama owo mîkpekemeke ndisịm m̀mê ndinyene ebe ke ukeme idem owo.’

Ntre ke idaha ekikere N̄wed Abasi, khaʹrisma edi enọ emi ẹbọde-bọ, otode ke mfọnido Abasi oro owo mîdotke. Nso idi ndusụk ke otu enọ emi Abasi ọnọde nnyịn ke mfọnido? Ndien didie ke nnyịn ikeme ndida mmọ nnam n̄kpọ man ida itoro isọk enye? Ẹyak nnyịn ikere iban̄a ita ke otu mme enọ mfọnido ẹmi.

Nsinsi Uwem

N̄kponn̄kan ke otu kpukpru enọ nte eyịghe mîdụhe edi enọ nsinsi uwem. Paul ekewet ọnọ esop mbon Rome ete: “N̄kpọ eyenutom idiọkn̄kpọ edi n̄kpa, edi enọ [khaʹri·sma] Abasi edi nsinsi uwem ke Christ Jesus Ọbọn̄ nnyịn.” (Rome 6:23) Odot ẹtịm ẹfiọk nte ke “n̄kpọ eyenutom” (n̄kpa) edi n̄kpọ emi nnyịn ibọde inyene, okposụk edide ke unana edinyịme, ebe ke obot idiọkn̄kpọ nnyịn. Ke n̄kan̄ eken, nsinsi uwem oro Abasi anamde odu edi se owo mîdotke ndomo esisịt oro tutu amama nnyịn mîkpekemeke ndinam n̄kpọ ndot ndinyene ke idem nnyịn.

Ẹkpenyene ndida enọ nsinsi uwem ke n̄kpọuto nnyụn̄ mbuana. Nnyịn imekeme ndin̄wam mme owo ndifiọk Jehovah, ndinam n̄kpọ nnọ enye ndien ke ntem ẹbọ enọ nsinsi uwem nte mfọn. Ediyarade 22:17 ọdọhọ ete: “Spirit ye n̄wanndọ ẹdọhọ ẹte, Di. Owo eke okopde, yak enye ọdọhọ ete, Di. Owo eke itọn̄ asatde, yak edi. Owo eke amade, yak edi edibọ mmọn̄ uwem ke ikpîkpu.”

Didie ke nnyịn ikeme ndida mmọ en̄wen n̄ka ọnọ-uwem mmọn̄ emi? Akpan akpan ebe ke ndida Bible nnam n̄kpọ ke usụn̄ oro enyenede eti utịp ke utom ukwọrọikọ nnyịn. Edi akpanikọ nte ke ndusụk ikpehe ke ererimbot, mme owo iwakke ndikot m̀mê ndikere mban̄a mme n̄kpọ eke spirit; kpa ye oro, mme ifet ẹsidu kpukpru ini ‘ndidemede utọn̄’ owo. (Isaiah 50:4) Ke afan̄ emi, nnyịn imekeme ndinyene mbuọtidem ke odudu Bible oro onụkde owo anam n̄kpọ, “koro ikọ Abasi enyene uwem, onyụn̄ ananam n̄kpọ.” (Mme Hebrew 4:12) Edide edi ata ọniọn̄ Bible, ndọn̄esịt ye idotenyịn oro enye ọnọde, m̀mê edinam emi enye anamde uduak uwem an̄wan̄a, Ikọ Abasi ekeme nditụk esịt nnyụn̄ nnam mme owo ẹtọn̄ọ ndisan̄a ke usụn̄ uwem.—2 Timothy 3:16, 17.

Adianade do, mme n̄wed ẹkọn̄ọde ke Bible ẹkeme ndin̄wam nnyịn ndidọhọ “Di.” Prọfet Isaiah ama ebem iso etịn̄ ete ke ini ekịm eke spirit emi, ke ‘Jehovah ayasiaha’ ọnọ ikọt esie. (Isaiah 60:2) Mme n̄wed Watch Tower Society ẹwụt mme edidiọn̄ ẹtode Jehovah mi, ndien kpukpru isua mmọ ẹda ediwak tọsịn owo ẹsọk Jehovah, kpa Ntọn̄ọ un̄wana eke spirit. Ke ofụri mme page mmọ owo inọhọ mme owo uwọrọ iso. Nte ntọn̄ọikọ Enyọn̄-Ukpeme anamde an̄wan̄a, “uduak Enyọn̄-Ukpeme emi edi ndimenede Jehovah ke enyọn̄ nte Ọbọn̄ Andikara ekondo. . . . Enye esịn udọn̄ ọnọ edinyene mbuọtidem ke Edidem Abasi oro akarade idahaemi, kpa Jesus Christ, oro iyịp esie oro enye ọkọduọkde ebererede usụn̄ ọnọ ubonowo ndinyene nsinsi uwem.”

