edi, Ini ewe?​—oro edi, ‘Ini ewe ke ndinọ idem nduọkodudu? Ndibiat ini emi ọniọn̄de didie nnam enye?’ Nte nnyịn ibọrọde mbụme oro nso? ayarade ekese aban̄a ekikere nnyịn​—oro edi, se nnyịn idade ke ọfọn ye se idade ke ifọnke. Nte ededi, nte nnyịn ibọrọde mbụme oro ini ewe? owụt se nnyịn idade nte ebeiso n̄kpọ​—oro edi, se nnyịn idade nte akpan n̄kpọ ye se nnyịn idade nte ke idịghe akpan n̄kpọ. Didie, ndien, ke ikeme ndibiere m̀mê adan̄a nte idade unọ idem inemesịt nnyịn ke akpan n̄kpọ ọfọn?

10, 11. Didie ke ikọ Jesus oro ẹwetde ke Matthew 6:33 an̄wam nnyịn ibiere adan̄a ini oro ikpabiatde ke unọ idem nduọkodudu?

¹⁰ Jesus Christ ọkọdọhọ mme anditiene enye ete: “Afo enyene ndima Jehovah Abasi fo ke ofụri esịt fo ye ke ofụri ukpọn̄ fo ye ke ofụri ekikere fo ye ke ofụri ukeme fo.” (Mark 12:30) Ke ntre, ima oro imade Jehovah edi akpa ke uwem nnyịn. Iwụt ke ima oro imade Jehovah edi akpa ke uwem nnyịn ke ndinam item Jesus emi: “Ẹka iso, ndien, ndibem iso nyom obio ubọn̄ ye edinen ido esie, ndien ẹyedian kpukpru n̄kpọ emi ẹnọ mbufo.” (Matt. 6:33) Didie ke ikọ oro ekeme ndin̄wam nnyịn ibiere adan̄a ini oro ikpadade inọ idem nduọkodudu ye adan̄a nte enye edide akpan n̄kpọ ọnọ nnyịn?

¹¹ Tịn̄ enyịn ke ikọ emi: Jesus eketeme nnyịn ete ‘ika iso ndibem iso nyom obio ubọn̄.’ Enye ikọdọhọke nnyịn ‘ika iso iyom obio ubọn̄ kpọt.’ Ana in̄wan̄-in̄wan̄ nte ke Jesus ama ọfiọk ke nnyịn iyoyom ediwak n̄kpọ ke adianade ye Obio Ubọn̄. Imoyom ufọk, udia, ọfọn̄, ukeuke ifiọkn̄wed, utom, unọ idem nduọkodudu, ye mme n̄kpọ eken. Nte ededi, ke otu kpukpru n̄kpọ emi iyomde mi, n̄kpọ kiet kpọt edi akpa​—mme n̄kpọ Obio Ubọn̄. (1 Cor. 7:29-31) Ọkpọikọ emi ekpenyene ndinam nnyịn ibịne mme udiana n̄kpọ eken, emi esịnede unọ idem nduọkodudu, ke usụn̄ oro ẹyakde nnyịn inam akpan utom nnyịn​—oro edi, edinam mme n̄kpọ Obio Ubọn̄. Edieke inamde oro, ukeuke unọ idem nduọkodudu ọyọfọn.

12. Didie ke edumbet oro odude ke Luke 14:28 enyene ebuana ye unọ idem nduọkodudu?

¹² Mmọdo, ama edi se iban̄ade edibiat ini ke unọ idem nduọkodudu, ọfọn ibem iso itie ibat se iditakde. (Luke 14:28) Ana ibiere adan̄a ini oro editakde ke akpan unọ idem nduọkodudu. Ndien ana ibiere adan̄a ini oro idibiatde ke unọ idem nduọkodudu. Edieke ndinọ idem nduọkodudu edinamde owo ofụmi mme utọ akpan n̄kpọ nte ọkpọkpọ ukpepn̄kpọ Bible, utuakibuot ubon, edidụk mbono esop mme Christian, m̀mê edibuana ke edikwọrọ Obio Ubọn̄, ọwọrọ ke ifọnke. (Mark 8:36) Edi edieke edinam unọ idem nduọkodudu oro isinamde ke ini ke ini ọnọde nnyịn odudu ndinam mme n̄kpọ Obio Ubọn̄, imekeme ndibiere ke ndida ini nnyịn nnam orụk n̄kpọ oro ọfọn.

