Mme Ete Ye Eka, Nso Ke Uwụtn̄kpọ Mbufo Ekpep?

“Ẹdi mme andikpebe Abasi, nte ndima nditọ; ẹnyụn̄ ẹsan̄a ke ima.”—EPHESUS 5:1, 2.

1. Nso orụk ndausụn̄ ke Jehovah ọkọnọ akpa ebe ye n̄wan?

JEHOVAH edi Anditọn̄ọ ndutịm ubon. Kpukpru ubon ẹtọn̄ọ ẹto enye koro enye ọkọtọn̄ọ akpa ubon onyụn̄ ọnọ akpa ebe ye n̄wan odudu ubon nditọ. (Ephesus 3:14, 15) Enye ama ọnọ Adam ye Eve akpan item kaban̄a mme utom mmọ ndien n̄ko ọnọ mmọ ntatara ifet ndinam mme usio-ukot ke idem mmọ man ẹnam emi. (Genesis 1:28-30; 2:6, 15-22) Ke Adam ye Eve ẹma ẹkenam idiọkn̄kpọ, mme idaha oro mme ubon ẹkenyenede ndiyọ ẹma ẹkabade ẹwak n̄kukọhọ. Kpa ye oro, Jehovah ke ima ama ọnọ ndausụn̄ oro edin̄wamde mme asan̄autom esie ndise mban̄a mme utọ idaha oro.

2. (a) Ke nso usụn̄ ke Jehovah ada item oro ẹtịn̄de-tịn̄ ọsọn̄ọ item oro ẹwetde-wet? (b) Nso mbụme ke oyom mme ete ye eka ẹbụp idemmọ?

² Nte Akwa Anditeme nnyịn, Jehovah amanam se ikande edinọ ndausụn̄ oro ẹwetde-wet kaban̄a se nnyịn ikpanamde ye se nnyịn ikpefepde. Ke eset enye ama adian mme item oro ẹkewetde-wet ye enye oro ẹketịn̄de-tịn̄ ebe ke mme oku ye mme prọfet onyụn̄ ebe ke mme ibuot ubon. Mmanie ke enye ada ọnọ utọ ukpepn̄kpọ oro ẹtịn̄de-tịn̄ do ke eyo nnyịn? Mbiowo Christian ye mme ete ye eka. Edieke afo edide ete m̀mê eka, nte afo ke anam udeme fo nditeme ubon fo ke mme usụn̄ Jehovah?—Mme N̄ke 6:20-23.

3. Nso ke mme ibuot ufọk ẹkeme ndikpep nto Jehovah kaban̄a ukpepn̄kpọ oro enyenede uforo?

³ Didie ke ẹkpenọ utọ item oro ke ubon? Jehovah enịm uwụtn̄kpọ. Enye etịn̄ in̄wan̄în̄wan̄ se ifọnde ye se idiọkde, enye onyụn̄ ada editịn̄ mfiak ntịn̄ anam n̄kpọ ke eti usụn̄. (Exodus 20:4, 5; Deuteronomy 4:23, 24; 5:8, 9; 6:14, 15; Joshua 24:19, 20) Enye ada mme mbụme oro ẹnamde owo ekere n̄kpọ anam n̄kpọ. (Job 38:4, 8, 31) Ebede ke mme uwụtn̄kpọ ye mme n̄kpọ oro ẹnen̄erede ẹtịbe ke uwem, enye edemede mme ntụk nnyịn onyụn̄ ọnọ esịt nnyịn ukpep. (Genesis 15:5; Daniel 3:1-29) Mme ete ye eka, ke ini mbufo ẹkpepde nditọ mbufo n̄kpọ, nte mbufo ẹmesidomo ndikpebe uwụtn̄kpọ oro?

4. Nso ke nnyịn ikpep ito Jehovah kaban̄a edinọ ntụnọ, ndien ntak emi ntụnọ edide akpan n̄kpọ?

⁴ Jehovah enyene iwụk ke se inende, edi enye ọfiọk utịp unana mfọnmma. Ntre mbemiso enye ọnọde ufen, enye esikpep onyụn̄ ọnọ mme anana-mfọnmma owo ntọt ye n̄kpọ editi ndien ndien. (Genesis 19:15, 16; Jeremiah 7:23-26) Ke ini enye ọnọde ntụnọ, enye esinam oro ke nnennen udomo, inamke ibe ubọk. (Psalm 103:10, 11; Isaiah 28:26-29) Edieke oro edide usụn̄ emi nnyịn inamde n̄kpọ ye nditọ nnyịn, oro ọnọ uyarade nte ke nnyịn imọfiọk Jehovah, ndien eyedi mmemmem ọnọ mmọ ndidi ndifiọk enye n̄ko.—Jeremiah 22:16; 1 John 4:8.

5. Nso ke mme ete ye eka ẹkeme ndikpep nto Jehovah kaban̄a edikpan̄ utọn̄?

⁵ Ke utịbe utịbe usụn̄, Jehovah esikpan̄ utọn̄ nte ima ima Ete eke heaven. Enye inọhọ sụk mme ewụhọ. Enye esịn udọn̄ ọnọ nnyịn ndin̄wan̄a esịt nnyịn nnọ enye. (Psalm 62:8) Ndien edieke mme ikọ oro nnyịn itịn̄de mînen̄ekede inen, enye isitiehe ke heaven iduari ke nsuannọ. Enye esikpep nnyịn n̄kpọ ke ime. Ke ntre, item apostle Paul odot didie ntem: “Ẹdi mme andikpebe Abasi, nte ndima nditọ”! (Ephesus 4:31–5:1) Nso eti uwụtn̄kpọ ke Jehovah enịm ntem ọnọ mme ete ye eka nte mmọ ẹdomode nditeme nditọ mmọ! Enye edi uwụtn̄kpọ oro esịmde esịt nnyịn onyụn̄ anamde nnyịn iyom ndisan̄a ke usụn̄ uwem esie.

Odudu Oro Uwụtn̄kpọ Enyenede

6. Didie ke edu edinam ye uwụtn̄kpọ mme ete ye eka ẹtụk nditọ mmọ?

⁶ Ke adianade ye item oro ẹtịn̄de-tịn̄, uwụtn̄kpọ enyene ọkpọsọn̄ odudu ke idem n̄kpri owo. Mme ete ye eka ẹmama ye mîmaha, nditọ mmọ ẹyekpebe mmọ. Ekeme ndinem mme ete ye eka esịt—ndusụk ini ekeme ndikpa mmọ idem—ke ini mmọ ẹkopde nditọ mmọ ẹtịn̄de mme n̄kpọ oro mmọ ke idemmọ ẹketịn̄de. Ke ini edu edinam ye edu uwem ete ye eka ẹwụtde ntotụn̄ọ esịtekọm oro ẹnyenede ẹnọ mme n̄kpọ eke spirit, emi esinyene eti odudu ke idem nditọ.—Mme N̄ke 20:7.

7. Nso orụk uwụtn̄kpọ otode ete ke Jephthah ekenịm ọnọ adiaha esie, ndien ye nso utịp?

⁷ Ẹtịm ẹwụt odudu oro uwụtn̄kpọ mme ete ye eka enyenede ke Bible. Jephthah, emi Jehovah akadade ọnọ Israel ndausụn̄ man ẹkan mbon Ammon, ekedi ete n̄ko. N̄wetnnịm ibọrọ oro enye ọkọnọde edidem Ammon owụt nte ke anaedi Jephthah ama esiwak ndikot mbụk aban̄ade nte Jehovah akanamde n̄kpọ ye Israel. Enye ama esikot oto mbụk oro ke idemesie, ndien enye ama owụt ọkpọsọn̄ mbuọtidem ke Jehovah. Nte eyịghe mîdụhe, uwụtn̄kpọ esie ama an̄wam adiaha esie ndikọri mbuọtidem ye edu n̄waidem oro enye okowụtde ke ndinam utom ke ofụri eyouwem esie nte n̄wan emi mîdọhọ ndọ, ayakde idem ọnọ Jehovah.—Judges 11:14-27, 34-40; men Joshua 1:8 domo.

8. (a) Nso eti edu uwem ke ete ye eka Samuel ẹkewụt? (b) Didie ke oro ekenyene ufọn ọnọ Samuel?

⁸ Samuel ama enịm eti uwụtn̄kpọ nte eyen onyụn̄ anam akpanikọ ọnọ Abasi nte prọfet ke ofụri eyouwem esie. Nte afo akpama eyen fo ebiet enye? Dụn̄ọde uwụtn̄kpọ oro ete ye eka Samuel, Elkanah ye Hannah, ẹkenịmde. Okposụkedi idaha oro okodude ke ufọk mmọ mîkedịghe mfọnmma, mmọ ẹma ẹsidọk ẹka utuakibuot ke Shiloh kpukpru ini, ke ebiet emi edisana ataya okodude. (1 Samuel 1:3-8, 21) Tịm fiọk ntotụn̄ọ ntụk emi Hannah akadade ọbọn̄ akam. (1 Samuel 1:9-13) Tịm fiọk nte mmọ mbiba ẹkedade edinịm un̄wọn̄ọ ekededi oro ẹkenamde ẹnọ Abasi ke akpan n̄kpọ. (1 Samuel 1:22-28) Nte eyịghe mîdụhe eti uwụtn̄kpọ mmọ ama an̄wam Samuel ndikọri mme edu oro ẹken̄wamde enye nditiene edinen usụn̄—idem ke ini mme owo oro ẹkedude ẹkanade enye, oro ẹkedọhọde ke inam n̄kpọ Jehovah, mîkowụtke ukpono inọ mme usụn̄ Abasi. Nte ini akakade, Jehovah ama ọnọ Samuel utom nte prọfet Esie.—1 Samuel 2:11, 12; 3:1-21.

