“N̄wan mi ekekere Sophia.a Ima idụn̄ kiet ibe isua 39 mbemiso udọn̄ọ emi akabiakde enye ke ediwak isua owotde enye. Mme ufan mi ẹma ẹn̄wam mi etieti, mma nsinyụn̄ nnam ediwak n̄kpọ man ndikop ndobo. Edi ke ofụri isua kiet, eketie nte ibuot ọmọn̄ ebe mi. Ekesidi esịt ekpenem mi idahaoro, etise ntọn̄ọ ndifụhọ n̄kpa n̄kpa. Kpa ye oro edide n̄kpọ nte isua ita ebe tọn̄ọ n̄wan mi akakpa, ndusụk ini n̄kpa esie esinen̄ede abiak mi nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke enye akpa idahaoro.”​—Kostas.

Ndi owo fo akpa ọkpọn̄ fi? Edieke edide ntre, anaedi se Kostas etịn̄de emi an̄wan̄a fi. Iwakke n̄kpọ emi esibiakde owo onyụn̄ anamde esịt etịmede owo nte ebe, n̄wan, iman, m̀mê ufan esie ndikpa. Ntaifiọk emi ẹsidụn̄ọrede nte n̄kpa abiakde owo ẹdọhọ ke emi edi akpanikọ. N̄wed emi ẹkotde The American Journal of Psychiatry ọdọhọ ke idụhe n̄kpọ emi esibiakde owo nte n̄kpa owo esie sia ẹsikere ke mmimọ idikwe owo oro aba. Sia n̄kpa esibiakde owo ntem, ndusụk owo ẹkeme ndikere m̀mê ini ewe ke utọ ubiak oro edikụre. Mmọ ẹsinyụn̄ ẹkere m̀mê mmimọ iyokop inemesịt aba ke uwem emi, m̀mê onyụn̄ enyene se ikemede ndinam ubiak oro afiak osụhọde.

Magazine emi eneme mme n̄kpọ emi ẹdin̄wamde utọ mbon emi. Ibuotikọ oro etienede eyetịn̄ se isitịbede inọ mbon oro owo mmọ akpade. Ndien mme ibuotikọ oro ẹtienede enye ẹyetịn̄ nsio nsio n̄kpọ oro owo akpanamde man ubiak n̄kpa owo esie afiak osụhọde.

Imenen̄ede inịm ke magazine emi ayan̄wam owo ekededi emi owo esie akpade.

Ndusụk ntaifiọk emi ẹsinamde ndụn̄ọde ẹban̄a mfụhọ ẹtịn̄ nte mme owo ẹsifụhọde n̄kpa owo mmọ, edi se idude edi ke mme owo isifụhọke ukem ukem. Ndi emi ọwọrọ ke n̄kpa isinen̄ekede ibiak ndusụk owo, mîdịghe ke mmọ isiyomke mme owo ẹdiọn̄ọ ke imofụhọ n̄kpa owo mmimọ? Iwọrọke ntre. Kpa ye oro edide owo ndifụhọ nnyụn̄ ntua n̄kpa owo esie ekeme ndinam ubiak n̄kpa oro osụhọde esisịt, owo ikemeke ndidọhọ ke nnennen usụn̄ ndifụhọ n̄kpa owo edi nditua m̀mê nditre nditua. Mme owo ẹsifụhọ n̄kpa owo mmọ ẹtiene nte etiede mmọ ke idem, nte ẹsinamde n̄kpọ ke edem mmọ, nte mmọ ke idemmọ ẹsinamde n̄kpọ, nte n̄kpọ etiede ye mmọ, ye nte owo oro akasan̄ade akpa.

NSO ISITỊBE?

