Nte Afo Emenịm Edifiak Mmana ke Akpanikọ?

“NDI emeti eyenan̄wan emi okodụn̄de ekpere ufọk mbufo emi afo akanamde ufan ye enye ke ini okosụk ọkọride mi ke India?” ntre ke Mukundbhai ekewet ọnọ ẹsọk eyen esie eren, emi ekedide eyen ufọkn̄wed ntaifiọk ke United States. “Ẹmọn̄ ẹdọ enye ke urua ifan̄ ẹmi ẹdide. N̄kere ke akpana ọdiọn̄ọ.”

Ntak emi ete abuanade mbụk emi ye eyen esie eren? Kamse, Mukundbhai ama etre ufan ntụk ini uyen oro ofụri ofụri ke ediwak isua ẹmi ẹkebede. Akan oro, eyen emi okodu ke United States aka akamba ufọkn̄wed ke isua itiokiet. Enye ikokopke n̄kpọ iban̄a eyenan̄wan oro ke ufan̄ ini emi, ndien Mukundbhai ama ọdiọn̄ọ aban̄a oro.

Ntak, ndien, udọn̄ odude? Ẹkewụt udọn̄ koro Mukundbhai ama enịm edifiak mmana m̀mê editọn̄ọ ntak mmana ke akpanikọ.a Edieke ke mbuari ima ntụk ini uyen oro ke ufọt mmọ mbiba okotode ntak mmọ ndikedi nsan̄andọ ke ini ẹkebemde iso ẹdu uwem, ekpedi ibak ndidianade mmọ kemi mmọ ẹma ẹkesịm isua udọ ndọ mi. Mukundbhai akakam oyom ndinam eyeneren esie ọdiọn̄ọ aban̄a se ikade iso mbemiso eyenan̄wan emi akabade edi n̄wan owo efen ke uwem enyeemi.

Kere ban̄a idaha efen. Eyenan̄wan isua inan̄ ama odu ediwak ini ke ufọkibọk ke Mumbai, India, ke ntak ọkpọsọn̄ ubiak. Mfịna esie ekedi mmemmem okukịp ke ekwa usụn̄ iyịp esịt esie. Ete ye eka esie ẹmi ẹkenyenede n̄kpọ ẹma ẹkop mfụhọ ndikụt eyen mmọ odude ke ndutụhọ. Edi mmọ ẹma ẹkere ẹte: “Nnyịn inyene ndinyịme emi. Anaedi odu se enye akanamde ke akpa uwem esie anamde emi esịm enye.”

Edinịm edifiak mmana ke akpanikọ enen̄ede akara uwem ediwak miliọn mbon ido ukpono Hindu, Buddha, Jain, Sikh, ye mme ido ukpono eken oro ẹtọn̄ọde ẹto India. Ẹda mme ifiọk n̄kpọntịbe ke uwem—ọtọn̄ọde ke owo ndiduọ ke ima esịm ọkpọsọn̄ ndutụhọ—nte mme utịp n̄kpọ oro owo akanamde ke ini m̀mê mme ini ekebemde iso odu uwem.

Ediwak owo ke mme idụt Edem Usoputịn ẹnyene udọn̄ ke ukpepn̄kpọ aban̄ade edifiak mmana. Anam-kọnsat owo America oro Shirley MacLaine ọdọhọ ke imenịm enye ke akpanikọ. Ewet n̄wed oro Laurel Phelan eke Vancouver, British Colombia, Canada, ọdọhọ ke imeti ikebemde iso idu uwem utịm ike 50. Ke ndụn̄ọde edifiọk ekikere mme owo oro ẹkenamde ẹnọ CNN/USA Today ke 1994, se ibede owo 270 ke otu ikpọ owo 1,016 ẹkedọhọ ke imenịm edifiak mmana ke akpanikọ. Edinịm edifiak mmana ke akpanikọ edi n̄ko ubak n̄ka Obufa Emana. Edi nso uyarade isọn̄ọ edinịm ke akpanikọ emi?