Mmanie Ẹdi Nsan̄a Mi?

13. Ntak emi ikpetịn̄de enyịn ikere iban̄a mme owo emi ididade inam mme edinam unọ idem nduọkodudu?

¹³ Ọyọhọ mbụme ita oro enyenede ndibụp idemfo edi, Mmanie?​—oro edi, ‘Mmanie ke ndida nnam mme edinam unọ idem inemesịt?’ Ọfọn ikere iban̄a ikpehe enye emi ke unọ idem nduọkodudu. Ntak-a? Koro orụk nsan̄a nnyịn ẹkeme ndinam orụk unọ idem nduọkodudu nnyịn enen̄ede enem m̀mê okûnem. Kpa nte udia esinen̄erede enem ke ini ẹdiade ye nti ufan, unọ idem nduọkodudu esinen̄ede enem ke ini ẹnamde ye nti nsan̄a. Ke ntem, an̄wan̄a ntak emi ediwak nnyịn, akpan akpan mme uyen, ẹsimade unọ idem nduọkodudu oro ẹnamde ye mbon en̄wen. Nte ededi, man okụt ete ke edinam ọfọn, ọfọn ebem iso ebiere orụk mme owo oro edimekde nte nsan̄a ye orụk mme owo oro edifepde.​—2 Chron. 19:2; kot Mme N̄ke 13:20; Jas. 4:4.

14, 15. (a) Nso uwụtn̄kpọ ke Jesus ekenịm ke ndimek nti nsan̄a? (b) Mme mbụme ewe ke ikpobụp idem nnyịn iban̄a mme nsan̄a nnyịn?

¹⁴ Edieke itienede uwụtn̄kpọ Jesus, emi eyenen̄ede anam imek nti nsan̄a. Toto ke ini emi ẹkebotde n̄kpọ, Jesus ama ama mme owo. (N̄ke 8:31) Ke ini okodude ke isọn̄, enye ama enen̄ede ekere aban̄a kpukpru orụk owo. (Matt. 15:29-37) Nte ededi, Jesus ama ọfiọk ukpụhọde emi odude ke ndifọn ido ye mme owo ye ndidi ata ufan owo. Okposụkedi emi enye ọkọfọnde ido ye kpukpru owo, enye ekedi ata ufan ye mbon oro ẹkedude uwem nte ẹkeyomde. Jesus ọkọdọhọ mme anam-akpanikọ apostle esie 11 ete: “Mbufo ẹdi mme ufan mi edieke mbufo ẹnamde se ami n̄wụkde mbufo.” (John 15:14; se n̄ko 13:27, 30.) N̄kukụre mbon oro Jesus akadade nte ata ufan ẹkedi mbon oro ẹketienede enye ẹnyụn̄ ẹnamde n̄kpọ Jehovah.

¹⁵ Ntem, edieke ekerede m̀mê akpana imek m̀mê itre ndimek akpan owo kiet nte ata ufan, ọfọn eti se Jesus eketịn̄de. Bụp idemfo mme orụk mbụme nte: ‘Ndi owo emi owụt ke ikọ ye edinam esie ke imọ imenịm mme ewụhọ Jehovah ye Jesus? Ndi enye enyene mme ukem edumbet Bible ye ido uwem oro ami nnyenede? Ndi ndidụk ndụk ye enye eyesịn udọn̄ ọnọ mi nnịm mme n̄kpọ Obio Ubọn̄ akpa ke uwem mi nnyụn̄ ndi asan̄autom Jehovah oro ọsọn̄ọde ada?’ Edieke afo etịmde enịm ke mme ibọrọ mbụme oro ẹdi ih, afo omokụt eti nsan̄a emi edidade idara mme edinam unọ idem inemesịt.​—Kot Psalm 119:63; 2 Cor. 6:14; 2 Tim. 2:22.

