Abasi Anam Enye Ọkọri—Nte Afo Amanam Udeme fo?

KERE ban̄a nte idaha emi etiede. Afo odu ke ediye in̄wan̄esa, emi ndiye eto, ikpọ mbiet ẹmi ẹbiọkde mfọn mfọn, ye nyayama awak-uduot frawa ẹkande ẹkụk. Nsemnsem awawa n̄kịmenan̄ ẹbiọk ẹsụhọde ke mben idịm emi ẹtịmde ẹse enyịn ẹban̄a, emi ata afia mmọn̄ otopde ọwọrọ. N̄kpọ ndomokiet ibiatke se ẹkụtde emi. Ke otụkde fi ke idem, afo obụp m̀mê anie akanam ediye itie emi. Ke ibọrọ ekpeme-in̄wan̄ emi ke nsụkidem ọdọhọ ete ke Abasi anam kpukpru n̄kpọ ẹkọri.

Nte ido edide, afo ama ọfiọk oro. Ndien afo emeti mme ikọ ekpeme-in̄wan̄ oro ke ini osịmde ufọk onyụn̄ okokụt nsuahade nsuahade edemesa fo, emi se ikọride mîyehe owo baba kiet ke enyịn, mbio do oboho, ndien udiọn̄edịm ọyọhọ mme ukpe oro ẹdude ke isọn̄. Enen̄ede ọdọn̄ fi ndinyene in̄wan̄esa eke ebietde enyeoro afo okosụk akade ekese do. Ntre, ke otịmde onịm mme ikọ ekpeme-in̄wan̄ oro, afo ọtọn̄ọ edọn̄ onyụn̄ ọbọn̄ akam ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄ ọnọ Abasi ete anam ndiye frawa ẹkọri ke okụre fo. Nso itịbe? Ke akpanikọ, n̄kpọ ndomokiet itịbeke.

Nso kaban̄a n̄kọri eke spirit? Ekeme ndidi afo emenyene ọkpọsọn̄ udọn̄ ndikụt mme n̄kpọ ẹkọride ke n̄kan̄ eke spirit, utọ nte mbufa mbet ndinam n̄kpọ mban̄a akpanikọ eke Ikọ Abasi mîdịghe emenyene udọn̄ ke n̄kọri eke spirit idemfo. Ndien afo emekeme ndibọn̄ akam ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄ ọnọ Jehovah ete anam utọ n̄kọri oro odu, enyenede ọyọhọ mbuọtidem nte ke enye enyene odudu ndinam oro. Edi nte ọkpọsọn̄ udọn̄ fo, ọkpọsọn̄ akam, ye mbuọtidem ke odudu Abasi ke idemmọ ẹkeme ndinam utọ n̄kọri oro odu?

Abasi Anam Enye Ọkọri

Afo emekeme ndikere ke udeme imọ ke ndinam n̄kọri eke spirit odu edi ata ekpri, idem ke inyeneke se ọwọrọde. Nte apostle Paul ikọnọhọ ekikere iban̄a emi ke 1 Corinth 3:5-7? Enye ekewet ete: “Apollos edi nso? Paul onyụn̄ edi nso? Mmọ ẹdi mme isụn̄utom, emi okotode mmọ mbufo ẹnịm ke akpanikọ, nte Ọbọn̄ ọnọde mmọ kiet kiet. Ami n̄kọtọ, Apollos ọkọbọk ke mmọn̄; edi n̄kọri oto Abasi. Ntre ndien idịghe anditọ edi n̄kpọ, inyụn̄ idịghe andibọk ke mmọn̄, edi Abasi emi ọnọde n̄kọri.”

Paul nte enende onyịme ete ke ini mme n̄kpọ ẹkọride, ke kpukpru itoro aka ebịne Abasi. Ekpeme-in̄wan̄ ekeme ndifụn̄ isọn̄ esie, asuan n̄kpasịp esie, onyụn̄ otịm ese mme eto enyịn, edi ke akpatre edi ke ntak utịbe utịbe odudu obot Abasi ke mme n̄kpọ oro ẹkọri. (Genesis 1:11, 12, 29) Nte ededi, nso ke ikọ Paul ọwọrọ ke ini enye ọdọhọde ke “idịghe anditọ edi n̄kpọ, inyụn̄ idịghe andibọk ke mmọn̄”? (“Idịghe mme ekpeme-in̄wan̄ ye mmọ nditọ nnyụn̄ mbọk ke mmọn̄ edi ntak,” The New English Bible.) Nte enye ibatke udeme emi asan̄autom kiet kiet anamde ke ndinam mbufa mbet ke akpan n̄kpọ, ọnọde ekikere ete ke akpatre ke inen̄ekede inam n̄kpọ adan̄a nte inamde utom nnyịn?

