Paul Anam Ndutịm Kaban̄a Etịbe Ẹdidade Ẹn̄wam Ikọt Abasi
MME udọn̄ n̄kpọ eke spirit ẹdi ata akpan n̄kpọ ẹnọ mme ata Christian. Nte ededi, udọn̄ ẹnyenede ẹban̄a mfọnọn̄kpọ eke obụk mbon efen edi akpan n̄kpọ n̄ko ọnọ mmọ. Mmọ ẹsiwak ndin̄wam mbon oro ẹsobode nsọn̄ọn̄kpọ. Ima nditọete esinụk mme Christian ndin̄wam mme ekemmọ andinịm ke akpanikọ oro ẹdude ke unana.—John 13:34, 35.
Ima enyenede ọnọ nditọete esie eke spirit okonụk apostle Paul ndinam ndutịm kaban̄a etịbe ke Achaia, Galatia, Macedonia, ye Asia. Ntak okoyomde enye anam emi? Didie ke ẹkenam ndutịm unọ un̄wam oro? Didie ke ẹkenam n̄kpọ ẹban̄a? Ndien ntak emi nnyịn ikpenyenede udọn̄ ke se iketịbede?
Idaha Esop Jerusalem
Ke Pentecost 33 E.N. ama ekebe, mme Jew ye mme okpono Abasi ke ido mme Jew ẹtode itie en̄wen oro ẹkekabarede ẹdi mme mbet ke Pentecost ẹma ẹdu ke Jerusalem ke ndusụk ini man ẹkpep n̄kpọ efen efen ẹban̄a ido ukpono akpanikọ. Ke ebiet ẹkeyomde, mme ekemmọ andituak ibuot ẹma ẹdara ndin̄wam ke ndibiom mbiomo oro akasan̄ade ye utọ edidu mbịghi oro. (Utom 2:7-11, 41-44; 4:32-36) Ekeme ndidi ndutịme mbio obio ama ada esịm nsọn̄ọn̄kpọ efen efen nte mbon ufreidụt Jew ẹkedemerede nsọn̄ibuot ye afai otu mbon ntịme. Nte ededi, man anditiene Christ ndomokiet okûkpa ọbiọn̄, ẹma ẹdeme udia ke usen ke usen ẹnọ mme ebeakpa oro ẹkedude ke unana. (Utom 6:1-6) Herod ama enen̄ede ọkọbọ esop, ndien ke ufọt ufọt iduọk isua 40 E.N., akan̄ ama ọnọmọ Judea. Ye mme anditiene Jesus, ekeme ndidi kpukpru emi okosụn̄ọ ke se Paul okokotde “ndutụhọ,” “ukụt,” ye ‘edibụme inyene mmọ.’—Mme Hebrew 10:32-34; Utom 11:27–12:1.
Ke n̄kpọ nte 49 E.N., idaha okosụk ọdọdiọk. Ntem, ke ẹma ẹkenyịme ẹte Paul ọnọ mme Gentile ntịn̄enyịn ke ukwọrọikọ esie, Peter, James, ye John ẹma ẹben̄e enye ẹte ‘eti nditọ ubuene.’ Oro edi se Paul okodomode ndinam.—Galatia 2:7-10.
Ndinam Ndutịm Kaban̄a Etịbe
Paul ama ọnọ ndausụn̄ kaban̄a etịbe ẹdinọde ẹsọk mme Christian ẹdide ubuene ke Judea. Ke n̄kpọ nte 55 E.N., enye ama asian mbon Corinth ete: “Kaban̄a etịbe emi ẹdinọde ẹsọk ikọt Abasi; nte n̄kọnọde mme ufọk Abasi ke Galatia uyo nte ẹnam, mbufo ẹnam kpa ntre. Ke akpa usen urua, mbufo owo kiet kiet ẹsio n̄kpọ ke udori eke ẹkụtde, ẹkpọnọde ẹnịm n̄kan̄ kiet . . . [Ndien] nyemen n̄wed nnọ mmọ emi mbufo ẹmekde, nnyụn̄ ndọn̄ mmọ emi ẹda enọ mbufo ẹka Jerusalem.” (1 Corinth 16:1-3) Isua kiet ke ukperedem Paul ama ọdọhọ ete ke Macedonia ye Achaia ẹma ẹtịp n̄kpọ ẹsịn. Ndien ke ini ẹkenọde se ẹketịpde ẹka Jerusalem, etie nte mme isụn̄utom ẹtode Asia ndikodu do owụt nte ke mme esop ke ikpehe oro n̄ko ẹma ẹtịp etịbe.—Utom 20:4; 2 Corinth 8:1-4; 9:1, 2.
Owo ikenyịkke owo ndomokiet ndinọ n̄kpọ awak akan se enye ekekemede ndinọ. Utu ke oro, ekedi ubọk aka ubọk ọnyọn̄ man nyọhọ-nsụhọ mmọ akpan̄wam unana ikọt Abasi ke Jerusalem ye Judea. (2 Corinth 8:13-15) Paul ọkọdọhọ ete: “Yak kpukpru owo kiet kiet ọnọ nte enye akaduakde ke esịt esie: okûnọ ye mfụhọ-esịt, okûnyụn̄ ọnọ oto ke edinyenyịk; koro Abasi amama owo eke ọnọde ke inemesịt.”—2 Corinth 9:7.