“Nditi mme n̄kpọ ke uwem oro owo ekebemde iso odu!” ntre ke mme andinịm edifiak mmana ke akpanikọ ẹdọhọ. Mmọdo, ke ini Ratana, eyen isua ita ke Bangkok ọkọtọn̄ọde “nditi mme n̄kpọ ke uwem oro enye ekebemde iso odu nte n̄wan ido ukpono oro akakpade ke iduọk isua 60 esie,” ediwak mbon oro ẹkekụtde ẹma ẹnyịme idaha esie nte edide uyarade akpanikọ aban̄ade edifiak mmana.

Nte ededi, eyịghe ọyọyọhọ. Ndien mme n̄kpọ oro ẹsitide ẹmi ẹsimende ẹkebuan ye uwem oro ẹkedude mbemiso ẹnyene mme usụn̄ edinam an̄wan̄a efen.b Ke n̄wed esie oro Hinduism: Its Meaning for the Liberation of the Spirit, owo akwaifiọk Hindu oro Nikhilananda ọdọhọ ete ke ‘owo ikemeke ndida ukeme ukere n̄kpọ n̄wụt mme ifiọk n̄kpọntịbe oro ẹnyenede ke ẹma ẹkekpa.’ Kpa ye oro enye ọsọn̄ọ ete ke “ukpepn̄kpọ editọn̄ọ ntak mmana etie nte ekeme nditịbe akan se mîkemeke nditịbe.”

Edi nte Bible ọsọn̄ọ ukpepn̄kpọ emi? Ndien nso idotenyịn kaban̄a mme akpan̄kpa ke Ikọ Abasi eke odudu spirit ọnọ?

Nte Afo Ekpenyene Ndinịm Edifiak Mmana ke Akpanikọ?

OWO akwaifiọk Greece oro Plato ekemen ediduọ ke ima ekeyịri ye ekikere edifiak mmana. Enye ekenịm ke akpanikọ ete ke ikpọkidem ama akakpa, ukpọn̄, emi mîkemeke ndikpa, esiwọrọ aka “ikpehe ndisana uduot.” Ke mînyeneke idem, enye oyodu do ke ndusụk ini, ekerede aban̄a mme uduot oro. Ekem ke ini enye afiakde amana odụk idem efen, ukpọn̄ eyeti n̄kpọ mbukpọn̄ mbukpọn̄ onyụn̄ oyom mme ikpehe uduot oro. Nte Plato ọdọhọde, mme owo ẹsiduọ ke ima koro mmọ ẹkụtde eti uduot uyai emi mmọ etide mbukpọn̄ mbukpọn̄ ẹnyụn̄ ẹyomde ke idem owo ima mmọ.

Ndifiọk Ebiet Otode ye Isọn̄

Ukpepn̄kpọ edifiak mmana oyom ete ukpọn̄ edi se mîkemeke ndikpa. Do, ẹkeme ndidụn̄ọde ntọn̄ọ edifiak mmana n̄kesịm mme owo m̀mê mme idụt oro ẹnyenede utọ edinịm ke akpanikọ oro. Ke ntak emi, ndusụk owo ẹkere ke enye ọkọtọn̄ọ ke Egypt eset. Mbon efen ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke enye ọkọtọn̄ọ ke akani Babylonia. Man ẹnam ido ukpono mbon Babylon enyene uku, mme oku esie ẹma ẹtịbi ukpepn̄kpọ ukpọn̄ ndiwọrọ n̄kodu ke ebiet efen ẹdi. Mmọ ke ntem ẹma ẹkeme ndidọhọ ke mbon uko ido ukpono mmọ ẹkedi mme ọwọrọiso eteete ẹmi ẹkefiakde ẹdimana, okposụkedi ẹma ẹkekpan̄a ke anyanini.