Christian asan̄autom uyọhọ ini kiet, emi ke ediwak isua ama okokụt n̄wọrọnda unen ke utom ukwọrọikọ esie, etịn̄ aban̄a ufọn Enyọn̄-Ukpeme ye Awake! ke ndin̄wam mme owo ẹsịk ẹkpere Abasi ete: “Ke ini nditọ ukpepn̄kpọ Bible mi ẹtọn̄ọde ndikot nnyụn̄ n̄kop inem Enyọn̄-Ukpeme ye Awake!, mmọ ẹsinam usọp usọp n̄kọri. Ami nse mme magazine ẹmi nte ọsọn̄urua n̄kpọ ke ndin̄wam mme owo ẹdifiọk Jehovah.”

Mme Ifetutom

Timothy ekedi Christian mbet oro ẹkenọde enọ efen oro okoyomde san̄asan̄a ntịn̄enyịn. Apostle Paul ọkọdọhọ enye ete: “Kûyak enọ [khaʹri·sma] eke esịnede fi ke idem uduọk, emi ẹkedade prọfesi ye udori-ubọk presbytery ẹnọ fi.” (1 Timothy 4:14) Enọ emi ekedi nso? Enye ama esịne edimek Timothy nte esenyịn oro asan̄ade-san̄a, kpa ifetutom oro enye ekenyenede ndise mban̄a ye ntịn̄enyịn. Ke ukem udịmikọ oro, Paul eteme Timothy ete: “Sịn ifịk ke edikot n̄wed nnọ owo, ye ke edikwọrọ ikọ, ye ke edikpep owo n̄kpọ. Tịm kpeme idem fo, ye se afo ekpepde owo. Yịre ke edinam utom emi; koro ke edinam ntem afo ayanyan̄a idem fo ye mmọ ẹmi ẹkopde uyo fo.”—1 Timothy 4:13, 16.

Oyom mbiowo mfịn ẹbat ifetutom mmọ ke ọsọn̄urua n̄kpọ n̄ko. Nte Paul okosiode owụt, usụn̄ kiet oro mmọ ẹkemede ndinam emi edi ke ‘nditịm n̄kpeme se mmọ ẹkpepde owo.’ Utu ke ndikpebe mme adausụn̄ ererimbot ẹmi ẹdade odudu oro odụride-dụri mme owo, mmọ ẹdụri ntịn̄enyịn ẹnọ Abasi, idịghe idem mmọ. Jesus, Uwụtn̄kpọ mmọ, ekedi n̄wọrọnda andikpep emi nte eyịghe mîdụhe ekenyenede ido oro odụride-dụri owo ada, edi enye ke nsụhọdeidem ama ọnọ Ete esie ubọn̄. “Ukpepn̄kpọ eke nnọde idịghe Okịm, edi edi eke Andidọn̄ Mi,” ntre ke enye ọkọdọhọ.—John 5:41; 7:16.

Jesus ọkọnọ Ete esie eke heaven ubọn̄ ebe ke ndikama Ikọ Abasi nte odudu kaban̄a ukpepn̄kpọ esie. (Matthew 19:4-6; 22:31, 32, 37-40) Kpasụk ntre Paul ama ọsọn̄ọ etịn̄ nte oyomde mme esenyịn ‘ẹsọn̄ọ ẹmụm ikọ akpanikọ eke ẹkekpepde mmọ ẹkama.’ (Titus 1:9) Ebede ke ndinam mme utịn̄ikọ mmọ ẹkọn̄ọ ke N̄wed Abasi, mbiowo ẹyekeme, ke ntem, nditịn̄ nte Jesus eketịn̄de ẹte: “Mme ikọ eke ntịn̄de nnọ mbufo, ntịn̄ke ke uyo Idem Mi.”—John 14:10.

