Φεζ—Όπου το Παρελθόν Συναντά το Παρόν

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στο Μαρόκο

ΣΕ ΟΛΟ το Μαρόκο βλέπει κανείς αντιθέσεις στη ζωή του λαού. Οι αντιθέσεις αυτές φαίνονται ιδιαιτέρως στην πόλι Φεζ, μια αρχαία πόλι Ισλαμικού πολιτισμού. Κειμένη στη Βόρειο Αφρική περίπου εκατό μίλια από τον Ατλαντικό Ωκεανό και περίπου ογδόντα πέντε μίλια νοτίως της Μεσογείου, η Φεζ υπήρξε επί αιώνες το σταυροδρόμι πολλών πολιτισμών. Τώρα αριθμεί πληθυσμό άνω των 200.000.

Για να φθάσωμε στο Φεζ οδικώς, εισερχόμεθα πρώτον στη λεγομένη ‘νέα πόλι.’ Αυτή έχει οικοδομηθή από τους Γάλλους τον καιρό που το Μαρόκο ήταν Γαλλικό Προτεκτοράτο μεταξύ του 1912 και 1956. Μοιάζει με Ευρωπαϊκή πόλι, με τα καφενεία της στα πεζοδρόμια και με το λαό ντυμένο με την τελευταία μόδα των Παρισίων. Οι Άραβες που ζουν εδώ έχουν επίσης πολύ Δυτικοποιηθή. Θα ήταν εύκολο να ξεχάση κανείς ότι μόλις ένα ή και περισσότερα μίλια μακρύτερα κείται η παλαιά πόλις Φεζ, η οποία αποτελεί αξιοσημείωτη αντίθεση από όσα βλέπομε εδώ.

Η Παλαιά Πόλις

Η παλαιά πόλις Φέζ ιδρύθηκε λίγο αργότερα από το 800 μ.Χ. από τον Μουλά Ιντρίζ τον Α’, ο οποίος ήταν απόγονος του Αλή, γαμβρού του Μωάμεθ. Το Φεζ εξακολούθησε να είναι η πρωτεύουσα ενός ανεξαρτήτου βασιλείου επί πολλούς αιώνες, και επί μακρόν εθεωρείτο από πολλούς ως το κέντρο της πνευματικής και θρησκευτικής ζωής της Βορείου Αφρικής.

Η παλαιά αυτή τοποθεσία κείται απέναντι μιας κοιλάδας από τη ‘νέα πόλι’ και η εμφάνισίς της είναι αρκετά ελκυστική. Βλέπει κανείς ένα σωρό λευκά και γκρίζα σπίτια με επίπεδες στέγες και με κάποιο μιναρέ εδώ κι’ εκεί, ο οποίος αποτελεί την κορυφή στα πολυάριθμα τζαμιά. Οι μιναρέδες αυτοί προβάλλουν σαν τις καρφίτσες από ένα μαξιλαράκι για καρφίτσες.

Στο φόντο όλης αυτής της θέας υπάρχει ένα μεγάλο βουνό, οι πρόποδες του οποίου καλύπτονται από ελαιόδενδρα. Λέγεται ότι τα δένδρα αυτά είναι τόσο παλαιά όσο και η πόλις. Απ’ εκεί που στεκόμεθα γίνεται φανερό ότι η παλαιά πόλις είναι χτισμένη επάνω σε μια σειρά λόφων. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ετοιμασθούμε για αναρρίχησι, διότι ο μόνος τρόπος να φθάση κανείς στην παλαιά πόλι είναι με τα πόδια. Οι δρόμοι πολλές φορές δεν είναι φαρδύτεροι από ένα μονοπάτι, και είναι σε τέτοιο βαθμό γεμάτοι από ανθρώπους και ζώα ώστε να μην μπορούν να περάσουν τροχοφόρα.

Ταξίδι στο Παρελθόν

Εδώ στην παλαιά πόλι ένας ξεναγός είναι πολύ χρήσιμος. Όχι μόνο θα μας βοηθήση να ιδούμε τα πιο ενδιαφέροντα μέρη, αλλά θα μας προφυλάξη από του να χαθούμε. Το Φεζ καυχάται ότι είναι η μεγαλύτερη μεδίνα του κόσμου· αυτό είναι το όνομα που δίνεται στο παλαιό τμήμα της πόλεως. (Μεδίνα είναι η πόλις της Αραβίας που υπήρξε σπουδαία στη ζωή του Μωάμεθ, ιδρυτού της Ισλαμικής θρησκείας.) Μέσα στο λαβύρινθο των στενών ατραπών και δρομίσκων είμεθα ευτυχείς που έχομε κάποιον μαζί μας που γνωρίζει τους τόπους αυτούς.