Mbon oro owo mmọ akpade isifiọkke se iditịbede inọ mmọ ye nte editiede mmọ ke idem. Edi enyene ndusụk n̄kpọ emi ẹsiwakde nditịbe nnọ utọ mbon emi. Se ndusụk mmọ mi:

Etie nte mfụhọ ọmọn̄ emen owo emen. Mbon oro owo mmọ akpade ẹsiwak nditua nte usen ọmọn̄ okụre, esinyụn̄ ọdọn̄ mmọ ndifiak n̄kụt owo mmọ oro. Ndien ndusụk ini esidi owo idorike-dori enyịn, etise enye ọtọn̄ọ ndifụhọ. Se ndusụk owo ẹtide m̀mê ẹdabade ekeme n̄ko ndinam mmọ ẹnen̄ede ẹfụhọ. Ke ini ndusụk owo ẹkopde ke owo mmọ akpa, mmọ isinịmke ke nsonso oro. Ke uwụtn̄kpọ, Tina ọdọhọ ke eketie imọ nte idadaba ke ini Timo ebe imọ akakpade. Enye ọdọhọ ete: “Eketie mi nte n̄kpọ ndap. N̄kekemeke nditua ke nsonso oro. Ibuot ama oyon̄ mi, ibifịk onyụn̄ ababa mi. Ama ọsọn̄ mi ndinịm ke ebe mi akpa.”

Esịt esitịmede owo, esịt ayat enye, mîdịghe enye ọduọhọ idemesie. Ivan emi eyen esie akakpade ọdọhọ ete: “Ke ini Eric eyen nnyịn emi ekedide isua 24 akakpade, ekesidi ekpri n̄kpọ etitetịbe, ami ye Yolanda an̄wan mi iyat esịt. Idem ama akpa nnyịn sia nnyịn ikesisọpke iyatesịt. Esịt ama afịna nnyịn sia ikekere ke enyene se ikpakanamde man eyen nnyịn okûkpa.” Esịt ama afịna n̄ko Alejandro emi n̄wan esie akakpade ke ama ọkọdọn̄ọ ke anyan ini. Enye ọdọhọ ete: “Ke nsonso oro, n̄kekere ke edieke Abasi ayakde mbọ ufen ntem, ke anaedi ndi idiọkowo. Ekem, esịt ama afịna mi sia eketie nte nduọhọ Abasi ke se iketịbede.” Ndien Kostas oro iketịn̄de iban̄a ke akpa ibuotikọ ọdọhọ ete: “Enyene ini emi n̄kakam nyatde esịt ye Sophia ke enye ndikakpa n̄kpọn̄ mi. Ekem esịt ama afịna mi ke ndikayat esịt ye enye sia idịghe enye okowot idemesie.”

Ndikere n̄kpọ ntịme ntịme. Ndusụk ini, se mbon oro owo mmọ akpade ẹsikerede isinyeneke ibuot. Ke uwụtn̄kpọ, mmọ ẹsikere ke imekeme ndikop uyo owo oro akakpade, ikụt enye, mîdịghe enye otụk mmimọ. Ekeme n̄ko ndisọn̄ mmọ nditịn̄ enyịn nnam n̄kpọ m̀mê nditi n̄kpọ. Tina ọdọhọ ete: “Ndusụk ini, ekesidi owo ke eneme nneme ye ami, edi esịt mi isịneke do. Ekikere ama esimen mi aka nsio nsio n̄kpọ oro ẹketịbede mbemiso ebe mi akpade. Ama esifịna mi nte ekikere mînaha mi sụn̄.”

Ndiyom ndidu ikpọn̄. Owo emi owo esie akpade ekeme ndisisọp nyat esịt ke ini odude ye mme owo, mîdịghe ekere ke imọ idotke ndidu ye mmọ. Kostas ọdọhọ ete: “Ke ini ndude ye mme ọdọ ndọ, ekesitie mi nte ke ndotke ndidu ye mmọ sia mmenyeneke n̄wan aba, ke ini nnyụn̄ ndude ye mbon emi mîdọhọ ndọ, ekesitie mi nte ke ndotke ndidu ye mmọ sia mma ndọ n̄wan.” Yolanda an̄wan Ivan ọdọhọ ete: “Ama esiyat mi ndikop mme owo ẹsemede idem ẹban̄a mfịna emi mîmenke-men ubọk ye se ikọwọrọde nnyịn. Ndusụk owo ẹma ẹsinyụn̄ ẹtịn̄ nti n̄kpọ oro nditọ mmọ ẹnamde. Mma nsikọm Abasi nnọ mmọ, edi n̄kesimaha ndikpan̄ utọn̄ nnọ mme utọ ikọ ntre. Ami ye ebe mi ima idiọn̄ọ ke ana ida uwem nte inyụn̄ ikụtde, edi nnyịn ikesiyom ndidu ikpọn̄ man owo iditịn̄ se iyatde nnyịn.”