Didie ke mbiowo ẹkeme ‘ndisọn̄ọ mmụm ikọ akpanikọ n̄kama’? Ebe ke ndiyak mme utịn̄ikọ mmọ ye se ẹnọde mmọ ẹnam ke mme mbono esop ẹkọn̄ọ ke Ikọ Abasi, ẹnamde ẹn̄wan̄a ẹnyụn̄ ẹdoride nsọn̄uyo ke mme itien̄wed oro mmọ ẹkotde. Mme ndyọ ndyọ uwụtn̄kpọ m̀mê mbio mbio mbụk oro ẹnamde otuowo ẹsak imam, akpan akpan edieke ẹnamde ẹbe ubọk, ẹkeme ndiwọn̄ọde ntịn̄enyịn otuowo n̄kpọn̄ Ikọ Abasi nnyụn̄ ndụri ntịn̄enyịn nnọ ukeme etịn̄ikọ. Ke n̄kan̄ eken, mme ufan̄ikọ Bible ẹdi se idisịmde esịt onyụn̄ onụk otuowo ndinam n̄kpọ. (Psalm 19:7-9; 119:40; men Luke 24:32 domo.) Mme utọ utịn̄ikọ oro ẹdụri esisịt ntịn̄enyịn ẹnọ mme owo ẹnyụn̄ ẹnọ Abasi n̄kponn̄kan ubọn̄.

Usụn̄ en̄wen emi mbiowo ẹkemede ndidi mme andikpep oro ẹnen̄erede ẹnyene uforo edi ke ndikpep n̄kpọ nto kiet eken. Kpa nte Paul akan̄wamde Timothy, ntre ebiowo kiet ekeme ndin̄wam eken. “Ukwak aban ukwak ọsọp: owo onyụn̄ anam iso ufan esie ọsọn̄.” (Mme N̄ke 27:17; Philippi 2:3) Mbiowo ẹbọ ufọn ebe ke ndibuana ifiọk ye ekikere. Ebiowo kiet oro ẹmekde obufa ama anam an̄wan̄a ete: “Ebiowo oro enyenede mbufiọk ama ada ini ndiwụt mi nte enye esitịmde utịn̄ikọ an̄wa. Ke ntịmidem esie, enye ama esịn mme mbụme oro mîyomke ẹnọ ibọrọ, mme n̄ke, mme uwụtn̄kpọ, m̀mê mbio mbio ifiọkutom, ọkọrọ ye mme udịmikọ N̄wed Abasi oro enye ama eketịn̄ enyịn anam ndụn̄ọde. Mmekpep nte n̄kemede ndinam mme utịn̄ikọ mi ẹnyene inem mbak n̄kûnọ nsat nsat, ibe ibe utịn̄ikọ.”

Oyom kpukpru nnyịn ẹmi inyenede mme ifetutom, edide idi mbiowo, mme asan̄autom unamutom, m̀mê mme asiakusụn̄, ibat enọ nnyịn ke ọsọn̄urua n̄kpọ. Esisịt ini mbemiso n̄kpa esie, Paul ama eti Timothy ‘ete edemede enọ [khaʹri·sma] Abasi, emi ẹkenọde enye,’ emi ke eke Timothy akabuanade ndusụk san̄asan̄a enọ eke spirit. (2 Timothy 1:6) Ke mme ufọk nditọ Israel, ikan̄ ẹkesisak ediwak ini sụk ke ukan̄. Ekedi mmemmem n̄kpọ ‘ndidemede mmọ’ man ẹnyene edeme ikan̄ ye ọkpọsọn̄ ufiop. Ntem, ẹsịn udọn̄ ẹnọ nnyịn ndisịn esịt ye ukeme nnyịn ke utom nnyịn, idemerede nte ikan̄ se ededi enọ eke spirit oro ẹnọde nnyịn.

Mme Enọ eke Spirit Oro Ẹnyenede Ndibuana

Ima oro Paul ekenyenede ọnọ nditọete esie ke Rome ama onụk enye ndiwet: “Ọdọn̄ mi etieti ndikụt mbufo, man nnọ mbufo ndusụk enọ [khaʹri·sma] eke spirit, man otodo ẹnam mbufo ẹsọn̄ọ ẹda; ikọ emi ọwọrọ ete, man ntiene mbufo [‘nnyene nsịnudọn̄,’ NW] emi otode mbufo, nnyịn inyụn̄ ida mbuọtidem nnyịn edem mbiba idọn̄ kiet eken esịt.” (Rome 1:11, 12) Paul ekese ukeme nnyịn ndinam mbuọtidem mbon efen ọsọn̄ idem ebe ke nnyịn nditịn̄ ikọ nnọ mmọ nte enọ eke spirit. Nsịnudọn̄ edem mbiba eke mme utọ enọ eke spirit oro oyosụn̄ọ ke ndinọ mbuọtidem nnyịn ibetedem ye ke nsịnudọn̄ edem mbiba.

