Κετζάλ—Το Μεγαλοπρεπές Πουλί
ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΚΟΣΤΑ ΡΙΚΑ
Η ΚΟΣΤΑ ΡΙΚΑ καλύπτει λιγότερο από το 0,03 τοις εκατό της επιφάνειας της γης, αλλά φιλοξενεί 875 καταγραμμένα είδη πουλιών. Σύμφωνα με κάποια πηγή, αυτός ο αριθμός ξεπερνάει τα είδη που υπάρχουν συνολικά στον Καναδά και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Δεν είναι, λοιπόν, να απορεί κανείς που η Κόστα Ρίκα έχει γίνει κύριος προορισμός για τους παρατηρητές πουλιών. Συνοδέψτε μας στο ταξίδι μας για να δούμε ένα από αυτά, το μεγαλοπρεπές κετζάλ.
Στις αρχές του 16ου αιώνα, έφτασε στο Μεξικό ο Ισπανός κονκισταδόρος Ερνάν Κορτές. Εκεί, οι Αζτέκοι τού έκαναν δώρο ένα κάλυμμα για το κεφάλι φτιαγμένο από φτερά κετζάλ. Μόνο η βασιλική οικογένεια των Αζτέκων είχε το προνόμιο να φοράει τόσο πολύτιμα στολίδια. Τα πρασινογάλαζα φτερά του κετζάλ μπορεί να θεωρούνταν πολυτιμότερα ακόμα και από το χρυσάφι.
Σήμερα, αυτό το πανέμορφο πουλί ζει σε μια τεράστια περιοχή που εκτείνεται από το Μεξικό μέχρι τον Παναμά. Το κετζάλ μπορεί να βρεθεί στα βροχερά ορεινά δάση, σε υψόμετρο από 1.200 ως 3.000 μέτρα. Τα σύννεφα σε αυτά τα δάση προέρχονται από την ταχεία ψύξη του ανερχόμενου θερμού αέρα. Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχει πλούσια, καταπράσινη βλάστηση όλο το χρόνο και τεράστια δέντρα που υψώνονται τριάντα μέτρα ή περισσότερο μέσα στην ομίχλη.
Περίπου 200 χιλιόμετρα βόρεια του Σαν Χοσέ βρίσκεται το Δασικό Καταφύγιο Σάντα Ελένα—μια καλή τοποθεσία για να παρατηρήσει κανείς το κετζάλ στο φυσικό του περιβάλλον. Με τη βοήθεια ενός ξεναγού, αρχίζουμε να αναζητούμε το μεγαλοπρεπές κετζάλ. Λόγω του πρασινογάλαζου χρώματός του, είναι δύσκολο να το διακρίνουμε καθώς γίνεται ένα με τη βλάστηση του δάσους. Ο ξεναγός μας αρχίζει να μιμείται την απαλή, γλυκιά φωνή του κετζάλ. Ο ήχος θυμίζει κλαψιάρικο κουταβάκι. Μάλιστα, μόλις ακούει μια γυναίκα στην ομάδα μας την απάντηση του κετζάλ, νομίζει πως είναι κάποιος σκύλος που έχει χαθεί στο δάσος!
Σύντομα, σε απόσταση 15 μέτρων, ένα αρσενικό εμφανίζεται δειλά-δειλά πάνω σε ένα κλαδί για να δει τι γίνεται. Μέσα από τα κιάλια, τα λαμπερά χρώματά του φαίνονται ακόμα πιο εντυπωσιακά από ό,τι είχαμε φανταστεί. Το στήθος του έχει βαθύ πορφυροκόκκινο χρώμα, το οποίο κάνει όμορφη αντίθεση με τα πρασινογάλαζα φτερά του. Η εκθαμβωτική μεγαλοπρέπειά του γίνεται ακόμα εντονότερη χάρη στην αντίθεση που δημιουργείται ανάμεσα στα λευκά και στα δύο ιριδίζοντα πράσινα φτερά της ουράς του. Τα τελευταία είναι νηματόμορφα και μοιάζουν με σερπαντίνες, με μήκος περίπου 60 εκατοστά. Το να βλέπεις το κετζάλ να κάθεται ψηλά σε ένα κλαδί με τα μακριά νηματόμορφα φτερά του να ανεμίζουν απαλά στο αεράκι είναι μια σκηνή εξαίσιου κάλλους.
Το να δει κάποιος ένα κετζάλ είναι μοναδική εμπειρία. Μάλιστα, ο ξεναγός μας είπε ότι συνήθως χρειάζεται να πάει κανείς στο δάσος αρκετές φορές για να καταφέρει να το δει. Ο καλύτερος καιρός για να παρατηρήσει κάποιος το κετζάλ είναι στην περίοδο της αναπαραγωγής, από το Μάρτιο μέχρι τον Ιούνιο. Σε αυτή την περίοδο μπορεί να επωάσει δύο γενιές νεοσσών, από δύο αβγά κάθε φορά.
