Μια Ημέρα στο Δικαστήριο

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στις Ολλανδικές Αντίλλες

ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΑΤΕ ποτέ δικαστήριο στη χώρα σας είτε ως θεατής είτε ως συμμετέχων σε δίκη; Μπορεί βεβαίως αυτό ν’ αποδειχθή μια πείρα διδακτική, μια πείρα που μπορεί να ευρύνη την άποψί σας και να σας βοηθήση να εκτιμήσετε ότι ένα σύστημα νόμων είναι απαραίτητο χαρακτηριστικό της κοινωνίας, όπως την γνωρίζομε.

Πιθανώς πολλά άτομα νομίζουν ότι οι παρουσιάσεις στην τηλεόρασι ή τους κινηματογράφους δικών σε δικαστήρια είναι επαρκείς για να τα εξοικειώνουν με τη διδασκαλία των δικαστηρίων. Εν τούτοις, θα έπρεπε να έχωμε υπ’ όψιν ότι τέτοιες παρωδίες δικών είναι συνήθως πολύ περισσότερο δραματικές και ταχείας εξελίξεως από τις πραγματικές. Εκτός τούτου, μια ολόκληρη μέρα, που δαπανάται σε δικαστήριο, φέρει υπ’ όψιν μια λεπτομερή διατομή των πράξεων που φέρονται σε δίκη και που εκτείνονται από μικροζητήματα μέχρι περιπτώσεων που περιλαμβάνουν απώλεια ζωής.

Επειδή υπήρξα κάτοικος της Βίλλεμσταντ της Κιουρασώ, πρωτευούσης των Ολλανδικών Αντιλλών, για διάστημα άνω των εικοσιτριών ετών, κατά τη διάρκεια των οποίων ποτέ δεν βρέθηκα σε δικαστήριο, σκέφθηκα ότι θα ήταν ενδιαφέρον να παρακολουθήσω και να ιδώ τι συμβαίνει σε μια δίκη. Ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος είναι το γεγονός ότι οι δίκες εδώ εκδικάζονται με το σύστημα του Ρωμαϊκού δικαίου, ενώ εγώ ανατράφηκα σε μια χώρα όπου κυριαρχούσε ο άγραφος νόμος.

Δύο Νομικά Συστήματα

Οι νόμοι των περισσοτέρων χωρών βασίζονται σ’ ένα από τα δύο μεγάλα συστήματα νόμων, στο Ρωμαϊκό Δίκαιο ή τον άγραφο νόμο. Εν τούτοις, εμείς πρέπει να είμεθα ενήμεροι μιας πιθανής συγχύσεως που προκύπτει από διάφορες εφαρμογές του ίδιου όρου. Παραδείγματος χάριν, σε χώρες όπου παρακολουθείται το Ρωμαϊκό δίκαιο, δεν το ονομάζουν «Ρωμαϊκό δίκαιο,» αλλά μάλλον «αστικό δίκαιον.» Εξ άλλου, σε χώρες όπου ισχύει ο άγραφος νόμος, ο όρος «αστικό δίκαιο» χρησιμοποιείται σε αντίθεσι προς το «ποινικό δίκαιον.» Έτσι, εμείς ας εμμείνωμε στους όρους «Ρωμαϊκό δίκαιο» και «άγραφον νόμον» για ν’ αποφύγωμε οποιαδήποτε παρανόησι.

Το Ρωμαϊκό δίκαιον είναι πολύ αρχαιότερο από τον άγραφο νόμο. Η πρώτη κωδικοποίησις του Ρωμαϊκού δικαίου απετελείτο από δώδεκα πινακίδες τοιχοκολλημένες στη Ρωμαϊκή Αγορά με την επιμονή των μη προνομιούχων το έτος 450 π.Χ. περίπου. Παρέμεινε σε ισχύ επί πολλές εκατονταετηρίδες. Έπειτα, τον έκτον αιώνα μ.Χ., ο Αυτοκράτωρ Ιουστινιανός επεδίωξε περαιτέρω διασάφισι και σύνταξι του Ρωμαϊκού δικαίου. Στη διάρκεια της λεγομένης «Αναγεννήσεως» το Ρωμαϊκό δίκαιον απέκτησε πολύ περισσότερο γόητρο. Έπειτα το 1804 η Γαλλία ανέλαβε μια νέα κωδικοποίησι.

