16, 17. (a) Paul akasan̄a didie enyene uko ọnọ utom ukwọrọikọ? (b) Mme ata usio-ukot ewe ke nnyịn ikpanam edieke ndusụk ikpehe utom ukwọrọikọ Christian nnyịn esịnde nnyịn ndịk ke idem?

¹⁶ Paul ekewet ọnọ mme Christian ke Thessalonica ete: “Sia nnyịn ima ikokụt ukụt ye esuene ke Philippi, nte mbufo ẹfiọkde, nnyịn ida uko ke Abasi nnyịn ikwọrọ gospel Abasi inọ mbufo ke ufọt ọkpọsọn̄ en̄wan.” (1 Thessalonica 2:2) Didie ke ‘ẹkesuene’ Paul ye mme nsan̄a esie ke Philippi? Nte ndusụk nditọ ukpepn̄kpọ ẹdọhọde, ikọ Greek emi Paul akadade owụt usọn̄enyịn, esuene, m̀mê ebeubọk edinam. Mme andikara Philippi ẹma ẹda eto ẹmia mmọ, ẹtomo mmọ ẹdọn̄ ke ufọk-n̄kpọkọbi, ẹnyụn̄ ẹfat mmọ ukot ke ebuka. (Utom 16:16-24) Didie ke ubiak ubiak ifiọk n̄kpọntịbe oro okotụk Paul? Nte mme owo ke Thessalonica, obio efen ke isan̄ isụn̄utom esie, ẹma ẹkụt nte Paul okopde ndịk? Baba, enye ama ‘enyene uko.’ Enye ama akan ndịk onyụn̄ aka iso ndikwọrọ ikọ uko uko.

¹⁷ Uko Paul okoto m̀mọ̀n̄? Idemesie? Baba, enye ọkọdọhọ ete ke ikada uko “ke Abasi nnyịn.” N̄wed ndụn̄ọde mme akabade Bible ọdọhọ ke ẹkeme ndisịn ikọ emi ke usụn̄ emi, “Abasi ekebịn ndịk osio ke esịt nnyịn.” Ntre edieke afo mûnyeneke uko akpan akpan kaban̄a utom ukwọrọikọ fo, mîdịghe edieke ndusụk ikpehe ke enye akpan akpan esịnde fi ndịk ke idem, ntak mûben̄eke Jehovah anam ukem oro ọnọ fi? Ben̄e enye ebịn ndịk oro efep ke esịt fo. Ben̄e enye an̄wam fi ndinyene uko ke utom oro. Ke adianade do, nam mme ata usio-ukot efen efen. Ke uwụtn̄kpọ, diomi ndinam utom ye owo emi enyenede usọ ke usụn̄ unọ ikọ ntiense emi afịnade fi. Enye ekeme ndibuana efakutom mbubehe, edinọ ikọ ntiense efak, ukwọrọikọ ido nneme, m̀mê unọ ikọ ntiense urụk ukopikọ. Ekeme ndidi nsan̄a fo eyenyịme ndibem iso ntọn̄ọ. Ke edide ntre, nọ ntịn̄enyịn nyụn̄ kpep n̄kpọ. Do ndien nyene uko ndidomo nse.

18. Mme edidiọn̄ ewe ke ikeme ndinyene edieke inyenede uko ke utom ukwọrọikọ nnyịn?

¹⁸ Edieke afo enyenede uko, kere ban̄a se ididide utịp. Ke ini afo ọkọbọde mûnyụn̄ uyakke idem emem fi, afo emekeme ndinyene nti ifiọkutom ke ndibuana akpanikọ, mme ifiọkutom ẹmi afo akpakatabade. (Se page 25.) Afo oyokop uyụhọ ndifiọk nte ke afo emenem Jehovah esịt ke ndinam n̄kpọ oro edide ọkpọsọn̄ n̄kpọ ọnọ fi. Afo eyenyene edidiọn̄ ye un̄wam esie ke ndikan ndịk fo. Mbuọtidem fo eyetịm ọsọn̄. Ke akpanikọ, afo ukemeke ndinam n̄kpọ ndisọn̄ọ mbuọtidem mbon efen ye unana afo ndisọn̄ọ okwo ke ukem ini oro.—Jude 20, 21.

Mmọ Ẹma Ẹnyene Uko

ISIDỊGHE mmemmem n̄kpọ kpukpru ini ndinyene uko man ẹkwọrọ ikọ. Ke akpanikọ, apostle Paul ọkọdọhọ ete ke idaha kiet, imọ ikanam oro “ke ufọt ọkpọsọn̄ en̄wan.” (1 Thessalonica 2:2) Nte “en̄wan” ndikwọrọ ikọ odot ye ukeme ẹsịnde? Owo inọhọ ubiọn̄ kaban̄a mme n̄wọrọnda ifiọk n̄kpọntịbe, edi ikọt Abasi ẹsiwak ndikop inemesịt nte ke mmimọ ima inyene uko. Kere ban̄a ndusụk uwụtn̄kpọ.

