Ibuot Itiaita

Kpeme Ubon Fo Biọn̄ọ Mme Akama-Nsobo Odudu

1-3. (a) Mme akama-nsobo odudu oro ẹsịnde ubon ke itiendịk ẹto m̀mọ̀n̄? (b) Nso edida ukem ukem ke ete ye eka ẹyom ke ndikpeme ubon mmọ?

AFO ọmọn̄ ọdọhọ ekpri eyen fo adaha ufọkn̄wed, ndien edịm ke edep. Afo edinam didie aban̄a oro? Nte afo eyeyak enye ọfrọ ọwọrọ ke enyịnusụn̄ ye unana ọfọn̄ edịm? Mîdịghe nte afo eyesịne enye ediwak ọfọn̄ edịm tutu enye ikemeke ndisan̄a? Nte ededi, afo udunamke ekededi ke otu oro. Afo edinọ enye sụk se ẹyomde man edịm edibọn̄ enye.

² Ke ukem usụn̄ oro, ana ete ye eka ẹyom usụn̄ oro adade ukem ukem ndikpeme ubon mmọ mbiọn̄ọ mme akama-nsobo odudu oro ẹtode ediwak ebiet ẹsịm mmọ​—⁠usiakifia unọ idem inemesịt, ndutịm usuanetop, ubọkn̄ka, ndien ndusụk ini idem ufọkn̄wed. Ndusụk ete ye eka ẹsinam esisịt m̀mê inamke-nam n̄kpọ ndomokiet ndikpeme ubon mmọ. Mbon eken, ke ẹsede ke ekperede ndidi kpukpru odudu ẹtode esien nte se ikemede ndinọ unan, ẹtie ata ukpan ukpan tutu editie nditọ ke idem nte n̄kpọ eke ẹkpande mmọ n̄kọri. Nte ẹkeme ndida ukem ukem?

³ Ih, ẹkeme. Ndinam n̄kpọ mbe ubọk inyeneke ufọn ndien ekeme ndida afanikọn̄ ndi. (Ecclesiastes 7:​16, 17) Edi didie ke Christian ete ye eka ẹkeme ndida ukem ukem ke ndikpeme ubon mmọ? Kere ban̄a ikpehe ita: ukpepn̄wed, nsan̄a, ye unọ idem nduọkodudu.

ANIE EDINỌ NDITỌ MBUFO UKPEP?

4. Didie ke Christian ete ye eka ẹkpese ukpepn̄wed?

⁴ Christian ete ye eka ẹda ukpepn̄wed ke ata ọsọn̄urua n̄kpọ. Mmọ ẹfiọk ẹte ke edika n̄wed an̄wam nditọ ndikot n̄wed, n̄wet n̄kpọ, nnyụn̄ nnyene nneme, ọkọrọ ye edikọk mme mfịna. Enye ekpenyene ndikpep mmọ n̄ko nte ẹkpepde n̄kpọ. Usọ oro nditọwọn̄ ẹkpepde ke ufọkn̄wed ẹkeme ndin̄wam mmọ ẹkụt unen kpa ye mme n̄kpọ-ata ererimbot mfịn. Adianade do, eti ukpepn̄wed ekeme ndin̄wam mmọ ẹnam eti utom.​—⁠Mme N̄ke 22:⁠29.

5, 6. Didie ke nditọwọn̄ ke ufọkn̄wed ẹkeme ndikop ukwan̄ ntọt ke n̄kpọ ẹban̄ade idan̄?

⁵ Nte ededi, ufọkn̄wed n̄ko anam nditọwọn̄ ẹsobo ye nditọwọn̄ efen​—⁠ẹmi ediwak ẹnyenede ukwan̄ ekikere. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a ekikere mmọ ẹban̄ade idan̄ ye mme ido uwem. Ke ufọkn̄wed sekọndri kiet ke Nigeria, n̄kaiferi kiet emi ekesinamde idan̄ ye orụk owo ekededi ama esinọ ekemmọ nditọ ufọkn̄wed esie item aban̄a idan̄. Mmọ ẹma ẹsikpan̄ utọn̄ ẹnọ enye ye ọkpọsọn̄ udọn̄, idem okposụkedi ekikere esie ẹkeyọhọde ye ndisịme oro enye akadade oto n̄wed idan̄. Ndusụk n̄kaiferi ẹma ẹdomo item esie ẹse. Nte utịp, n̄kaiferi kiet ama oyomo idịbi ye unana edidọ ndọ onyụn̄ akpa ke ntak usion̄o idịbi.