Μας κάνει εντύπωσι η απουσία αυτοκινήτων ή άλλων βενζινοκίνητων τροχοφόρων οποιουδήποτε είδους, καθώς και η στενότης των δρόμων. Μολονότι το Φεζ απολαμβάνει σχεδόν συνεχή λιακάδα, οι δρόμοι είναι τόσο στενοί ώστε τα επάνω πατώματα των σπιτιών εμποδίζουν το περισσότερο μέρος του φωτός.

Παρατηρούμε ότι η πλειονότης του λαού εδώ διατηρούν τον πατροπαράδοτο τρόπο ντυσίματος—που αποτελεί μεγάλη αντίθεσι στον τρόπο που ντύνεται ο κόσμος στη ‘νέα πόλι’. Οι άνδρες φορούν ‘ντεζελαμπάχ,’ δηλαδή ποδήρη χιτώνα, ο οποίος έχει συχνά μια κουκούλα. Μερικοί φορούν επίσης το πατροπαράδοτο φέσι, το οποίον είχε κατασκευασθή αρχικώς στην πόλι Φεζ του Μαρόκου, αλλ’ είναι σήμερα πολύ γνωστό στην πραγματικότητα παγκοσμίως.

Οι γυναίκες φορούν μακριές φούστες. Έχουν δε τα πρόσωπά των σκεπασμένα αφήνοντας μόνον τα μάτια ελεύθερα, σύμφωνα με τη Μουσουλμανική των θρησκεία. Σχεδόν όλοι φορούν «μπαμπούτσες» στα πόδια. Αυτά είναι δερμάτινες παντούφλες χωρίς ράχη πίσω.

Το Φεζ λέγεται ότι έχει πάνω από εκατό τζαμιά, μερικά από τα οποία έχουν ηλικία άνω των χιλίων ετών. Ο ξεναγός μας μάς οδηγεί στο τζαμί Καρουιάν, που είναι το μεγαλύτερο της Αφρικής.

Μπορεί να περιλάβη συνολικά 22.500 προσκυνητάς. Επειδή δεν είμεθα Μουσουλμάνοι, δεν μας επετράπη να μπούμε, αλλά μπορούμε να έχωμε μια ιδέα του εσωτερικού από μια μεγάλη πόρτα.

Το δάπεδο του περίφημου αυτού τζαμιού είναι σκεπασμένο με ψάθες μπαμπού ώστε να μπορούν οι προσκυνηταί να γονυπετούν όταν προσεύχωνται στον Αλλάχ εστραμμένοι προς την κατεύθυνσι της Μέκκας. Υπάρχουν ωραία μωσαϊκά στους τοίχους, και από την οροφή, που είναι σκαλισμένη με πολλή τέχνη, κρέμονται σιδερένια φανάρια. Όλα τα παπούτσια και οι παντόφλες αφήνονται έξω στα σκαλοπάτια του τζαμιού. Είναι εκπληκτικό να παρατηρή κανείς πώς οι προσκυνηταί μπορούν ν’ αναγνωρίζουν τα παπούτσια των όταν βγαίνουν από το τζαμί.

Περιοχή της Αγοράς

Ερχόμεθα κατόπιν σ’ ένα από τα διάφορα «σούκς» ή περιοχές της αγοράς. Εδώ υπάρχουν πραγματικά μικρά χρωματιστά μαγαζιά και παραπήγματα· μερικά απ’ αυτά δεν είναι μεγαλύτερα από μια κόγχη στον τοίχο. Φαίνεται ότι όλα τα παραπήγματα που πωλούν ένα ωρισμένο είδος είναι όλα μαζί, κι’ έτσι οι μυρωδιές συνδυάζονται με τα θεάματα. Και τι θέαμα είναι να βλέπη κανείς το ένα παράπηγμα κατόπιν του άλλου με ψηλούς σωρούς από χουρμάδες, σύκα, εληές, σταφίδα και ποικίλα μπαχαρικά!