Udọn̄ọ. Ndusụk mbon oro owo mmọ akpade isikemeke ndidia udia m̀mê ndide idap ọfọn, idem esinyụn̄ ọwọrọ ndusụk mmọ. Kop se Aaron eketịn̄de mi aban̄a se iketịbede inọ enye isua kiet ke ete esie ama akakpa: “N̄kesikemeke ndide idap ọfọn. Mma nsidemede ukem ini kpukpru okoneyo ntie n̄kere n̄kpa ete mi.”

Alejandro etịn̄ nte imọ ikọdọn̄ọde nsio nsio udọn̄ọ oro mîn̄wan̄ake imọ. Enye ọdọhọ ete: “Dọkta ama ese mi idem ediwak ini onyụn̄ ọdọhọ ke inyeneke se inamde mi. Mma n̄kere ke anaedi mfụhọ akanam etie mi ndisịme ndisịme ke idem.” Nte ini akakade, idem ama afiak enem Alejandro. Edi ama ọfọn nte enye akakade okokụt dọkta sia mfụhọ ekeme ndinam idem nnyịn ikemeke aba ndinen̄ede n̄n̄wana ye udọn̄ọ, anam udọn̄ọ oro inyenede ọdiọk akan nte ekedide, mîdịghe anam idọn̄ọ mbufa udọn̄ọ.

Owo ikemeke ndinam se akpanade anam. Ivan ọdọhọ ete: “Ke Eric ama akakpa, akana itịn̄ inọ iman nnyịn, mme ufan esie, ye mbon en̄wen utọ nte eteutom esie ye owo emi ekenyenede ufọk oro enye okodụn̄de. Ndien ama enyene ediwak n̄wed ukara emi akanade isịn ubọk. Okonyụn̄ ana itan̄ n̄kpọ esie inyọn̄ ufọk. Kpukpru emi ama oyom itịn̄ enyịn inam, edi ama ọsọn̄ ndinam mme n̄kpọ emi sia idem ama emem nnyịn, ekikere etịmede nnyịn, n̄kpa esie onyụn̄ enen̄ede abiak nnyịn.”

Edi se isifịnade ndusụk owo ikan edi ke ini mmọ ẹyomde ndinam n̄kpọ emi owo mmọ oro akpade ekesinamde. Se ikọwọrọde Tina edi oro. Enye ọdọhọ ete: “Ebe mi ekesise aban̄a n̄kpọ ekededi emi aban̄ade ban̄k ye mbubehe eken. Edi idahaemi enye ama akakpa ọkpọn̄ mi, kpukpru oro edidi utom mi. Ndien isimemke inọ mi sia ediwak n̄kpọ ẹfefịghe mi ke esịt. Mmesikere m̀mê nyekeme ndinam kpukpru emi nnamke ndudue.”

Mme n̄kpọ oro itịn̄de ke ibuotikọ emi ẹwụt ke isimemke inọ mbon emi owo mmọ akpade sia n̄kpa esinen̄ede abiak owo. Edi edieke owo ọdiọn̄ọde mme n̄kpọ oro ẹkemede nditịbe ke ini enye ofụhọde n̄kpa owo esie, oro ekeme ndin̄wam enye. Ana iti n̄ko ke idịghe kpukpru owo ke ofụri se ibatde emi esitịbe ọnọ ke ini owo mmọ akpade. N̄ko, edieke mbon oro owo mmọ akpade ẹdiọn̄ọde ke ndusụk se iwọrọde mmọ esinyụn̄ ọwọrọ mbon en̄wen, oro ekeme ndidọn̄ mmọ esịt.

NDI NYAFIAK N̄KOP INEMESỊT?