9. (a) Nso odudu otode ufọk ekenyene eti utịp ke idem Timothy? (b) Nso orụk owo ke Timothy akakabade edi?

⁹ Nte afo akpama eyen fo ebiet Timothy, emi nte akparawa owo akakabarede edi nsan̄a apostle Paul? Ete Timothy ikedịghe andinịm ke akpanikọ, edi eka ye eka-eka esie ẹma ẹnịm eti uwụtn̄kpọ eke edima mme n̄kpọ eke spirit. Eyịghe idụhe nte ke emi ama an̄wam ndisịn eti itiat idakisọn̄ nnọ uwem Timothy nte Christian. Ẹsian nnyịn ẹte ke eka esie Eunice, ye eka-eka esie Lois ẹma ẹnyene “ata mbuọtidem.” Uwem mmọ nte mme Christian ikedịghe uwem mbubịk; mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹdu uwem ekekem ye se mmọ ẹkedọhọde nte inịmde ke akpanikọ, mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹkpep ekpri Timothy ndinam ukem oro. Timothy ama owụt ke imedi se ẹkemede ndiberi edem ye nte ke imenen̄ede ikere iban̄a mfọnọn̄kpọ mbon en̄wen.—2 Timothy 1:5; Philippi 2:20-22.

10. (a) Mme uwụtn̄kpọ ewe ẹtode an̄wa ẹkeme nditụk nditọ nnyịn? (b) Didie ke nnyịn ikpanam n̄kpọ ke ini mme odudu ẹmi ẹwụtde idem ke ikọ inua m̀mê ido nditọ nnyịn?

¹⁰ Idịghe kpukpru uwụtn̄kpọ oro ẹtụkde nditọ nnyịn ẹto ufọk. Ẹnyene nditọwọn̄ ẹmi mmọ ẹkade n̄wed ntre, mme andikpep ẹmi utom mmọ edide ndinọ n̄kpri owo ukpep, mme owo ẹmi ẹnen̄erede ẹkere ke kpukpru owo ẹkpenyene ndinam n̄kpọ ntiene ntotụn̄ọ edu eke ekpụk m̀mê mme ido obio, nta mbre mbuba ẹmi ẹtorode edinam mmọ ntatara ntatara, ye ikpọ owo ukara ẹmi ẹtịn̄de ẹban̄a edu uwem mmọ ke mbụk n̄kpọntịbe. Ediwak miliọn nditọwọn̄ n̄ko ẹkụt ibak otode ekọn̄. Nte idem akpakpa nnyịn edieke mme odudu ẹmi ẹwụtde idem ke utịn̄ikọ m̀mê edu nditọ nnyịn? Nnyịn isinam n̄kpọ didie ke ini mmọ ẹwụtde? Nte uyat uyat nsuannọ m̀mê ọkpọsọn̄ utịn̄ikọ esikọk mfịna emi? Utu ke ndisọsọp ntịn̄ ikọ ye nditọ nnyịn, nte ikpetịmke ifọn ndibụp idem nnyịn, ‘Nte n̄kpọ odu ke usụn̄ oro Jehovah anamde n̄kpọ ye nnyịn oro ekemede ndin̄wam nnyịn ifiọk nte ikpesede iban̄a idaha emi?’—Men Rome 2:4 domo.

11. Ke ini mme ete ye eka ẹnamde ndudue, didie ke emi ekeme nditụk ido nditọ mmọ?

¹¹ Edi akpanikọ, mme anana-mfọnmma ete ye eka idinamke n̄kpọ iban̄a mme idaha ke mfọnn̄kan usụn̄ kpukpru ini. Mmọ ẹyenam mme ndudue. Ke ini nditọ ẹfiọkde ẹban̄a oro, nte enye oyosụhọde ukpono oro mmọ ẹnyenede ẹnọ mme ete ye eka mmọ? Enye ekeme ndisụhọde, akpan akpan edieke ete ye eka ẹdomode ndifụk mme ndudue mmọ ebe ke ndiwụt odudu mmọ nsọn̄ido nsọn̄ido. Edi utịp ekeme ndidi ata isio edieke mme ete ye eka ẹsụhọrede idem ẹnyụn̄ ẹnyịmede mme ndudue mmọ. Ke afan̄ emi, mmọ ẹkeme ndinịm eti uwụtn̄kpọ nnọ nditọ mmọ, ẹmi oyomde ẹkpep ndinam ukem ntre.—James 4:6.

Se Uwụtn̄kpọ Nnyịn Ekemede Ndikpep

12, 13. (a) Nso ke oyom nditọ ẹkpep ẹban̄a ima, ndien didie ke ẹkeme ndikpep emi ata uforo uforo? (b) Ntak edide akpan n̄kpọ nditọ ndikpep mban̄a ima?

¹² Odu ediwak nti ukpepn̄kpọ oro ẹkemede ndikpep uforo uforo ke ini item asan̄ade ye eti uwụtn̄kpọ. Kere ban̄a ibat ibat mmọ.

¹³ Ndiwụt ima unana ibụk: Kiet ke otu mfọnn̄kan ukpepn̄kpọ oro ẹnyenede ndida uwụtn̄kpọ nsọn̄ọ edi se ima ọwọrọde. “Nnyịn ima ima, koro [Abasi] ekebemde iso ama nnyịn.” (1 John 4:19) Enye edi Ntọn̄ọ ye akakan uwụtn̄kpọ ima. Ẹtịn̄ ẹban̄a ima edumbet emi, a·gaʹpe, awak ebe utịm ikikie ke Bible. Enye edi edu oro ẹdade ẹdiọn̄ọ mme ata Christian. (John 13:35) Ẹnyene ndiwụt utọ ima oro nnọ Abasi ye Jesus Christ, mme owo ẹnyụn̄ ẹnyene ndiwụt enye n̄ko nnọ kiet eken—idem ye mme owo oro nnyịn mîmaha. (Matthew 5:44, 45; 1 John 5:3) Ana ima emi odu nnyịn ke esịt onyụn̄ owụt idem ke uwem nnyịn mbemiso nnyịn ikemede ndikpep nditọ nnyịn uforo uforo. Mme edinam ẹtịn̄ ikọ ẹsọn̄ uyo ẹkan ikọ. Ke esịt ubon, oyom nditọ ẹkụt ima onyụn̄ oyom ẹwụt mmọ ima ye mme edu eken oro ẹnyenede ebuana, utọ nte ima iman. Ke mme n̄kpọ ẹmi mîdụhe, n̄kọri eyen ekeme nditịp ke n̄kan̄ eke ikpọkidem, ekikere, ye ntụk. Oyom nditọ ẹkụt n̄ko nte ẹwụtde ima ye ima iman ke nnennen usụn̄ ẹnọ mme ekemmọ Christian ke ọwọrọde ọkpọn̄ ubon.—Rome 12:10; 1 Peter 3:8.

14. (a) Didie ke ẹkeme ndikpep nditọ ndinam eti utom emi ọnọde uyụhọ? (b) Didie ke ẹkeme ndinam emi ke ubon fo?

¹⁴ Ndikpep ndinam utom: Utom edi akpan ikpehe ke uwem. Man owo ekere ke imenyene ufọn, oyom enye ekpep ndinam eti utom. (Ecclesiastes 2:24; 2 Thessalonica 3:10) Edieke ẹnọde eyen utom ẹmi enye enyenede esisịt ifiọk aban̄a nte ẹnamde ndien ekem ẹduari enye nte ke inamke mmọ ọfọn, eyedi enye idikpepke nte ẹnamde eti utom. Edi ke ini nditọ ẹbọde ukpep ebe ke ndinen̄ede nnam utom ọtọkiet ye mme ete ye eka mmọ ẹnyụn̄ ẹtorode mmọ nte odotde, eyedi mmọ ẹyenen̄ede ẹkpep ndinam utom oro adade uyụhọ edi. Edieke uwụtn̄kpọ mme ete ye eka asan̄ade ye edinam an̄wan̄a, ekeme ndidi idịghe nte ẹnamde utom kpọt ke nditọ ẹdikpep edi n̄ko nte ẹkemede ndikọk mme mfịna, nte ẹkemede ndinyene iwụk nnam utom tutu enye okụre, ye nte ẹkemede ndikọk ibuot nnyụn̄ nnam mme ubiere. Ke utọ idaha emi ẹkeme ndin̄wam mmọ ndifiọk nte ke Jehovah n̄ko ananam utom, nte ke enye esinam eti utom, ye nte ke Jesus ekpebe Ete esie. (Genesis 1:31; Mme N̄ke 8:27-31; John 5:17) Edieke ubon ọtọde in̄wan̄ m̀mê anamde mbubehe, ndusụk mbon ubon ẹkeme ndinam utom ọtọkiet. Mîdịghe eka ekeme ndikpep eyeneren m̀mê eyenan̄wan esie nditem udia nnyụn̄ nnam n̄kpọ ẹsana ke ẹdiade udia ẹma. Ete emi anamde utom ke ọwọrọde ọkpọn̄ ufọk ekeme ndidiomi ndinam utom ke ufọk ye nditọ esie. Ọfọn didie ntem ke ini ekikere ete ye eka mîdịghe sụk ndinam utom oro anade ẹnam edi nditịm nditọ idem nnọ uwem!