⁶ Ke mfụhọ, ndusụk ukwan̄ ntọt ẹban̄ade idan̄ ke ufọkn̄wed isitoho nditọwọn̄, edi mme andikpep. Ediwak ete ye eka ẹsikop ndịk ke ini ufọkn̄wed ẹkpepde nditọwọn̄ n̄kpọ ẹban̄a idan̄ ye unana edinọ ntọt aban̄ade mme idaha ido uwem ye mbiomo. Eka n̄kaiferi isua 12 ọkọdọhọ ete: “Nnyịn idu uwem ke ikpehe emi ẹnen̄ede ẹma ido ukpono ye akani ido, ndien kpa ye oro mi ke ufọkn̄wed sekọndri n̄kann̄kụk, mmọ ke ẹnọ nditọwọn̄ ọkpọ ekpọrọ!” Enye ye ebe esie ẹma ẹkop editịmede esịt ke ini mmọ ẹkefiọkde ẹte ke nditọiren ẹdide ubọkn̄ka eyen mmọ ke ẹkeyom idan̄ ẹto enye. Didie ke ete ye eka ẹkeme ndikpeme ubon mmọ nsio ke utọ ndiọi odudu oro?

7. Didie ke ẹkeme ndibiat ukwan̄ ntọt ẹban̄ade idan̄ ke mfọnn̄kan usụn̄?

⁷ Ndi edi mfọnn̄kan n̄kpọ ndidịp nditọwọn̄ n̄kpọ ekededi oro ẹtịn̄de ẹban̄a idan̄? Baba. Otịm ọfọn ekpep nditọ fo n̄kpọ aban̄a idan̄ ke idemfo. (Mme N̄ke 5:⁠1) Edi akpanikọ, ke ndusụk ikpehe Europe ye Edem Edere America, ediwak ete ye eka ẹsifep ibuot nneme emi. Ukem ntre, ke ndusụk idụt Africa, ete ye eka isiwakke ndineme n̄kpọ mban̄a idan̄ ye nditọ mmọ. “Idịghe ubak ido Africa ndinam ntre,” ete kiet ke Sierra Leone ọdọhọ ntre. Ndusụk ete ye eka ẹkere ke ndikpep nditọ mmọ n̄kpọ mban̄a idan̄ edi ndinọ mmọ ekikere ẹmi ẹdidade mmọ ikosịm edinam oburobụt ido! Edi nso idi ekikere Abasi?

EKIKERE ABASI KABAN̄A IDAN̄

8, 9. Nso eti ntọt ke n̄kpọ ẹban̄ade idan̄ ẹdu ke Bible?

⁸ Bible anam an̄wan̄a nte ke idịghe n̄kpọ o-⁠bụt ndineme mban̄a idan̄ ke nnennen udọn̄ikọ. Ke Israel, ẹkedọhọ ikọt Abasi ẹte ẹsop idem ọtọkiet, esịnede “nditọwọn̄” mmọ, man ẹkop nte ẹkotde Ibet Moses uyo ọwọrọ. (Deuteronomy 31:10-12; Joshua 8:35) Ibet oro ama etịn̄ in̄wan̄în̄wan̄ aban̄a ediwak n̄kpọ ẹban̄ade idan̄, esịnede itieisọn̄, idem erenowo ndibọhọ nduọ, use, efịbe, idan̄ ukemuduot, idan̄ iman, ye edidan̄ unam. (Leviticus 15:16, 19; 18:6, 22, 23; Deuteronomy 22:22) Ke ẹkụrede mme utọ ukot n̄wed oro mme ete ye eka nte eyịghe mîdụhe ẹma ẹnyene ekese ndinam an̄wan̄a n̄kpri nditọ mmọ ẹmi ẹkebụpde mbụme.

⁹ Mme ubak udịmikọ ẹdu ke ọyọhọ ibuot ition, itiokiet, ye itiaba ke Mme N̄ke oro ẹnọde ima ima item ete ye eka ke mme n̄kpọndịk oburobụt ido idan̄. Ufan̄ikọ ẹmi ẹwụt ẹte ke oburobụt ido ekeme ndikama idomo ndusụk ini. (Mme N̄ke 5:3; 6:​24, 25; 7:​14-21) Edi mmọ ẹkpep ẹte ke enye akwan̄a onyụn̄ enyene mme utịp oro ẹsan̄ade ye afanikọn̄, mmọ ẹnyụn̄ ẹnọ ndausụn̄ man ẹn̄wam n̄kparawa owo ẹfep mme oburobụt usụn̄. (Mme N̄ke 5:​1-14, 21-23; 6:​27-35; 7:​22-27) N̄ko-n̄ko, ẹwụt ukpụhọde ke ufọt oburobụt ido ye ediyụhọ inem idan̄ ke nnennen usụn̄, ke ndọ. (Mme N̄ke 5:​15-20) Nso eti uwụtn̄kpọ unọ ukpep oro anade ete ye eka ẹkpebe ke oro edi ntem!