Se anade ọdiọn̄ọ: Ọkpọsọn̄ ubiak oro owo esikopde ke ini owo esie akpade isidịghe ke nsinsi, esifiak osụhọde ubọk nte ini akade. Emi iwọrọke ke nte ini akade, ke owo eyefre aban̄a owo esie oro akakpade. Edi ubiak oro esisụhọde sụn̄sụn̄. Kpa ye oro, owo ekeme ndifiak nnen̄ede mfụhọ ke ini se itịbede anamde enye eti n̄kpa owo esie, mîdịghe ke ini ọwọn̄ọrede edisịm usenọfiọn̄ emi mmọ ẹkenamde ndọ m̀mê usenọfiọn̄ emi owo oro akakpade. Edi nte ini akade, ediwak owo ẹsikeme ndifiak mmụm idem n̄kama ẹnyụn̄ ẹfiak ẹkeme ndikere n̄kpọ ọfọn ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndinam se mmọ ẹkesinamde ke usen ke usen. Se isinen̄erede in̄wam mmọ edi se mbonubon mmọ ye mme ufan mmọ ẹnamde man ẹn̄wam mmọ ye se mmọ ke idemmọ ẹnamde man ẹyọ se iwọrọde mmọ.

Ndifụhọ ebịghi didie? Ndusụk owo ẹsinen̄ede ẹfụhọ ke ufan̄ ọfiọn̄ ifan̄ kpọt. Edi ediwak owo ẹsifụhọ ẹsịm isua kiet m̀mê iba. Ndusụk ẹsifụhọ ebịghi akan oro.a Alejandro ọdọhọ ke ima inen̄ede ifụhọ n̄kpọ nte isua ita.

Nyene ime; kûkere ke kpukpru n̄kpọ edikụre usen kiet. Da usen kiet kiet nte onyụn̄ okụtde. Nam se ekemede, kûyom ndinam nte mbon en̄wen ẹnamde. Ti ke udûfụhọke ke nsinsi. Edi, ndi enyene mme n̄kpọ emi akpanamde man mfụhọ edimen fi imen, man udûnyụn̄ ufụhọ ubịghi ukan nte okpofụhọde?

Mme owo ẹtịn̄ nsio nsio n̄kpọ emi owo akpanamde ke ini owo esie akpade, edi idịghe kpukpru se ẹtịn̄de esinen̄ede an̄wam owo. Etie nte ntak edi ke mme owo isifụhọke n̄kpa owo mmọ ukem ukem, nte ima iketetịn̄. Ekeme ndidi se in̄wamde owo kiet ke ini owo esie akpade idin̄wamke owo en̄wen.

Kpa ye oro, enyene ndusụk n̄kpọ emi ẹsin̄wamde ediwak owo ke ini owo mmọ akpade. Mbiausọbọ emi ẹsinọde owo item ke ini owo esie akpade ẹsiwak ndidọhọ ẹnam mme n̄kpọ emi. Ndusụk se mmọ ẹdọhọde aka nditie nte se Bible ama eketetịn̄, ndien mme item emi ẹn̄wam ediwak owo.

1: NYỊME MBONUBON FO YE MME UFAN FO ẸN̄WAM FI

• 

  Ndusụk mbiausọbọ ẹdọhọ ke emi esinen̄ede an̄wam owo emi ofụhọde n̄kpa owo esie. Edi, ekeme ndidọn̄ fi ndidu ikpọn̄ ndusụk ini. Emekeme ndikam nyat esịt ye mbon oro ẹdomode ndin̄wam fi. Edieke emi etịbede, kûfịna sia nte esitiede ediwak mbon emi ẹfụhọde n̄kpa owo mmọ edi oro.

• Kûkere ke ana odu ye mme owo kpukpru ini, edi kûnyụn̄ ubebịn mmọ kpukpru ini sia eyenyene ini emi ediyomde mme owo ẹn̄wam fi. Nam mme owo ẹdiọn̄ọ se oyomde ye se mûyomke.

• Fiọk ini emi okpodude ye mme owo ye ini emi okpodude ikpọn̄, etiene nte etiede fi ke idem.

SE BIBLE ETỊN̄DE: “Owo iba ẹfọn ẹkan owo kiet . . . Koro edieke owo mmọ kiet ọduọde, enye eken ekeme ndimenede nsan̄a esie.”​—Ecclesiastes 4:​9, 10.