Apostle oro ama ọnọ mbon Corinth eti ntak nditat ubọk. Jesus ‘ama akabade edi ubuene ke ntak mmọ, man mmọ ẹkabade ẹdi mme enyene-n̄kpọ’ ke n̄kan̄ eke spirit. (2 Corinth 8:9) Ke akpanikọ oyoyom mmọ ẹkpebe edu ntatubọk Jesus. Akan oro, sia Abasi ama ọkọnọ mmọ ukeme “ndinam kpukpru orụk ntatubọk,” ama odot mmọ ndin̄wam ke ndinọ se inanade ikọt Abasi.—2 Corinth 9:10-12.
Edu Mme Andibuana
Nnyịn imekeme ndikpep ekese mban̄a edinọ ke unyịmesịt ebe ke ndikere mban̄a edu mme andibuana ke ndutịm edinọ ikọt Abasi un̄wam ke akpa isua ikie. Etịbe oro ama aka anyan akan ediwụt edikere mban̄a nnọ mme ekemmọ andituak ibuot nnọ Jehovah ẹdide ubuene. Enye ama owụt nte ke mbọbọ itie nditọete ama odu ke ufọt mme Christian ẹdide mme Jew ye mme Gentile. Ndinọ nnyụn̄ mbọ mme etịbe ama owụt edidianakiet ye itie ufan oro okodude ke ufọt mme Gentile ye mme Jew emi. Edinọ mmọ ekedi ke n̄kan̄ eke obụk ọkọrọ ye ke n̄kan̄ eke spirit.—Rome 15:26, 27.
Ekeme ndidi Paul ke akpa ikọdọhọke mme Christian ke Macedonia ẹtiene ẹbuana—mmọ n̄ko ẹkedu ke ọkpọsọn̄ unana. Nte ededi, mmọ ẹma ‘ẹsọn̄ọ ẹben̄e, ẹte, ẹyak mmimọ itiene inyene udeme ke edinọ.’ Kamse, idem okposụkedi mmọ ẹkedude ke “akwa ukụt eke odomode mmọ,” mmọ ke idatesịt ẹma ẹnọ n̄kpọ “ẹbe nte ukeme mmọ edide”! (2 Corinth 8:1-4) Akwa ukụt mmọ nte an̄wan̄ade ama esịne mme edori ikọ oro nte ke mmọ ẹkenam ido ukpono oro ibet Rome mîkenyịmeke. Ntre an̄wan̄a ntak oro mmọ ẹkpekopde mbọm ẹban̄a nditọete mmọ ke Judea, oro ẹkesobode ukem nsọn̄ọn̄kpọ oro.—Utom 16:20, 21; 17:5-9; 1 Thessalonica 2:14.
Okposụkedi Paul akadade akpa ifiopesịt oro mbon Corinth ẹkenyenede ẹban̄a etịbe ndisịn udọn̄ nnọ mbon Macedonia, ifiopesịt mbon Corinth ama ebịt. Idahaemi Paul etịn̄ aban̄a ntatubọk mbon Macedonia man esịn udọn̄ ọnọ mbon Corinth. Enye ama okụt ke oyom iti mmọ nte ke ini ama ekem ndikụre se mmọ ẹketọn̄ọde isua kiet ke mbemiso. Nso iketịbe?—2 Corinth 8:10, 11; 9:1-5.
Titus ama ọtọn̄ọ ndibọ etịbe ke Corinth, edi etie nte mme mfịna ẹma ẹdemede oro ẹkebiatde mme ukeme esie. Ke ama okosobo ye Paul ke Macedonia, Titus ama asan̄a ye owo iba efen afiak aka ndikesịn udọn̄ nnọ esop ke Corinth nnyụn̄ mbọ etịbe oro n̄kụre. Eyedi ndusụk owo ẹma ẹtịn̄ n̄kari n̄kari ẹte ke Paul okodomo ndida mbon Corinth nnam mbubịne. Ekeme ndidi emi akanam enye ọdọn̄ iren ita ndika n̄kọbọ etịbe oro n̄kụre onyụn̄ otoro owo mmọ kiet kiet ọnọ. Paul ọkọdọhọ ete: “[Nnyịn] itetịm ikpeme, mbak owo edinyene se etịn̄de adian nnyịn ke akwa mfọn emi inyenede ndida nsọk ikọt Abasi; koro imetịn̄ enyịn ikere se idotde, ke iso Ọbọn̄ ye ke iso owo n̄ko.”—2 Corinth 8:6, 18-23; 12:18.