15. Ke mme usụn̄ ewe ke ẹkeme ndinọ ukpep mban̄a mbuọtidem? Nam an̄wan̄a.

¹⁵ Ndimụm mbuọtidem n̄kama ke idiọk idaha: Mbuọtidem edi n̄ko akpan ikpehe ke uwem nnyịn. Ke ini ẹnemede ẹban̄a mbuọtidem ke ukpepn̄kpọ ubon, nditọ ẹkeme ndikpep nte ẹnamde enye an̄wan̄a. Mmọ ẹkeme ndifiọk n̄ko mme uyarade oro ẹwụtde ke mbuọtidem ọtọn̄ọ ndikọri ke esịt mmọ. Edi ke ini mmọ ẹkụtde ete ye eka mmọ ẹwụtde mbuọtidem oro n̄kpọ mîkemeke ndisehede ke ini ẹsobode n̄kpọsọn̄ idomo, emi ekeme nditụk mmọ ke ofụri eyouwem. Ebe kiet ke Panama emi n̄wan esie ekedide eyen ukpepn̄kpọ Bible ama ọdọhọ ke iyosio n̄wan ke ufọk edieke enye mîtreke ndinam n̄kpọ Jehovah. Edi, ye n̄kpri nditọ esie inan̄, kpukpru ini enye ama esisan̄a kilomita 16 ndien ekem odụk bọs ke kilomita 30 efen ndika Ufọkmbono Obio Ubọn̄ oro ekekperede akan. Ke ẹbọde nsịnudọn̄ ẹto uwụtn̄kpọ oro, n̄kpọ nte owo 20 ke ubon esie ẹdụk usụn̄ akpanikọ.

Ndinịm Uwụtn̄kpọ ke Edikot Bible eke Usen ke Usen

16. Ntak emi ẹtorode ubon ndikot Bible ke usen ke usen?

¹⁶ Kiet ke otu ata nti ido edinam oro ubon ekededi ekemede ndinyene—ido edinam oro edidade ufọn ọsọk mme ete ye eka edinyụn̄ edide uwụtn̄kpọ ọnọ nditọ ndikpebe—edi edikot Bible kpukpru ini. Edieke ẹkemede, ẹkot Bible kpukpru usen. Idịghe udomo oro ẹkotde edi ata akpan n̄kpọ. Se idide ata akpan n̄kpọ edi ndikot kpukpru ini ye usụn̄ oro ẹkotde enye. Ye nditọwọn̄, edikot Bible ekeme ndisan̄a ye edikpan̄ utọn̄ nnọ kaset N̄wed Mi eke Mme Mbụk Bible edieke mmọ ẹdude ke usem mbufo. Ndikot Ikọ Abasi kpukpru usen an̄wam nnyịn ndinyene ekikere Abasi. Ndien edieke mîdịghe owo kiet kiet kpọt anam utọ edikot Bible oro edi ẹnamde enye nte mme ubon, emi ekeme ndin̄wam ofụri ubon ẹsan̄a ke usụn̄ Jehovah. Edinam emi ke ẹkesịn udọn̄ ẹnọ ke Mme Mbono “Usụn̄ Uwem Abasi” eke ndondo emi ke drama oro Mme Ubon—Ẹnam Edikot Bible eke Usen ke Usen Edi Usụn̄ Uwem Mbufo!—Psalm 1:1-3.

17. Didie ke ubon ndikot Bible ye edimụm mme akpan itien̄wed Abasi ndọn̄ ke ibuot ẹn̄wam ke ndinam item oro ke Ephesus 6:4?

¹⁷ Edikot Bible nte ubon ekem ye se apostle Paul ekewetde ke leta eke odudu spirit oro enye ọkọnọde ẹsọk mme Christian ke Ephesus, ọdọhọde ete: “Mme ete, ẹkûfiomo nditọ mbufo; edi ẹkama mmọ ke ntụnọ ye item Ọbọn̄.” (Ephesus 6:4) Nso ke oro ọwọrọ? “Item” ke ata ata usụn̄ ọwọrọ “ndisịn esịt ke”; ntre ẹteme mme Christian ẹdide mme ete ndisịn ekikere Jehovah Abasi ke esịt nditọ mmọ—ndin̄wam nditọ ẹfiọk mme ekikere Abasi. Ndisịn udọn̄ nnọ nditọ ẹmụm mme akpan itien̄wed Abasi ẹsịn ke ibuot ekeme ndin̄wam mmọ ndinam emi. Uduak edi ndinam mme ekikere Jehovah ẹda ekikere nditọ usụn̄ man mme udọn̄ ye edu uwem mmọ ẹkpụhọde sụn̄sụn̄ ẹwụt mme idaha Abasi edide mme ete ye eka ẹdu ye nditọ m̀mê idụhe. Bible edi isọn̄ utọ ekikere oro.—Deuteronomy 6:6, 7.

18. Ke ini ẹkotde Bible, nso ke ekeme ndiyom man otodo (a) enye enen̄ede an̄wan̄a? (b) ẹbọ ufọn ẹto item emi esịnede ke enye? (c) ẹnam n̄kpọ ẹban̄a se enye ayararede aban̄a uduak Jehovah? (d) ẹbọ ufọn ẹto se enye etịn̄de aban̄a ido ye mme edinam mme owo?

¹⁸ Edi akpanikọ, edieke anade Bible otụk uwem nnyịn, oyom se enye etịn̄de an̄wan̄a nnyịn. Ye ediwak owo, emi ekeme ndiyom ẹkot itie kiet awak akan ini kiet. Man ndusụk ikọ ẹtịm ẹn̄wan̄a, ekeme ndiyom nnyịn ise mmọ ke n̄wed ukabadeikọ m̀mê ke Insight on the Scriptures. Edieke itien̄wed Abasi esịnede item m̀mê ewụhọ, da ini neme ban̄a mme idaha ke eyo nnyịn oro ẹnamde enye odot. Ekem afo emekeme ndibụp, ‘Didie ke edida item emi nsịn ke edinam ekeme ndinọ nnyịn ufọn?’ (Isaiah 48:17, 18) Edieke itien̄wed Abasi etịn̄de aban̄a ndusụk ikpehe ke uduak Jehovah, bụp ete, ‘Didie ke emi otụk uwem nnyịn?’ Ekeme ndidi afo okot mbụk oro etịn̄de n̄kpọ aban̄a mme edu ye mme edinam mme owo. Mme mfịghe ewe ke uwem ke mmọ ẹkesobo? Mmọ ẹkenam n̄kpọ didie ẹban̄a mmọ ẹmi? Didie ke nnyịn ikeme ndibọ ufọn nto uwụtn̄kpọ mmọ? Yak ini odu kpukpru ini ndineme mban̄a se mbụk oro ọwọrọde ke uwem nnyịn mfịn.—Rome 15:4; 1 Corinth 10:11.

19. Ke ndidi mme andikpebe Abasi, nso ke nnyịn idinọ nditọ nnyịn?

¹⁹ Nso mfọnn̄kan usụn̄ ke emi edi ntem ndinam mme ekikere Abasi ẹsọn̄ọ ẹdu nnyịn ke esịt ye ekikere! Ntem ẹyenen̄ede ẹn̄wam nnyịn ndidi “mme andikpebe Abasi, nte ndima nditọ.” (Ephesus 5:1) Ndien nnyịn iyenịm uwụtn̄kpọ oro etịmde odot nditọ nnyịn ndikpebe.

Nte Afo Emeti?

◻ Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndibọ ufọn nto uwụtn̄kpọ Jehovah?

◻ Ntak emi anade item emi ẹtịn̄de-tịn̄ ẹnọ nditọ asan̄a ye mme uwụtn̄kpọ ete ye eka?

◻ Nso idi ndusụk ukpepn̄kpọ ẹmi ẹtịmde ẹfọn ndida uwụtn̄kpọ ete ye eka n̄kpep?

◻ Didie ke nnyịn ikeme ndibọ ufọn ọyọhọ ọyọhọ nto edikot Bible ubon?

Ẹkpep Ikọ Abasi Kpukpru Ini Nte Ubon

“Idịghe uyo ikpọn̄ ke owo edida idu uwem, edi edida kpukpru ikọ eke ẹwọrọde Abasi ke inua odu.”—MATTHEW 4:4.

1. Nso ke Bible etịn̄ aban̄a mbiomo oro mme ibuot ufọk ẹnyenede ndikpep nditọ mmọ mme usụn̄ Jehovah?

JEHOVAH ABASI ama eti mme ibuot ufọk ndien ndien aban̄a utom mmọ ndinọ nditọ mmọ ukpep. Utọ ukpep oro ama etịm nditọ idem ọnọ uwem idaha oro ndien ekeme n̄ko ndin̄wam nditịm mmọ idem nnọ uwem oro edidide. Angel oro akadade ke ibuot Abasi ama asian Abraham aban̄a utom esie ndinọ ufọk esie ukpep man mmọ “ẹkpeme usụn̄ Jehovah.” (Genesis 18:19) Ẹma ẹdọhọ mme ete ye eka ke Israel ẹte ẹnam an̄wan̄a nditọ mmọ nte Abasi akafakde Israel osio ke Egypt ye nte enye ọkọnọde mmọ Ibet esie ke Obot Sinai, ke Horeb. (Exodus 13:8, 9; Deuteronomy 4:9, 10; 11:18-21) Ẹteme mme ibuot ufọk ẹdide mme Christian ẹte ẹkama nditọ mmọ “ke ntụnọ ye item Ọbọn̄.” (Ephesus 6:4) Idem ọkpọkọm ete m̀mê eka ikpọn̄ anam n̄kpọ Jehovah, enye okpodomo ndikpep nditọ mme usụn̄ Jehovah.—2 Timothy 1:5; 3:14, 15.

2. Ndi oyom ẹnyene ukpepn̄kpọ ubon edieke nditọ mîdụhe ke ufọk? Nam an̄wan̄a.

² Emi iwọrọke ite ke ubon ndikpep Ikọ Abasi enyene sụk mme ubon oro ẹnyenede nditọ. Ke ini ebe ye n̄wan ẹnịmde ukpepn̄kpọ ubon idem edieke nditọ mîdụhe ke ufọk, emi owụt ke ẹnen̄ede ẹma mme n̄kpọ eke spirit.—Ephesus 5:25, 26.