Σχετικά με τον άγραφο νόμο, θα μπορούσε να λεχθή ότι άρχισε μαζί με τη «Μάγκνα Κάρτα» τον δέκατον τρίτον αιώνα μ.Χ. Ο Βασιλεύς Εδουάρδος 1 της Αγγλίας ήταν για τον άγραφο νόμο ότι ήταν ο Ιουστινιανός για το Ρωμαϊκό δίκαιον. Ένα εξέχον σημείο στην ανάπτυξι του άγραφου νόμου ήλθε με τη δημοσίευσι των Σχολίων επί των Νόμων της Αγγλίας τον δέκατον όγδοον αιώνα από τον διακεκριμένον νομομαθή Ουίλλιαμ Μπλάκστον.

Η έρευνα των δύο συστημάτων φέρει στο φως αποδείξεις ανταγωνισμού. Εν τούτοις, εφόσον κανένα από τα συστήματα αυτά δεν είναι τέλειο, πρέπει ν’ αναμένεται ότι το καθένα έχει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά του. Μια εξέχουσα διαφορά είναι ότι με τον άγραφο νόμο ένα άτομο θεωρείται αθώο εωσότου αποδειχθή ένοχον, ενώ με το Ρωμαϊκό δίκαιον το άτομο που κατηγορείται θεωρείται ένοχο εωσότου μπορέση ν’ αποδείξη την αθωότητά του.

Το Δικαστήριο Ανοίγει

Στις 7 Ιανουαρίου έγινε η έναρξις της πρώτης συνεδριάσεως του ποινικού δικαστηρίου για το 1970 στο Βίλλεμσταντ της Κιουρασώ. Η διαδικασία άρχισε στις 9 π.μ. με προεδρεύοντα τον Φ. Σ. Φλικ, ένα πράον, μεσήλικα Ολλανδόν. Η Τετάρτη είναι η ημέρα που έχει ορισθή εδώ για το ποινικό δικαστήριο. Παραβιάσεις των κανόνων κυκλοφορίας και άλλες μικρότερες υποθέσεις κανονίζονται για άλλες μέρες της εβδομάδος. Συγκινημένος γι’ αυτή την περιπέτεια, βρισκόμουν ενωρίς στην αίθουσα του δικαστηρίου. Κατέλαβα ένα κάθισμα στην μπροσθινή σειρά του τμήματος της αιθούσης που είχε ορισθή για το ακροατήριο.

Όπως το Ανώτατο Δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών, το Δικαστήριο είναι μεγάλο, αλλά η αίθουσά του είναι μικρή και εξυπηρετεί μόνον πενήντα περίπου ακροατάς σε τέσσερες σειρές καθισμάτων, ενώ η κάθε σειρά υψώνεται ελαφρά πίσω από την μπροσθινή της. Υπάρχουν έδρες για τρεις δικαστάς καθώς επίσης και ένα κάθισμα προς τα δεξιά των δικαστών για τον εισαγγελέα και ένα κάθισμα προς τα αριστερά για τον γραμματέα του Δικαστηρίου. Δικασταί και δικηγόροι ντύνονται με μακρές μαύρες τηβέννους και πλατειά λευκά περιστήθια, που προσθέτουν ένα ύφος σοβαρότητας στη σκηνή.