Στρέφοντας στη γωνιά βλέπομε μια ατέλειωτη παράταξι υφασμάτων και ενδυμάτων κάθε χρώματος. Σε μια άλλη σειρά καταστημάτων βλέπομε μεταξωτά, και σε μια άλλη κοσμήματα παντός είδους. Σε μια σειρά παραπηγμάτων υπάρχουν κεριά σε κάθε μήκος και χρώμα. Αυτά χρησιμοποιούνται στην επέτειο του θανάτου διασήμων προσωπικοτήτων στην ιστορία του Φεζ. Σε τέτοιες περιστάσεις τα θρησκευόμενα άτομα ανάβουν κεριά για τις ψυχές των αποθανόντων, όπως πιστεύουν.

Εδώ κι’ εκεί ακούει κανείς μια ζωηρή συζήτησι στην Αραβική όταν κάποιος αγοραστής διαπραγματεύεται με τον έμπορο προσπαθώντας να περικόψη τις τιμές. Ακούμε επίσης και ένα κουδούνι να χτυπά από καιρό σε καιρό. Ανήκει στο νερουλά ο οποίος είναι ντυμένος στα κόκκινα με πολλά καλογυαλισμένα χάλκινα ποτήρια που κρέμονται στο στήθος του. Προσφέρει δροσερό νερό με λίγα λεπτά από ένα ασκό από δέρμα κατσίκας κρεμασμένον στον ώμο του.

Λόγω των στενών δρόμων γίνεται πολύ σπρώξιμο, και πρέπει να προσέχωμε στα βήματά μας. Πρέπει επίσης να είμεθα προσεκτικοί στα βαρειά φορτωμένα γαϊδουράκια που μεταφέρουν σιτηρά και αλεύρι. Συχνά ο στενός δρόμος φράσσεται όταν συναντηθούν δυο τέτοια ζώα φορτωμένα. Ο άνδρας καβαλικεύει πάντοτε το γαϊδουράκι, ενώ η γυναίκα του ακολουθεί πεζή φορτωμένη συχνά με μεγάλα δέματα στο κεφάλι.

Οι Μουσουλμάνες έχουν εδώ περιωρισμένες δραστηριότητες. Δεν τρώγουν μαζί με τον άνδρα του σπιτιού. Και κανένας δεν θα ιδή ποτέ τη γυναίκα να λαμβάνη μέρος σε εμπορικές υποθέσεις της πόλεως. Εξ άλλου, όταν μπαίνωμε από την ανοιχτή πόρτα στα σπίτια, βλέπομε συχνά τις γυναίκες της οικογενείας να αλέθουν σιτάρι, να ζυμώνουν ή να λιχνίζουν σιτάρι.

Σχολεία, του Παρελθόντος και του Παρόντος

Ο ξεναγός μας μάς οδηγεί κατόπιν σ’ ένα πολύ παλαιό κτίριο που λέγεται ‘Μεντερσά.’ Είναι ένας παλαιός τύπος σχολείου καλυμμένου με σανίδες που εχρησιμοποιείτο προ εκατοντάδων ετών από φοιτητάς όλου του Αραβικού κόσμου. Πραγματικά, οι φοιτηταί φοιτούσαν σε διάφορα πανεπιστήμια εδώ στο Φεζ πολύ πριν γίνουν γνωστά τα πανεπιστήμια της Οξφόρδης ή του Καίμπριτζ. Οι οροφές τον κτιρίου αυτού είναι από ξύλο ωραία σκαλισμένο.

Από καιρό σε καιρό μπορούμε ν’ ακούμε τις ψαλμωδίες από παιδικές φωνές που ήρχοντο από κτίρια που έμοιαζαν με μαγαζιά ή σπίτια. Αυτά είναι Κορανικά σχολεία για πολύ μικρά παιδιά. Κάτω από την επίβλεψι κάποιου γνωστού του Κορανίου, τα παιδιά περνούν τον καιρό τους απαγγέλλοντας τμήματα των διδασκαλιών του Μωάμεθ. Για πολλά παιδιά αυτό αποτελεί τη μοναδική σχολική εκπαίδευσι που λαμβάνουν. Ρίχνοντας μια ματιά μέσα, βλέπομε ότι το κτίριο είναι σκοτεινό και γεμάτο από παιδιά που κρατούν μια πλάκα στα χέρια τους.