3. Ntak emi ukpepn̄kpọ ofụri ini ke ubon edide akpan n̄kpọ?

³ Man ẹnyene akakan ufọn, oyom ẹnọ item kpukpru ini, nte ekemde ye ukpepn̄kpọ oro Jehovah ekekpede Israel ke wilderness: “Idịghe uyo ikpọn̄-ikpọn̄ ke owo ada odu uwem, [edi] edi kpukpru se itode Jehovah ke inua ke owo ada odu uwem.” (Deuteronomy 8:3) Etienede mme idaha ubon, ndusụk ubon ẹkeme ndidiomi ndinyene ukpepn̄kpọ ke urua ke urua; mbon eken ẹkeme ndinyene mbio mbio ini ukpepn̄kpọ ke usen ke usen. Ndutịm ekededi oro mbufo ẹmekde, ẹkûyak ukpepn̄kpọ ẹnịm ẹnọ ini eke ẹnyenede ifet. “Ẹdedep ifet” ẹnọ enye. Ndiyak n̄kpọ atak man ẹnyene utọ ini oro edi ndida ini nnam n̄kpọ ke eti usụn̄. Uwem mme andibuana ke ubon fo odu ke itiendịk.—Ephesus 5:15-17; Philippi 3:16.

Mme Uduak Ndinyene ke Ekikere

4, 5. (a) Ebede ke Moses, nso ke Jehovah ekenịm mme ete ye eka ke iso nte akpan uduak ke ndinọ nditọ mmọ ukpep? (b) Nso ke oro abuana mfịn?

⁴ Ke ini afo enịmde ukpepn̄kpọ ubon, eyenyene n̄kponn̄kan ufọn edieke afo enyenede mme akpan uduak in̄wan̄în̄wan̄ ke ekikere. Kere ban̄a n̄kpọ ifan̄ ẹmi ẹkemede ndinam.

⁵ Ke ukpepn̄kpọ kiet kiet, domo ndikọri ima nnọ Jehovah Abasi. Ke adan̄aemi Israel okosopde idem ke unaisọn̄ Moab, mbemiso mmọ ẹkedụkde Isọn̄ Un̄wọn̄ọ, Moses ama odụri ntịn̄enyịn mmọ owụt se Jesus Christ ke ukperedem akanamde ẹdiọn̄ọ nte “akamba item ke mbet.” Nso ikedi oro? “Ma Jehovah Abasi fo ke ofụri esịt fo, ye ke ofụri ukpọn̄ fo, ye ke ofụri ekikere fo.” (Matthew 22:36, 37; Deuteronomy 6:5) Moses ama eteme nditọ Israel ete ẹsịn emi ke esịt mmọ ẹnyụn̄ ẹda enye ẹkpep nditọ mmọ. Oro ama oyom editịn̄ mfiak ntịn̄, ẹdụride ntịn̄enyịn ẹwụt mme ntak anade ẹma Jehovah, ndinam n̄kpọ mban̄a mme edu edinam ye ido oro ẹkemede ndibiọn̄ọ ediwụt utọ ima oro, ye ndinanam ima ẹnyenede ẹnọ Jehovah n̄wụt ke uwem mmọ. Ndi nditọ nnyịn ẹyom mme ukem item oro? Ih! Mmọ ẹnyụn̄ ẹyom un̄wam n̄ko man ‘ẹnịm esịt mmọ mbobi,’ oro edi, ẹsion̄o n̄kpọ ekededi oro ẹkpebiọn̄ọde ima oro mmọ ẹnyenede ẹnọ Abasi. (Deuteronomy 10:12, 16; Jeremiah 4:4) Ndusụk ke otu mme n̄kpọ ubiọn̄ọ oro ẹkeme ndidi ndinyene udọn̄ mban̄a mme n̄kpọ ererimbot ye mme ifet ndisịn idem ke mme edinam esie. (1 John 2:15, 16) Ana ima ẹnyenede ẹnọ Jehovah asan̄a ye ifịk, edi se ẹnamde-nam ẹwụt, onụkde nnyịn ndinam mme n̄kpọ ndinem Ete nnyịn eke heaven esịt. (1 John 5:3) Man ukpepn̄kpọ ubon enyene ufọn oro ebịghide, ẹkpenyene ndinịm kpukpru ikpehe ke usụn̄ oro ọsọn̄ọde ima emi.

6. (a) Nso ke oyom man ẹnọ nnennen ifiọk? (b) Didie ke N̄wed Abasi odori nsọn̄uyo ke nte nnennen ifiọk edide akpan n̄kpọ?

⁶ Nọ nnennen ifiọk ban̄a mme n̄kpọ oro Abasi oyomde. Nso ke oro abuana? Enye abuana se ikande ndikeme ndikot ibọrọ nto magazine m̀mê n̄wed. Esiwak ndiyom nneme man ẹkụt nte ke mme ọkpọikọ ye mme akpan ekikere ẹnen̄ede ẹn̄wan̄a. Nnennen ifiọk edi akpan n̄kpọ ke ndimen obufa owo nsịne, ke ndiwụk ntịn̄enyịn ke mme ata akpan n̄kpọ ke ini ẹsede ẹban̄a mme mfịna ke uwem, ndien, ke ntem, ke ndinam se inen̄erede inem Abasi esịt.—Philippi 1:9-11; Colossae 1:9, 10; 3:10.

7. (a) Ndida mme mbụme ewe ẹkeme ndin̄wam ubon ndida n̄kpọ oro ẹkpepde nsịn ke edinam? (b) Didie ke N̄wed Abasi odori nsọn̄uyo ke nte utọ utịtmbuba oro edide akpan n̄kpọ?

⁷ N̄wam ẹda se ẹkpepde ẹsịn ke edinam. Ye uduak emi ke ekikere, ke ini ukpepn̄kpọ kiet kiet ke ubon, bụp ete: ‘Didie ke n̄kpọ emi ekeme nditụk uwem nnyịn? Ndi oyom ukpụhọde ndomokiet ke se nnyịn inamde idahaemi? Ntak emi nnyịn ikpoyomde ndinam mme ukpụhọde?’ (Mme N̄ke 2:10-15; 9:10; Isaiah 48:17, 18) Ndinọ ntịn̄enyịn oro ekemde ke ndida mme n̄kpọ ẹkpepde nsịn ke edinam ekeme ndidi akpan n̄kpọ ke n̄kọri eke spirit eke mme andibuana ke ubon.

Da Mme N̄kpọ Unọ Ukpep Nam N̄kpọ Ọniọn̄ Ọniọn̄

8. Mme n̄kpọ ewe ke otu asan̄autom ọnọ kaban̄a ukpepn̄kpọ Bible?

⁸ “Asan̄autom emi anamde akpanikọ, onyụn̄ enyenede ọniọn̄” ọnọ akpakịp n̄kpọutom oro ẹkemede ndida n̄kpep n̄kpọ. Magazine Enyọn̄-Ukpeme odu ke usem 131 ndida n̄kpep Bible. Mme n̄wed ẹdu ke usem 153 ndida nnịm ukpepn̄kpọ Bible, ndiye uduot n̄kpri n̄wed ke usem 284, kaset ke usem 61, kaset vidio ke usem 41, idem ndutịm kọmputa ndida nnam ndụn̄ọde Bible ke usem 9!—Matthew 24:45-47.

9. Didie ke nnyịn ikeme ndinam item odude ke mme itien̄wed Abasi ẹsiakde ẹsịn ke ikpehe ekikere emi ke ini inịmde ukpepn̄kpọ Enyọn̄-Ukpeme ubon?

⁹ Ediwak ubon ẹsida ini ukpepn̄kpọ ubon nditịm idem nnọ Ukpepn̄kpọ Enyọn̄-Ukpeme esop. Oro ekeme ndidi n̄kpọ un̄wam didie ntem! Enyọn̄-Ukpeme esịne akpan udia eke spirit oro ẹnọde man ẹnam ikọt Jehovah ẹkọri ke ofụri ererimbot. Ke ini mbufo ẹkpepde Enyọn̄-Ukpeme nte ubon, ẹnam se ikande edikot mme ikpehe ekikere nnyụn̄ mbọrọ mme mbụme oro ẹmịn̄de-mịn̄. Ẹsịn ifịk ẹyom ifiọk. Ẹda ini ẹkot mme itien̄wed Abasi oro ẹsiakde-siak ẹsịn edi oro owo mîkotke-kot. Dọhọ mme andibuana ke ubon ẹtịn̄ nte ẹmi ẹnyenede ebuana ye se ẹtịn̄de ke ikpehe ekikere oro ẹnemede. Buan esịt.—Mme N̄ke 4:7, 23; Utom 17:11.

10. Nso ke ẹkeme ndinam man ẹbuan nditọ ke ukpepn̄kpọ ẹnyụn̄ ẹnam enye edi inem inem ini ọnọ mmọ?

¹⁰ Edieke nditọwọn̄ ẹdude ke ubon fo, nso ke afo ekeme ndinam man ukpepn̄kpọ okûdi ido edinam ubon edi edi ini oro ọbọpde-bọp, enyenede inem, ye ini inemesịt? Domo ndinam kpukpru owo ẹbuana ke usụn̄ oro odotde man ntịn̄enyịn owụhọ ke n̄kpọ oro ẹkpepde. Ke ebiet ẹkemede, nam ndutịm man eyen kiet kiet enyene Bible esie ye magazine oro ẹkpepde. Ke ndikpebe ufiop oro Jesus okowụtde, ete m̀mê eka ekeme ndinam ekpri eyen enen̄ede etie ekpere enye, ndusụk odoride ekpri eyen oro ubọk. (Men Mark 10:13-16 domo.) Ibuot ufọk ekeme ndidọhọ ekpri eyen anam ndise emi odude ke n̄wed ukpepn̄kpọ an̄wan̄a. Ẹkeme ndibabak nnọ ekpri eyen itien̄wed Abasi oro edikotde. Ẹkeme ndidọhọ eyen oro okponde etịn̄ mme ifet oro ẹkemede ndida se ẹkpepde nsịn ke edinam.