Ndi Unọ Idem Nduọkodudu Nnyịn Ọfọn?

16. Nso ke oyom ifiọk kaban̄a unọ idem inemesịt nnyịn?

¹⁶ Imeneme ikpehe ita oro ẹban̄ade unọ inemesịt ibio ibio​—oro edi, orụk, adan̄a, ye nsan̄a. Man unọ idem nduọkodudu nnyịn ọfọn, ana enye ekekem ye mme edumbet Bible ke ikpehe emi kiet kiet. Ntem mbemiso inamde edinam unọ idem nduọkodudu, ana idomo enye ise. Amaedi se iban̄ade orụk, ọfọn ifiọk n̄kpọ emi: ‘Nso ke ẹnam ke enye? Ndi enye ọfọn m̀mê edi se isabarede?’ (N̄ke 4:20-27) Amaedi adan̄a, ọfọn ifiọk emi: ‘Ndibiat adan̄a ini didie nnam enye? Ndi ini oro mbiatde odot m̀mê idotke?’ (1 Tim. 4:8) Ndien amaedi nsan̄a, ọfọn ifiọk emi: ‘Ndibuana unọ idem inemesịt emi ye mmanie? Ndi mme utọ nsan̄a oro ẹfọn m̀mê ifọnke?’​—Eccl. 9:18; 1 Cor. 15:33.

17, 18. (a) Nnyịn ikeme ndisan̄a didie ndomo idem nnyịn nse m̀mê unọ idem inemesịt nnyịn ekem ye mme edumbet Bible? (b) Nso ke afo ke idemfo ebiere ndinam ke se iban̄ade unọ idem inemesịt oro emekde?

¹⁷ Edieke unọ idem inemesịt mîkemke ye mme edumbet Bible ke ekededi ke otu ikpehe ita emi, ọwọrọ ke enye ifọnke. Edi edieke nnyịn ikụtde ite ke mme edinam unọ idem inemesịt nnyịn ẹkem ye mme edumbet Bible ke ikpehe mbita emi, unọ idem nduọkodudu nnyịn ọyọnọ Jehovah ubọn̄ onyụn̄ ọfọn ye nnyịn.​—Ps. 119:33-35.

¹⁸ Mmọdo, amaedi se iban̄ade unọ idem nduọkodudu, ẹyak idomo ndinam eti n̄kpọ ke eti ini ye nti owo. Ih, akpakam edi udọn̄ ofụri esịt kpukpru nnyịn ndinam item Bible emi: “Edide mbufo ẹdia n̄kpọ m̀mê ẹn̄wọn̄ n̄kpọ m̀mê ẹnam n̄kpọ ekededi, ẹnam kpukpru n̄kpọ ẹnọ Abasi ubọn̄.”​—1 Cor. 10:31.

Eti Item Emi Aban̄ade Ndọ ye Editre Ndidọ Ndọ

“Ntịn̄ emi . . . man nnụk mbufo ẹnam se idotde ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ kpukpru ini ẹnọ Ọbọn̄ ẹkûnyụn̄ ẹyak n̄kpọ ọwọn̄ọde ntịn̄enyịn mbufo.”​—1 COR. 7:35.

1, 2. Ntak emi owo okpodụn̄ọrede item Bible emi aban̄ade ndọ ye editre ndidọ ndọ?