2: KPEME SE ADIADE SINYỤN̄ SỊN̄EDE IDEM

• Ndidia nti udia ayan̄wam fi ke ini ofụhọde n̄kpa owo fo sia mfụhọ esisan̄a ye nsio nsio mfịna. Domo ndidia nsio nsio mfri, ikọn̄, ye udia oro mînyeneke ediwak aran.

• N̄wọn̄ ediwak mmọn̄ ye mme mmịn oro ẹsinọde owo n̄kpọ ke idem.

• Edieke mûkemeke ndidia udia awak, dia n̄kpri n̄kpri ediwak ini. Emekeme n̄ko ndibụp dọkta m̀mê enyene ibọk emi akpadade man ọnọ fi se udia ọkpọnọde fi ke idem.a

• Ndisan̄a nsọp isan̄ nnyụn̄ nsịn̄ede idem ke nsio nsio usụn̄ en̄wen ekeme ndinam afiak efere fi ke idem. Ndusụk owo ẹsida ini emi mmọ ẹsịn̄erede idem ẹkere nte uwem mmọ etiede idahaemi mîdịghe ẹda ini oro ẹkere n̄kpọ en̄wen utu ke ndikere n̄kpa owo mmọ.

SE BIBLE ETỊN̄DE: “Akananam baba owo kiet isuaha obụkidem esie; edi ọbọbọk onyụn̄ ama enye.”​—Ephesus 5:29.

3: DE IDAP ỌFỌN

• 

  Ọfọn owo enen̄ede ede idap, akpan akpan ke ini enye ofụhọde n̄kpa owo esie sia idem esinen̄ede emem owo ke utọ ini oro.

• Ọkpọsọn̄ mmịn ye n̄kpọ emi caffeine esịnede isiyakke owo ede idap ọfọn. Ntre, kpeme idem ye mme n̄kpọ ntre.

SE BIBLE ETỊN̄DE: “Esisịt nduọkodudu ọfọn akan ekese ọkpọsọn̄ utom ye edifehe mbịne ofụm.”​—Ecclesiastes 4:6.

4: DIỌN̄Ọ SE IFỌNDE YE AFO

• 

  Ti ke mme owo isifụhọke n̄kpa owo mmọ ukem ukem. Afo ke idemfo ọdiọn̄ọ se idin̄wamde fi ke ini ofụhọde.

• Ediwak owo ẹdọhọ ke nditịn̄ nte etiede mmimọ ke idem nnọ mbon en̄wen esinam ikeme ndiyọ se iwọrọde mmimọ, edi ndusụk owo isitịn̄ke nte etiede mmọ ke idem. Ndusụk mbiausọbọ ẹdọhọ ke owo nditịn̄ nte etiede enye ke idem nnọ mbon en̄wen esin̄wam, ndusụk ẹdọhọ ke isin̄wamke. Edieke ọsọn̄de fi nditịn̄ nte etiede fi ke idem nnọ owo, emekeme nditọn̄ọ nsịtnsịt ye edima ufan fo.

• Ndusụk owo ẹdọhọ ke nditua esin̄wam mmimọ ikeme ndiyọ se iwọrọde mmimọ, edi mbon en̄wen ẹdọhọ ke se isikam in̄wamde mmimọ edi nditre ndinen̄ede ntua.

SE BIBLE ETỊN̄DE: “Esịt owo ọfiọk mfụhọ ukpọn̄ esie.”​—Mme N̄ke 14:10.

5: KÛNAM N̄KPỌ EMI EKEMEDE NDIBIAT FI IDEM

• 

  Ndusụk mbon oro ẹfụhọde n̄kpa owo mmọ ẹsin̄wọn̄ mmịn ẹbe ubọk mîdịghe ẹda ibọk ke idiọk usụn̄ man ẹfre ẹban̄a se iwọrọde mmọ. Ọkpọkọm etie nte ke ọkpọsọn̄ mmịn m̀mê ọkpọsọn̄ ibọk anam owo efre uwa, emi esidi ke ibio ini ndien esiwak ndida ikpọ mfịna en̄wen ndi. Ntre, kûdi sia mûyomke esịt etịmede fi, afo akanam n̄kpọ emi edidade mfịna en̄wen edi.

