Jehovah Ayarade “Mme N̄kpọ Eke Ẹditịbede ke Mîbịghike”
“Ediyarade emi otode Jesus Christ, emi Abasi ọkọnọde enye, ete owụt ifịn esie mme n̄kpọ eke ẹditịbede ke mîbịghike.”—EDI. 1:1.
DIDIE KE AFO ỌKPỌBỌRỌ?
Ewe ikpehe ke akwa mbiet Nebuchadnezzar ada aban̄a Ukara Ererimbot Eke Britain ye America?
Didie ke John owụt ebuana ke ufọt Ukara Ererimbot Eke Britain ye America ye Edidiana Mme Idụt?
Daniel ye John ẹdọhọ ke ukara owo edisịm utịt didie?
1, 2. (a) Nso ke ntịn̄nnịm ikọ Daniel ye eke John ẹnam enen̄ede an̄wan̄a nnyịn? (b) Nso ke ibuot kiet esịm itiokiet ke ibuot idiọk unam oro ẹda ẹban̄a?
ENYENE ndusụk n̄kpọ emi ntịn̄nnịm ikọ Daniel adade ebiet eke John, ndien emi anam se itịbede ke ererimbot idahaemi ye se iditịbede ke ini iso enen̄ede an̄wan̄a nnyịn. Nso ke ikeme ndikpep nto n̄kukụt John oro aban̄ade idiọk unam, n̄kukụt Daniel oro aban̄ade enyene-uten̄e unam emi enyenede nnụk duop, ye se Daniel ọkọdọhọde nte akwa mbiet Nebuchadnezzar adade aban̄a? Ndien nso ke nnyịn ikpanam sia inen̄erede ifiọk se mme ntịn̄nnịm ikọ emi ẹwọrọde?
2 Ẹyak ineme n̄kukụt John oro aban̄ade idiọk unam. (Edi., ibuot 13) Nte ikokụtde ke ibuotikọ oro ekebemde iso, ibuot kiet esịm itiokiet ke idiọk unam oro ẹda ẹban̄a Egypt, Assyria, Babylon, Media ye Persia, Greece, ye Rome. Kpukpru mmọ ẹma ẹsua mfri n̄wan. (Gen. 3:15) Rome, emi ekedide ọyọhọ ibuot itiokiet, ama aka iso akara ererimbot ke ata ediwak isua ke John ama ekewet n̄kukụt esie. Nte ini akakade, ọyọhọ ibuot itiaba ekenyene ndida itie Rome. Ewe ukara ererimbot ke oro ekenyene ndidi, ndien enye ekenyene ndinam n̄kpọ didie ye mfri n̄wan?
BRITAIN YE UNITED STATES ẸDA UKARA
3. Nso ke enyene-uten̄e unam oro enyenede nnụk duop ada aban̄a, ndien nso ke nnụk duop oro ẹda ẹban̄a?
3 Imekeme ndifiọk ọyọhọ ibuot itiaba ke idiọk unam Ediyarade ibuot 13 edieke imende n̄kukụt John idomo ye eke Daniel oro aban̄ade enyene-ndịk unam emi enyenede nnụk duop.a (Kot Daniel 7:7, 8, 23, 24.) Idiọk unam oro Daniel okokụtde akada aban̄a Ukara Ererimbot Eke Rome. (Se chart ke page 12-13.) Ke n̄kpọ nte isua 1,600 emi ẹkebede, Obio Ukara Rome ama ọtọn̄ọ ndibahade nda. Nnụk duop oro ẹketịbede ke ibuot enyene-uten̄e unam oro ẹda ẹban̄a mme obio ubọn̄ oro ẹkebaharede ẹwọn̄ọ ke obio ukara oro.
4, 5. (a) Nso ke ekpri nnụk akanam? (b) Nso idi ọyọhọ ibuot itiaba ke idiọk unam oro?
