Mme Idaha Anie ke Afo Ekeme Ndibuọt Idem?
Esenowo emi akakade Africa ke akpa ini ama okop n̄kpaidem ndikụt nte eren kiet adade ata nnennen ke mbenusụn̄. Enye ama okụt nte ke kpukpru minit ifan̄, eren oro ama esịk ata esisịt aka n̄kan̄ kiet ke adan̄aemi okosụk adade nnennen. Ke ukperedem ke esenowo oro ekedifiọk ntak emi eren oro ekesisịkde ntre. Ke akpanikọ, enye okodomo ndika iso ndu ke mfụt ọtọnọ urụk ukopikọ. Mbukpọn̄ eto oro ke ọkọwọn̄ọde sụn̄sụn̄ nte utịn uwemeyo ekesịkde ọkpọn̄ itie.
UKEM nte mbukpọn̄ emi otode utịn, mme edinam ye mme idaha owo ẹkaka iso ndisịk nnyụn̄ n̄kpụhọde. Ke edide isio, Jehovah Abasi, “Ete mme un̄wana,” ikpụhọkede. Mbet oro James ekewet ete: “Ukpụhọde itie . . . ikemeke ndimen Enye nsịn ke mfụt.” (James 1:17) Malachi, prọfet Hebrew ama ewet ikọ Abasi emi: “Ami [ndi] Jehovah, n̄kpụhọkede.” (Malachi 3:6) Abasi ama ọdọhọ idụt Israel ke eyo Isaiah ete: “Ndien tutu esịm usọn̄ ami ndi enye; ami nyonyụn̄ mbiom enye tutu esịm iwat: edi ami n̄kanam.” (Isaiah 46:4) Ntem anyan ini ndibe ikpụhọkede mbuọtidem oro nnyịn ikemede ndinyene ke mme un̄wọn̄ọ Ata Ọkpọsọn̄.
Ukpepn̄kpọ Otode Ibet
Kpa nte mme un̄wọn̄ọ Jehovah ẹdide se ẹkemede ndiberi edem mînyụn̄ ikpụhọkede, ntre n̄ko ke edi ye mme idaha esie kaban̄a eti ye idiọk. Nte afo ọkpọbuọt idem ke anyamurua emi akamade udomon̄kpọ iba, emi kiet kpọt edide nnennen? Ke akpanikọ ukpọbuọtke. Kpasụk ntre, “Jehovah abat nsunsu balance ke mbubiam: edi ukem-ukem itiat enem enye esịt.” (Mme N̄ke 11:1; 20:10) Ke Ibet oro enye ọkọnọde nditọ Israel, Jehovah ama esịn ewụhọ emi: “Mbufo ẹkûnam se mînenke ke ikpe, m̀mê ke idomo afara, m̀mê ke idomo udop, m̀mê ke udomo. Mbufo ẹnyene balance eke enende, ye mme itiat udop eke ẹnende, ye ephah eke enende, ye hin eke enende; ami ndi Jehovah Abasi mbufo, emi n̄kadade mbufo ke isọn̄ Egypt n̄wọrọ.”—Leviticus 19:35, 36.
Ndisụk ibuot nnọ ewụhọ oro ama ada mfọn Abasi ọkọrọ ye ekese inyene obụkidem ọsọk nditọ Israel. Ukem ntre, edisọn̄ọ nyịre ke mme idaha Jehovah oro mîkpụhọkede, idịghe ke udomon̄kpọ kpọt edi ke kpukpru ikpehe uwem, esisụn̄ọ ke mme edidiọn̄ ọnọ andituak ibuot emi ọbuọtde idem ke enye. Abasi ọdọhọ ete: “Ami ndi Jehovah Abasi fo, emi n̄kpepde fi usụn̄ udori, nda fi usụn̄ eke afo edisan̄ade.”—Isaiah 48:17.
Ntak Emi Mme Idaha Ẹsụhọrede Mfịn?