IWAKKE n̄kpọ emi esinamde nnyịn idat esịt, ikụt edikpu, m̀mê itịmede esịt nte ndinam ufan ye owo isio uduot. Sia edide ntre, esifọn iyom un̄wam Abasi ke ini inamde n̄kpọ ye owo isio uduot, edi odu mme ntak en̄wen emi anade inam oro. Christian emi mîdọhọ ndọ edi osụk okopde inemesịt ekeme ndikere ke mbonubon m̀mê mme ufan imọ ẹkpakpak imọ ẹte idọ ndọ. Christian en̄wen ekeme ndiyom ndidọ ndọ edi ikwe owo emi edifọnde ye enye. Ndusụk owo ẹyom ẹteme mmimọ nte idinamde n̄kpọ nte n̄wan m̀mê ebe. Ndien mme Christian emi ẹdọde ndọ ye mbon emi mîdọhọ ẹsisobo idomo edinam oburobụt ido.

² Ke adianade ye mme n̄kpọ emi ndinọ m̀mê nditre ndinọ nnyịn inemesịt, mmọ ẹnyene n̄kpọ ndinam ye idaha nnyịn ke iso Jehovah Abasi. Paul ama ọnọ ndausụn̄ aban̄a ndọ ye editre ndidọ ndọ ke ibuot itiaba ke akpa leta oro enye ekewetde ọnọ ẹsọk mbon Corinth. Enye akanam emi man esịn udọn̄ ọnọ mme andikot leta esie ete “ẹnam se idotde ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ kpukpru ini ẹnọ Ọbọn̄ ẹkûnyụn̄ ẹyak n̄kpọ ọwọn̄ọde ntịn̄enyịn [mmọ].” (1 Cor. 7:35) Nte osụk okotde item Paul oro aban̄ade mme akpan n̄kpọ emi, domo ndida idaha fo​—edide ọmọdọ ndọ m̀mê udọhọ​—nte usụn̄ ndida nnam n̄kpọ Jehovah ata ọyọhọ ọyọhọ.

Ọkpọkpọ Akamba Ubiere

3, 4. (a) Didie ke mme owo ndifịna idem n̄kaha mban̄a ufan m̀mê iman mmọ emi mîdọhọ ndọ esida mfịna edi? (b) Nso nnennen ekikere ke item Paul akpan̄wam mme owo ẹnyene ẹban̄a ndọ?

³ Ukem nte mme Jew eyo mme apostle, ediwak obio mfịn ẹda ndọ ke ata akpan n̄kpọ. Ke ini erenowo m̀mê n̄wan esịmde isua emi ẹkerede ke akpana ọdọ ndọ, mme ufan ye mme iman emi ẹmade enye ẹkeme ndiyom nditeme enye se akpanamde. Ke ini ẹnemede nneme, mmọ ẹkeme ndidọhọ enye enen̄ede oyom owo ọdọ. Mmọ ẹkeme nditịn̄ n̄kpọ mban̄a owo emi enye ekemede ndidọ. Mmọ ẹkam ẹkeme ndida n̄kari ẹnam erenowo ye n̄wan emi mîdọhọ ndọ ẹdisobo. Ndusụk ini utọ ido oro esida esuene edi, abiat ufan, onyụn̄ anam mme owo ẹyat esịt.

⁴ Akananam Paul ikakpakke owo ete ọdọ m̀mê etre ndidọ ndọ. (1 Cor. 7:7) Enye ama oyụhọ ye editre ndidọ ndọ nnyụn̄ nnam n̄kpọ Jehovah, onyụn̄ ọfiọk ke mbon en̄wen ẹnyene unen ndidọ ndọ. Christian kiet kiet mfịn ẹnyene unen ndibiere ndidọ ndọ m̀mê nditre ndidọ. Mbon en̄wen ikpenyeneke ndikpak mmọ ẹdọ m̀mê ẹtre ndidọ ndọ.

Ndibọ Ufọn Editre Ndidọ Ndọ

5, 6. Nso ikanam Paul otoro editre ndidọ ndọ?

⁵ N̄wọrọnda n̄kpọ ke se Paul ekewetde ọnọ ẹsọk mbon Corinth edi eti ekikere emi enye ekenyenede aban̄a editre ndidọ ndọ. (Kot 1 Corinth 7:8.) Kpa ye oro Paul mîkọdọhọ ndọ, enye ikadaha ke imọfọn ikan mbon emi ẹdọde, nte emi mme ọkwọrọ ederi Christendom emi ẹkpande mmọ ndidọ ndọ ẹsinamde. Enye akakam etịn̄ ufọn oro ediwak mme ọkwọrọ eti mbụk emi mîdọhọ ndọ ẹbọde. Nso idi ufọn oro?

