MOHAMED BOUAZIZI ekedi isua 26. Enye okoto Tunisia, ekesinyụn̄ anyam mfri sia mîkenyeneke eti utom inam. Enye ama okụt nte mbon ukara ẹsisan̄ade ẹbọ ubọkedem. Usenubọk December 17, 2010, mbon ukara ẹma ẹditan̄ eben, mboro, ye apple emi enye esinyamde. Ke ini ẹkeyomde ndimen n̄kpọ emi enye esidade odomo n̄kpọ anyam, enye ikenyịmeke. Ẹdọhọ ke mma bodisi kiet ama asiak enye ufia.

Esuene emi ama ayat Mohamed esịt tutu enye adaha eketịn̄ ọnọ ukara, edi owo ndomokiet ikọnọhọ enye utọn̄. Ẹdọhọ ke enye ama ada ke iso ufọk ukara ofiori ete, “Mbufo ẹdọhọ nda nso nnọ n̄wan ye nditọ mi udia?” N̄kpọ emi ama abiak enye tutu enye adaha ekemen aranikan̄ ọduọk ke idem akwak ikan̄ ata idem. Bouazizi ama akpa mbemiso urua ita ebe.

N̄kpọ Mohamed Bouazizi emi ama enen̄ede otụk nditọ Tunisia mmọ ye mme owo ke idụt en̄wen. Ediwak owo ẹdọhọ ke emi akanam mme owo ẹtọn̄ọ ndin̄wana ye ukara ke obio oro ẹnyụn̄ ẹbọ ukara. Kpa enye akanam ẹtọn̄ọ ntịme ke mme idụt Arab eken. Ukara Europe ẹma ẹtoro Bouazizi ye owo inan̄ en̄wen ke 2011 ke ndikanam n̄kpọ mban̄a se ifịnade mmọ. N̄wedmbụk n̄kpọntịbe London emi ẹkotde The Times okokot Mohamed Bouazizi “erenowo itiaba” ke 2011.

Se isụk inemede emi owụt ke iyatesịt ekeme ndiman akwa n̄kpọ. Edi nso inam mme owo ẹyat esịt ntem idahaemi? Ndi odu n̄kpọ en̄wen emi ẹkpenamde utu ke ndiyat esịt?

Nso Inam Mme Owo Ẹyat Esịt Ntem?

Ediwak owo ẹsiyat esịt ẹsịn ntịme ke ntak ifan̄ emi:

• Imaha se ukara ẹnamde. Edieke ukara ẹnamde se mme owo ẹmade, mfịna ididụhe. Edi edieke mme owo ẹkụtde nte mbon ukara ẹdiade inọ, ẹfịkde mme owo ke ini ibat ibat owo kpọt ẹforode, emi ekeme ndinam mmọ ẹsịn ntịme.

• N̄kpọ esinam ẹsịn ntịme. Ediwak ini, n̄kpọ esinam mme owo ẹdọhọ ke idịghe aba se idopde-dop uyo ise se ikade iso, yak isịn ntịme. Da se iketịbede inọ Mohamed Bouazizi ke uwụtn̄kpọ. N̄kpọ esie oro ama anam ediwak owo ẹsịn ntịme ke Tunisia. Ke India, udia-inọ ama anam Anna Hazare ayat esịt esịn udia. Se enye akanamde emi ama anam mbon oro ẹkedade ye enye ẹsịn ntịme ke obio 450.

Bible ama etetịn̄ ete ke owo akara “owo tutu ọnọ enye unan.” (Ecclesiastes 8:9) Udia-inọ ye ufịk akam okpon mfịn akan nte ekedide ke eset. Telefon, Intanet, ye mbụk n̄kpọntịbe emi ẹbụkde okoneyo ye uwemeyo iyakke n̄kpọ ndomokiet edịbe inamke n̄kpọ m̀mê enye etịbe ke m̀mọ̀n̄. Kpukpru emi ẹnam mme owo ẹnen̄ede ẹkụt nte mbon ukara ẹdiọkde idahaemi akan nte ẹkekụtde ke eset. Ndien n̄kpọ ntem esinam mme owo ke nsio nsio ebiet ẹyat esịt ẹsịn ntịme.

Ndi iyatesịt ye ntịme ẹsinyene ufọn?

Mbon ntịme ẹdọhọ ke ntịme esinyene ufọn. Mmọ ẹsiak n̄kpọ ifan̄ emi:

• Esinam ẹn̄wam mme ubuene. Ke ini mme enyene-ufọk ke Illinois ke America ẹkesịnde urua ufọk mmọ ke 1931, ẹnyụn̄ ẹdọhọ mbon oro mînyeneke okụk ikpe ẹwọrọ, mme andidụn̄ ufọk emi ẹma ẹdọhọ ke mmimọ idiwọrọke ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ntịme. Ukara ẹma ẹdọhọ mmọ ẹkûwọrọ kan̄a ẹnyụn̄ ẹyom utom ẹnọ mmọ ẹnam. Utọ n̄kpọ emi ama onyụn̄ etịbe ke New York tutu ukara ẹdọhọ owo 77,000 emi ẹkebịnde ẹsio ke ufọk ẹfiak ẹnyọn̄ ufọk mmọ.