Nte ededi, ekedi ke India ke edinịm edifiak mmana ke akpanikọ ọkọtọn̄ọ ọyọhọ ọyọhọ. Mme ọfiọkn̄kpọ owo Hindu ke ẹken̄wana ye mme mfịna idiọkn̄kpọ eke ofụri ererimbot ye ndutụhọ ke otu owo. Mmọ ẹma ẹbụp ẹte: ‘Didie ke ẹmi ẹkeme ndidu ke n̄kemuyo ye ekikere aban̄ade edinen Andibot?’ Mmọ ẹma ẹdomo ndibiere ndutịme oro okodude ke ufọt edinen ido Abasi ye afanikọn̄ oro owo mîkwe ke enyịn ye utụk ke ererimbot. Nte ini akakade, mmọ ẹma ẹsio “ibet karma” ẹdi, kpa ibet aban̄ade ntak emi n̄kpọ etịbede ye utịp esie—‘se ededi owo ọtọde, oro ke enye edinyụn̄ ọdọk.’ Mmọ ẹma ẹnam ‘n̄wetnnịm n̄kpọ’ oro ọdọn̄ọde kpukpru ntọt ẹmi ẹnọde utịp ke eti n̄kpọ m̀mê ufen ke idiọk n̄kpọ oro owo akanamde ke uwem kiet m̀mê efen.

“Karma” n̄kukụre ọwọrọ “edinam.” Ẹdọhọ ke edinam owo Hindu ọfọn edieke enye odude uwem ekekem ye mme ido edinam n̄kaowo ye eke ido ukpono ye nte ke edinam esie ọdiọk edieke enye mîdụhe uwem ekekem. Edinam, m̀mê karma esie, ebiere ini iso esie ke ini kiet kiet oro enye ọtọn̄ọde ntak amana. Owo akwaifiọk oro Nikhilananda ọdọhọ ete: “Kpukpru owo ẹmana ye ndutịm aban̄ade edu, emi mme edinam mmọ ke uwem oro mmọ ẹkebemde iso ẹdu ẹtịmde, okposụkedi se mmọ ẹdade-da ẹmana ebierede mme edu ikpọkidem mmọ. . . . Owo [ke ntre] edi andinam akan̄a esie, kpa andibọp ini iso esie.” Akpatre utịtmbuba, nte ededi, edi ndibọhọ edisan̄a n̄kanade emi nnyụn̄ n̄kadiana ye Brahman—kpa akpatre uduot. Ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke ẹkeme ndisịm emi ebe ke ndidomo ndinyene eduuwem ye san̄asan̄a ifiọk Hindu emi n̄kaowo enyịmede.

Ukpepn̄kpọ edifiak mmana ke ntem ada ukpepn̄kpọ ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi nte itiat idakisọn̄ esie onyụn̄ ada ibet karma ọbọp enye. Ẹyak nnyịn ise se Ikọ Abasi eke odudu spirit, kpa Bible, enyenede nditịn̄ mban̄a mme ekikere ẹmi.

Nte Ukpọn̄ Edi Se Mîkemeke Ndikpa?

Man ibọrọ mbụme emi, ẹyak nnyịn iwọn̄ọde ibịne n̄kon̄n̄kan itie odudu ke ibuot nneme emi—kpa Ikọ eke odudu spirit Andibot. Ke ata akpa n̄wed eke Bible, Genesis, nnyịn imekpep nnennen se “ukpọn̄” ọwọrọde. Kaban̄a edibot oro ẹkebotde akpa owo oro, Adam, Bible ọdọhọ ete: “Jehovah Abasi obot owo ke ntan isọn̄, onyụn̄ ọduọk ibifịk uwem esịn ke odudu ibuo esie; ndien owo akabade edi ukpọn̄ eke odude uwem.” (Genesis 2:7) Nte an̄wan̄ade, ukpọn̄ idịghe n̄kpọ oro owo enyenede-nyene edi edi n̄kpọ oro enye edide-di. Ikọ Hebrew oro ẹdade mi ndida nnọ ukpọn̄ edi neʹphesh. Enye odu n̄kpọ nte utịm ike 700 ke Bible, ndien akananam enye itịn̄ke iban̄a ubak owo emi odude san̄asan̄a mînyụn̄ inyeneke idem edi kpukpru ini esitịn̄ aban̄a n̄kpọ oro enyenede idem ẹnyụn̄ ẹkemede ndikụt.—Job 6:7; Psalm 35:13; 107:9; 119:28.