Ndida Etịbe Oro N̄kọnọ
Etisịm ini utọ eke 56 E.N., ẹma ẹben̄e idem ndida okụk oro ẹketịpde n̄ka Jerusalem. Paul ayasan̄a ye mme isụn̄utom oro mme anditịp etịbe ẹmekde aka. Utom 20:4 ọdọhọ ete: “Ndien mmọ emi ẹdade enye [ẹkeyak] ke Asia ẹdi Sopater eyen Pyrrhus, owo Beroea; ye Aristarchus ye Secundus, nditọ Thessalonica; ye Gaius, owo Derbe; ye Timothy; ye Tychicus ye Trophimus, nditọ Asia.” Nte an̄wan̄ade, Luke, emi ekemede ndidi akada ke ibuot mme Christian ke Philippi, ama odu n̄ko ke otu mmọ. Ntem, ke nsụhọde n̄kaha owo usụkkiet ẹkeka utom emi.
Eyen ukpepn̄kpọ oro Dieter Georgi ọdọhọ ete: “Anaedi ofụri ibat okụk oro ẹketịpde ẹma ẹnen̄ede ẹwak, koro akpatre ukeme, oro ekesịnede Paul ye ediwak isụn̄utom ntre, ikpodotke ye ukeme ye ubiatini oro akabuanade edieke etịbe mîkawakke.” Mme nsan̄a oro ikedịghe man ẹkpeme kpọt edi n̄ko man ẹnyan̄a Paul ẹsio ke edori ikọ ekededi aban̄ade unana edinam akpanikọ. Mbon oro ẹkesiode ẹdọn̄ ẹma ẹtịn̄ ikọ ke ibuot mme esop Gentile ẹnọ ikọt Abasi ke Jerusalem.
Ke ẹwatde ọtọn̄ọde ke Corinth ẹkesịm Syria, mme isụn̄utom oro ẹkpekesịm Jerusalem etisịm ini Passover. Nte ededi, ntọt aban̄ade ediomi ndiwot Paul ama osụn̄ọ ke edikpụhọde ndutịm. (Utom 20:3) Ekeme ndidi mme asua esie ẹkeyom ndiwot enye ke inyan̄.
Paul ama enyene mme editịmede esịt efen. Mbemiso akadahade, enye ama ewet n̄wed ọnọ mme Christian ke Rome ete ẹbọn̄ akam ‘man ẹnyan̄a imọ ẹsio ke ubọk mmọ eke mînịmke ke akpanikọ ke Judea, man utom eke imọ ikade ndinam nnọ ikọt Abasi ke Jerusalem onyụn̄ enem mmọ esịt.’ (Rome 15:30, 31) Okposụkedi ikọt Abasi nte eyịghe mîdụhe ẹdibọde mme etịbe oro ye ntotụn̄ọ esịtekọm, ekeme ndidi Paul ama ekere aban̄a mfịna oro edika esie ekemede ndidemede ke otu mme Jew ke ofụri ofụri.
Ke akpanikọ, apostle oro ama eti mme ubuene. Ke adan̄aemi N̄wed Abasi mîtịn̄ke ini emi ẹkeyakde etịbe oro ẹnọ, ediyak enye nnọ ama anam emem odu onyụn̄ an̄wam mme Christian ẹdide mme Gentile ndiwụt esịtekọm nnọ mme ekemmọ andinịm ke akpanikọ ẹdide mbon Judea ke inyene eke spirit oro mmọ ẹkebọde ẹto mmọ. Paul ndikowụt idem ke temple esisịt ini ke enye ama ekesịm Jerusalem ama edemede ntịme onyụn̄ ada ekesịm edimụm enye. Edi emi ke akpatre ama ọnọ enye ifet ndinọ mme andikara ye ndidem ikọ ntiense.—Utom 9:15; 21:17-36; 23:11; 24:1-26:32.
Mme Etịbe Nnyịn Mfịn
Ọtọn̄ọde ke akpa isua ikie, ata ediwak n̄kpọ ẹkpụhọde—edi mme akpan edumbet ikpụhọkede. Ẹtịn̄ nte enende ẹnọ mme Christian nte ke ẹyom okụk. Mme etịbe ekededi oro mmọ ẹtịpde ẹnọ mbon oro ẹdude ke unana ẹkpenyene ndidi ke unyịmesịt, se ima ẹnyenede ẹnọ Abasi ye mme ekemmọ owo onụkde.—Mark 12:28-31.
Mme ndutịm unọ un̄wam oro ẹkenamde ke ufọn ikọt Abasi ke akpa isua ikie ẹwụt nte ke ana ẹnam eti ndutịm ke nte ẹdade mme utọ etịbe oro ẹnam n̄kpọ ẹnyụn̄ ẹda edu edinam akpanikọ ẹse ẹban̄a. Nte ededi, Jehovah Abasi ọfiọk se inanade nnyịn, ndien enye anam ndutịm ọnọ mme asan̄autom esie man mmọ ẹkeme ndika iso mbuana eti mbụk Obio Ubọn̄ ye mbon efen kpa ye nsọn̄ọn̄kpọ. (Matthew 6:25-34) Kpa ye oro, kpukpru nnyịn imekeme ndinam udeme nnyịn, inamke n̄kpọ m̀mê nso idi idaha nnyịn ke ndutịm uforo. Ke usụn̄ oro, ‘n̄kpọ ididoroke inọ andiwobi uwak uwak, idinyụn̄ inanake inọ andiwobi esisịt.’—2 Corinth 8:15.