4 Ẹnen̄ede ẹtịn̄ ẹban̄a inan̄ ke otu nnụk, m̀mê obio ubọn̄ oro, emi ẹketịbede ke ibuot enyene-ndịk unam oro. Nnụk en̄wen, “ekpri nnụk,” obụn̄ ita ke otu mmọ. Emi eketịbe ke ini Britain, emi ekedide ekpri ikpehe Obio Ukara Rome, akakabarede obio ubọn̄ idemesie. Owo ikọdiọn̄ọke Britain, ibọhọke ke iduọk isua 1600. Ikpehe ita en̄wen ke akani Obio Ukara Rome—oro edi, Spain, Netherlands, ye France—ẹkekam ẹnen̄ede ẹwọrọ etop. Edi Britain ama obụn̄ idụt emi kiet kiet tutu ọbọ kpukpru mmọ uku mmọ. Ke iduọk isua 1700, Britain ama ekpere ndidi ukara emi enyenede odudu akan ke ererimbot. Edi enye ikedịghe kan̄a ọyọhọ ibuot itiaba ke idiọk unam oro.
5 Okposụkedi emi Britain ọkọtọn̄ọde ndikara ererimbot, mme ikpehe obio ukara esie ke Edem Edere America ẹma ẹbahade ẹda. Britain ama ayak United States ọkọri akabade edi idụt emi okopde odudu etieti onyụn̄ ada udịmekọn̄ mmọn̄ esie ekpeme idụt oro. Etisịm ini emi usen Ọbọn̄ ọkọtọn̄ọde ke 1914, Britain ama akabade edi n̄kpọnn̄kan obio ukara ke ofụri emana, United States onyụn̄ akabade edi idụt emi enyenede n̄kponn̄kan usiakifia.b United States ama odụk san̄asan̄a ediomi ye Britain ke ini akpa ekọn̄ ererimbot. Ini oro ndien ke ọyọhọ ibuot itiaba ke idiọk unam oro ọkọwọrọ edi nte Ukara Ererimbot Eke Britain ye America. Ibuot emi akanam n̄kpọ didie ye mfri n̄wan?
6. Ọyọhọ ibuot itiaba anam n̄kpọ didie ye ikọt Abasi?
6 Esisịt ini ke usen Ọbọn̄ ama ọkọtọn̄ọ, ọyọhọ ibuot itiaba ama ọtọn̄ọ en̄wan ye ikọt Abasi—mbon oro ẹsụhọde ke otu nditọete Christ mi ke isọn̄. (Matt. 25:40) Jesus ama ọdọhọ ke nsụhọ mfri ẹyedu ke isọn̄ ke ini edidu imọ. (Matt. 24:45-47; Gal. 3:26-29) Ukara Ererimbot Eke Britain ye America ẹma ẹn̄wana ye ndisana ikọt Abasi emi. (Edi. 13:3, 7) Ke ini akpa ekọn̄ ererimbot, enye ama ọbiọn̄ọ ikọt Abasi, akpan ndusụk n̄wed mmọ, onyụn̄ ọkọbi mme andida ke ibuot otu ofụn emi anamde akpanikọ. Ọyọhọ ibuot itiaba ama ekpere nditre utom ukwọrọikọ ofụri ofụri ini oro. Jehovah ama ada okụt n̄kpọ emi onyụn̄ ayarade ọnọ John. Abasi ama ọdọhọ John n̄ko ke udiana ubak mfri oro ayafiak ọtọn̄ọ utom ukwọrọikọ. (Edi. 11:3, 7-11) Mbụk mme asan̄autom Jehovah eyomfịn owụt ke mme n̄kpọ oro ẹma ẹtịbe.