Bible owụt ntak emi mme idaha ẹsụhọrede mfịn. Akpatre n̄wed Bible, Ediyarade, etịn̄ aban̄a ekọn̄ ke heaven, emi utịp esie otụkde kpukpru owo tutu esịm mfịn. Apostle John ekewet ete: “[Ekọn̄] etịbe ke heaven; Michael ye mme angel esie ẹn̄wana ekọn̄ ye dragon; dragon ye mme angel esie ẹnyụn̄ ẹn̄wana ekọn̄, edi mmọ ikanke. Ufan̄ inyụn̄ idụhe aba inọ mmọ ke heaven. Ndien ẹsio akwa dragon ẹduọk ke isọn̄, kpa akani urụkikọt oro ẹkotde enye ẹte, andidori ikọt Abasi ikọ ye Satan, andibian̄a ofụri ererimbot; ẹsio enye ẹduọk ke isọn̄, ẹnyụn̄ ẹsion̄o mme angel esie ẹduọn̄ọ ye enye.”—Ediyarade 12:7-9.
Nso ikedi utịp ekọn̄ oro? John ama aka iso ete: “Ntre ẹdara, O mme heaven, ye mbufo emi ẹdụn̄ọde ke esịt. Mbọm isọn̄ ye inyan̄, koro andidori ikọt Abasi ikọ ama osụhọde etiene mbufo; enye asan̄a ye akwa ifụtesịt, sia enye ọdiọn̄ọde ete ini imọ edi ibio.”—Ediyarade 12:12.
“Mbọm isọn̄” ama ọtọn̄ọ ke ini Ekọn̄ Ererimbot I akasiahade ke 1914 onyụn̄ adade eyo oro mme idaha ẹkedide ata isio ye eke mfịn esịm utịt. Ewetmbụk oro Barbara Tuchman ọdọhọ ete: “Akwa Ekọn̄ eke 1914-1918 enịm adan̄a oro abaharede ini oro ye ini nnyịn. Ke ndiwot ata ediwak owo oro ẹkpekenyenede ufọn ke mme isua oro ẹketienede, ke ndibiat mme ukpepn̄kpọ, ndikpụhọde mme ekikere, ndinyụn̄ nnọ mme unan edikpu emi owo mîkemeke ndikọk, enye ama enịm ata ata ubahade ọkọrọ ye ubahade eke ekikere ke ufọt emana iba.” Ewetmbụk efen, Eric Hobsbawm enyịme ete: “Ọtọn̄ọde ke 1914, n̄wọrọnda ukpụhọde odu ke mme idaha oro ẹkediọn̄ọde ini oro nte nnennen idaha ke mme idụt emi ẹforode . . . Idịghe mmemmem n̄kpọ ndifiọk utọ usọp emi nnyịn idade ifiak edem ibịne se mme ete ete nnyịn emi ẹkedude uwem ke ọyọhọ isua ikie efịtenan̄ ẹkpekekotde mme anana-ukpan idaha.”
Ke n̄wed esie oro Humanity—A Moral History of the Twentieth Century, ewetn̄wed oro Jonathan Glover ewet ete: “Ikpehe kiet ke eyo nnyịn edi ibet ido uwem ndisụhọde.” Okposụkedi enye enyenede eyịghe aban̄a ibet ido uwem otode idụt efen ke ntak emi ido ukpono okpude ke N̄kan̄ Edem Usoputịn, enye eteme ete: “Ibet ido uwem ido ukpono ndisụhọde ekpenyene ndisụk mfịna ndusụk nnyịn emi mîbuọtke idem ke enye.”
Edibiat mbuọtidem ke eyomfịn—edide ke unyamurua, ukaraidem, m̀mê ido ukpono m̀mê idem ke mme ọkpọkpọ ebuana ye eke ubon—ye ndiọi utịp esie ẹdi ubak idiọk uduak Devil ndida nnama nsọk mme andidụn̄ isọn̄. Satan ebiere ndin̄wana en̄wan esie nsịm utịt ndinyụn̄ nnam ẹtiene ẹsobo kpukpru mbon oro ẹdomode ndida mme idaha Abasi ndu uwem ẹsụhọde ye enye ke nsobo.—Ediyarade 12:17.
Nte usụn̄ ubọhọ odu, kpa usọbọ ke ntatara edibiat mbuọtidem? Apostle Peter ọbọrọ ete: “Nnyịn itie ibet obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄, nte un̄wọn̄ọ [Abasi] edide; ndien edi do ke edinen ido edidụn̄.” (2 Peter 3:13) Nnyịn imekeme ndiberi edem ke un̄wọn̄ọ oro koro Abasi inyeneke odudu ndisu uduak esie kpọt edi enye n̄ko ọnọ ubiọn̄ nte ke enye oyosu. Kaban̄a ‘ikọ ekededi emi ọwọrọde enye ke inua,’ Jehovah ọdọhọ ete: “Idifiakke itiene mi ubọk-ubọk, tutu enye anam se mmade, onyụn̄ okụt unen ke utom emi ndọn̄de enye.” Ke akpanikọ emi edi un̄wọn̄ọ oro ẹkemede ndiberi edem!—Isaiah 55:11; Ediyarade 21:4, 5.
