Ibuot 14

Didie ke N̄kpekpeme Idemmi ke Ufọkn̄wed?

Sịn idiọn̄ọ ndiwụt m̀mê se ẹwetde ke idak emi edi akpanikọ m̀mê nsu:

1. N̄kukụre usụn̄ oro ẹkemede ndifiomo owo edi ndinụk, ndituak, m̀mê ndimia owo.

□ Akpanikọ

□ Nsu

2. Owo ikemeke ndidọhọ ke owo afịna owo oyom idan̄ edieke enye mîtụkke owo oro.

□ Akpanikọ

□ Nsu

3. Iban ẹsitiene ẹfiomo ẹnyụn̄ ẹfịna mbon en̄wen.

□ Akpanikọ

□ Nsu

4. Edieke ẹfiomode m̀mê ẹfịnade fi ẹyom idan̄, inyeneke se ekemede ndinam.

□ Akpanikọ

□ Nsu

MME UYEN oro ẹsifiomode ke ufọkn̄wed ẹsikop ndịk kpukpru usen. Uyen kiet emi ekerede Ryan ọdọhọ ete: “Esitie mi nte ke minit 15 oro nsisịnede ke bọs ye nditọ ufọkn̄wed nnyịn ebịghi akaha ke ntak emi mmọ ẹsisụn̄ide ẹsinyụn̄ ẹmiade mi.” Ke adianade do, ẹsifịna ndusụk uyen ẹyom idan̄. Eyenan̄wan kiet emi ekerede Anita ọdọhọ ete: “Ke ini n̄koyomde ndibe ke kọridọ ufọkn̄wed nnyịn, akparawa kiet oro ẹnen̄erede ẹdiọn̄ọ ikayakke mbe, edi ama ọtọn̄ọ nditụk mi idiọk itie ke idem. Mma n̄kpe enye ubọk nte okûtụk mi aba, edi enye ikenyịmeke. Enye ekekere ke nnam mbubru.”

Ke ini ndusụk uyen ẹnamde n̄kpọ ke Intanet, nditọ ufọkn̄wed mmọ ẹsiyom mmọ ikọ ke Intanet. Ndi nditọ ufọkn̄wed mbufo ẹsifiomo fi? Edieke edide ntre, nso ke akpanam aban̄a emi? Ediwak n̄kpọ ẹdu oro akpanamde. Edi yak ibem iso ineme se ẹketịn̄de ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ibuotikọ emi man ifiọk m̀mê ewe edi akpanikọ.

1. Nsu. Ediwak owo ẹsida inua ẹfiomo mbon en̄wen, isidaha ubọk. Ndisịn owo ndịk ke idem, ndisụn̄i owo, ndida owo nnam mbubru, ndinyụn̄ nsak owo ẹdi nsio nsio usụn̄ oro ẹsifiomode owo.

2. Nsu. Ndikọm owo ke usụn̄ oro owụtde ke owo oyom idan̄, nditịn̄ ikọ idiọk mbubru, m̀mê ndise owo ke enyịn ima ẹdi nsio nsio usụn̄ oro mme owo ẹsifịnade mbon en̄wen ẹyom idan̄.

3. Akpanikọ. Eren m̀mê n̄wan ekeme ndifiomo m̀mê ndifịna mbon en̄wen.

4. Nsu. Enyene se akpanamde man ẹtre ndisifịna fi. Yak ineme ndusụk mmọ.

Nte Ekemede Ndikan Owo Mfiomo, Edi Un̄wanake-N̄wana

Ndusụk owo ẹsiyom fi ikọ man ẹse se afo edinamde. Edi Bible ọnọ eti item emi: “Kûyak esịt awara ndiyat fi.” (Ecclesiastes 7:9) Ke nditịm ntịn̄, ‘ndida idiọk nsio owo usiene idiọk’ edikam ananam mfịna oro enen̄ede okpon kpa nte nditop aranikan̄ nduọk ke ikan̄ ekemede ndinam ikan̄ ọdọdiọn̄ asak. (Rome 12:17) Didie ndien ke ekeme ndikan owo mfiomo, edi un̄wanake en̄wan?

Kpep ndida n̄kpọ mfefere mfefere. Edieke owo ọnọde fi inua man mbon en̄wen ẹsak, tiene mmọ sak utu ke ndiyayat esịt. Ekpri eyeneren kiet emi ekerede Eliu ọdọhọ ete: “Ndusụk ini, n̄kukụre se anade anam edi ndida se mbon en̄wen ẹtịn̄de ye afo mfefere mfefere.” Edieke owo mfiomo okụtde ke se imọ itịn̄de iyatke fi, enye ekeme ndision̄o idem n̄kpọn̄ fi.