UKARA ERERIMBOT EKE BRITAIN YE AMERICA YE IKPAT EMI EDIDE UKWAK YE MBATESO
7. Nso ebuana ke ọyọhọ ibuot itiaba ke idiọk unam oro enyene ye akwa mbiet Nebuchadnezzar?
7 Nso ebuana ke ọyọhọ ibuot itiaba ke idiọk unam oro enyene ye akwa mbiet Nebuchadnezzar? Sia Britain ọkọwọrọde oto Rome, United States onyụn̄ ọwọrọ oto Britain, imekeme ndidọhọ ke United States ọkọwọrọ ke Obio Ukara Rome. Nso ndien kaban̄a ikpat akwa mbiet oro? Ẹdọhọ ke enye edi mbuaha ukwak ye mbateso. (Kot Daniel 2:41-43.) Se ẹtịn̄de ẹban̄a enye ekekem ye ini emi ọyọhọ ibuot itiaba—Ukara Ererimbot Eke Britain ye America—ediwọrọde idi. Kpa nte n̄kpọ emi ẹdade ukwak ye mbateso ẹbot mîkemeke ndisọn̄ idem nte enye emi ẹdade ukwak kpọt ẹbot, ntre n̄ko ke ukara Britain ye America mîsọn̄ke idem nte ukara emi mmọ ẹketode ẹwọn̄ọ. Didie?
8, 9. (a) Didie ke ọyọhọ ibuot itiaba ekenyene odudu emi ebietde eke ukwak? (b) Nso ke ikpat mbiet Nebuchadnezzar ada aban̄a?
8 Ndusụk ini, ọyọhọ ibuot itiaba ke idiọk unam oro esiwụt odudu emi ebietde ukwak. Ke uwụtn̄kpọ, enye ama owụt odudu esie ke ini enye akakande akpa ekọn̄ ererimbot. Ẹma ẹfiak ẹkụt odudu esie emi ebietde ukwak ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba.c Enye okosụk owowụt odudu emi ebietde eke ukwak idem ke ekọn̄ oro ama okokụre. Edi toto ke ntọn̄ọ ukwak oro akabuaha ye mbateso.
9 Ebịghi ikọt Jehovah ẹketọn̄ọ ẹyom ndidiọn̄ọ se ikpat mbiet Nebuchadnezzar adade aban̄a. Daniel 2:41 ọdọhọ ke mbuaha ukwak ye mbateso edi “obio ubọn̄” kiet, idịghe ediwak. Ke ntre, mbateso ada aban̄a nsio nsio mme owo emi ẹdude ke idak Ukara Ererimbot Eke Britain ye America, emi mîyakke enye enyene odudu emi ebietde eke ukwak nte Obio Ukara Rome. Ẹkot mbateso emi “nditọ owo” m̀mê mbio obio. (Dan. 2:43) Mbon emi ẹdude ke idak Ukara Ererimbot Eke Britain ye America ẹsida mme n̄ka emi ẹyomde unen mbio obio, mme n̄ka mme anamutom, ye mme n̄ka oro ẹdade ke idem, ẹn̄wana ẹyom unen mmọ. Mbio obio iyakke Ukara Ererimbot Eke Britain ye America ẹda odudu oro ebietde ukwak ẹnam n̄kpọ. Mme owo ẹnyene nsio nsio ekikere ẹban̄a nte ẹkpekarade ukara, ndien ndusụk ini owo isinen̄ekede ikan owo ke umekowo, emi esinyụn̄ anam ọsọn̄ andikara ndinam se enye aduakde. Daniel ama etịn̄ enịm ete: “Obio ubọn̄ emi oyokop odudu ke n̄kan̄ kiet, onyụn̄ emem ke n̄kan̄ eken.”—Dan. 2:42; 2 Tim. 3:1-3.
10, 11. (a) Nso iditịbe inọ “ikpat” akwa mbiet Nebuchadnezzar? (b) Nso ke nnyịn ikeme nditịn̄ mban̄a ibat nnuenukot akwa mbiet oro?
10 Ke eyo nnyịn emi, Britain ye United States ẹka iso ndinyene san̄asan̄a ebuana, ndien mmọ ẹsiwak ndidiana kiet nnam n̄kpọ. Mme ntịn̄nnịm ikọ oro ẹban̄ade akwa mbiet Nebuchadnezzar ye idiọk unam ẹwụt ke ukara ererimbot en̄wen ididaha itie Ukara Ererimbot Eke Britain ye America. Akpatre ukara ererimbot emi ekeme ndimem n̄kan enye oro ukot emi edide ukwak adade aban̄a, edi enye iditahake isuana ke idemesie.