“Idịghe Anditọ Edi N̄kpọ”

Nyene ke ekikere ete ke ikpehe leta esie enyeemi, Paul inemeke iban̄a utom Christian edi eneme aban̄a nte editiene mme owo utu ke Jesus Christ edide ndisịme. Ndusụk owo ke Corinth ke usụn̄ oro mîdotke ẹkeda mme ọwọrọiso asan̄autom Jehovah, utọ nte Paul ye Apollos, ke ata akpan n̄kpọ. Mmọ eken ke ẹkesiak isio n̄ka ẹnyụn̄ ẹmenede mme owo ẹmi ẹkekerede ke mmimọ imedi n̄kpọ ikan nditọete Christian mmọ ke enyọn̄.—1 Corinth 4:6-8; 2 Corinth 11:4, 5, 13.

Ndikpono mme owo ke usụn̄ emi ifọnke. Enye edi ekikere obụkidem, onyụn̄ ososion̄o ufụp ye utọk ẹdi. (1 Corinth 3:3, 4) Paul owụt mme utịp utọ ekikere oro. Enye ọdọhọ ete: “Utọk ke odu ke otu mbufo. Ikọ emi ọwọrọ ntem ete, mbufo kiet kiet ẹdọhọ ẹte, Ami nda ke n̄kan̄ Paul, m̀mê, Ami nda ke n̄kan̄ Apollos, m̀mê, Ami nda ke n̄kan̄ Cephas, m̀mê, Ami nda ke n̄kan̄ Christ.”—1 Corinth 1:11, 12.

Ntem, ke ini enye ewetde ete, “anditọ ye andibọk ke mmọn̄ idịghe n̄kpọ” (Phillips), apostle emi an̄wan̄wana ye utọ ekikere obụkidem oro, ọsọn̄ọde etịn̄ ufọn oro odude ke ndiberi edem ke Jesus Christ nte Adausụn̄ ndinyụn̄ nnyịme nte ke kpukpru ubọn̄ kaban̄a n̄kọri oro odude ke esop aka ebịne Abasi. Mme apostle ye mbiowo eken ẹdi n̄kukụre mme asan̄autom ke esop. Owo ikpenyeneke ndimenede baba mmọ kiet ke enyọn̄ m̀mê mmọ ke idemmọ ndikpoyom ukpono m̀mê uwọrọiso. (1 Corinth 3:18-23) Ntre anditọ ye andibọk ke mmọn̄ idịghe n̄kpọ, nte Paul ọdọhọde, “ke ẹmende ẹdomo ye enyeemi ọnọde n̄kpasịp uwem.”—1 Corinth 3:7, Phillips.

Mme Anamutom Abasi

Ke nditịn̄ emi, ke ntre, apostle Paul ikabatke udeme oro nnyịn inyenede ke nditọ nnyụn̄ mbọk ke mmọn̄ ke usụhọde. Enye ikoyomke nnyịn itọn̄ọ ndikere, “Abasi eyenam mme n̄kpọ ẹkọri ke ekemini esiemmọ,” ndien ekem isụhọde itetie inyụn̄ ibet enye anam oro. Enye ama ọfiọk ete ke se nnyịn inamde ye nte inamde enyene udeme ke nte mme n̄kpọ ẹkọride.

Ntak edi oro Paul ekesịnde udọn̄ ọnọ mme Christian kpukpru ini ete ẹnam utom ọkpọsọn̄ ke utom ukwọrọikọ mmọ ẹnyụn̄ ẹfori usọ mmọ nte mme andikpep. Kere ban̄a item oro enye ọkọnọde akparawa oro Timothy. “Tịm kpeme idemfo, ye se afo ekpepde owo. Yịre ke edinam utom emi; koro ke edinam ntem afo eyenyan̄a idemfo ye mmọemi ẹkopde uyo fo.” (1 Timothy 4:16) “N̄wụk fi nte, Kwọrọ ikọ Abasi; sịn ifịk nam emi . . . san̄a ye ofụri ime ye edikpep . . . nam utom fo ma.” (2 Timothy 4:1, 2, 5) Ikpesịneke ifiọk ndomokiet ke Timothy ndinam utom ọkpọsọn̄ man ofori mme usọ esie edieke enye nditọ nnyụn̄ mbọk ke mmọn̄ mîkpenyeneke udeme ndomokiet ke ndinam mme n̄kpọ ẹkọri.