Ndien emi enen̄ede edi se ẹyomde. Ke idiọk editịm n̄kpọ emi nnyịn idụn̄de mi, kpukpru nnyịn isak iso ise mfịghe ke usụn̄ kiet m̀mê eken. Nte ededi, nsịnudọn̄ edem mbiba ofụri ini ekeme ndin̄wam ndiyọ. Ekikere edem mbiba—eke edinọnọ ye edibọbọ—edi akpan n̄kpọ ke ndimụm ukeme eke spirit n̄kama. Edi akpanikọ, kpukpru nnyịn imoyom nsịnudọn̄ ke ini ke ini, edi kpukpru nnyịn imekeme ndisọn̄ọ kiet eken idem n̄ko.

Edieke nnyịn idude ke edidemede ndikụt mme ekemmọ andinịm ke akpanikọ ẹmi ẹkopde iduọesịt, nnyịn imekeme “ndida ndọn̄esịt eke Abasi ọnọde nnyịn ndọn̄ mmọ ẹmi ẹdude ke ukụt ekededi esịt.” (2 Corinth 1:3-5) Ikọ Greek adade ọnọ ndọn̄esịt (pa·raʹkle·sis) ke ata ata usụn̄ ọwọrọ “ndida ke n̄kan̄ owo.” Edieke, ke ini ẹyomde, nnyịn idude ikpere ndinọ nditọete nnyịn iren ye iban un̄wam, eyịghe idụhe nte ke nnyịn ke idem nnyịn iyọbọ ukem ima ima ibetedem oro ke ini nnyịn iyomde.—Ecclesiastes 4:9, 10; men Utom 9:36-41 domo.

N̄kpọ akwa ufọn n̄ko edi ima ima edika n̄kese eke mbiowo. Okposụkedi mme idaha ẹdu ẹmi ẹsikade ẹkese man ẹnọ item N̄wed Abasi ke n̄kpọ oro oyomde ẹnọ ntịn̄enyịn, ata ediwak edika n̄kese ke utom ubọk erọn̄ ẹdi mme idaha edinọ nsịnudọn̄, ‘ẹnọde ndọn̄esịt.’ (Colossae 2:2) Ke ini mme esenyịn ẹnamde mme utọ edika n̄kese oro ẹsọn̄ọde mbuọtidem ntre, mmọ ẹnen̄ede ẹnọ enọ eke spirit. Ukem nte Paul, mmọ ẹyekụt nte n̄wọrọnda orụk edinọ emi ọnọde utịp, ndien mmọ ẹyekọri ‘udọn̄’ ẹban̄a nditọete mmọ.—Rome 1:11.

Emi ekedi akpanikọ kaban̄a ebiowo kiet ke Spain, oro okobụkde ifiọkutom etienede mi: “Eketie nte Ricardo, eyeneren isua 11, ekenyene esisịt udọn̄ ke mme mbono esop ye ke esop ke ofụri ofụri. Ntre mma mben̄e ete ye eka Ricardo unyịme ndisobo ye eyen mmọ, emi mmọ ẹkenyịmede usọp usọp. Mmọ ẹdụn̄ ke ikpọ obot emi ẹwatde n̄kpọ nte hour kiet to ke ufọk mi. Nte an̄wan̄ade Ricardo ama enem esịt ndikụt udọn̄ oro n̄kenyenede ke idem esie, ndien enye ama anam n̄kpọ aban̄a inikiet inikiet. Ikebịghike enye ama akabade edi asuanetop emi mînaha baptism ye ọsọn̄idem andibuana ke esop. Ata inemesịt ye in̄wan̄în̄wan̄ edu ẹma ẹda itie idop idop obot esie. Ediwak owo ke esop ẹma ẹbụp ẹte: ‘Nso itịbe ye Ricardo?’ Eketie nte akpa ini mmọ ẹkụtde enye edi oro. Ke mfiakde n̄kere mban̄a akpan edika n̄kese eke ubọk erọn̄ oro, n̄kere nte ke mmọbọ ufọn n̄kan Ricardo. Ke ini enye odụkde Ufọkmbono Obio Ubọn̄, iso esie esiyọhọ ye inemesịt, ndien enye esifehe edikọm mi. Edi n̄kpọ inemesịt ndikụt n̄kọri eke spirit esie.”