Καθώς επιστρέφουμε στα γραφεία του καταφυγίου, ακούμε άλλο ένα κετζάλ. Γλιστρώντας με χάρη στον αέρα, με τα πράσινα νηματόμορφα φτερά του να ανεμίζουν, προσγειώνεται σε ένα κλαδί περίπου 5 μέτρα μακριά μας! Ο ξεναγός μάς ενημερώνει ότι ένας νεοσσός χάθηκε από τη φωλιά του. Ο πατέρας πηγαίνει από δέντρο σε δέντρο και ψάχνει το μικρό του. Μαθαίνουμε ότι μόνο 25 τοις εκατό των αβγών σώζονται, εκκολάπτονται και φτάνουν μέχρι την ωριμότητα. Τα υπόλοιπα γίνονται λεία διαφόρων αρπακτικών, όπως είναι οι σκίουροι, τα σμαραγδοπράσινα τουκάνο, οι καφέ κίσσες, οι νυφίτσες και οι ταΐρες. Κάτι άλλο που δυσχεραίνει την επιβίωση των κετζάλ είναι το ότι κατασκευάζουν τις όμοιες με τρύπες δρυοκολάπτη φωλιές τους σε απόσταση 3 ως 20 μέτρων από το έδαφος μέσα σε παλιούς, σάπιους κορμούς δέντρων. Όταν πέσει δυνατή βροχή, οι τρύπες μπορεί να πλημμυρίσουν ή να καταρρεύσουν.
Μαθαίνουμε επίσης ότι η αγαπημένη τροφή του κετζάλ είναι το άγριο αβοκάντο. Συνήθως κάθεται σε ένα κλαδί και παρατηρεί κάποιο αβοκάντο που κρέμεται από ένα γειτονικό δέντρο. Κατόπιν, φτεροκοπώντας δυνατά, πέφτει πάνω στο στόχο του, αρπάζει το φρούτο με το στόμα του και επιστρέφει στο κλαδί του. Καταπίνει το φρούτο ολόκληρο και περίπου 20 με 30 λεπτά αργότερα εξεμεί το μεγάλο κουκούτσι του αβοκάντο.
Όταν τα κετζάλ ψάχνουν για άγρια αβοκάντο, μεταναστεύουν σε διάφορες πλαγιές του Ηπειρωτικού Υδροκρίτη. Λόγου χάρη, από τον Ιούλιο μέχρι το Σεπτέμβριο, ζουν στις πλαγιές των βουνών που βλέπουν προς τον Ειρηνικό. Τον Οκτώβριο, μεταναστεύουν στην πλευρά της Καραϊβικής για να τραφούν με φρέσκα αβοκάντο.
Ενώ διασχίζουμε μια κρεμαστή γέφυρα που απέχει περίπου 30 μέτρα από το έδαφος, ένα κετζάλ σχεδόν πέφτει πάνω μας! Φαίνεται ότι το πουλί προσπαθούσε να εξασφαλίσει το γεύμα του όταν βρεθήκαμε στο δρόμο του. Το θηλυκό κάθεται ακριβώς από πάνω μας και μας αγριοκοιτάζει αποδοκιμάζοντας την εισβολή μας.
Επίσης μαθαίνουμε ότι άλλο ένα φρούτο που αρέσει στα κετζάλ είναι το βατόμουρο, το οποίο μεγαλώνει σε αγκαθωτούς θάμνους. Μερικές φορές, καθώς τα κετζάλ εφορμούν για να αρπάξουν τους καρπούς, τα νηματόμορφα φτερά τους πιάνονται στα αγκάθια και κόβονται. Αργότερα, όμως, τα φτερά ξαναμεγαλώνουν.
Έτσι το πουλί ανταποκρίνεται στο όνομά του, το οποίο προέρχεται από τη λέξη των Αζτέκων «κετζάλι», που σημαίνει «πολύτιμος» ή «όμορφος». Δυστυχώς, η ομορφιά του έγινε αιτία να απειληθεί η ίδια του η ύπαρξη. Στην πραγματικότητα, τα κετζάλ είναι στον κατάλογο των ειδών που απειλούνται με εξαφάνιση. Τα κυνηγούν για το δέρμα τους, το οποίο πουλιέται για σουβενίρ. Μερικά τα αιχμαλωτίζουν και τα πουλάνε μέσα σε κλουβιά. Ωστόσο, σύμφωνα με τον ξεναγό μας, το κετζάλ απολαμβάνει τώρα κάποια νομική προστασία από αυτή τη λεηλασία.
Εντούτοις, κάτι άλλο που απειλεί την επιβίωσή του είναι η αποψίλωση των δασών, η οποία καταστρέφει το φυσικό του περιβάλλον. Για την προστασία αυτού του μεγαλοπρεπούς πουλιού και άλλων άγριων ζώων, περίπου το 27 τοις εκατό της Κόστα Ρίκα έχει κηρυχτεί προστατευόμενη περιοχή.
Το ταξίδι που κάναμε για να δούμε το κετζάλ αποδείχτηκε πραγματικά ανταμειφτικό. Είναι αλήθεια ότι στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου μπορείτε να δείτε το κάλυμμα για το κεφάλι με τα φτερά κετζάλ που έδωσαν οι Αζτέκοι στον Ερνάν Κορτές. Αλλά είναι πολύ πιο ενδιαφέρον να δει κανείς τα φτερά του κετζάλ πάνω σε ένα ζωντανό πουλί στο φυσικό του περιβάλλον! Προς το παρόν, τουλάχιστον, τα άγρια κετζάλ συνεχίζουν να απολαμβάνουν ελευθερία και σχετική ασφάλεια στα ορεινά βροχερά δάση της Κεντρικής Αμερικής.