Bọrọ ikọ sụn̄sụn̄. Bible ọdọhọ ete: “Sụn̄sụn̄ ibọrọ osụk ifụtesịt.” (Mme N̄ke 15:1) Owo mfiomo ikereke-kere ke afo emekeme ndibọrọ imọ ikọ sụn̄sụn̄, ntre ndibọrọ enye ikọ sụn̄sụn̄ ekeme ndinam esịt osụhọ enye. Imọfiọk ke oyom owo enyene mfara ke idem man ekeme ndimụm idem n̄kama ke ini ẹnamde enye idiọk. Edi nnennen n̄kpọ oro akpanamde edi oro. Mme N̄ke 29:11 ọdọhọ ete: “Ndisịme owo owụt ofụri iyatesịt esie, edi owo ọniọn̄ omụm idem akama tutu esịm akpatre.” Owo ndinyene sụn̄sụn̄ ido iwụtke ke enye edi mbe. Ọsọsọn̄ ndinam sụn̄sụn̄ owo obụmede anam se enye mîkpanamke, edi owo mfiomo esisọp iyatesịt onyụn̄ anam n̄kpọ ke mbrenyịn. Oro anam Bible ọdọhọ ke “owo eke mîsọpke iyatesịt ọfọn akan ọkpọsọn̄ owo.”—Mme N̄ke 16:32.

Kpeme Idemfo. Edieke se itịbede ọsọn̄de akan fi, ekeme ndiyom ọsọsọp adaha ọkpọn̄ ebiet oro. Mme N̄ke 17:14 ọdọhọ ete: “Ke utọk mîka-isiahake kan̄a, daha.” Ntre, edieke etiede nte ẹmọn̄ ẹnam fi n̄kpọ, san̄a daha, mîdịghe fehe kpọn̄ ebiet oro. Edieke mûkemeke ndikpọn̄ ebiet oro, nam se ekekeme man anyan̄a idemfo.

Tịn̄ nọ owo. Ete ye eka fo ẹnyene unen ndifiọk se itịbede inọ fi. Mmọ ẹkeme n̄ko ndinọ fi nti item. Ke uwụtn̄kpọ, mmọ ẹkeme ndidọhọ fi asian andikpep mbufo. Nịm ke ete ye eka fo ọkọrọ ye mme andikpep mbufo ẹyeda mbufiọk ẹse ẹban̄a se iketịbede, idinyụn̄ inamke n̄kpọ oro edikam anamde ẹdọdiọn̄ ẹfiomo fi.

Se idude edi nte ke owo mfiomo idikanke fi edieke mûnamke n̄kpọ usịn ke inemesịt esie. Mmọdo, kûyak se enye anamde anam fi obụmede ayat esịt. Utu ke oro, da mme ekikere oro ẹnọde mi sịn ke edinam man ese aban̄a se itịbede.

Se Akpanamde Edieke Ẹfịnade Fi Ẹyom Idan̄

Esịt ekeme ndiyat fi edieke owo afịnade fi oyom idan̄. Edi nso ke akpanam aban̄a oro? Enyene ediwak n̄kpọ emi ekemede ndinam! Kop ndusụk ke otu mmọ mi.

Kûdedei unyịme unọ owo oro afịnade fi oyom idan̄. Ndusụk mmọ ẹkeme ndikere ke afo ndidọhọ ihih mmen̄e mmen̄e ọwọrọ ke emenyịme—mîdịghe ke eyenyịme—ibọhọke afo anam mmọ ẹfiọk ke imọ idinyịmeke tutu amama. Mmọdo, yak ihih fo edi ihih. (Matthew 5:37) Edieke asakde-sak m̀mê anamde nte ufiọkke se akpanamde, idem edieke anamde emi ke ntak oro bụt anamde fi, owo mfiomo ekeme ndikere ke emenyịme. Sọn̄ọ da ke se ekebierede. Se idikpemede fi edi oro!

Sio ndiyọhọ. Kop se n̄kaiferi emi ekerede Anita etịn̄de mi aban̄a owo emi ekesifịnade enye uwem: “Mma nsuene enye ke iso mme ufan esie nnyụn̄ mfiori nte ‘KÛTỤK mi ntre aba!’ Kpukpru mme ufan esie ẹma ẹsak enye. Enye ikenenke iso ye ami ke nsonso oro, edi ke usen ifan̄ ẹma ẹkebe, enye ama edikpe mi ubọk. Nte ini akakade, enye akakam an̄wam mi ke ini ufan kiet okoyomde ndifịna mi uwem.”

Edieke nditịn̄ ikọ kpọt mînyeneke ufọn, san̄a daha. Amakam ekeme ndifefehe ndaha. Edi edieke mûkemeke ndifehe, kụt ete ke amanam se ekekeme mbak owo edisabade fi. (Deuteronomy 22:25-27) Ekpri eyenan̄wan kiet emi edide Christian ọdọhọ ete: “Ke ini eyeneren kiet okodomode ndifịk mi mmụm, mma nsio ofụri odudu mi ntọ enye ita nnyụn̄ mfehe ndaha!”

Tịn̄ nọ owo. Adrienne emi edide isua 16 ọdọhọ ete: “Ke akpatre, mma mbiere nditịn̄ nnọ owo. Mma ndọhọ ete ye eka mi ẹteme mi se n̄kpanamde ke ini akparawa oro n̄kekerede ke edi eti owo mîkamaha ndision̄o idem n̄kpọn̄ mi. Ekedi ke n̄wan̄wana ndiwụt enye ke mmaha se enye anamde oro, enye ke eyeyịre mi nte usen ọmọn̄ okụre.” Ete ye eka Adrienne ẹma ẹnọ enye eti item oro akan̄wamde enye ọyọ mfịna emi. Ete ye eka fo ẹkeme ndin̄wam fi n̄ko.