• Anam ẹtre ufịk. Owo ikesiyakke mbubịt owo ẹtie ke ndusụk itie ke bọs ke America. Edi mbubịt owo ẹma ẹyat esịt ẹtre ndidụk bọs ke 1955 ye 1956, ndien emi ama anam ukara ẹtre utọ ibet oro, ẹyak owo ekededi etie ke ebiet eke enye amade ke bọs.

• Anam ẹtre se ẹkeyomde ndinam. Ke December 2011, ata ediwak owo ẹma ẹdaha ẹkeyat esịt ye mbon oro ẹkeyomde ndibọp usiakifia unọ ikan̄ ilektrik ke mbọhọ Hong Kong. Mmọ ẹkedọhọ ke usiakifia oro oyosio idiọk nsụn̄ikan̄ abiat obio mmimọ, ntre ẹma ẹtre utom oro.

Edi mbon oro ẹsiyatde esịt ntem ẹsịn ntịme ye ukara isinyeneke se mmọ ẹyomde kpukpru ini. Ndusụk mbon ukara ẹsinọ mmọ ufen utu ke ndinam se mmọ ẹyomde. Ke ndondo emi, adaibuot ukara kiet ama etịn̄ se mmimọ idinamde mbon oro ẹkeyatde esịt ẹsịn ntịme ye ukara ete: “Ana ikama mmọ ke ọkpọsọn̄ ubọk.” Ntịme oro ama ada ata ediwak owo ibuot.

Idem ke ini mbon ntịme ẹsinyenede se mmọ ẹkeyomde, ntịme mmọ esiman mfịna en̄wen. Owo oro ekesịnde ntịme tutu ẹbọ ukara ke idụt kiet ke Africa ọdọhọ ete: “Eketie nte n̄kpọ ọmọn̄ ọfọn, edi ikebịghike, ndutịme ama afiak ọtọn̄ọ.”

Ndi odu n̄kpọ en̄wen emi ẹkpenamde utu ke ntịme?

Ediwak owo ẹkere ke owo ekededi emi amade se ifọnde ekpenyene nditiene nsịn ntịme edieke ukara mînamke se ifọnde. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a Václav Havel, akani adaibuot ukara Czech emi ama akakpa. Ẹma ẹkọbi enye ediwak isua ke ntak emi enye akan̄wanade oyom ufọn nditọ obio mmọ. Enye ekewet ke 1985 ete: “Mbon oro ẹsiyatde esịt ẹsịn ntịme ye ukara ẹsinyịme ndikpa man ẹnyene se mmọ ẹyomde. Mmọ ẹsinam emi sia mmọ ẹnịmde ke idụhe n̄kpọ en̄wen emi ikpanamde ndiwụt ke se ukara anamde ifọnke.”

Ikọ ete emi anam iti se Mohamed Bouazizi ye mbon eken nte enye ẹkenamde. Ediwak owo ẹfọp idem ẹwot ndondo emi ke idụt kiet ke Asia sia mmọ mîmaha se ukara ye ido ukpono ẹnamde. Ete kiet ama etịn̄ ọnọ mbon Newsweek magazine se inamde mme owo ẹnam n̄kpọ ntem ete: “Mmọ inyeneke ikan̄ ndida ntop idem n̄wot, inyụn̄ iyomke ndinam mbon en̄wen n̄kpọ. Nso en̄wen ke mmọ ẹkpenam?”

Bible etịn̄ nte udia-inọ ye ufịk ẹditrede. Enye ọdọhọ ke ukara Abasi ke heaven ọmọn̄ ada itie ukara owo emi esinamde mme owo ẹyat esịt ẹsịn ntịme. Kop se Bible eketịn̄de aban̄a Owo emi Abasi emekde ete akara ini oro mi: “Enye ayanyan̄a ubuene emi esemede oyom un̄wam, ye owo ukụt ye owo ekededi emi mînyeneke andin̄wam. . . . Enye ayafak ukpọn̄ mmọ osio ke ufịk ye afai.”—Psalm 72:12, 14.