SE BIBLE ETỊN̄DE: “Ẹyak nnyịn iyet kpukpru se isabarede obụkidem . . . ifep ke idem nnyịn.”​—2 Corinth 7:1.

6: YOM N̄KPỌ EN̄WEN NAM

• Ediwak owo ẹkụt ke ndinam n̄kpọ emi edinamde mmọ ẹkûkere ẹban̄a n̄kpa owo mmọ kpukpru ini, esin̄wam mmọ ẹyọ se iwọrọde mmọ.

• Ndusụk n̄kpọ oro ekemede ndinam man ubiak fo afiak osụhọde edi ndinam mbufa ufan, ndinam n̄kpọ nnọ mme ufan fo, ndikpep obufa n̄kpọ, m̀mê ndinam n̄kpọ emi esinọde fi inemesịt.

• Nte ini akade, oyokụt ke ini oro adade anam mme n̄kpọ emi awak akan ini oro adade etie ekere n̄kpa owo fo.

SE BIBLE ETỊN̄DE: “Ẹmenịm ini ẹnọ kpukpru n̄kpọ, . . . ini eke ẹtuade eyet ye ini eke ẹsakde imam; ini eke ẹsemede ye ini eke ẹnekde unek.”​—Ecclesiastes 3:​1, 4.

7: NYENE ETI NDUTỊM

• 

  Edieke ekemede, sọsọp domo ndifiak ntọn̄ọ nnam mme n̄kpọ emi ekesinamde.

• Edieke enyenede ini emi esidụkde idap, ini emi anamde utom, ye ini emi anamde mme n̄kpọ eken, oyokụt ke ayafiak ọtọn̄ọ ndinam n̄kpọ nte ekesinamde.

• Ndinam nti n̄kpọ ayanam ubiak n̄kpa owo fo afiak osụhọde.

SE BIBLE ETỊN̄DE: “Enye idiwakke nditi mme usen uwem esie, koro ata Abasi anamde esịt esie ọyọhọ ye idara.” ​—Ecclesiastes 5:20.

8: KÛSỌSỌP UBIERE MME AKPAN N̄KPỌ

• Ediwak mbon oro ẹkesọpde-sọp ẹbiere mme akpan n̄kpọ ke owo mmọ ama akakpa ẹma ẹtua n̄kpọfiọk.

• Edieke ekemede, bet kan̄a mbemiso ebierede ndiwọrọ n̄kodụn̄ ke ebiet en̄wen, ndikpụhọ utom, m̀mê ndiduọn̄ọ n̄kpọ akpan̄kpa oro ekerede ke udûyomke.

SE BIBLE ETỊN̄DE: “N̄kọkibuot owo nsịnifịk itreke ndinyene ufọn, edi kpukpru owo eke ẹnamde n̄kpọ ke ibụmede iditreke ndidu ke unana.”​—Mme N̄ke 21:5.

9: TI OWO FO ORO AKAKPADE

• 

  Ediwak mbon oro owo mmọ akpade ẹdọhọ ke ndinam n̄kpọ oro esinamde iti owo mmimọ oro esidọn̄ mmimọ esịt.

• Emekeme nditan̄ ndusụk ndise owo fo oro akakpade m̀mê mme n̄kpọ oro edidade iti enye mbon ke ebiet emi edisọpde ikụt, mîdịghe ewet mbụk esie m̀mê mme n̄kpọ oro enye akanamde, oro mûyomke ndisọp mfre.

• Nịm mme n̄kpọ emi ẹditide fi nti n̄kpọ emi aban̄ade owo oro, sinyụn̄ se mme n̄kpọ oro ke ini ekerede ke ọyọdọn̄ fi esịt.

SE BIBLE ETỊN̄DE: “Ti mme usen eset.”​—Deuteronomy 32:7.

10: YOM ITIE WỌRỌ KA

• Emekeme ndika nduọkodudu ke itie en̄wen.

• Edieke mûkemeke ndika nduọkodudu ebịghi, emekeme ndida usen kiet m̀mê iba nnam n̄kpọ emi edinamde esịt enem fi, utọ nte ndika esụk m̀mê ndisan̄a nse obio.