Σε λίγο δυο αστυνομικοί έφεραν μέσα μια ομάδα έξη ανδρών οι οποίοι επρόκειτο να δικασθούν. Ήσαν καλοντυμένοι και εφαίνοντο ευπρεπείς, ηλικίας είκοσι και τριανταοκτώ ετών. Εκθέσεις που επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν για κάθε υπόθεσι εφέρθησαν επάνω στο προσωπικό γραφείο του προέδρου. Μια κυρία δικηγόρος, ντυμένη επίσης με μακρυά μαύρη τήβεννο, μπήκε στην αίθουσα και συζήτησε με έναν από τους κατηγορουμένους. Έπειτα έφθασε ο δικαστικός κλητήρ. Όταν με είδε με επλησίασε και συνεστήθη λέγοντας ότι μ’ εγνώριζε, αν και δεν θυμόταν που είχαμε γνωρισθή. Όταν ρώτησα αν θα μπορούσα να κρατήσω σημειώσεις, με προσεκάλεσε να πάω στη θέσι των δημοσιογράφων. Αυτό μου άρεσε πολύ, επειδή άλλως οι κατηγορούμενοι θα είχαν τα νώτα των προς εμένα, και θα μου ήταν δύσκολο ν’ ακούω τις καταθέσεις των.

Το γλωσσικό πρόβλημα μερικές φορές περιπλέκει τα ζητήματα στο δικαστήριο της Κιουρασώ. Η επίσημη γλώσσα είναι η Ολλανδική, ενώ η Παπιαμέντο είναι η γλώσσα των ιθαγενών. Εν τούτοις, υπάρχουν επίσης πολλοί άνθρωποι στη χώρα αυτή που μιλούν Αγγλικά ή Ισπανικά όπως τη μητρική τους γλώσσα. Κανονικά ένα άτομο πρέπει να δικάζεται στη μητρική του γλώσσα, κι’ έτσι ένας δικαστικός διερμηνεύς συνήθως είναι διαθέσιμος. Ο σημερινός δικαστής, συνέβη να είναι αρκετά γλωσσομαθής και έκαμε μικρή χρήσι του διερμηνέως. Στην Ολλανδική, την Παπιαμέντο ή την Αγγλική συνεβούλευε τους κατηγορουμένους ευγενικά, όπως ένας πατέρας θα συμβούλευε ένα δύστροπο παιδί.

Κάνοντας Συγκρίσεις

Ένα πράγμα που δεν βρίσκεται σ’ αυτή την αίθουσα του δικαστηρίου είναι η έδρα των ενόρκων. Στον άγραφο νόμο υπάρχουν ένορκοι από το ίδιο επάγγελμα του κατηγορουμένου για ν’ αποφασίζουν επί της ενοχής η αθωότητός του, ή, σε μερικές δικαστικές αγωγές, για να προσδιορίζουν το μέγεθος της ποινής. Εδώ με το Ρωμαϊκό δίκαιο, ο δικαστής μόνος αποφασίζει αυτά τα ζητήματα.

Λέγεται ότι το Ρωμαϊκό δίκαιο βασίζεται περισσότερο σε κανόνες, σ’ εκείνο που λέγεται «δόγμα,» ενώ ο «άγραφος νόμος» βασίζεται σε αρχή και σε δεδικασμένον. Σύμφωνα με το Ρωμαϊκό δίκαιο ο δικαστής παίζει ένα μικρότερο ρόλο. Είναι μάλλον σαν ένας διαιτητής που χαρακτηρίζει τα παιγνίδια σύμφωνα με τους κανόνες. Σύμφωνα με το σύστημα του άγραφου νόμου οι δικηγόροι και οι δικασταί αναζητούν το δεδικασμένον, κι’ ένας δικαστής μπορεί να γίνη διάσημος για κάποια απόφασι που εξέδωκε, μια απόφασι που θα χρησιμοποιηθή ως προηγούμενον για τις επερχόμενες γενεές.