10. Ntak emi edinọ nditọwọn̄ ifiọk Abasi aban̄ade idan̄ mîdaha mmọ ikosịm edinam oburobụt ido?

¹⁰ Ndi utọ ukpepn̄kpọ oro ada nditọwọn̄ okosịm edinam oburobụt ido? Ke edide isio ye oro, Bible ekpep ete: “Ifiọk nti owo esịn mmọ ẹbọhọ.” (Mme N̄ke 11:⁠9) Nte afo uyomke ndinyan̄a nditọ fo nsio ke mme odudu ererimbot emi? Ete kiet ọkọdọhọ ete: “Toto ke ini emi nditọ ẹmi ẹkedide ata n̄kpri, nnyịn ima isidomo nditịn̄ ofụri akpanikọ nnọ mmọ ke edide edisịm n̄kpọ aban̄ade idan̄. Ke usụn̄ oro, ke ini mmọ ẹkopde nditọwọn̄ eken ẹtịn̄de n̄kpọ ẹban̄a idan̄, mmọ ikopke nduaidem. Akwa ndịben̄kpọ ndomokiet idụhe.”

11. Didie ke ẹkeme ndikpep nditọwọn̄ mme ọkpọkpọ n̄kpọ ke uwem ke adiana ke adiana?

¹¹ Nte ikokụtde ke mme ntọn̄ọ ntọn̄ọ ibuot, ẹkpenyene ndibabak ntọn̄ọ ukpepn̄kpọ aban̄ade idan̄. Ke ini ekpepde nditọwọn̄ ndisiak ndido idem, kûbe ukpọn̄ ndido idan̄ mmọ nte n̄kpọ eke mmọemi ẹdide n̄kpọ o-⁠bụt. Kpep mmọ nnennen enyịn̄ ẹkotde mmọemi. Nte ini akade, mme ukpepn̄kpọ ẹban̄ade edidịp idem ye mme adan̄a ẹdi akpan n̄kpọ. Ọkpọfọn ete ye eka ẹkpep nditọ nte ke ndido idem ẹmi ẹdi san̄asan̄a, ke ofụri ofụri mînaha mbon en̄wen ẹtụk m̀mê ẹkụt, ke inyụn̄ inaha ẹdede ẹneme ẹban̄a ke idiọk usụn̄. Nte nditọ ẹkọride ẹkponi, ẹkpenyene ndisian mmọ nte eren ye n̄wan ẹdianade kiet man ẹyomo eyen. Etisịm ini emi idem mmọ ẹtọn̄ọde ndisịm idaha edinyene eyen, ekpenyene ndidi mmọ ẹma ẹtotịm ẹfiọk mme ukpụhọde oro ẹdidade itie. Nte ẹkenemede ke Ibuot 5, utọ ukpep oro ekeme n̄ko ndikpeme nditọwọn̄ mbiọn̄ọ edidi se ẹsabade ke n̄kan̄ idan̄.​—⁠Mme N̄ke 2:​10-14.

UTOMUFỌK ORO ETE YE EKA ẸNYENEDE

12. Nso ekikere oro ẹyụtde ke ẹsiwak ndikpep ke ufọkn̄wed?

¹² Oyom ete ye eka ẹdu ke mben̄eidem ndibiat mme nsunsu ekikere efen oro ẹkemede ndikpep ke ufọkn̄wed​—⁠mme utọ ukpepn̄kpọ akwaifiọk ererimbot nte edito ke unam mforo owo, ufreidụt, m̀mê ekikere oro nte ke idụhe se idide akpanikọ ke ọyọhọ ọyọhọ usụn̄. (1 Corinth 3:19; men Genesis 1:27; Leviticus 26:1; John 4:24; 17:17 domo.) Ediwak mme akamautom ufọkn̄wed oro ẹnyenede esịt akpanikọ ẹdori nsọn̄uyo nte mîdotke ke uka n̄wed efen efen. Ke adan̄aemi ubọ ukpep efen efen edide mbubehe idemowo, ndusụk mme andikpep ẹdọhọ ke enye edi n̄kukụre usụn̄ oro adade osịm ọkpọkpọ unen.a​—⁠Psalm 146:​3-6.