Eyenan̄wan isua itiaita emi ekerede Tara ama etịm ọnọ n̄kpan̄utọn̄ nte andikpep esie eketịn̄de ọnọ otu nditọ ufọkn̄wed ete ke ini Ekọn̄ Ererimbot II, otu oro ẹkedude ke itienna ekikere mme Jew ẹkenyene ndidian utouto Ntantaọfiọn̄ David ke ọfọn̄ mmọ nte idiọn̄ọ. Tara ama ekere m̀mê imọ ikpenyene nditịn̄ ikọ. Enye eti ete: “Mma mbọn̄ akam enyịn in̄wan̄.” Ekem enye ama emenede ubọk onyụn̄ ọdọhọ ete ke Mme Ntiense Jehovah ẹma ẹdu ke mme itienna oro n̄ko, ndien mmọ ẹkenyene ndisịne ọsọbọ ita uduot mmọn̄ibọn̄. Andikpep oro ama owụt udọn̄ onyụn̄ ọkọm enye. Utịn̄ikọ Tara ama eberede usụn̄ ọnọ edinyene mme nneme efen efen ye andikpep oro, emi ke ukperedem akakam owụtde ofụri otu nditọ ufọkn̄wed oro vidio Jehovah’s Witnesses Stand Firm Against Nazi Assault.

Ke Guinea, Edem Usoputịn Africa, ekpri asuanetop oro mînaha baptism emi ekerede Irène ama oyom ndinam n̄kọri ke utom ukwọrọikọ esie. Isụn̄utom oro ekekpepde enye Bible ama esịn udọn̄ ọnọ enye ete odomo ndinọ mme ekemmọ nditọ ufọkn̄wed mme magazine Enyọn̄-Ukpeme ye Awake! ke ufọkn̄wed. Irène ama emen̄e koro mme nsan̄a ubet ukpepn̄kpọ esie ikesimaha ndikop. Nte ededi, ke nsịnudọn̄ isụn̄utom emi onụkde, Irène ama ebiere ndibem iso n̄ka mbịne eyen ufọkn̄wed emi ekedide andinen̄ede mbiọn̄ọ. Ke akpade Irène idem, n̄kaiferi emi ama akpan̄ utọn̄ onyụn̄ ọbọ mme magazine oro ye ọkpọsọn̄ udọn̄. Nditọ ufọkn̄wed eken ẹma ẹtiene ẹbọ. Irène ama enịm magazine ọfiọn̄ oro awak akan se enye ekenịmde ke ọfiọn̄ ition ẹmi ẹkebede ke ẹtan̄de kpukpru ẹdian.

Ebiowo kiet ke Trinidad ama enen̄ede emen̄e ndika mbịne etubom ufọkn̄wed kiet n̄kowụt enye ufọn ukpep oro magazine Awake! ọnọde. Nte ededi, enye ama enyene uko. Enye ọdọhọ ete: “Mma mbọn̄ akam nte n̄kebede ndụk esịt okụre oro. N̄kekemeke ndinịm ke ini etubom oro ekenen̄ede okop inemesịt.” Enye ama ọbọ magazine Awake! oro aban̄ade “What Hope for Today’s Youths?” (Nso Idotenyịn Idu inọ Mme Uyen Mfịn?) onyụn̄ enyịme ndida n̄kpep otu nditọ ufọkn̄wed n̄kpọ. Ọtọn̄ọde ke ini oro, enye ọmọbọ magazine 40 ẹnemede nsio nsio n̄kpọ.

Nte uyen, Vaughn kpukpru ini esikụt nte utom ukwọrọikọ edide ọkpọsọn̄ n̄kpọ. “Idem eyenyek mi, ibibiak ayasiaha mi ke ubọk, ndien nyetịn̄ ikọ usọp usọp—n̄kekemeke nditịn̄ sụn̄sụn̄.” Nte ededi, enye ama akabade edi asan̄autom uyọhọ ini. Edi, ikedịghe mmemmem kpukpru ini inọ enye nditịn̄ ikọ. Inikiet, ke idem ama ekemem enye ke ntak edisan̄a nyom utom, enye ama oyom nditịn̄ ikọ nnọ owo ke tren, “man ke nsụhọde n̄kaha ndusụk eti n̄kpọ ọkpọwọrọ oto idiọk usen oro.” Edi enye ama okop ndịk aban̄a ikpọ anam-mbubehe ẹmi ẹkedude ke tren usụn̄ idakisọn̄ oro. Ke akpatre, enye ama enyene uko nditịn̄ ikọ nnọ akanieren kiet oro eketiede adiana enye. Ama ada esịm anyan nneme. Anam-mbubehe oro ama obụp ete: “Afo emi edide ekpri akparawa enyene utọ nti mbụme oro, nte edi ekpep-ukpepn̄kpọ ido ukpono?” Vaughn ama ọbọrọ ete: “Baba, ami ndi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah.” “Ah,” anam-mbubehe oro ama atuak inua imam. “An̄wan̄a mi ndien.”

Kpukpru Mme Ntiense ẹmi—ye anana-ibat mbon efen—ẹkop idatesịt nte ke mmimọ ima inyene uko ndikwọrọ ikọ. Nte afo ayanam ukem oro?