11 Ndi ibat nnuenukot akwa mbiet oro enyene akpan n̄kpọ emi ọwọrọde? Kere ban̄a emi: Ke mme n̄kukụt eken, Daniel asiak nnennen ibat—ke uwụtn̄kpọ, ibat nnụk ke ibuot nsio nsio unam. Ibat oro enyene se ọwọrọde. Nte ededi, ke ini Daniel etịn̄de aban̄a akwa mbiet oro, enye isiakke ibat nnuenukot. Mmọdo, etie nte ibat nnuenukot akwa mbiet oro inyeneke se adade aban̄a, ukem nte ibat ubọk, nnuenubọk, ukot, ye ikpat esie mînyeneke se ọwọrọde. Edi Daniel osio etịn̄ ke ukwak ye mbateso ẹnam ikpat oro. Se enye etịn̄de anam nnyịn ifiọk ke Ukara Ererimbot Eke Britain ye America edikara ke ini emi “itiat” oro adade aban̄a Obio Ubọn̄ Abasi editọde ikpat akwa mbiet oro.—Dan. 2:45.
BRITAIN YE AMERICA YE IDIỌK UNAM ORO ENYENEDE NNỤK IBA
12, 13. Nso ke idiọk unam oro enyenede nnụk iba ada aban̄a, ndien nso ke enye anam?
12 Okposụkedi emi Ukara Ererimbot Eke Britain ye America edide mbuaha ukwak ye mbateso, mme n̄kukụt oro Jesus ọkọnọde John ẹwụt ke ukara emi ayaka iso enyene odudu ke mme akpatre usen. Didie? John ama okụt idiọk unam emi enyenede nnụk iba oro etịn̄de ikọ nte dragon. Nso ke esenesen idiọk unam emi ada aban̄a? Enye enyene nnụk iba, ntre enye edi adiana-iba ukara. Se John okụtde emi n̄ko ada aban̄a Ukara Ererimbot Eke Britain ye America, edi isan̄ enye emi, enye anam san̄asan̄a n̄kpọ.—Kot Ediyarade 13:11-15.
13 Idiọk unam emi ọdọhọ mme owo ẹnam mbiet idiọk unam. John ọkọdọhọ ke mbiet idiọk unam emi oyodu, etre ndidu, ndien ekem afiak edidu. Ata ukem ukem se iketịbede edi oro ye esop emi ẹketọn̄ọde ke akpa ekọn̄ ererimbot ama okokụre. Britain ye United States ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ mme idụt eken ẹte ẹtiene ẹdụk esop emi. Ẹkedọhọ ke esop emi ayanam mme idụt ẹdiana kiet onyụn̄ ada ke ibuot mmọ.d Ẹkekot enye Esop Ediomi Mme Idụt. Enye ama etre ndidu ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba akasiahade. Ke ini ekọn̄ oro, ikọt Abasi ẹma ẹtan̄a ẹte ke mbiet idiọk unam oro ayafiak edidu nte ntịn̄nnịm ikọ Ediyarade ọdọhọde. Ndien enye ama afiak edidu—nte Edidiana Mme Idụt.—Edi. 17:8.
14. Nso inam ẹdọhọ ke mbiet idiọk unam oro edi “ọyọhọ edidem itiaita”?
14 John okot mbiet idiọk unam oro “ọyọhọ edidem itiaita.” Didie ke edi ntre? Owo idọhọke ke enye edi ọyọhọ ibuot itiaita ke akpa idiọk unam oro. Enye edi sụk mbiet idiọk unam oro. Odudu ekededi oro enye enyenede oto mme idụt emi ẹnamde Edidiana Mme Idụt, akpan akpan mbon oro ẹdade iso ke ndinọ enye ibetedem—oro edi, Ukara Ererimbot Eke Britain ye America. (Edi. 17:10, 11) Ntre, John okot mbiet emi “edidem” sia enye ọbọde odudu ndinam n̄kpọ emi editụkde ofụri ererimbot.
MBIET IDIỌK UNAM ORO OSOBO AKPARA ORO
15, 16. Nso ke akpara oro ada aban̄a, ndien nso itịbe inọ mbon oro ẹkesinọde enye ibetedem?