⁶ Christian emi mîdọhọ ndọ esiwak ndibọ mme utom emi ekemede ndidi mme ọdọ ndọ idikemeke ndibọ ke utom Jehovah. Paul ama ọbọ akpan utom edidi “apostle nnọ mme idụt.” (Rome 11:13) Ama okot Utom ibuot 13 esịm 20, se nte enye ye mme isụn̄utom emi ẹkesisan̄ade ye enye ẹkekade ẹketọn̄ọ ukwọrọikọ ke mbufa efakutom ẹnyụn̄ ẹsiakde mme esop ke mme ebiet oro kiet kiet. Iwakke owo emi ẹdisobode mme afanikọn̄ oro Paul ọkọyọde ke utom esie. (2 Cor. 11:23-27, 32, 33) Edi idatesịt oro enye okokopde ke ndin̄wam ediwak owo ẹdi mbet ikayakke enye abat n̄kpọsọn̄ idaha oro ke n̄kpọ. (1 Thess. 1:2-7, 9; 2:19) Ndi enye akpakanam kpukpru oro ekpedi enye ama ọdọ ndọ m̀mê enyene ubon? Etie nte ikpakanamke.

7. Nọ uwụtn̄kpọ Mme Ntiense emi mîdọhọ ndọ, emi ẹnamde ekese ke utom Obio Ubọn̄.

⁷ Ediwak Christian emi mîdọhọ ndọ ke ẹda idaha mmọ ẹnam ekese ke utom Obio Ubọn̄. Sara ye Limbania, mme asiakusụn̄ emi mîdọhọ ndọ ke Bolivia, ẹma ẹwọrọ ẹka obio emi owo mîkọkwọrọke ikọ ke ata ediwak isua. Ndi unana ikan̄ ilektrik ke obio oro ayafịna mmọ? Mmọ ẹkedọhọ ẹte: “Mme owo do inyeneke ekebe ukopikọ m̀mê ekebe ndise, ntem idụhe se isikpande mmọ ndikot n̄wed ke ini ẹduọkde odudu.” Ndusụk mmọ ẹma ẹwụt mme asiakusụn̄ oro mme n̄wed Mme Ntiense Jehovah emi mmọ ẹsikotde, emi ẹma ẹketre ndimịn̄ ediwak isua ko ke edem. Sia nditọete iban emi ẹkesikụtde mbon oro ẹnyenede udọn̄ ke ekperede ndidi ke kpukpru ufọk, ama esisọn̄ mmọ ndikwọrọ ikọ ke kpukpru ufọk ke efakutom oro. Akamba mma kiet ama ọdọhọ mmọ ete: “Etie nte utịt enen̄ede ekpere sia Mme Ntiense Jehovah ẹdi ẹdisịm nnyịn ndien.” Ikebịghike ndusụk owo ke obio oro ẹma ẹtọn̄ọ ndisidụk mme mbono esop.

8, 9. (a) Nso ke Paul ekenyene ke ekikere ke ini ọkọdọhọde ke nditre ndidọ ndọ ọfọn? (b) Nso ifet ke mme Christian emi mîdọhọ ndọ ẹnyene?

⁸ Edi akpanikọ ke mme Christian emi ẹdọde ndọ ẹsinyene nti utịp ke ini ẹkwọrọde ikọ ke efakutom emi mîmemke. Edi ndusụk utom emi ẹnọde mme asiakusụn̄ emi mîdọhọ ndọ ẹkeme ndisọn̄ mme ọdọ ndọ m̀mê mbon emi ẹnyenede nditọ ndinam. Paul ama ekere aban̄a se ndinam eti mbụk etetịm asuana ke mme esop n̄kann̄kụk ekemede ndida ndi. Enye okoyom