Ndida Mme Idaha Abasi Ndu Uwem
Ke ererimbot emi mme idaha ẹsụhọrede mi, Mme Ntiense Jehovah ẹdomo ndida mme idaha ido uwem emi Bible ọnọde ndu uwem. Nte utịp, mmọ ẹdian̄ade ẹda san̄asan̄a ye ediwak owo, ndien emi esiwak ndidụri ntịn̄enyịn—ye usua—mbon efen.
Ke akamba mbono kiet eke Mme Ntiense Jehovah ke London, ọkọmbụk n̄kpọntịbe TV ama obụp etịn̄ikọ kiet m̀mê Mme Ntiense Jehovah ẹnen̄ede ẹdi mme Christian. Enye ọkọbọrọ ete: “Ih, nnyịn inen̄ede idi mme Christian koro Jesus edi uwụtn̄kpọ nnyịn. Ibụk ọyọyọhọ ererimbot, ndien nnyịn iwụk ntịn̄enyịn ke Jesus Christ nte usụn̄, akpanikọ, ye uwem. Nnyịn imenịm ke enye edi Eyen Abasi, idịghe ubak Abasi-Ita-ke-Kiet, ntre ifiọk Bible nnyịn okpụhọde ye eke ọsọ ido ukpono.”
Ke ini ẹkenamde ndụn̄ọde emi ke ndutịm usuanetop ekebe ndise BBC, ọkọmbụk n̄kpọntịbe oro ama eberi edinam oro ke ndidọhọ: “Mmekpep ediwak n̄kpọ efen efen mban̄a ntak emi Mme Ntiense Jehovah ẹsidide ẹdikọn̄ usụn̄ufọk nnyịn. Ndien n̄kereke ke akanam mmokụt owo 25,000 emi ẹsịnede ọfọn̄ ediye ediye ẹnyụn̄ ẹdude uwem nte eyede ntre ke itie kiet ke ukem ini.” Ke akpanikọ emi edi eti ikọ ntiense otode owo an̄wa kaban̄a eti ibuot odude ke ndida mme idaha Abasi emi mîkpụhọkede ndu uwem!
Ke adan̄aemi ekemede ndidi ndusụk owo imaha ekikere edida mme idaha emi mîdịghe mmọ ẹnịm ndu uwem, nnyịn imesịn udọn̄ inọ fi ndidụn̄ọde Bible fo nnyụn̄ n̄kpep mfiọk se mme idaha Abasi ẹdide. Edi kûyụhọ ye edinam enyọn̄ enyọn̄ ndụn̄ọde. Nam item apostle Paul: “Ẹkûnyụn̄ ẹkabade ẹbiet eyo emi, edi ẹyak mbufo ẹkpụhọde oto ke edinam emi ẹnamde esịt mbufo edi obufa, man mbufo ẹdomo ẹfiọk se uduak Abasi edide, uduak Abasi eke edide eti, onyụn̄ enemde owo esịt, onyụn̄ ọfọnde ama.” (Rome 12:2) Ka Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ke n̄kann̄kụk mbufo, nyụn̄ mehe ye Mme Ntiense do. Afo oyokụt ete ke mmọ ẹdi mme owo emi ẹberide edem ke mme un̄wọn̄ọ Bible ẹnyụn̄ ẹwụtde mbuọtidem mmọ ke Abasi ebe ke ndidomo ndida mme idaha esie ndu uwem.
Ke akpanikọ afo ndisọn̄ọ nyịre ke mme idaha Abasi emi mîkpụhọkede ẹnyụn̄ ẹdide se ẹkemede ndibuọt idem ayada mme edidiọn̄ ọsọk fi. Yere ikot Abasi emi: “Afo akpakam akpan̄ utọn̄ ke mbet mi! ndien emem fo ekpebiet akpa mmọn̄, edinen ido fo ekpebiet mbufụt inyan̄.”—Isaiah 48:18.
[Mme ndise ke page 5]
Mfịn, ẹbiat mbuọtidem ke unyamurua, ukara, ido ukpono, ye mme itie ebuana ubon