Ukem nte Paul ye Apollos, afo nde emekeme ndinyene ọsọn̄urua ifet ndinam n̄kpọ nte kiet ke otu mme anamutom Abasi. (1 Corinth 3:9; 2 Corinth 4:1; 1 Timothy 1:12) Ke ntre, utom fo edi akpan n̄kpọ. Ekpeme-in̄wan̄ idorike enyịn Abasi ndinam ediye in̄wan̄esa ọwọrọ ada ke utịbe utịbe usụn̄ ye unana ekpeme-in̄wan̄ oro ndisịn ukeme. Nte n̄kọri eke spirit ekpedi isio ye oro? Baba-o. Ukem nte ọtọin̄wan̄ emi emede ime “etie ebet eti mbun̄wụm isọn̄,” ana nnyịn ibemiso isịn̄ede idem nnyịn ke nditọ nnyụn̄ mbọk ke mmọn̄ ibetde Abasi anam enye ọkọri.—James 1:22; 2:26; 5:7.

Nam Udeme Fo

Sia, nte apostle Paul ọdọhọde, “mmọ kiet kiet ẹyenyụn̄ ẹbọ utịp mmọ, nte ekemde ye utom mmọ,” nnyịn ikpenyene ndibụp idem nnyịn nte nnyịn inamde utom.—1 Corinth 3:8.

Ata ekpeme-in̄wan̄ oro Geoffrey Smith ọdọhọ ete: “Owo iyomke san̄asan̄a n̄kpọ oro anamde owo odot man owo akabade edi ekpeme-in̄wan̄, akam edi edinyene udọn̄ ke mme eto.” (Shrubs & Small Trees) Ukem ntre, owo iyomke inyene ndammana n̄kpọ oro anamde owo odot man nnyịn idi mme anamutom Abasi, akam edi edinyene ata udọn̄ ke idem mme owo ye edinyịme Abasi ada nnyịn anam n̄kpọ.—2 Corinth 2:16, 17; 3:4-6; Philippi 2:13.

Kere ban̄a ndusụk nti item oro mme enyene-usọ ekpeme-in̄wan̄ ẹnọde. Nte ete kiet ọdọhọde, edieke ekpeme-in̄wan̄ emi edide ekpep onyịmede ndikpan̄ utọn̄ nnọ mmọ oro ẹtịmde ẹnyene ifiọk ẹkan enye, “ekpep ekeme ndisọsọp n̄kabade ndi ata.” Ndien, nte ete emi ọdọhọde, “ata esikụt obufa n̄kpọ ndikpep kpukpru ini.” (The Encyclopedia of Gardening) Nte afo ke unyịmesịt omonyịme un̄wam ye ukpep oro Jehovah ọnọde man afo ekpekeme nditọ nnyụn̄ mbọk ke mmọn̄ uforo uforo? Edieke afo anamde ntre, edide afo edi obufa ke utom emi m̀mê kiet emi ama ekenyenyene ifiọk ke enye, afo emekeme ndikọri mme usọ efen efen nte anamutom Abasi ndien ke ntre akabade ‘ekeme ndikpep owo en̄wen n̄ko.’—2 Timothy 2:2.

Edieke enye onyịmede ndikpan̄ utọn̄ nnyụn̄ mbọ ukpep, nte Geoffrey Smith ọdọhọde, “ekpep eyefep ndiọkn̄kan n̄kpọndịk.” Edieke nnyịn ikpan̄de utọn̄ inọ ndausụn̄ oro Jehovah ọnọde ebe ke Ikọ esie ye esop esie, nnyịn iyenam mme n̄kpọ ke usụn̄ esie. Nnyịn adan̄aoro iyefep, ke uwụtn̄kpọ, mme utọ n̄kpọndịk nte edifan̄a ndisịme ndisịme ye mmọ oro n̄kukụre ẹyomde nditọhọ m̀mê ndin̄wana en̄wan ikọ.—Mme N̄ke 17:14; Colossae 4:6; 2 Timothy 2:23-26.

Eti item ukpeme in̄wan̄ efen edi ndikere n̄kpọ ye ntịn̄enyịn mbemiso ifehede ika ndifụn̄ isọn̄. The Encyclopedia of Gardening ọdọhọ ete, “Mbemiso afo ọtọn̄ọde ndifụn̄ isọn̄, da ini sụn̄sụn̄ dụn̄ọde [se odoride enyịn ndikụt].” Ndi afo emesiduọ ke afia edifehe ndụk utom ukwọrọikọ Christian ye unana edibemiso n̄kere ye ntịn̄enyịn ye ke akam mban̄a se afo oyomde ndinam ye usụn̄ oro ọfọnde akan ndinam oro? Nyene mme uduak fo in̄wan̄în̄wan̄ mbemiso afo ọtọn̄ọde. Kere, ke uwụtn̄kpọ, ban̄a orụk mme owo emi afo ekemede ndisobo ye mme mfịna oro afo ekemede ndisak iso nse, nyụn̄ tịm idem ndise mban̄a ẹmi. Emi eyeyak fi ‘odụri owo ada awak akan, nte afo akabarede edi kpukpru n̄kpọ ọnọ kpukpru orụk owo.’—1 Corinth 9:19-23.