15 John etịn̄ n̄ko aban̄a akpara emi odorode ke enyọn̄ ididuot idiọk unam. Ididuot idiọk unam emi osụk edi mbiet idiọk unam oro enyenede ibuot itiaba. Ẹkot akpara emi “Akwa Babylon.” (Edi. 17:1-6) Akpara emi ada aban̄a kpukpru nsunsu ido ukpono, akpan akpan mme ufọkabasi Christendom. Nsunsu ido ukpono ẹmenọ mbiet idiọk unam emi ibetedem ẹnyụn̄ ẹdomo ndikara enye.
16 Nte ededi, ke usen Ọbọn̄, Akwa Babylon omokụt nte ediwak mmọn̄, mme owo emi ẹnọde enye ibetedem, asatde idiọk idiọk. (Edi. 16:12; 17:15) Ke uwụtn̄kpọ, ke akpa ini oro mbiet idiọk unam oro ọkọwọrọde edi, mme ufọkabasi Christendom—ata akpan ikpehe Akwa Babylon—ẹkekara ofuri Edem Usoputịn ererimbot. Mfịn, mme owo ikponoke inyụn̄ inọhọ aba ufọkabasi ye mme asan̄autom mmọ ibetedem. Ke nditịm ntịn̄, ediwak owo ẹnịm ke ido ukpono edi ntak afanikọn̄ ererimbot. Mme owo ke Edem Usoputịn ererimbot ke ẹtịn̄ an̄wan̄wa ẹte ẹsobo kpukpru ido ukpono ẹfep.
17. Nso iditịbe inọ nsunsu ido ukpono ke mîbịghike, ndien ntak-a?
17 Edi nsunsu ido ukpono iditreke ntre ke idemesie. Akpara oro ayaka iso okop odudu onyụn̄ odomo ndinyịk ndidem ẹnam se enye amade tutu Abasi esịn ekikere ke esịt mme andikara. (Kot Ediyarade 17:16, 17.) Idibịghike Jehovah ọmọn̄ anam nsio nsio n̄ka ke editịm n̄kpọ Satan, emi Edidiana Mme Idụt adade ke ibuot mmọ, ẹn̄wana ye nsunsu ido ukpono. Mmọ ẹyebụn̄ enye mba ẹnyụn̄ ẹsobo inyene esie. Isua 20 m̀mê 30 emi ẹkebede, ekpetie nte utọ n̄kpọ oro ikemeke nditịbe. Mfịn, akpara oro etie n̄kan̄ n̄kan̄ ke edem ididuot idiọk unam oro. Kpa ye oro, emi iwọrọke ke enye edidorode sụn̄sụn̄ ke enyọn̄ idiọk unam oro iduọ. Enye ediduọ inikiet inikiet ye afai afai.—Edi. 18:7, 8, 15-19.
ẸSOBO NDIỌI UNAM ORO ẸFEP
18. (a) Nso ke idiọk unam oro edinam, ndien nso ididi utịp? (b) Daniel 2:44 ọdọhọ ke Obio Ubọn̄ Abasi edisobo mme obio ubọn̄ ewe? (Se ekebe ke page 17.)
18 Ke ẹma ẹkesobo nsunsu ido ukpono, ẹyenam idiọk unam emi edide ndutịm ukara Satan ke isọn̄ an̄wana ye Obio Ubọn̄ Abasi. Sia ndidem isọn̄ mîdikemeke ndika heaven n̄kan̄wana ye Obio Ubọn̄ Abasi, mmọ ẹyeda iyatesịt mmọ ẹtiene mbon oro ẹnọde Obio Ubọn̄ Abasi ibetedem ke isọn̄. Emi ayanam ẹn̄wana akpatre ekọn̄ ye Abasi. (Edi. 16:13-16; 17:12-14) Daniel etịn̄ n̄kpọ kiet emi ekọn̄ oro edidade idi. (Kot Daniel 2:44.) Ẹyesobo idiọk unam oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Ediyarade 13:1, mbiet esie, ye idiọk unam oro enyenede nnụk iba.