13. Didie ke ẹkeme ndikpeme nditọwọn̄ oro ẹkade ufọkn̄wed mbiọn̄ọ mme ukwan̄ ekikere?

¹³ Edieke anade ete ye eka ẹbiat mme ukwan̄ m̀mê mme ukpepn̄kpọ oro ẹyụtde, mmọ ẹnyene ndikam mfiọk ukpep oro nditọ mmọ ẹbọde. Ntre, mme ete ye eka, ẹti ẹte ke mbufo n̄ko ẹmenyene utomufọk! Ẹnyene ata udọn̄ ke uka ufọkn̄wed nditọ mbufo. Ẹnyene nneme ye mmọ ke ẹnyọn̄de ufọkn̄wed ẹdi. Ẹbụp se mmọ ẹkpepde, se mmọ ẹmade ẹkan, se inịmde n̄kpọ-ata inọ mmọ ikan. Ẹdụn̄ọde utomufọk oro ẹkenọde ẹnam, mme n̄wed uwetn̄kpọ, ye mme ibọrọ udomo. Ẹdomo ndidiọn̄ọ mme andikpep mmọ. Ẹnam mme andikpep ẹfiọk ẹte ke mbufo ẹmedara utom mmọ ye nte ke mbufo ẹmeyom ndin̄wam ke usụn̄ ekededi oro ẹkemede.

MME UFAN NDITỌ FO

14. Ntak emi edide akpan n̄kpọ nditọwọn̄ ẹmi ẹbakde Abasi ndimek nti ufan?

¹⁴ “Ekpep utọ n̄kpọ enyeoro ke m̀mọ̀n̄?” Ete ye eka ifan̄ ẹsibụp mbụme oro, ke ẹkopde oyomonsia ẹban̄a se eyen mmọ etịn̄de m̀mê anamde onyụn̄ etiede nte edi ata idiọk edu? Ndien ikafan̄ ke ibọrọ esibuana ndusụk mbufa ufan ke ufọkn̄wed m̀mê ke mbọhọ? Ih, nsan̄a ẹtụk nnyịn akamba akamba, edide nnyịn idi n̄kpri m̀mê ikpọ. Apostle Paul ama ọtọt ete: “Ẹkûbian̄a idem mbufo ke n̄kpọ emi. Idiọk nsan̄a ababiat eti ido.” (1 Corinth 15:33; Mme N̄ke 13:20) Mme uyen akpan akpan ẹsiyak idem ẹnọ mfịghe ubọkn̄ka. Etie nte mmọ isitịmke ifiọk idemmọ ndien ndusụk ini ekeme nditie nte udọn̄ ndinem mme nsan̄a mmọ esịt akan mmọ ubọk. Do, edi akpan n̄kpọ didie ntem mmọ ndimek nti ufan!

15. Didie ke ete ye eka ẹkeme ndinọ nditọ mmọ ndausụn̄ ke ndimek ufan?

¹⁵ Nte kpukpru ete m̀mê eka ẹfiọkde, nditọwọn̄ idimekke nte ọfọnde kpukpru ini; mmọ ẹyom ndusụk ndausụn̄. Idịghe n̄kpọ edimek mme ufan mmọ nnọ mmọ. Utu ke oro, nte mmọ ẹkọride, kpep mmọ mbufiọk nyụn̄ n̄wam mmọ ẹkụt mme edu oro mmọ ẹkpedade ke akpan n̄kpọ ke mme ufan. Akpan edu edi ima Jehovah ye eke edinam se inende ke enyịn esie. (Mark 12:​28-30) Kpep mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹkpono mbon oro ẹnyenede edu edinam akpanikọ, mfọnido, ntatubọk, nsịnifịk. Ke ini ukpepn̄kpọ ubon, n̄wam nditọ ẹkụt mme utọ edu oro ke mme owo ẹtịn̄de ẹban̄a ke Bible ndien ekem ẹyom mme utọ edu oro ke idem mbon en̄wen ke esop. Nịm uwụtn̄kpọ ebe ke ndida ukem edu emi mmek mme ufan fo.