11. Nso idi mme n̄kpọ unọ ukpep efen oro ẹnọde, ndien ke ebiet emi mmọ ẹmi ẹdude, didie ke ẹkeme ndida mmọ nnam n̄kpọ ke usụn̄ ọnọde ufọn ke ebuana ye ukpepn̄kpọ ubon?

¹¹ Okposụkedi mbufo ẹkemede ndikama Enyọn̄-Ukpeme nte ebiet emi nneme mbufo ọkọn̄ọde, ẹkûfre mme n̄kpọ ukpepn̄kpọ eken ẹmi ẹdude ke ediwak usem. Edieke oyomde ntọt kaban̄a idaha m̀mê ndinam ikọ Bible an̄wan̄a, Insight on the Scriptures ekeme ndinọ oro. Ẹkeme ndibọrọ mme mbụme eken ebe ke ndise Watch Tower Publications Index mîdịghe ebe ke ndida ndutịm ndụn̄ọde kọmputa oro N̄ka ọnọde nnam n̄kpọ. Ndikpep ndida mme n̄kpọ ẹmi nnam n̄kpọ, edieke mmọ ẹdude ke usem fo, ekeme ndidi ikpehe ukpepn̄kpọ ubon oro enyenede ufọn. Ye ekikere edidemede udọn̄ n̄kpri owo, afo emekeme ndisio ubak ini ukpepn̄kpọ mbufo nnịm nnọ edise ikpehe vidio N̄ka oro esịnede ukpepn̄kpọ m̀mê ndikpan̄ utọn̄ n̄kop drama oro ẹmụmde ẹsịn ke kaset nnyụn̄ nneme mban̄a enye. Ndida mme n̄kpọ ukpepn̄kpọ ẹmi nnam n̄kpọ ekeme ndin̄wam ndinam ukpepn̄kpọ ubon fo enyene inem ye ufọn ọnọ ofụri ubon.

Kpụhọde Tiene Udọn̄ Ubon Fo

12. Didie ke ukpepn̄kpọ ubon ekeme ndinyene udeme ke ndise mban̄a mme akpan udọn̄ eke ubon?

¹² Ekeme ndidi ubon fo nte ido edide ẹsikpep ukpepn̄kpọ Enyọn̄-Ukpeme oro ẹdiomide ẹnọ urua oro. Edi fiọk mme mfịna oro ẹdude ke ubon. Edieke eka mînyeneke utom idịbi udia, enye ekeme ndibiat ini ye nditọ kpukpru usen ke ini mmọ ẹnyọn̄de ufọkn̄wed ẹdi. Ẹkeme ndise mban̄a ndusụk mfịna idaha oro; mbon eken ẹkeme ndiyom ntịn̄enyịn efen efen. Ke ini mme akpan udọn̄ ẹdude ke ubon, kûfụmi mmọ. (Mme N̄ke 27:12) Mmọ ẹmi ẹkeme ndibuana mme idaha efen idịghe mme mfịna ufọkn̄wed kpọt. Mek mme n̄wed ẹdotde, ndien bak sian ubon ban̄a se ẹdikpepde.

13. Ntak emi nneme ubon kaban̄a nte ẹkemede ndiyọ unana ekemede ndinyene ufọn?

¹³ Nte uwụtn̄kpọ, akwa ikpehe isọn̄ odu ke ọkpọsọn̄ unana; ntre ke ediwak ebiet, ekeme ndiyom ẹneme nte ẹkemede ndiyọ emi. Nte ukpepn̄kpọ ubon oro ọkọn̄ọde ke mme ata ata idaha ke uwem ye mme edumbet Bible eyenyene ufọn ọnọ ubon fo?—Mme N̄ke 21:5; Ecclesiastes 9:11; Mme Hebrew 13:5, 6, 18.

14. Mme idaha ewe ẹkeme ndinam ubon ndineme ekikere Jehovah kaban̄a afai, ekọn̄, ye edida san̄asan̄a Christian ẹdi ekemini?

¹⁴ Ibuot nneme efen oro oyomde ẹneme ẹban̄a edi afai. Oyom ekikere Jehovah ọsọn̄ọ owụhọ kpukpru nnyịn ke ekikere ye esịt. (Genesis 6:13; Psalm 11:5) Ukpepn̄kpọ ubon ke ibuot nneme emi ekeme ndinọ ifet ndineme mban̄a nte ẹkpenamde n̄kpọ ye mbon mfiomo ke ufọkn̄wed, m̀mê ẹkpebọ ukpep ke en̄wan unyan̄a idem, ye nte ẹkpemekde mme unọ idem inemesịt oro ẹdotde. En̄wan afai amakabade edi ọsọ n̄kpọ; ekpere ndidi kpukpru idụt ẹbọ ufen otode ekọn̄ mbio obio, en̄wan ukaraidem m̀mê eke ekpụk, m̀mê ekọn̄ otu mme abiatibet. Nte utịp, ubon fo ekeme ndiyom nneme aban̄ade edimụm edu uwem Christian n̄kama ke adan̄aemi mbahade-nda otu mme an̄wana ekọn̄ ẹkande ẹkụk.—Isaiah 2:2-4; John 17:16.

15. Didie ke ẹkpenọ nditọ item kaban̄a idan̄ ye ndọ?

¹⁵ Nte nditọ ẹkọride, mmọ ẹyom item oro odotde ye isua emana mmọ kaban̄a idan̄ ye ndọ. Ke ndusụk obio ata ediwak ete ye eka akananam inemeke iban̄a idan̄ ye nditọ mmọ. Nditọ ẹmi owo mîtemeke ẹkeme ndikop ekikere oro ẹyụrọrede nto mme uyen eken, ndien utịp ekeme ndikama afanikọn̄. Nte itịmke ifọn ndikpebe Jehovah, emi ọnọde eti item aban̄a n̄kpọ emi nnennen nnennen ke Bible? Item Abasi ayan̄wam nditọ nnyịn ndimụm ukpono idemmọ n̄kama ndinyụn̄ nnam n̄kpọ ye owo isio uduot ye uku. (Mme N̄ke 5:18-20; Colossae 3:5; 1 Thessalonica 4:3-8) Idem edieke edide afo ama eneneme aban̄a mme n̄kpọ ẹmi, kûmen̄e ndifiak nneme. Nte mbufa idaha ẹdahade ẹda, edi akpan n̄kpọ ndifiak ntịn̄.

16. (a) Ke nsio nsio ubon, ini ewe ke ẹsinịm ukpepn̄kpọ ubon? (b) Didie ke mbufo ẹnam n̄kpọ ẹban̄a mme n̄kpọ ubiọn̄ọ man ẹnịm ukpepn̄kpọ ubon kpukpru ini?

¹⁶ Ini ewe ke ẹkpenịm ukpepn̄kpọ ubon? Ke ndikpebe mme ubon Bethel ke ofụri isọn̄, ediwak ubon ẹdiomi ukpepn̄kpọ ubon mmọ ke mbubịteyo Monday. Idịghe ntre ye mbon en̄wen. Ke Argentina ubon kiet edide owo 11, esịnede nditọ 9, esidemede kpukpru ini ke n̄kanika ition kpukpru usenubọk man ẹnịm ukpepn̄kpọ ubon mmọ. Ke ntak nsio nsio ndutịm utom, owo ikekemeke ndinịm enye ke ini efen. Ikedịghe mmemmem n̄kpọ, edi enye ama anam nditọ ẹnyene ke esịt ye ekikere nte ukpepn̄kpọ ubon edide akpan n̄kpọ. Ke Philippines ebiowo kiet ama esinịm ukpepn̄kpọ ubon ye n̄wan esie ye nditọ mmọ ita nte mmọ ẹkekọride ẹwọrọ owo. Ke ufọt urua ete ye eka oro ẹma ẹsinịm ọkpọkpọ ukpepn̄kpọ n̄ko ye eyen kiet kiet man owo kiet kiet anam akpanikọ edi eke esie. Ke United States, eyenete an̄wan emi ebe esie mîdịghe Ntiense esisan̄a ye nditọ esie aka itie udụk bọs ufọkn̄wed kpukpru usenubọk. Ke adan̄aemi ẹbetde bọs, mmọ ẹsibiat n̄kpọ nte minit duop ọtọkiet ndikot nnyụn̄ nneme n̄wed ukpepn̄kpọ N̄wed Abasi oro odotde, ndien ekem eka mmọ ọbọn̄ ibio ibio akam mbemiso nditọ ẹdụkde bọs. Ke Democratic Republic of Congo, n̄wan emi ebe esie oro mîdịghe andinịm ke akpanikọ ọkọkpọn̄de ubon esinyene ndinam utom ọkpọsọn̄ man enịm ukpepn̄kpọ ke ntak ekpri ifiọk n̄wed esie. Eyeneren esie oro ama ọkọkọri okpon esika ufọk kpukpru urua man akada usụn̄ ke ukpepn̄kpọ ye eka ye n̄kpri nditọeka esie. Eka esinịm eti uwụtn̄kpọ ebe ke ndisịn ifịk nnam ntịmidem. Nte odu ndusụk idaha oro anamde edinịm ukpepn̄kpọ ubon kpukpru ini edi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ke ubon fo? Kûyak idem emem fi. Sịn ifịk yom edidiọn̄ Jehovah ke ukeme oro afo esịnde ndinịm ukpepn̄kpọ Bible kpukpru ini.—Mark 11:23, 24.