Nte eyịghe mîdụhe, ẹsidiọn̄ mme edika n̄kese eke ubọk erọn̄, utọ nte enye emi, uwak uwak. Mme utọ edika n̄kese oro ẹdu ke n̄kemuyo ye eben̄e Jesus: “Kpeme mme erọn̄ Mi.” (John 21:16) Edi akpanikọ, idịghe mbiowo ikpọn̄ ẹkeme ndinọ mme utọ enọ eke spirit oro. Kpukpru owo ke esop ẹkeme ndidemede mbon en̄wen nnọ ima ye nti utom. (Mme Hebrew 10:23, 24) Kpa nte mme ọdọk obot ẹmi ẹdọkde obot ẹyịrede ye kiet eken ke urụk, ntre ke nnyịn idiana ọtọkiet ke mbọbọ eke spirit. Nte owo mîkemeke ndifep, se nnyịn inamde inyụn̄ itịn̄de otụk mbon en̄wen. Uyat uyat ikọ m̀mê idiọk nsụkuyo ekeme ndinam mbọbọ oro adiande nnyịn ọtọkiet emem. (Ephesus 4:29; James 3:8) Ke n̄kan̄ eken, nti ikọ nsịnudọn̄ ye ima ima un̄wam ẹkeme ndin̄wam nditọete nnyịn ndikan mme mfịna mmọ. Ke usụn̄ emi nnyịn iyabuana mme enọ eke spirit oro ẹnyenede nsinsi ufọn.—Mme N̄ke 12:25.

Ndiwụt Ubọn̄ Abasi ke Ọyọhọ Udomo

Ana in̄wan̄în̄wan̄ nte ke kpukpru Christian ẹnyene ndusụk udomo ukeme edidụri mme owo nda. Ẹnọ nnyịn ọsọn̄urua idotenyịn nsinsi uwem. Nnyịn n̄ko imenyene mme enọ eke spirit oro ikemede ndibuana ye kiet eken. Ndien nnyịn imekeme ndidomo ndidemede m̀mê ndinụk mbon en̄wen ndibịne nti utịtmbuba. Ndusụk owo ẹnyene mme enọ efen efen ke uduot mme ifetutom. Kpukpru enọ ẹmi ẹdi uyarade mfọnido Abasi oro owo mîdotke. Ndien sia enọ ekededi oro nnyịn ikemede ndinyene edide n̄kpọ oro nnyịn ibọde ito Abasi, nnyịn ke akpanikọ inyeneke ntak ndomokiet ndibụre mbụre.—1 Corinth 4:7.

Nte mme Christian, ọfọn nnyịn ibụp idem nnyịn, ‘Nte ami nyada ukeme edidụri mme owo nda ekededi oro nnyenede ndida ubọn̄ nsọk Jehovah, Andinọ “kpukpru eti edinọ ye enọ eke ẹfọnde ẹma”? (James 1:17) Nte ami nyekpebe Jesus nnyụn̄ nnam n̄kpọ nnọ mbon en̄wen nte ukeme ye mme idaha mi ẹyakde?’

Apostle Peter ama etịn̄ aban̄a mbiomo nnyịn ke afan̄ emi ibio ibio ete: “Adan̄a nte mbufo kiet kiet ẹma ẹkebọ enọ [khaʹri·sma] ke ubọk Abasi, ẹda ẹnam n̄kpọ ẹnọ kiet eken nte nti mme akama ukpọhọde nsio nsio ufọn Abasi. Edieke owo etịn̄de ikọ, yak enye etịn̄ nte etịn̄ ikọ Abasi: n̄ko, edieke owo anamde n̄kpọ ọnọ ekemmọ owo, yak enye anam nte ada odudu eke Abasi ọnọde anam; man ke kpukpru n̄kpọ Abasi edinyene ubọn̄ oto ke Jesus Christ.”—1 Peter 4:10, 11.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 23]

Corbis-Bettmann

UPI/Corbis-Bettmann