Isimemke utom ndiyọ mfiomo m̀mê ndiyọ ke ini owo afịnade fi oyom idan̄. Edi kûfre se iyomde nditịn̄ emi: Ikpanaha mme uyen emi ẹdide Christian ẹdedei ẹkere ke mmimọ inyeneke n̄kpọ oro ekemede ndin̄wam mmimọ ibiọn̄ọ mbon mfiomo, inyụn̄ inaha mmọ ẹnyịme m̀mê ẹduọ ẹdụk afia owo oro afịnade mmọ. Edieke anamde se ẹnemede ke ibuotikọ emi, eyekeme ndise mban̄a mfịna emi.

KOT N̄KPỌ EFEN EFEN BAN̄A IBUOTIKỌ EMI KE IBUOT 18 KE EBOHO 1

AKPAN ITIE N̄WED ABASI

“Edieke usụn̄ odude, adan̄a nte mbufo ẹkekeme, ẹtie ke emem ye kpukpru owo.”​—Rome 12:18.

ITEM

Edieke owo oyomde ndifiomo fi, tịn̄ ikọ uko uko ye enye, edi kûtọtọhọ. Sọn̄ọ dọhọ enye etre se enye anamde oro. Daha emem emem. Edieke enye osụk akade iso, tịn̄ nọ owo emi ekemede ndin̄wam fi.

NDI AMA ỌFIỌK . . . ?

Ndisịne n̄kpọ nte ndusụk ndiọi n̄ka ekeme ndinam ẹtọn̄ọ ndifịna fi. Akani owo n̄ka ntịme kiet ọdọhọ ete: “Edieke owo esịnede ọfọn̄ nte nnyịn, edi idịghe owo nnyịn, nnyịn ikesiwakke ndisana enye nyak. Ana enye odụk n̄ka nnyịn, mîdịghe ntre, imia enye inọ unan.”

SE NDINAMDE

Edieke owo odomode ndisụn̄i m̀mê ndiyat mi esịt, se ndinamde edi ․․․․․

Man mbọhọ mfịna, se ndinamde edi ․․․․․

Se ndibụpde ete ye eka mi mban̄a n̄kpọ emi edi ․․․․․

AFO EKERE DIDIE?

● Didie ke afo ekeme ndiwụt ke emenyene uko onyụn̄ akama idem uku uku man mme owo ẹkûnen̄ede ẹfiomo fi?

● Nso ke akpanam edieke owo afịnade fi oyom idan̄? (Kere nsio nsio usụn̄ oro ẹkemede ndifịna fi ye se ọkpọbọrọde.)

● Ntak emi mûkpudaha edifịna owo nyom idan̄ mfefere mfefere?

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 123]

“Edieke ọdiọn̄ọde ke ẹmọn̄ ẹn̄wana en̄wan, kûtiene udu ke itie en̄wan oro; be okwommọ nyọn̄ ufọk. Ndusụk owo ẹsituak ẹda ẹse ẹnyụn̄ ẹsịn idem ke afanikọn̄.”​—Jairo

[Ekebe ke page 125]

Se Akpanamde Mbak Owo Edifịna Fi Oyom Idan̄

Kûnyene mfụmmfụm ima. Edieke enyenede mfụmmfụm ima, ọwọrọ afo ke idemfo okot edịm ọbọn̄ idem. Bible obụp ete: “Ndi emekeme ndimen ikan̄ nsịn ke ikpanesịt fo ndien ọfọn̄idem fo itaha ikan̄?” (Mme N̄ke 6:27, Today’s English Version) Se idude edi ke mfụmmfụm ima etie nte ndida ikan̄ mbre mbre.

Kpeme mbon oro odụkde nsan̄a. Mme owo ẹdikere ke afo odu uwem nte mme ufan fo ẹdude. N̄kaiferi kiet emi ekerede Carla ọdọhọ ete, “Edieke odụkde nsan̄a ye mbon oro itoro esikponde mmọ ibuot m̀mê mbon oro ẹyomde mbon efen ẹma mmimọ, ọwọrọ usen kiet ẹyefịna fi ẹyom idan̄.”—1 Corinth 15:33.

Kpeme nte esịnede n̄kpọ. Ndisịne n̄kpọ oro mîwụtke iso o-bụt ọwọrọ ke afo akam etetie ebet owo isio uduot—oyonyụn̄ okụt.—Galatia 6:7.

Nam ẹdiọn̄ọ ke afo edi Christian. Edieke mûnamke mme owo ẹdiọn̄ọ, idụhe eke edikerede ke afo odu uwem nte Christian okpodude.—Matthew 5:15, 16.

[Ndise ke page 124]

Ndiyat esịt ke ini owo mfiomo osụn̄ide fi etie nte nditop aranikan̄ nduọk ke ikan̄

[Ndise ke page 127]

Dọhọ owo emi afịnade fi oyom idan̄ okûfịna fi aba!