“Kûnyụn̄ Ufara Ubọk Fo”

Edieke nnyịn idade ifet edinam utom nte mme anamutom Abasi ke akpan n̄kpọ, nnyịn idinamke n̄kpọ mmen̄e mmen̄e ke ebuana oro nnyịn inyenede ke utom emi. “Suan n̄kpasịp fo ke usenubọk; kûnyụn̄ ufara ubọk fo ke mbubreyo: koro afo mûfiọkke ubak eke ediwọrọde usụn̄, m̀mê emi, m̀mê oro; unyụn̄ ufiọkke m̀mê mbiba ẹdifọn ukem ukem.” (Ecclesiastes 11:6) Mme akpatre utịp ẹsịne Jehovah ke ubọk, edi nnyịn iyedọk edieke nnyịn ibemde iso itọ ye nsịnifịk.—Ecclesiastes 11:4.

Akananam owo inamke in̄wan̄esa ndomokiet eye ebe ke enyọn̄ enyọn̄ edifụn̄ isọn̄, nnyụn̄ nsuan n̄kpasịp nte ẹmama. Ukem ntre, ke utom ukwọrọikọ Christian ẹyom se ikande edinyene enyọn̄ enyọn̄ ebuana ke edisuan mme n̄wed ukpep Bible. Nte mme anamutom Abasi, oyom nnyịn isịn ifịk inyụn̄ inam utom ọyọhọ ọyọhọ ke nditan̄a eti mbụk aban̄ade Obio Ubọn̄ Abasi, idụn̄ọrede iyom mmọ oro ẹnyenede nnennen esịt. (Utom 13:48) Ti edumbet oro odude ke ikọ apostle Paul ke 2 Corinth 9:6: “Owo eke ọtọde ke ufat eyenyụn̄ ọdọk ke ufat; owo eke ọtọde ke ntatubọk, uwak uwak ke enye eyenyụn̄ ọdọk.”

Ukem nte kpukpru nti ekpeme-in̄wan̄, nnyịn isidomo nditọ ke eti isọn̄. Ndondo oro ẹtọde n̄kpọ idem ke eti isọn̄, nte ededi, enye isitreke do. Geoffrey Smith ọdọhọ ete: “Emi iwọrọke ite ke ndondo oro ẹtọde n̄kpọ ke owo iyomke n̄kpọ efen ito anditọ ikan ndidep nnanna akpakaha ye ufụkeyo nnyụn̄ nsụhọde ntetie mbọ nduọkodudu.” Baba, man mme n̄kpọ ẹkọri, oyom ẹsịn ukeme ke ndibọk ke mmọn̄ nnyụn̄ n̄kpeme mme eto oro.—Men Mme N̄ke 6:10, 11 domo.

Utom ukwọrọikọ Christian ekeme, ke akpanikọ, ndiwọrọ ndinam ọkpọsọn̄ utom ke anyanini ke ini etiede nte ke utịp edi esisịt. Edi ke mbuari, ye ndusụk ini ke unana idotenyịn, utịp emi akpade owo idem ẹkeme ndiwọrọ ndi. Geoffrey Smith ọdọhọ ete: “Ukpeme-in̄wan̄ esisịne anyanini unam ọkpọsọn̄ utom emi asan̄ade ye mme utọ ini akwa uyai oro anamde ẹfre kpukpru ufụn̄isọn̄, uwak mbiet, ye ataata edikop editịmede esịt.” Afo nde emekeme ndinyene mme ini akwa uyụhọ ke ini owo eti esịt anamde n̄kpọ aban̄a etop akpanikọ—ama akamedi afo omonyịme ndibemiso mfụn̄ isọn̄, ntọ n̄kpọ, n̄wak mbiet, nnyụn̄ mbọk ke mmọn̄.—Men Mme N̄ke 20:4 domo.

Paul ye Apollos ẹma ẹfiọk ẹte ke utom ukwọrọikọ Obio Ubọn̄ ye unam mbet mmọ ikanamke mmọ ẹnyene san̄asan̄a uwọrọiso ke esop Christian. Mmọ ẹma ẹfiọk ẹte ke edi Abasi anam mme n̄kpọ ẹkọri. Edi, mmọ ẹma ẹtọ ẹnyụn̄ ẹbọk ke mmọn̄—ye nsịnifịk. Akpakam nnyịn itiene uwụtn̄kpọ mmọ inyụn̄ inọ Abasi idem nnyịn nte “mme isụn̄utom, ẹmi okotode mmọ [mmọ en̄wen] ẹnịm ke akpanikọ.”—1 Corinth 3:5, 6.

[Ndise ke page 23]

Abasi anam kpukpru n̄kpọ ẹkọri—edi ekpeme-in̄wan̄ anam udeme esie n̄ko