Utịp Nsịnifịk

17. (a) Man ẹnịm ukpepn̄kpọ ubon kpukpru ini, nso ke oyom? (b) Ewe ifiọk n̄kpọntịbe owụt ufọn edinọ ubon ukpep kpukpru ini mban̄a mme usụn̄ Jehovah?

¹⁷ Oyom ndutịm. Oyom nsịnifịk. Edi mme ufọn oro ẹtode edinyene ukpepn̄kpọ ubon kpukpru ini ẹnen̄ede ẹdot ye ukeme oro ẹsịnde. (Mme N̄ke 22:6; 3 John 4) Franz ye Hilda, ke Germany, ẹma ẹbọk ubon ekesịnede nditọ 11. Ediwak isua ke ukperedem, eyenan̄wan mmọ Magdalena ọkọdọhọ ete: “Se mbatde ke ata akpan n̄kpọ mfịn edi nte ke usen ndomokiet ikebehe oro nnyịn mîkesibọhọ item eke spirit.” Ke ini edu ufreidụt ọkọsọn̄de ubọk ke idak Adolf Hitler, ete Magdalena ama ada Bible etịm ubon esie idem ọnọ udomo oro enye ọkọfiọkde nte akasan̄ade ekpere. Nte ini akakade, ẹma ẹmụm n̄kpri owo oro ẹkebuanade ke ubon oro ẹda ẹka ufọkn̄wed unam ukpụhọde; ẹma ẹmụm mbon eken ke ubon oro ẹkedọn̄ ke ufọk-n̄kpọkọbi ye mme itienna ekikere. Ẹma ẹwot ndusụk. Kpukpru mmọ ẹma ẹsọn̄ọ ẹda ke mbuọtidem—idịghe sụk ke ini ikan̄îkan̄ ukọbọ oro edi n̄ko, ye mbon oro ẹkebọhọde, ke mme isua oro ẹketienede.

18. Didie ke ẹnọ utịp ke mme ukeme oro mme ete m̀mê mme eka oro ẹbọkde nditọ ikpọn̄ ẹsịnde?

¹⁸ Ediwak mme ete m̀mê mme eka oro ẹbọkde nditọ ikpọn̄, ọkọrọ ye mbon oro mme nsan̄a mmọ mîbuanake ido ukpono mmọ, ẹnọ nditọ mmọ item eke Bible kpukpru ini kpasụk ntre. Eka oro ọbọkde nditọ ikpọn̄, edide ebeakpa ke India, ama anam utom ọkpọsọn̄ man esịn ima ẹnyenede ẹnọ Jehovah ke esịt nditọ esie iba. Nte ededi, esịt ama ọduọ enye ke ini eyeneren esie eketrede ndibuana ye ikọt Jehovah. Enye ama eben̄e Jehovah ete efen ọnọ imọ ke ndudue ekededi oro imọ ikanamde ke ndinọ eyeneren imọ ukpep. Edi eyen oro ikenen̄ekede ifre se enye ekekpepde. Ke se iwakde ikan isua duop ẹma ẹkebe, enye ama afiak edi, anam eti n̄kọri eke spirit, onyụn̄ akabade edi ebiowo esop. Idahaemi enye ye n̄wan esie ẹnam utom nte mme asiakusụn̄ asan̄autom uyọhọ ini. Mme ete ye eka oro ẹnamde item otode Jehovah ye esop esie nte ẹnọ ubon ukpep eke Bible kpukpru ini ẹkop inemesịt didie ntem! Nte afo ke anam item oro ke ubon fo?

Nte Afo Emekeme Ndinam An̄wan̄a?

◻ Ntak emi ukpepn̄kpọ ubon ofụri ini edide akpan n̄kpọ?

◻ Nso ikpedi mme utịtmbuba nnyịn ke ukpepn̄kpọ ubon kiet kiet?

◻ Mme n̄kpọ unọ ukpep ewe ke ẹnọ nnyịn?

◻ Didie ke ẹkeme ndinam ukpepn̄kpọ ekekem ye mme udọn̄ ubon?

[Ndise ke page 15]

Mme akpan utịtmbuba ẹyefori ukpepn̄kpọ ubon fo

Mme Ubon, Ẹtoro Abasi Nte Ubak Esop Esie

“Nyọkọm Jehovah ke otu mbon-esop.”—PSALM 26:12.

1. Nso idi akpan ikpehe utuakibuot akpanikọ ke adianade ye ukpepn̄kpọ ye akam ke ufọk?

UTUAKIBUOT nnọ Jehovah isịneke sụk akam ye edikpep Bible ke ufọk edi esịne n̄ko ndinam utom nte ubak esop Abasi. Ẹma ẹwụk Israel eset ẹte “bon kpukpru owo ọtọ kiet, iren-owo ye iban, ye nditọwọn̄,” man ẹkpep mbet Abasi man otodo ẹsan̄a ke usụn̄ esie. (Deuteronomy 31:12; Joshua 8:35) Ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ ikpọ owo ye “n̄kparawa, ye nditọ-iban” ẹte ẹtiene ẹtoro enyịn̄ Jehovah. (Psalm 148:12, 13) Ukem ndutịm oro odu ke esop Christian. Ke mme Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ke ofụri isọn̄, irenowo, iban, ye nditọwọn̄ ẹsibuana ọyọhọ ọyọhọ ke mme ikpehe oro ẹyomde otuowo ẹbuana, ndien ediwak owo ẹsinyene akwa idatesịt ke ndinyene ebuana.—Mme Hebrew 10:23-25.

2. (a) Ntak emi ntịmidem edide akpan n̄kpọ ke ndin̄wam n̄kpri owo ẹkop inem mbono esop? (b) Uwụtn̄kpọ mmanie edi akpan n̄kpọ?

² Edi akpanikọ, ndinam nditọwọn̄ ẹtiene ẹbuana ke eti edinam ofụri ini ke esop ekeme ndidi n̄kpọ-ata. Edieke etiede nte ndusụk nditọwọn̄ ẹmi ẹsidụkde ye mme ete ye eka mmọ ikopke inem mme mbono esop, nso ikeme ndidi mfịna? Edi akpanikọ, ata ediwak nditọwọn̄ ẹnyene ukeme ndinọ n̄kpan̄utọn̄ ke esisịt ini ndien n̄kpọ esisọsọp efek mmọ. Ntịmidem ekeme ndin̄wam ndise mban̄a mfịna emi. Ke mîtịmke idem, nditọwọn̄ ikemeke ndibuana ke mme mbono esop ke usụn̄ oro enyenede ufọn. (Mme N̄ke 15:23) Ke mîtịmke idem, edisọsọn̄ mmọ ndinam n̄kọri eke spirit oro ọnọde uyụhọ. (1 Timothy 4:12, 15) Nso ke ẹkeme ndinam? Akpa, oyom mme ete ye eka ẹbụp m̀mê mmimọ ke idem mmimọ imetịm idem inọ mme mbono esop. Uwụtn̄kpọ mmọ edi ọkpọsọn̄ odudu. (Luke 6:40) Nditịn̄ enyịn ndiomi ukpepn̄kpọ ubon ekeme ndidi akpan n̄kpọ n̄ko.

Ndinam Esịt Ọkọri

3. Ke ini ukpepn̄kpọ ubon, ntak emi ẹkpesịnde akpan ukeme ndinam esịt ọkọri, ndien nso ke emi oyom?

³ Ukpepn̄kpọ ubon ikpenyeneke ndidi sụk ini ndidọn̄ ifiọk ke ibuot edi n̄ko ini ndinam esịt ọkọri. Emi oyom ẹnyene ifiọk ẹban̄a mme mfịna oro mme andibuana ke ubon ẹsobode ẹnyụn̄ ẹnyene ima ima edikere mban̄a ẹnọ owo kiet kiet. Jehovah edi “andidụn̄ọde esịt.”—1 Chronicles 29:17, NW.

4. (a) Nso ke ‘ndinana ibuot’ ọwọrọ? (b) Nso ibuana ke ‘ndinyene ibuot’?

⁴ Nso ke Jehovah okụt ke ini enye odụn̄ọrede esịt nditọ nnyịn? Ata ediwak mmọ ẹdidọhọ ke mmimọ imama Abasi, ndien oro odot itoro. Edi, owo emi edide uyen m̀mê owo emi ọtọn̄ọde-tọn̄ọ ndikpep n̄kpọ mban̄a Jehovah enyene esisịt ifiọk ke usụn̄ Jehovah. Ke ntak emi enye edide ọkọi, enye ekeme ‘ndinana ibuot,’ nte Bible etịn̄de. Iso-ọfọn idịghe kpukpru uduak esie ẹdiọk, edi esida ini ndinam esịt owo odu ke idaha oro edinen̄erede enem Abasi esịt. Emi abuana ndinam ekikere, udọn̄, ima, ntụk, ye mme utịtmbuba owo ke uwem ẹdu ke n̄kemuyo ye se Abasi enyịmede, ke udomo oro mme anana-mfọnmma owo ẹkemede ndinam emi. Ke ini owo anamde utọ n̄kọri oro ke edu eke esịtidem ke usụn̄ Abasi, enye edi “enyene-ibuot.”—Mme N̄ke 9:4; 19:8.

5, 6. Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndin̄wam nditọ mmọ ‘ndinyene ibuot’?

⁵ Ndi mme ete ye eka ẹkeme ndin̄wam nditọ mmọ ‘ndinyene ibuot’? Edi akpanikọ, owo ndomokiet ikemeke ndinam esịt owo en̄wen odu ke eti idaha. Ẹnọ nnyịn owo kiet kiet ifụre ukere n̄kpọ, ndien ekese ọkọn̄ọ ke se nnyịn iyakde esịt nnyịn ekere aban̄a. Nte ededi, mme ete ye eka ẹkeme ndida mbufiọk nnam eyen etịn̄ esịt esie ediwak ini, ẹfiọkde se idude enye ke esịt ye ebiet emi oyomde un̄wam. Da mme utọ mbụme nte ‘Afo ekere didie aban̄a emi?’ ye ‘Nso ke afo ekpenen̄ede ama ndinam?’ Ekem, kpan̄ utọn̄ ye ime. Kûnam n̄kpọ ke ibụmede. (Mme N̄ke 20:5) Idaha oro owụtde mfọnido, mbufiọk, ye ima edi akpan n̄kpọ edieke afo oyomde ndisịm esịt.