Σταμάτημα για Φαγητό και Συνέχεια

Ύστερα από ένα τόσο μακρό δρόμο πεινάσαμε. Σταματήσαμε λοιπόν και εδοκιμάσαμε μερικά σουβλάκια, δηλαδή μικρά κομμάτια κρέας περασμένα σε σουβλάκια. Αυτά ψήνονται σε λίγα λεπτά στα κάρβουνα. Μερικά μέρη της μεδίνας είναι γεμάτα από την πικάντικη μυρωδιά, που προέρχεται από το ψήσιμο του κρέατος στα κάρβουνα το οποίον συνήθως είναι καρδιά ή συκώτι. Τα σουβλάκια είναι πολύ φθηνά και μπορείτε να προσθέσετε κύμινο ή άλλα μπαχαρικά πριν τα φάγετε. Αν κανείς διψά, μπορεί να πιη ένα ποτήρι τσάι της μέντας που είναι το πατροπαράδοτο ποτό εδώ.

Όταν τελείωσε η ανάπαυσίς μας, ο ξεναγός μάς ωδήγησε σε μαγαζιά τεχνιτών που ήσαν ζωηρώς απησχολημένοι στο χάραγμα ασημικών για το οποίο το Φεζ είναι πολύ γνωστό. Πολλά από τα εργαστήρια αυτά δεν υπερβαίνουν το μέγεθος ενός μεγάλου κοιλώματος στον τοίχο, αλλά με υπερηφάνεια μας δείχνουν τα έργα των χειρών των. Θαυμάσαμε την ικανότητα που έχουν να χαράσσουν με επιδεξιότητα σχέδια όλων των ειδών επάνω σε δίσκους και πιάτα.

Ένα άλλο μέρος που μας κινεί το ενδιαφέρον είναι η βυρσοδεψία. Παρατηρήστε τις εκατοντάδες των πρόβειων δερμάτων που κρέμονται από τους τοίχους! Τα πρόβατα σφάζονται για σπουδαία γεγονότα που συμβαίνουν στην οικογένεια, όπως η περιτομή, και στην ειδική ετήσια εορτή της ‘λ’ Έιντ Αλ Αντχά.’ Αυτή τελείται στη μνήμη εκείνου που πολλοί Μουσουλμάνοι πιστεύουν ότι ήταν η αποπειραθείσα από τον Αβραάμ θυσία, όχι του Ισαάκ, αλλά του Ισμαήλ. (Γεν. 22:1-14) Αφού κάθε οικογένεια σφάζει τουλάχιστον ένα πρόβατο στην περίπτωσι αυτή, τα δέρματα των προβάτων είναι άφθονα.

Ο ξεναγός μας έχει την πρόθεσι να μας οδηγήση σε μια αγορά όπου πωλούνται χαλιά και κουβέρτες. Μερικές από αυτές τις αγορές είναι διαρρυθμισμένα μέγαρα με ωραία σχέδια στους τοίχους και στην οροφή. Υπάρχει έκθεσις ταπήτων όλων των χρωμάτων και μεγεθών, χειροποίητοι από Μαροκινούς τεχνίτας. Ο ιδιοκτήτης της αγοράς ακούραστα ξεδιπλώνει το ένα χαλί κατόπιν του άλλου προσπαθώντας να μας δελεάση να αγοράσωμε, εκθειάζοντας όλη την ώρα τις ιδιότητες κάθε είδους. Μερικές αγορές προμηθεύουν στον αγοραστή τσάι μέντας για να πίνη την ώρα που παρακολουθεί την έκθεσι.

Τι ήταν εκείνο που μας έκαμε ιδιαίτερη εντύπωσι στη διάρκεια της επισκέψεώς μας στο Φέζ; Η αντίθεσις που παρατηρείται στη ζωή μεταξύ της αρχαίας πόλεως, όπου ο κόσμος ζη όπως ζούσε πριν από αιώνες, και της ζωής της ‘νέας πόλεως’ που κείται σε μικρή απόστασι, όπου ο ρυθμός της ζωής μοιάζει με τον ρυθμό άλλων μερών του Δυτικού κόσμου.