19. Nso ke nnyịn ikeme ndinen̄ede nnịm, ndien idahaemi edi ini ndinam nso?
19 Nnyịn idu uwem ke ini emi ọyọhọ ibuot itiaba akarade. Ibuot en̄wen iditịbeke ke idiọk unam emi mbemiso ẹsobode enye ẹfep. Ukara Ererimbot Eke Britain ye America edidi akpan ukara ererimbot ke ini ẹdisobode nsunsu ido ukpono ifep. Mme ntịn̄nnịm ikọ Daniel ye eke John ẹsu ofụri ofụri. Imekeme ndinen̄ede nnịm ke nsobo nsunsu ido ukpono ye ekọn̄ Armageddon ẹnen̄ede ẹkpere. Abasi anam nnyịn ifiọk mme n̄kpọ emi mbemiso mmọ ẹtịbede. Edi, ndi nnyịn iyanam item oro ẹnọde ke mme ntịn̄nnịm ikọ emi? (2 Pet. 1:19) Ini edi emi ndida ke n̄kan̄ Jehovah nnyụn̄ nnọ Obio Ubọn̄ esie ibetedem.—Edi. 14:6, 7.
[Mme Ikọ Idakisọn̄]
a Ke Bible, duop esiwak ndida mban̄a otu n̄kpọ oro ekemde ibat. Ntre nnụk duop oro ẹda ẹban̄a kpukpru obio ubọn̄ oro ẹbaharede ẹwọn̄ọ ke Obio Ukara Rome.
b Okposụkedi emi idụt iba oro ẹnamde adiana-iba ukara ererimbot emi ẹkedude toto ke iduọk isua 1700, John ọdọhọ ke enye ediwọrọ idi ke ini emi usen Ọbọn̄ ọtọn̄ọde. Ke nditịm ntịn̄, mme n̄kukụt oro ẹwetde ke Ediyarade ẹsu ke “usen Ọbọn̄.” (Edi. 1:10) Ekedi ke ini akpa ekọn̄ ererimbot ke ọyọhọ ibuot itiaba ọkọtọn̄ọ ndinam n̄kpọ nte adiana-iba ukara ererimbot.
c Daniel ama etịn̄ ntịn̄nnịm ikọ aban̄a adan̄a nte edidem emi edisobode n̄kpọ ke ini ekọn̄ emi, ete: “Enye oyosobo n̄kpọ ke ndyọ-ndyọ [ata idiọk] usụn̄.” (Dan. 8:24) Ke uwụtn̄kpọ, United States ama esịn ata akwa nsobo emi inua mîkemeke nditịn̄ ke ini enye ọkọduọkde ikpọ okop-odudu bọmb iba ke obio mme asua adiana-iba ukara ererimbot emi.
d Se Ediyarade—Ubọn̄ Ubọn̄ Ata-Utịt Esie Emekpere!, page 240, 241, 253.
[Ekebe ke page 17]
MMANIE ẸDI “KPUKPRU MME OBIO UBỌN̄ EMI”?
Ntịn̄nnịm ikọ oro ke Daniel 2:44 ọdọhọ ke Obio Ubọn̄ Abasi “ayanuak onyụn̄ osobo kpukpru mme obio ubọn̄ emi.” Ntịn̄nnịm ikọ oro aban̄a sụk mme obio ubọn̄ oro nsio nsio ikpehe akwa mbiet oro adade aban̄a.
Nso kaban̄a kpukpru ukara owo eken? Ukem ntịn̄nnịm ikọ oro ke Ediyarade anam nnyịn ifiọk ekese n̄kpọ en̄wen. Enye owụt ke ẹyetan̄ “ndidem ofụri isọn̄” ẹbon ọtọkiet man ẹn̄wana ye Jehovah ke “akwa usen Abasi Ata Ọkpọsọn̄.” (Edi. 16:14; 19:19-21) Ntem, ẹyesobo mme obio ubọn̄ akwa mbiet oro ye kpukpru mme ukara owo eken ke Armageddon.