Mme Ntiense Jehovah ẹnịm ke Obio Ubọn̄ Abasi edi n̄kukụre ukara emi edinamde ofụri ererimbot odu ke emem. (Matthew 6:9, 10) Ntak edi oro mmọ mîsitieneke isịn ntịme. Ndusụk owo ikereke ke Obio Ubọn̄ Abasi eyetre kpukpru se isinamde mme owo ẹyat esịt ẹsịn ntịme. Nte n̄kpọ etiede ke ererimbot anam mmọ ẹkere ntre. Edi ata ediwak owo ẹnịm ke Obio Ubọn̄ Abasi ayanam emi. Tiene se se inamde mmọ ẹnịm ke Obio Ubọn̄ Abasi ayanam emi.

N̄KAMANA ke 1965 ke Northern Ireland. Nnyịn ikenyeneke n̄kpọ. N̄kokpon ke County Derry ke ini oro mbon Catholic ye mbon Protestant ẹkesịnde ntịme ke se ibede isua 30. Sia mbon Catholic mîkawakke ke edem nnyịn, mmọ ẹkedọhọ ke mbon Protestant ẹfịk mmimọ ẹkaha, iyakke ẹtiene ẹmek mbon mmimọ ẹsịn ke ukara, mme bodisi inyụn̄ iyakke mmimọ inyịghede idem, owo idaha mmimọ ke utom, inyụn̄ inọhọ mmimọ eti ufọk idụn̄.

Ufịk ikayakke n̄wọn̄ọde idem. N̄kemeke ndibat ini emi mme bodisi m̀mê ekọn̄ ẹkemiade mi. Ndusụk ini ẹyedụri mi ẹsio ke moto, ẹnyan mi ikan̄ ke iso, ẹse mi idem m̀mê nso ke n̄kama, mîdịghe ẹbụp mi mbụme. Ekesinam mi n̄kpọ nte ndi unam. Ntre mma n̄kere ke akpana nsio mmọ usiene, mîdịghe mbọ ita ke ime ndaha.

Mma ntiene nsan̄a ke efak ke 1972 nditi owo 14 oro mbonekọn̄ Britain ẹketopde ẹwot ye mbon n̄kpọkọbi oro ẹketiede biọn̄ ẹkpan̄a ke ntak ufịk ke 1981. Mma mmenede ọfọn̄ etakubom Northern Ireland emi ẹma ẹkekpan nnyụn̄ n̄wet ndisịme mban̄a ukara Britain ke kpukpru ebiet. Eketie nte ke idụhe ini emi owo mîdiwotke owo Catholic mîdịghe ẹnam owo Catholic ibak man isịn ntịme. Ndusụk ini isitọn̄ọ ke ndinyụn̄ nsan̄a ntre ke efak, ekem itọn̄ọ ata ntịme.

Ke ini n̄kodude ke ufọkn̄wed ntaifiọk, mma ntiene nditọ ufọkn̄wed nnyịn nsan̄a ke efak ndọhọ ke ifọnke nte ẹbiatde isọn̄. Ekem mma n̄ka London n̄ketiene nsan̄a ke efak ndọhọ ke ifọnke nte ẹfịkde mme ubuene man ikpọ owo ẹtetịm ẹforo. Ke 1990, mma ntiene nsan̄a ke efak ndiwụt ke nnyịmeke nte ukara ẹsion̄ode okụk ọfiọn̄ owo, ke ini edide mmọ ke ẹsịn okụk tax edide amanam utom m̀mê unamke. Ntịme emi ikesịnde akanam ẹbiat Trafalgar Square ke London.

Ekem mma ndikụt ke ofụri ntịme emi ikenyeneke ufọn. Utu ke ndinyene se ikoyomde, ntịme akakam ananam ẹdọdiọn̄ ẹsua nnyịn.

Ini emi ke ufan mi akanam n̄kụt Mme Ntiense Jehovah. Mmọ ẹma ẹda Bible ẹwụt mi ke Abasi enen̄ede ama nnyịn inyụn̄ ikopke inemesịt nte nnyịn ibọde ufen. Mma nnyụn̄ n̄kụt ke Abasi eyetre kpukpru ufen emi mme owo ẹmiade nnyịn mi. (Isaiah 65:17; Ediyarade 21:3, 4) Mma ndikụt ke owo inyeneke odudu nditre ufịk ke ererimbot emi ọkpọkọm enye etịme didie. Abasi kpọt ekeme nditeme owo usụn̄, enye n̄ko ekeme ndinyan̄a nnyịn nsio ke ubọk Satan ye mme demon esie emi ẹdide ntak afanikọn̄ ererimbot emi.—Jeremiah 10:23; Ephesus 6:12.

Mmedi ndikụt ke ofụri se n̄kanamde man ntre ufịk ke ererimbot emi eketie nte ndiduọn̄ọ inụn̄ ke nsia ebiọn̄. Esịt enen̄ede enem mi ndifiọk ke Abasi eyetre kpukpru ufịk ererimbot emi usen kiet, owo ndomokiet idinyụn̄ ikarake owo en̄wen aba.