16. Didie ke ete ye eka ẹkeme ndikpeme nte nditọ mmọ ẹmekde mme ufan?

¹⁶ Ndi afo ọmọfiọk mbon ẹmi ufan nditọ fo ẹdide? Ntak emi mûdọhọke nditọ fo ẹda mmọ ẹdi ufọk man afo osobo ye mmọ? Afo n̄ko emekeme ndibụp nditọ fo m̀mê nso ke nditọwọn̄ eken ẹkere ẹban̄a ufan ẹmi. Ndi ẹfiọk mmọ ke ediwụt ọkpọkpọ edinam akpanikọ m̀mê ke edidu uwem esịt iba? Edieke eke ukperedem emi edide akpanikọ, n̄wam nditọ fo ẹkọk ibuot ke ntak emi utọ nsan̄a oro ekemede ndinọ mmọ unan. (Psalm 26:​4, 5, 9-12) Edieke afo okụtde ukpụhọde ẹmi mûmaha ke ido, ọfọn̄, edu, m̀mê utịn̄ikọ eyen fo, ekeme ndiyom mbufo ẹnyene nneme ẹban̄a mme ufan esie. Ekeme ndidi eyen fo esibiat ini ye ufan oro enyenede idiọk odudu ke idem esie.​—⁠Men Genesis 34:​1, 2 domo.

17, 18. Ke ẹsiode edidụri utọn̄ mban̄a idiọk nsan̄a ẹfep, nso eti un̄wam ke ete ye eka ẹkeme ndinọ?

¹⁷ Edi ikemke n̄kukụre ndikpep nditọ fo ete ẹfep ndiọi nsan̄a. N̄wam mmọ ẹkụt nti ufan. Ete kiet ọdọhọ ete: “Nnyịn ima isidomo ndinọ ukpụhọ. Ntre ke ini ufọkn̄wed okoyomde eyen nnyịn ke otu mbon mbre bọl, ami ye n̄wan mi ima isụhọde itie ye enye ineme ntak oro mîkedịghe eti ekikere​—⁠ke ntak mbufa nsan̄a oro ẹdibuanade. Edi ekem nnyịn ima inọ ekikere edikot ndusụk nditọwọn̄ eken ke esop ye edida kpukpru mmọ n̄ka n̄kebre bọl ke an̄wa mbre. Ndien oro ama ọkọk mfịna oro.”

¹⁸ Ete ye eka oro ẹnyenede ọniọn̄ ẹsin̄wam nditọ mmọ ẹkụt nti ufan ndien ekem ẹdara eti unọ idem nduọkodudu ye mmọ. Nte ededi, ye ediwak ete ye eka, n̄kpọ aban̄ade unọ idem nduọkodudu mi akama mme n̄kpọ-ata esie.

NSO ORỤK UNỌ IDEM NDUỌKODUDU?

19. Nso uwụtn̄kpọ Bible ẹwụt nte ke idịghe idiọkn̄kpọ mme ubon ndinam mbubru?

¹⁹ Nte Bible obiom edinam mbubru ikpe? N̄wan̄ansa-⁠o! Bible ọdọhọ ete ke odu “ini eke ẹsakde . . . ye ini eke ẹnekde.”b (Ecclesiastes 3:⁠4) Ikọt Abasi ke Israel eset ẹma ẹsidara ikwọ ye unek, mbre, ye mme n̄ke. Jesus Christ ama odụk akamba usọrọ ndọ ye “akamba udia” oro Matthew Levi okodiomide ọnọ enye. (Luke 5:29; John 2:​1, 2) Nte an̄wan̄ade, Jesus ikedịghe andibiat inemesịt mbon en̄wen. Akpakam owo idehede ise imam ye mbubru nte idiọkn̄kpọ ke ufọk fo!

20. Nso ke ete ye eka ẹkpenyene ke ekikere ke ẹnọde ubon unọ idem nduọkodudu?

²⁰ Jehovah edi “Abasi inemesịt.” (1 Timothy 1:​11, NW) Ntre ndituak ibuot nnọ Jehovah ekpedi ntak idatesịt, idịghe n̄kpọ oro edide ntak unana idatesịt ke uwem. (Men Deuteronomy 16:15 domo.) Nditọwọn̄ ẹnyene ndammana nduaidem ẹnyụn̄ ẹyọhọ ye odudu oro ẹkemede ndida nnam n̄kpọ ke mbre ye unọ idem nduọkodudu. Unọ idem nduọkodudu oro ẹtịmde ẹmek esịne se ikande inemesịt. Enye edi usụn̄ emi eyen adade ekpep n̄kpọ onyụn̄ ọkọri osịm ọyọhọ idaha. Ibuotufọk enyene mbiomo edinọ kpukpru se ikọtufọk esie oyomde, esịnede unọ idem nduọkodudu. Nte ededi, oyom edida ukem ukem.