⁶ Man esịn udọn̄ ọnọ nti ekikere, neme ban̄a mme mbun̄wụm spirit ndien ndien—ikpehe esie kiet kiet—ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ ọtọkiet nte ubon ndikọri enye. (Galatia 5:22, 23) Nam ẹnyene ima ẹnọ Jehovah ye Jesus Christ, idịghe n̄kukụre ke ndidọhọ ke nnyịn ikpenyene ndima mmọ edi ke ndineme mme ntak ẹmi nnyịn ikpenyenede ndima mmọ ye nte nnyịn ikemede ndiwụt ima oro. (2 Corinth 5:14, 15) Nam udọn̄ edinam se inende ọsọn̄ ebe ke ndikọk ibuot mban̄a mme ufọn oro ẹdisụn̄ọde. Nam udọn̄ edisọn ndiọi ekikere, ikọ, ye edu uwem ọkọri ebe ke ndineme mban̄a ndiọi utịp ẹsisụn̄ọde ẹto mme utọ n̄kpọ oro. (Amos 5:15; 3 John 11) Wụt nte mme ekikere, ikọ, ye edu uwem—nti m̀mê ndiọi—ẹkemede nditụk itie ebuana owo ye Jehovah.

7. Nso ke ẹkeme ndinam man ẹn̄wam nditọ ẹse ẹban̄a mme mfịna ẹnyụn̄ ẹnam mme ubiere ke usụn̄ oro edinamde mmọ ẹnyene n̄kpet n̄kpet itie ebuana ye Jehovah?

⁷ Ke ini eyen enyenede mfịna m̀mê oyomde ndinam akpan ubiere, nnyịn imekeme ndibụp enye: ‘Afo ekere ke Jehovah ese emi didie? Nso ke afo ọdiọn̄ọ aban̄a Jehovah emi anamde fi etịn̄ oro? Nte ama ọbọn̄ akam ọnọ enye aban̄a oro?’ Ke ndibak ntọn̄ọ nte ekekeme, n̄wam nditọ fo ẹkọri usụn̄ uwem emi ẹsịnde ukeme ofụri esịt kpukpru ini ndifiọk se idide uduak Abasi ndien ekem ẹnam enye. Nte mmọ ẹdide ẹdinyene n̄kpet n̄kpet, ọkpọkpọ itie ebuana ye Jehovah, mmọ ẹyekop inemesịt ke ndisan̄a ke usụn̄ esie. (Psalm 119:34, 35) Emi ayanam mmọ ẹkọri esịtekọm ẹban̄a ifet oro ẹnyenede ndibuana ye esop Abasi akpanikọ.

Editịm Idem nnọ Mme Mbono Esop

8. (a) Nso ikeme ndin̄wam nnyịn ndisịn kpukpru n̄kpọ oro ẹyomde ntịn̄enyịn ke ukpepn̄kpọ ubon nnyịn? (b) Ukpepn̄kpọ emi edi akpan n̄kpọ adan̄a didie?

⁸ Odu ediwak n̄kpọ oyomde ẹnọ ntịn̄enyịn ke mme ini ukpepn̄kpọ ubon. Didie ke afo ekeme ndida kpukpru n̄kpọ ndisịn? Owo ikemeke ndinam kpukpru n̄kpọ ini kiet. Edi ndiwewet se enyenede ndinam ekeme ndidi n̄kpọ un̄wam. (Mme N̄ke 21:5) Ke ini ke ini, fiak dụn̄ọde enye nyụn̄ kere ban̄a n̄kpọ oro oyomde akpan ntịn̄enyịn. Nyene ntotụn̄ọ udọn̄ ke n̄kọri owo kiet kiet ke ubon. Ndutịm ukpepn̄kpọ ubon emi edi akpan ubak unọ ukpep Christian, etịmde nnyịn idem ọnọ uwem idahaemi onyụn̄ eben̄ede nnyịn idem ọnọ nsinsi uwem emi edide.—1 Timothy 4:8.

9. Mme utịtmbuba ewe ẹban̄ade editịm idem nnọ mme mbono esop ke nnyịn ikeme ndinam n̄kpọ sụn̄sụn̄ mbịne ke mme ini ukpepn̄kpọ ubon nnyịn?

⁹ Ndi ukpepn̄kpọ ubon fo esịne editịm idem nnọ mme mbono esop? Ekese n̄kpọ ẹdu ẹmi mbufo ẹkemede ndinam n̄kpọ mban̄a ke adiana ke adiana nte mbufo ẹkpepde n̄kpọ ọtọkiet. Ndusụk ke otu ẹmi ẹkeme ndida ediwak urua, ediwak ọfiọn̄, m̀mê idem ediwak isua ndikụre. Kere ban̄a mme utịtmbuba ẹmi: (1) owo kiet kiet ke ubon ndidu ke mben̄eidem ndibọrọ mbụme ke mme mbono esop; (2) owo kiet kiet ndinam n̄kpọ mban̄a edinọ ibọrọ ke mme ikọ idemesie; (3) ndisịn itien̄wed Abasi ke ibọrọ; ye (4) edidụn̄ọde se ẹkpepde ye ekikere edida nsịn ke edinam ọkpọkpọ. Kpukpru emi ekeme ndin̄wam owo ndinam akpanikọ edi eke esie.—Psalm 25:4, 5.

10. (a) Didie ke nnyịn ikeme ndinọ mme mbono esop nnyịn kiet kiet ntịn̄enyịn? (b) Ntak emi odotde?

¹⁰ Idem ọkpọkọm ukpepn̄kpọ ubon mbufo esikọn̄ọ ke ukpepn̄kpọ Enyọn̄-Ukpeme eke urua oro, kûfre nte editịm idem nte owo kiet m̀mê nte ubon nnọ Ukpepn̄kpọ N̄wed, Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi, ye Esoputom edide akpan n̄kpọ. Mmọ ẹmi n̄ko ẹdi mme akpan ikpehe ke ndutịm ẹnamde man ẹkpep nnyịn ndisan̄a ke usụn̄ Jehovah. Ekeme ndidi mbufo ẹyekeme nditịm idem ke ini ke ini nte otu ubon nnọ mme mbono esop. Ebede ke mbufo ndinam utom ọtọkiet, mme usọ ukpepn̄kpọ ẹyekọri. Nte utịp, ẹyebọ ekese ufọn ẹto mme mbono esop ẹmi. Ke adianade ye mme n̄kpọ eken, ẹneme ẹban̄a mme ufọn editịm idem kpukpru ini nnọ mme mbono esop ẹmi ye ufọn edisio akpan ini nnịm nnọ enye.—Ephesus 5:15-17.

11, 12. Didie ke nditịm idem nnọ edikwọ ikwọ ke esop edinọ nnyịn ufọn, ndien didie ke ẹkeme ndinam emi?

¹¹ Ke mme Mbono “Usụn̄ Uwem Abasi,” ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ nnyịn nditịm idem nnọ ikpehe mbono esop nnyịn efen—ikwọ. Nte mbufo ẹmesinam oro? Ndinam ntre ekeme ndin̄wam ndinam akpanikọ Bible owụhọ ke esịt ye ekikere nnyịn ndien ke ukem ini oro anam nnyịn inen̄ede ikop inem mme mbono esop.

¹² Ntịmidem oro esịnede edikot nnyụn̄ nneme se mme ikọ ke ndusụk ikwọ oro ẹsịnde ke ndutịm ẹwọrọde ekeme ndin̄wam nnyịn ndikwọ ikwọ ke ofụri esịt. Ke Israel eset, ẹma ẹsida mme n̄kpọ ubre ikwọ ẹnam n̄kpọ ntatara ntatara ke utuakibuot. (1 Chronicles 25:1; Psalm 28:7) Ndi owo odu ke ubon mbufo emi ekemede ndibre ndido? Ntak mîdaha ndido oro ikpep mme ikwọ Obio Ubọn̄ eke urua oro, ndien ekem ẹkwọ ikwọ oro nte ubon. Usụn̄ efen edi ndida mme ikwọ oro ẹmụmde ẹdọn̄ ke n̄kpọ umụm ikwọ. Ke ndusụk idụt nditọete nnyịn ẹsikwọ ikwọ inem inem ye unana edikama n̄kpọ ubre ikwọ. Nte mmọ ẹsan̄ade ke usụn̄ m̀mê ẹnamde utom mmọ ke an̄wa, mmọ ẹsiwak ndikwọ mme ikwọ oro ẹdiomide ẹnọ mme mbono esop eke urua oro.—Ephesus 5:19.

Ntịmidem Ubon Kaban̄a Utom An̄wautom

13, 14. Ntak emi mme nneme ubon oro ẹben̄ede esịt nnyịn ẹnọ utom an̄wautom ẹnyenede ufọn?

¹³ Ndinọ mbon en̄wen ikọ ntiense mban̄a Jehovah ye uduak esie edi akpan ubak uwem nnyịn. (Isaiah 43:10-12; Matthew 24:14) Edide idi n̄kpri m̀mê ikpọ owo, nnyịn idinen̄ede ikop inem utom emi inyụn̄ inen̄ede inam n̄kpọ nte ọfọnde edieke nnyịn itịmde idem. Didie ke nnyịn ikeme ndinam emi ke ubon?