Nso isitịbe inọ ukpọn̄ ke owo akpade? Kere ban̄a se iketịbede inọ Adam ke ini enye akpade. Ke ini enye akanamde idiọkn̄kpọ, Abasi ama ọdọhọ enye ete: “[Afo ayafiak] ke isọn̄ oro ẹsiode fi ke esịt: koro afo edide ntan, oyonyụn̄ afiak ke ntan.” (Genesis 3:19) Kere se emi ọwọrọde. Mbemiso Abasi okobotde enye ke ntan, Adam ikodụhe. Ke enye ama akakpa, Adam akafiak aka ukem idaha unana edidu oro.

Ke nditịn̄ ibio ibio, Bible ekpep ete ke n̄kpa edi isio n̄kpọ ye uwem. Ke Ecclesiastes 9:5, 10, nnyịn ikot ite: “Mme odu uwem [ẹfiọk] ẹte ke mmimọ inyene ndikpa: edi amaedi mme akpan̄kpa, mmọ ifiọkke baba n̄kpọ kiet: mmọ inyụn̄ inyeneke aba n̄kpọ eyenutom: koro owo mîtịghi aba enyịn̄ mmọ. Da odudu fo nam kpukpru se ubọk fo okụtde ndinam: koro baba edinam, baba uduak, baba ifiọk, baba mbufiọk mîdụhe ke [Sheol, NW] emi afo akade do.”

Emi ọwọrọ ete ke mme akpan̄kpa ikemeke ndinam m̀mê ndikop n̄kpọ ndomokiet. Mmọ inyeneke ekikere ekededi aba, inyụn̄ itịghi n̄kpọ ndomokiet. Andiwet psalm ọdọhọ ete: “Mbufo ẹkûbuọt idem ye mbọn̄, ẹkûbuọt ye eyen owo, emi edinyan̄a mîdụhe enye ke idem. Ibifịk ọwọrọ enye ke idem, enye afiak ke ntan esie; ke kpasụk usen oro mme uduak esie ẹtak.”—Psalm 146:3, 4.

Bible owụt in̄wan̄în̄wan̄ ete ke ini owo akpade ukpọn̄ isiwọrọke ikodụk idem efen, edi akpakpa. Bible ọdọhọ ye nsọn̄uyo ete: “Ukpọn̄ eke anamde idiọk ayakpa n̄kpa.” (Ezekiel 18:4, 20; Utom 3:23; Ediyarade 16:3) Ntem, ukpepn̄kpọ ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi—kpa itiat idakisọn̄ ekikere edifiak mmana—inyeneke isọn̄ ndomokiet ke N̄wed Abasi. Ke ẹsiode enye ẹfep, ekikere oro ikemeke ndisọn̄ọ nda. Nso, ndien, ikeme ndinam an̄wan̄a ntak oro nnyịn ikụtde ndutụhọ ke ererimbot?

Ntak Emi Mme Owo Ẹkụtde Ndutụhọ?

Akpan ntak kaban̄a ndutụhọ oro owo okụtde edi unana mfọnmma oro kpukpru nnyịn idade imana ito Adam. Bible ọdọhọ ete: “Idiọkn̄kpọ [okoto] owo kiet odụk ke ererimbot, n̄kpa onyụn̄ [oto] ke idiọkn̄kpọ oro odụk; n̄kpa onyụn̄ ebe esịm kpukpru owo, koro kpukpru owo ẹma ẹnam idiọkn̄kpọ.” (Rome 5:12) Sia imanade ito Adam, kpukpru nnyịn imesidọn̄ọ, ikọri isọn̄, inyụn̄ ikpa.—Psalm 41:1, 3; Philippi 2:25-27.