21. Nso afia ẹdu ke unọ idem nduọkodudu mfịn?

²¹ Ke ntịme ntịme “ukperedem ini” ẹmi, n̄ka ubonowo ọyọhọ ye mme owo ẹmi “[ẹmade] mbre ẹkan Abasi,” kpa nte ẹketịn̄de ke prọfesi ẹnịm ke Bible. (2 Timothy 3:​1-5) Ye ediwak owo, unọ idem nduọkodudu edi akpan n̄kpọ ke uwem. Ata ekese unọ idem inemesịt ẹdu tutu enye ekeme ndifụk se idide ata akpan n̄kpọ. Ke adianade do, ata ekese unọ idem inemesịt eyomfịn ẹwụt oburobụt ido idan̄, afai, uda n̄kpọsọn̄ ibọk ke idiọk usụn̄, ye ata ndiọi edinam eken. (Mme N̄ke 3:31) Nso ke ẹkeme ndinam man ẹkpeme nditọwọn̄ ẹbiọn̄ọ utọ unọ idem inemesịt oro ọnọde unan do?

22. Didie ke ete ye eka ẹkeme ndinọ nditọ mmọ ukpep man ẹnam nti ubiere ke se iban̄ade unọ idem nduọkodudu?

²² Oyom mme ete ye eka ẹnịm mme adan̄a ye mme ukpan. Edi ke akande oro, oyom mmọ ẹkpep nditọ mmọ ẹbiere m̀mê nso unọ idem nduọkodudu ọnọ unan ẹnyụn̄ ẹfiọk m̀mê adan̄a didie ebe ubọk. Utọ ukpep oro ada ini ye ukeme. Kere ban̄a uwụtn̄kpọ kiet. Ete nditọiren iba ama okụt ke akpan imọ ama esikpan̄ utọn̄ ọnọ obufa itie radio ndien ndien. Ntre ke ini enye akawatde moto mbiomo esie aka utom usen kiet, ete ama onịm radio esie ke ukem itie oro. Enye ama esituak ada ke ini ke ini onyụn̄ ewet mme ikọ ndusụk ikwọ. Ekem enye ama osụhọde etie ye nditọ esie onyụn̄ eneme se enye okokopde. Enye ama obụp mme mbụme ẹdade ẹfiọk ekikere owo, ọtọn̄ọde ye “Mbufo ẹkere didie?” onyụn̄ akpan̄ utọn̄ ke ime ọnọ ibọrọ mmọ. Ke ẹma ẹkekama Bible ẹkọk ibuot ke n̄kpọ emi, nditọ ẹmi ẹma ẹnyịme ke mmimọ idisikpan̄ke aba utọn̄ inọ itie radio oro.

23. Didie ke ete ye eka ẹkeme ndikpeme nditọ mmọ mbiọn̄ọ idiọk unọ idem inemesịt?

²³ Christian ete ye eka oro ẹnyenede ọniọn̄ ẹsidụn̄ọde ikwọ, mme edinam TV, mme tape vidio, mme n̄wed mbubru, mbre vidio, ye ndise senima oro nditọ mmọ ẹmade. Mmọ ẹsise ndise oro odude ke edem, mme ikọ ikwọ, ye efọk, mmọ ẹsinyụn̄ ẹkot mme ndụn̄ọde ke n̄wedmbụk n̄kpọntịbe ẹnyụn̄ ẹse ekpri ubak ẹsiode ẹwụt. Ediwak owo ẹkop n̄kpaidem ẹban̄a ndusụk “unọ idem inemesịt” oro ẹsiode ẹnyan ẹnọ nditọwọn̄ mfịn. Mbon oro ẹyomde ndikpeme nditọ mmọ mbiọn̄ọ mme ndedehe odudu ẹsisụhọde ẹtie ye ubon ẹneme mme n̄kpọndịk, ẹdade Bible ye mme n̄wed oro ẹkọn̄ọde ke Bible, utọ nte n̄wed oro Questions Young People Ask​—⁠Answers That Work ye mme ibuotikọ ke magazine Enyọn̄-Ukpeme ye Awake!c Ke ini ete ye eka ẹnịmde mme adan̄a oro ẹnyenede iwụk, ẹsọn̄ọde ẹda ẹnyụn̄ ẹwụtde eti ibuot, mmọ nte ido edide ẹsikụt nti utịp.​—⁠Matthew 5:37; Philippi 4:⁠5.