¹⁴ Kpa nte edide ye kpukpru n̄kpọ oro ẹbuanade ke utuakibuot nnyịn, edi akpan n̄kpọ nditịm esịt nnyịn. Iyomke nnyịn ineme sụk se nnyịn idinamde edi n̄ko nte nnyịn idinamde enye. Ke eyo Edidem Jehoshaphat, ẹma ẹkpep mme owo ibet Abasi, edi Bible asian nnyịn ete ke mmọ ‘ikowụkke kan̄a esịt mmọ.’ Emi ama osio mmọ anyan ọnọ mme n̄kpọ etabi oro ẹkekemede ndiwọn̄ọde mmọ n̄kpọn̄ utuakibuot akpanikọ. (2 Chronicles 20:33; 21:11) Utịtmbuba nnyịn idịghe n̄kukụre nditọt ini oro ibiatde ke an̄wautom, inyụn̄ idịghe n̄kukụre ndinịm mme n̄wed. Utom ukwọrọikọ nnyịn ekpenyene ndidi uyarade ima oro inyenede inọ Jehovah ye ima oro inyenede inọ mme owo oro ẹyomde ifet man ẹmek uwem. (Mme Hebrew 13:15) Enye edi utom emi nnyịn idide “mme anam-utom Abasi.” (1 Corinth 3:9) Nso ifet ke emi edi ntem! Nte nnyịn ibuanade ke utom ukwọrọikọ, nnyịn inam ntre ke edidianakiet ye ndisana angel. (Ediyarade 14:6, 7) Ewe ini ọkpọfọn akan ini nneme ubon ndida nnam esịtekọm oro inyenede kaban̄a emi ọkọri, edide ke ukpepn̄kpọ eke urua ke urua m̀mê ke ini inemede itien̄wed oro odotde ito Ẹdụn̄ọde N̄wed Abasi ke Usen ke Usen!

15. Ini ewe ke nnyịn ikpetịm idem inọ utom an̄wautom nte ubon?

¹⁵ Nte afo emesida ini ke ukpepn̄kpọ ubon mbufo ke ini ke ini an̄wam mme andibuana ke ubon mbufo nditịm idem nnọ utom an̄wautom eke urua oro? Ndinam ntre ekeme ndinen̄ede nnyene ufọn. (2 Timothy 2:15) Enye ekeme ndin̄wam ndinam utom mmọ enyene ufọn onyụn̄ on̄wụm mfri. Ke ini ke ini, mbufo ẹmekeme ndisio ofụri ini ukpepn̄kpọ nnịm nnọ utọ ntịmidem oro. Ediwak ini, mbufo ẹmekeme ndinam n̄kpọ mban̄a ikpehe utom an̄wautom ke mbio mbio nneme ke utịt ukpepn̄kpọ ubon m̀mê ke ini efen ke urua.

16. Neme ufọn edinam kiet kiet oro ẹsiakde ke ikpehe ekikere emi.

¹⁶ Ikpehe edinam eke ubon ekeme ndiwụk ntịn̄enyịn ke nsio nsio edinam, utọ nte se itienede ẹmi: (1) Ẹtịm nneme oro ẹtịmde ẹnam ndomonse esịnede itien̄wed Abasi oro ẹdikotde ke Bible edieke ini ayakde. (2) Edieke ẹkemede, ẹkụt ẹte ke ekpat ukwọrọikọ, Bible, n̄wed uwetn̄kpọ, eton̄wed m̀mê benetap, mme tract, ye mme n̄wed eken eke owo kiet kiet ẹdu ke eti idaha. Iyomke ekpat ukwọrọikọ edi ọsọn̄urua, edi enye ekpenyene ndiye. (3) Ẹneme ẹban̄a ebiet ye nte ẹkemede ndinọ ikọ ntiense ido nneme. Ẹnam utom ọtọkiet ke an̄wautom ke ẹkụrede ikpehe ntọt emi kiet kiet. Ẹnọ mme ekikere oro ẹn̄wamde-n̄wam, edi ẹkûnọ item awawak akaha.

17, 18. (a) Nso orụk ntịmidem nte ubon ekeme ndinam utom an̄wautom nnyịn enen̄ede on̄wụm mfri? (b) Ewe ikpehe ntịmidem emi ke ẹkeme ndinam kpukpru urua?

¹⁷ Akpan ikpehe utom oro Jesus Christ ọkọnọde mme anditiene enye ndinam edi ndinam mme mbet. (Matthew 28:19, 20) Ndinam mme mbet esịne n̄kpọ akan ukwọrọikọ. Enye oyom unọ ukpep. Didie ke ukpepn̄kpọ ubon fo ekeme ndin̄wam fi enyene uforo ke ndinam emi?

¹⁸ Nte ubon, ẹneme ẹban̄a owo emi edifọnde ẹnam mfiakn̄ka ẹnọ. Ekeme ndidi ndusụk mmọ ẹma ẹbọ mme n̄wed; ekeme ndidi ndusụk ẹkenọ n̄kpan̄utọn̄ kpọt. Ekeme ndidi ẹkesobo mmọ ke utom eke ufọk ke ufọk m̀mê ke unọ ikọ ntiense ido nneme ke urua m̀mê ke ufọkn̄wed. Ẹyak Ikọ Abasi ada mbufo usụn̄. (Psalm 25:9; Ezekiel 9:4) Ẹbiere owo emi mbufo owo kiet kiet ẹdiwahade ẹkese urua oro. Nso ke ẹdineme ẹban̄a? Nneme ubon ekeme ndin̄wam andibuana kiet kiet nditịm idem. Ẹwet mme akpan itien̄wed Abasi oro ẹdibuanade ye mbon oro ẹnyenede udọn̄ ọkọrọ ye mme akpan n̄kpọ ẹtode ediye uduot ekpri n̄wed Nso ke Abasi Oyom Oto Nnyịn? m̀mê n̄wed Ifiọk Oro Adade Osịm Nsinsi Uwem. Ẹkûdomo ndineme n̄kpọ awawak akaha ke ediwaha kiet. Ẹkpọn̄ enyeneufọk ye mbụme kiet oro ẹdinemede ẹban̄a ke edifiak n̄waha. Ntak mînamke edi ubak edinam ofụri ini ubon ndidiomi mfiakn̄ka emi owo kiet kiet edikade, ini emi enye edikade, ye se enye odoride enyịn ndinam. Ndinam emi ekeme ndin̄wam ndinam utom an̄wautom ofụri ubon enen̄ede on̄wụm mfri.

Ẹka Iso Ndikpep Mmọ Usụn̄ Jehovah

19. Edieke anade mme andibuana ke ubon ẹka iso ẹsan̄a ke usụn̄ Jehovah, nso ke ana mmọ ẹkụt, ndien nso itịp isịn ke emi?

¹⁹ Ndidi ibuot ufọk ke idiọk ererimbot emi edi n̄kpọ-ata. Satan ye mme demon esie ke ẹdomo ndibiat idaha eke spirit eke mme asan̄autom Jehovah. (1 Peter 5:8) Akan oro, mfịn ekese mfịghe ẹdu ẹnọ mbufo mme ete ye eka, akpan akpan mbufo mme ete m̀mê mme eka oro ẹbọkde nditọ ikpọn̄. Ọsọsọn̄ ndinyene ini nnam kpukpru n̄kpọ oro mbufo ẹkpemade ndinam. Edi odot ukeme oro ẹsịnde, idem ọkpọkọm mbufo ẹkeme ndinam ekikere ẹnọde kiet ke ini kiet, ndien ẹfori ndutịm ukpepn̄kpọ ubon mbufo sụn̄sụn̄. Ndikụt mbon oro ẹnen̄erede ẹkpere fi ẹsan̄ade ke edinam akpanikọ ke usụn̄ Jehovah edi inem inem utịp. Man ikụt unen ke ndisan̄a ke usụn̄ Jehovah, oyom mbonubon ẹkop idatesịt ndidu ke mme mbono esop nnyụn̄ mbuana ke an̄wautom. Man oro edi akpanikọ, oyom ntịmidem—ntịmidem oro anamde esịt ọkọri oro onyụn̄ eben̄ede owo kiet kiet idem ndinyene akpan udeme.

20. Nso ikeme ndin̄wam mme ete ye eka efen efen ndinyene orụk idatesịt oro ẹtịn̄de ke 3 John 4?

²⁰ Kaban̄a mbon oro enye akan̄wamde ke n̄kan̄ eke spirit, apostle John ekewet ete: “Nnyeneke idatesịt eke okponde akan edikop eke n̄kopde nte nditọ mi ẹsasan̄a ke akpanikọ.” (3 John 4) Mme ukpepn̄kpọ ubon oro ẹnịmde ye mme in̄wan̄în̄wan̄ uduak ke ekikere ye mme ibuot ufọk oro ẹnamde n̄kpọ ke usụn̄ oro owụtde mfọnido onyụn̄ ọnọde un̄wam ẹban̄a udọn̄ owo kiet kiet ke ubon ẹkeme ndinam ekese ndin̄wam ubon enyene utọ idatesịt oro. Ebede ke ndikọri esịtekọm nnọ usụn̄ uwem Abasi, mme ete ye eka ẹn̄wam ubon mmọ ndidara mfọnn̄kan usụn̄ uwem.—Psalm 19:7-11.

Nte Afo Emekeme Ndinam An̄wan̄a?

◻ Ntak emi editịm idem nnọ mme mbono esop edide ata akpan n̄kpọ ọnọ nditọ nnyịn?

◻ Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndin̄wam nditọ mmọ ‘ndinyene ibuot’?

◻ Didie ke ukpepn̄kpọ ubon nnyịn ekeme ndin̄wam ke nditịm idem nnọ kpukpru mbono esop?

◻ Didie ke nditịm idem nnọ utom an̄wautom nte ubon ekeme ndin̄wam nnyịn itịm inyene uforo?