Ke adianade do, in̄wan̄în̄wan̄ ibet ido uwem Andibot ọdọhọ ete: “Ẹkûyak ẹbian̄a mbufo; owo ikemeke ndibian̄a Abasi: se ededi owo ọtọde, oro ke enye edinyụn̄ ọdọk. Owo eke ọtọde ọnọ obụkidem ọyọdọk mbiara oto obụkidem.” (Galatia 6:7, 8) Ntem, etịme etịme usụn̄uwem ekeme ndida nsịm mfụhọ eke ntụk, uyomo idịbi oro owo mîyomke, ye mme udọn̄ọ ẹmende ẹto idan̄. Magazine Scientific American ọdọhọ ete: “Ẹkeme ndidọhọ ke un̄wọn̄ sika akpan akpan edi ntak mbahade 30 eke ikie oro akpade owo idem ke udọn̄ọ kansa oro ekemede ndiwot owo [ke United States], ndien usụn̄ uduuwem edi ntak ukem ibat oro, akpan akpan edu udia n̄kpọ ye unana edisịn̄ede idem.” Ndusụk afanikọn̄ oro ẹdide ntak ndutụhọ ẹdi utịp otode owo ndikama inyene isọn̄ ke idiọk usụn̄.—Men Ediyarade 11:18 domo.

Ih, owo ke ẹnyene ndiduọhọ kaban̄a ekese unana inemesịt esie. Nte ededi, sia ukpọn̄ edide se ikemede ndikpa, owo ikemeke ndimen ibet ‘edidọk se ẹtọde’ mbuan ye karma—mme edinam ẹdọhọde nte ẹkenamde ke uwem oro ẹkebemde iso ẹdu. Bible ọdọhọ ete: “Ikpe idiọkn̄kpọ etebe owo eke ama akakpa.” (Rome 6:7, 23) Ntem owo imenke utịp idiọkn̄kpọ ibe idụk uwem ke n̄kpa ebede.

Satan kpa Devil n̄ko esidi ntak ekese ndutụhọ. Ke akpanikọ, Satan akara ererimbot emi. (1 John 5:19) Ndien nte Jesus Christ ekebemde iso etịn̄, mme mbet Esie ẹyedi ‘se kpukpru owo ẹsuade kaban̄a enyịn̄ esie.’ (Matthew 10:22) Nte utịp, ndinen owo ẹsiwak ndisobo ediwak mfịna ẹkan nte mme idiọkowo ẹsobode.

Ke ererimbot emi ndusụk n̄kpọntịbe oro owo mîsisọpke idiọn̄ọ ntak ẹsitịbe. Owo oro ọsọpde itọk akan ekeme ndikọbọ nduọ nnyụn̄ n̄kpu ndikan ke mbuba. N̄kpri udịmekọn̄ oro mîsọn̄ke odudu ẹkeme ndikan ọkpọsọn̄ udịmekọn̄. Owo ọniọn̄ ekeme nditre ndinyene eti utom onyụn̄ ekeme nditie biọn̄. Ẹkeme ndidi mbon oro ẹnyenede eti ifiọk unam mbubehe idikemeke ndida ifiọk mmọ nnam n̄kpọ ke ntak nte mme idaha ẹtiede ndien ke ntem ẹkụtde idemmọ ke unana. Owo oro enyenede ifiọk ekeme ndiyat mbon oro ẹkarade esịt onyụn̄ ataba mfọn mmọ. Ntak emi edide ntre? Enyene-ọniọn̄ Edidem Solomon ọbọrọ ete: “Koro ini ye unọmọ ẹtịbede ẹnọ mmọ kpukpru.”—Ecclesiastes 9:11.

Ubonowo ama okokụt ndutụhọ anyanini mbemiso mme ọfiọkn̄kpọ owo Hindu ẹdomode ndinam an̄wan̄a ntak emi enye odude. Edi nte idotenyịn odu ndinyene ini iso oro ọfọnde akan? Ndien nso un̄wọn̄ọ ke Bible enyene ọnọ mme akpan̄kpa?

Emem Emem Ini Iso

Andibot ọmọn̄wọn̄ọ ete ke ibịghike imọ iyada utịt isọk n̄kaowo ererimbot oro odude kemi ke idak ukara Satan. (Mme N̄ke 2:21, 22; Daniel 2:44) Obufa edinen n̄kaowo—kpa “obufa isọn̄”—eyedi ata idem n̄kpọ adan̄aoro. (2 Peter 3:13) Ke ini oro “andidụn̄ ididọhọke ite, Ndọdọn̄ọ.” (Isaiah 33:24) Ẹyekam ẹsio ubiak n̄kpa ẹfep, koro Abasi “ọyọkwọhọde kpukpru mmọn̄eyet ke enyịn mmọ ẹfep. N̄kpa idinyụn̄ idụhe aba; eseme ye ntuan̄a ye ubiak idinyụn̄ idụhe aba; koro ebe iso n̄kpọ ẹma ẹbe ẹfep.”—Ediyarade 21:4.