24, 25. Nso idi ndusụk nti orụk unọ idem nduọkodudu oro mme ubon ẹkemede ndidara ọtọkiet?

²⁴ Nte ededi, ndikpan orụk unọ idem nduọkodudu ẹmi ẹnọde unan edi ikpehe kiet kpọt ke en̄wan emi. Ana ẹda eti ẹkan idiọk, ke ẹsiode oro ẹfep nditọwọn̄ ẹkeme ndifiọrọ ndụk ukwan̄ usụn̄. Ediwak ubon Christian ẹsiti anana-ibat ufiop ufiop ye inem inem ini oro ẹkedarade unọ idem nduọkodudu ọtọkiet​—⁠ẹdiade udia ọtọkiet ke an̄wa, ẹnamde isan̄, ẹkade ebiet, ẹbrede mbre nsịn̄edeidem, ẹnamde isan̄ ẹka ndise mme iman ye ufan. Ndusụk owo ẹma ẹkụt ke ikpîkpu edikot n̄wed uyo ọwọrọ ọtọkiet kaban̄a nduọkodudu edi akwa ntak inemesịt ye ndọn̄esịt. Mbon eken ẹsikop inem edibụk mme mbụk oro ẹnamde owo asak imam m̀mê ẹtiede inem inem. Ndien mbon en̄wen ẹmesio mme edinam ini nduọkodudu ẹdi ọtọkiet, ke uwụtn̄kpọ, utom usọeto ye ubọkusọ eken, ọkọrọ ye edibre mme ukwak ikwọ, ediwet mbuwed, m̀mê edikpep n̄kpọ mban̄a mme edibotn̄kpọ Abasi. Ẹkpeme nditọwọn̄ oro ẹkpepde ndidara mme utọ ukpụhọde edinam oro ẹsio ke ekese ndedehe unọ idem inemesịt, mmọ ẹnyụn̄ ẹkpep ke unọ idem nduọkodudu akan ikpîkpu edisụhọde ntetie nse se ikade iso. Edinyene ebuana esikama inemesịt akan editetie nse.

²⁵ Mboho otuowo n̄ko ekeme ndidi orụk unọ idem nduọkodudu oro akamade utịp. Ke ini ẹtịmde ẹse enyịn mînyụn̄ ikponke ikaha m̀mê ndida ini, mmọ ẹkeme ndinọ nditọ fo se ikande sụk mbubru. Mmọ ẹkeme ndin̄wam ndinam mbọbọ ima ke esop ọsọn̄.​—⁠Men Luke 14:​13, 14; Jude 12 domo.

UBON FO EKEME NDIKAN ERERIMBOT

26. Ke edide edisịm edikpeme ubon mbiọn̄ọ ndiọi odudu, nso idi ata akpan edu?

²⁶ Ye unana eyịghe, ndikpeme ubon fo mbiọn̄ọ mme akama-nsobo odudu ererimbot oyom ekese ọkpọsọn̄ utom. Edi odu n̄kpọ kiet oro, ke akande n̄kpọ efen ekededi, edinamde ẹkụt unen. Enye edi ima! N̄kpet n̄kpet, ima ima mbọbọ ubon eyenam ufọk fo edi ebiet ifụre eyenyụn̄ esịn udọn̄ ọnọ nneme, emi edide akwa n̄kpọ ukpeme ndiọi odudu. Ke adianade do, ndikọri orụk ima efen akam edi akpan n̄kpọ akan​—⁠ima ẹnyenede ẹnọ Jehovah. Ke ini utọ ima oro akarade ubon, anaedi nditọ ẹyekọri ẹkponi ẹsuade ekikere ediyat Abasi esịt ebe ke ndiyak idem nnọ mme odudu ererimbot. Ndien ete ye eka ẹmi ẹmade Jehovah ke isọn̄ esịt ẹyeyom ndikpebe edu ima, eti ibuot, ye edida ukem ukem esie. (Ephesus 5:1; James 3:17) Edieke ete ye eka ẹnamde oro, nditọ mmọ idinyeneke ntak ndomokiet ndise utuakibuot Jehovah nte sụk udịm n̄kpọ oro owo mîyakke mmọ ẹnam m̀mê nte usụn̄uwem oro akpande mbubru m̀mê imam, emi mmọ ẹyomde ndifehe n̄kpọn̄ ke ndondo oro mmọ ẹkemede. Utu ke oro, mmọ ẹyekụt ke ndituak ibuot nnọ Abasi edi usụn̄uwem oro akamade inemesịt akan, akamade uyụhọ akan, oro ekemede ndidu.