• Ọkpọkọm ada ekpri ini anam mme n̄kpọ emi, oro ekeme ndin̄wam fi ọyọ se iwọrọde fi.

SE BIBLE ETỊN̄DE: “Mbufo ẹdi ke idem mbufo ikpọn̄ ke ndobo ndobo ebiet ẹdiduọk odudu esisịt.”​—Mark 6:31.

11: N̄WAM MME OWO

• 

  Ti ke afo n̄ko eyetiene adia ufọn ke ini anamde n̄kpọ ọnọ mbon en̄wen.

• Emekeme ndibem iso n̄n̄wam mbon oro ẹtienede ẹfụhọ n̄kpa owo fo, utọ nte mme ufan fo ye iman fo, sia utọ mbon oro ẹsiyom owo emi edifiọkde nte etiede mmimọ ke idem.

• Ndin̄wam nnyụn̄ ndọn̄ mbon en̄wen esịt ekeme ndinam esịt afiak enem fi onyụn̄ anam okụt ke osụk enyenyene se ekemede ndinam.

SE BIBLE ETỊN̄DE: “Inemesịt odu ke ndinọnọ akan ke ndibọbọ.”​—Utom 20:35.

12: FIAK KERE SE ADADENTE AKPAN N̄KPỌ

• Se itịbede inọ fi oro ekeme ndinam afiak ekere se inen̄erede idi akpan n̄kpọ inọ fi.

• Da ini emi fiak kere nte afo odude uwem.

• Edieke okụtde ke oyom okpụhọde se adade ke akpan n̄kpọ, nam oro.

SE BIBLE ETỊN̄DE: “Ọfọn ndika ufọk ntuan̄a akan ndika ufọk usọrọ, koro oro edide utịt ofụri ubonowo; ndien odu-uwem ekpenyene ndikere emi ke esịt esie.”​—Ecclesiastes 7:2.

Imọdiọn̄ọ ke idụhe se ikemede ndinam n̄kpa owo fo etre ndibiak fi ofụri ofụri. Edi, ediwak mbon oro owo mmọ akakpade ẹdọhọ ke ndinam mme n̄kpọ oro inemede ke ibuotikọ emi ama enen̄ede an̄wam onyụn̄ ọdọn̄ mmimọ esịt. Emi iwọrọke ke imetịn̄ ofụri se owo akpanamde ke ini owo esie akpade. Edi edieke anamde ndusụk se itịn̄de mi, oyokụt ke emi ekeme ndinam afiak efere fi ke idem.

ẸNAM EDIWAK NDỤN̄ỌDE KE NDONDO EMI ẸBAN̄A NTE ESIBIAKDE OWO KE INI OWO ESIE AKPADE. Edi nte ima iketetịn̄, ediwak nti item oro mbiausọbọ ẹsinọde mbon oro owo mmọ akpade ẹsika nditie nte nti item oro odude ke Bible. Emi owụt ke item Bible osụk enyenyene ufọn. Edi idịghe nti item oro ẹdude ke Bible kpọt anam idọhọ ke Bible enyene ufọn. Enye etịn̄ mme n̄kpọ emi owo mîkemeke ndikụt ke n̄wed en̄wen, ndien se enye etịn̄de oro esinen̄ede ọdọn̄ owo oro owo esie akpade esịt.

• Ndifiọk ke mbon nnyịn oro ẹkpade ibọhọ ufen

  Ecclesiastes 9:5 ọdọhọ ke ‘mme akpan̄kpa ifiọkke baba n̄kpọ kiet.’ Ke ini owo akpade, “mme ekikere esie ẹtak.” (Psalm 146:4) Ntak edi oro Bible emende n̄kpa odomo ye idap.​—John 11:11.