Kaban̄a mme andidụn̄ obufa ererimbot emi Abasi ọn̄wọn̄ọde, andiwet psalm ama ebem iso etịn̄ ete: “Nti owo ẹyeda isọn̄ ẹnyene, ẹnyụn̄ ẹdụn̄ ke esịt ke nsinsi.” (Psalm 37:29) Akan oro, ‘ediwak emem ẹyenyụn̄ ẹnem mbon nsụkidem esịt.’—Psalm 37:11.

Mukundbhai, emi ẹkesiakde ke ntọn̄ọ ibuotikọ emi, ama ede ke n̄kpa ye unana edidiọn̄ọ mme utịbe utịbe un̄wọn̄ọ Abasi ẹmi. Edi ediwak miliọn owo ẹmi ẹkpan̄ade ye unana edidiọn̄ọ Abasi ẹnyene idotenyịn ndidi se ẹnamde ẹset ke utọ emem emem obufa ererimbot oro, koro Bible ọn̄wọn̄ọ ete: “Nti owo ye mme idiọkowo ẹyeset ke n̄kpa.”—Utom 24:15; Luke 23:43.

Ẹkabade ikọ oro “ediset ke n̄kpa” ẹto ikọ Greek oro a·naʹsta·sis, emi ke ataata usụn̄ ọwọrọde “ndifiak ndaha nda.” Ntem ediset ke n̄kpa abuana edifiak nsịn odudu ke usụn̄uwem owo oro.

Andibot enyọn̄ ye isọn̄ enyene ọniọn̄ oro mînyeneke adan̄a. (Job 12:13) Nditi usụn̄uwem mme akpan̄kpa idịghe mfịna inọ enye. (Men Isaiah 40:26 domo.) Jehovah Abasi n̄ko awak ima. (1 John 4:8) Ntem, enye ekeme ndida mfọnmma ukeme uti n̄kpọ esie nnam n̄kpọ, idịghe ndinọ mme akpan̄kpa ufen ke idiọkn̄kpọ oro mmọ ẹkenamde, edi ke ndinam mmọ ẹfiak ẹdidu uwem ke paradise isọn̄ ye mme edu oro mmọ ẹkenyenede mbemiso ẹkpan̄ade.

Ye ediwak miliọn owo nte Mukundbhai, ediset ke n̄kpa ediwọrọ ndifiak ndidu uwem ye mbonima mmọ. Edi kere se oro ekemede ndiwọrọ nnọ mbon oro ẹdude uwem idahaemi. Da, ke uwụtn̄kpọ, eyeneren Mukundbhai, emi ama ekedi edifiọk akpanikọ aban̄ade Abasi ye mme uduak esie. Edi n̄kpọ ndọn̄esịt didie ntem ọnọ enye ndifiọk nte ke ete esie idụhe ke idaha edikpa mfiak mmana oro mînyeneke utịt, emi idiọkn̄kpọ ye ndutụhọ ẹdude ẹkan enye ẹkụk! Enye n̄kukụre edede ke n̄kpa, ebetde ediset ke n̄kpa. Edi n̄kpọ nduaidem didie ntem ọnọ enye nditie n̄kere nte enye edikemede ndibuana se enye ke idemesie ekekpepde oto Bible ye ete esie!

Edi uduak Abasi nte “kpukpru owo ẹnyene edinyan̄a, ẹnyụn̄ ẹsịm ifiọk akpanikọ.” (1 Timothy 2:3, 4) Ini edi emi ndikpep nte afo, ọkọrọ ye ediwak miliọn owo efen ẹmi ẹsụk ẹnamde uduak Abasi, ẹkemede ndidu uwem nsinsi ke paradise isọn̄.—John 17:3.