27. Didie ke ubon ekeme ndikan ererimbot?

²⁷ Mme ubon oro ẹdianade kiet ke inem inem utom Abasi oro adade ukem ukem, ẹdomode ke ofụri esịt ‘ndinana ntọi, nnyụn̄ nnana ndo’ ke mme odudu mbiara ererimbot emi, ẹdi ntak idatesịt ẹnọ Jehovah. (2 Peter 3:14; Mme N̄ke 27:11) Mme utọ ubon oro ẹtiene nde-ikpat Jesus Christ, emi ọkọbiọn̄ọde ofụri ukeme oro ererimbot Satan ekesịnde ndisabade enye. Ke ekperede utịt uwem esie nte owo, Jesus ama ekeme ndidọhọ ete: “Ami n̄kakan ererimbot.” (John 16:33) Ubon fo akpakam akan ererimbot n̄ko onyụn̄ adara uwem ke nsinsi!

[Mme Ikọ idakisọn̄]

DIDIE KE MME EDUMBET BIBLE ẸMI ẸKEME NDIN̄WAM . . . NDIKPEME UBON FO?

Ifiọk ada osịm eti ibuot, emi ekemede ndinịm owo uwem.​—⁠Ecclesiastes 7:⁠12.

“Ifiọk ererimbot emi edi ndisịme ke iso Abasi.”​—⁠1 Corinth 3:⁠19.

Ana ẹfep ndiọi nsan̄a.​—⁠1 Corinth 15:⁠33.

Ke adan̄aemi unọ idem nduọkodudu enyenede itie esie, ẹkpenyene ndikpekpeme.​—⁠Ecclesiastes 3:⁠4.

[Ekebe ke page 97]

ENYE IKEKEREKE KE ẸBỌ IMỌ N̄KPỌ ẸDUỌK

Christian ete ye eka, Paul ye n̄wan esie, Lu-Ann, ẹsitịm mboho ke ufọk mmọ ke ini ke ini. Mmọ ẹsikụt ẹte ke ẹtịm ẹse mme mboho ẹmi enyịn ẹnyụn̄ ẹdi udomo oro ẹkemede ndise mban̄a. Mmọ ẹnyene eti ntak ndinịm ke akpanikọ nte ke nditọ mmọ ẹbọ ufọn.

Lu-Ann obụk ete: “Eka nsan̄a ubet ukpepn̄kpọ Eric, eyen mi edide isua itiokiet, ama edi ebịne mi edidọhọ ke imọ ima ikop mbọm iban̄a Eric koro enye eketiede ikpọn̄ mîkonyụn̄ itieneke otu nditọ ukpepn̄kpọ idia usọrọ usen emana. Mma ndọhọ enye nte: ‘Mmenen̄ede ndara koro afo ekerede aban̄a eyen mi ntre. Oro enen̄ede owụt orụk owo emi afo edide. Ndien ekeme ndidi idụhe n̄kpọ ndomokiet oro n̄kpetịn̄de oro edinamde fi onịm nte ke Eric ikereke ke imataba n̄kpọ.’ Enye ama onyịme. Ntre mma ndọhọ nte: ‘Do mbọk, ke ntak fo, mbak edifịna fi bụp Eric ke idemfo nte etiede enye ke idem.’ Ke ini mmen̄kodụhe, enye ama obụp Eric ete, ‘Nte ifịnake fi nditaba mme usọrọ usen emana ẹmi?’ Enye ama ese enye, okop n̄kpaidem, onyụn̄ ọdọhọ ete: ‘Ndi afo ekere ke minit duop, uyo ifan̄, ye ikwọ ẹdi usọrọ? Afo ekpenyene ndidi ufọk nnyịn onyụn̄ edikụt nte ata usọrọ esitiede!’” Ifiopesịt eyen emi otode esịt akpanikọ mi ama anam an̄wan̄a​—⁠enye ikekereke ke ẹma ẹbọ imọ n̄kpọ ẹduọk m̀mê ke imataba n̄kpọ!

[Ndise ke page 99]

Unọ idem nduọkodudu oro ẹtịmde ẹmek, utọ nte isan̄ uka ebiet eke ubon emi, ekeme ndin̄wam nditọwọn̄ ndikpep n̄kpọ nnyụn̄ n̄kọri ke n̄kan̄ eke spirit