• Ndinịm ke Abasi ama nnyịn esidọn̄ nnyịn esịt

  Psalm 34:15 ọdọhọ ete: “Enyịn Jehovaha ke ese ndinen owo, enye onyụn̄ ọbiọn̄ utọn̄ ke eseme emi mmọ ẹsemede ẹyom un̄wam.” Nditịn̄ nte etiede nnyịn ke idem nnọ Abasi itiehe nte nditịn̄ ikọ nnọ owo man ọdọn̄ nnyịn esịt m̀mê ndiyom n̄kpọ nnam man esịt okûtịmede nnyịn. Ndibọn̄ akam esinam inen̄ede ikpere Abasi emi okobotde nnyịn, emi onyụn̄ ekemede ndida odudu esie ndọn̄ nnyịn esịt.

• N̄kpọ ọyọfọn ke ini iso

  Kere nte n̄kpọ editiede ke ini ẹdinamde mme akpan̄kpa ẹset ẹdidu uwem ke isọn̄ emi! Bible etịn̄ ediwak ini ke emi eyetịbe. Enye anam ifiọk nte n̄kpọ editiede ini oro. Enye ọdọhọ ke Abasi “ọyọkwọhọde kpukpru mmọn̄eyet ke enyịn [nnyịn] efep, n̄kpa idinyụn̄ idụhe aba, mfụhọ m̀mê ntuan̄a m̀mê ubiak idinyụn̄ idụhe aba.”​—Ediyarade 21:​3, 4.

Se Jehovah Abasi ọn̄wọn̄ọde ndinam emi enen̄ede anam ediwak owo ẹkeme ndiyọ se iwọrọde mmọ sia mmọ ẹnịm ke iyafiak ikụt mbon mmimọ oro ẹkekpade. Ke uwụtn̄kpọ, Ann emi ebe esie akakpade ke mmọ ẹma ẹkedọ ndọ isua 65, ọdọhọ ete: “Bible anam nnịm ke mbon nnyịn oro ẹkpade ibọhọ ufen, n̄ko ke Abasi ayanam kpukpru mbon oro enye etide ẹset. Mmesiti se Abasi ọn̄wọn̄ọde ndinam emi ini ekededi oro n̄kerede mban̄a ebe mi oro akakpade, ndien oro esidọn̄ mi esịt onyụn̄ anam n̄keme ndiyọ se iwọrọde mi!”

Tina, oro iketịn̄de iban̄a, ọdọhọ ete: “Mmokụt nte Abasi an̄wamde mi tọn̄ọ usen oro Timo ebe mi akakpade. Mmenen̄ede n̄kụt ubọk esie ke uwem mi ke ofụri ini mfụhọ emi. Mmonyụn̄ nnen̄ede nnịm ke mme akpan̄kpa ẹyeset nte Bible ọdọhọde. Emi anam n̄ka iso nyọ tutu usen emi ndifiakde n̄kụt ebe mi.”

Ediwak miliọn owo en̄wen ẹtiene ẹnịm ke se Bible etịn̄de emi oyosu. Ọkpọkọm ekere ke se Bible etịn̄de emi ikemeke-keme nditịbe, kam kokot Bible ke idemfo man ese m̀mê oyokụt mme n̄kpọ emi ẹwụtde ke item esie esinen̄ede an̄wam owo, ke mme un̄wọn̄ọ esie idinyụn̄ itreke ndisu. Edieke anamde emi, ekeme ndidi oyokụt ke Bible edi mfọnn̄kan n̄wed emi edin̄wamde mbon emi owo mmọ akpade.

KPEP N̄KPỌ EN̄WEN BAN̄A SE IDITỊBEDE INỌ MME AKPAN̄KPA

Se mme vidio oro ẹban̄ade emi ke jw.org/efi

NSO ISITỊBE KE OWO AMA AKAKPA?

Nso isitịbe ke ini owo akpade? Nte Bible ọbọrọde mbụme emi ọdọn̄ nnyịn esịt

Se ke ebiet emi okụtde SE ẸDỌN̄DE >MME VIDIO (Mme vidio: BIBLE > SE BIBLE EKPEPDE)

NDI AKPAMA NDIKOP ETI MBỤK?

Kpa ye ofụri ndiọi mbụk oro ọyọhọde ererimbot, m̀mọ̀n̄ ke ikeme ndikụt eti mbụk?

Se ke ebiet emi okụtde SE BIBLE EKPEPDE > IFỤRE & INEMESỊT