Η μεταχείρισις του κατηγορουμένου προτού έλθη για να δικασθή διαφέρει επίσης κάτω από τα δυο συστήματα. Σε μερικά μέρη του κόσμου ο άγραφος νόμος έχει προοδεύσει τόσο ώστε το άτομο που συνελήφθη δεν μπορεί ούτε καν ν’ ανακριθή από την αστυνομία ώσπου να έχη την ευκαιρία ν’ αντιπροσωπευθή από ένα δικηγόρο και ώσπου να πληροφορηθή ποια είναι τα δικαιώματά του σύμφωνα με τον νόμο. Εδώ στη Κιουρασώ, εξ άλλου, μπορεί κάποιος να συλληφθή όταν είναι ύποπτος για έγκλημα και να κρατηθή σε απομόνωσι τέσσερες ημέρες ή και περισσότερο, ενώ η υπόθεσις τελεί υπό έρευναν. Το πλεονέκτημα τούτου λέγεται ότι είναι το εξής: ο ένοχος δεν μπορεί να προβάλη ή ν’ αποδείξη ένα ψευδές άλλοθι ενώ κρατείται σε απομόνωσι. Το πλεονέκτημα, φυσικά, είναι υπέρ της αστυνομίας. Σε τέτοιες περιστάσεις ένας εγκληματίας είναι πιθανότερον να ομολογήση το έγκλημά του.

Δυνατόν να συμπεράνη ένας βιαστικά ότι η δίκη σε ορκωτό δικαστήριο σύμφωνα με τον «άγραφο νόμο» προσφέρει την καλύτερη πιθανότητα μιας δικαίας ακροάσεως της υποθέσεως. Αλλά συμβαίνει κατ’ ανάγκην έτσι; Τι γνωρίζει ο μέσος πολίτης, που υπηρετεί σ’ ένα ορκωτό δικαστήριο, για το νόμο; Δεν είναι αλήθεια ότι τα μέλη του ορκωτού δικαστηρίου μπορούν ευκολότερα να επηρεασθούν συναισθηματικά από ένα έξυπνον δικηγόρο, ενώ ένας δικαστής ή συμβούλιο δικαστών είναι πιθανώτερο να μη επηρεασθούν;

Πρέπει επίσης να ληφθή υπ’ όψιν το ζήτημα του χρόνου και των δαπανών. Ο χρόνος που δαπανάται για την εκλογή ενόρκων συχνά διαρκεί πολύ και αυτό καταλήγει στην αναβολή υποθέσεων στα δικαστήρια. Κάτω από το Ρωμαϊκό δίκαιο πολλές υποθέσεις δυνατόν να διεκπεραιώνωνται εντός του χρόνου που διατίθεται για την εκλογή ενός μέλους ορκωτού δικαστηρίου κάτω από τον άγραφο νόμο—ειδικά αν το μέλος συμβαίνει να είναι ένας άνθρωπος με πνεύμα αντιλογίας.

Οι υποθέσεις τείνουν ν’ αποφασίζονται με μικρότερη αργοπορία με το Ρωμαϊκό δίκαιο, διότι με το σύστημα αυτό δεν προβλέπεται καμμιά απόλυσις επί εγγυήσει. Στην Κιουρασώ, αν διαπραχθή ένα έγκλημα που τιμωρείται με καταδίκη τεσσάρων ετών ή και περισσότερο, ο κατηγορούμενος κρατείται στη φυλακή εωσότου δικασθή. Ο χρόνος που δαπανάται στη φυλακή προ της δίκης συνήθως εκπίπτεται από τον χρόνο της καταδίκης. Αν το έγκλημα τιμωρείται με καταδίκη μικρότερη των τεσσάρων ετών, το δικαστήριο μπορεί να επιτρέψη στον κατηγορούμενο να πάη στο σπίτι του εωσότου εκδικασθή η υπόθεσις, μολονότι πολλά εξαρτώνται από τον τύπο του εγκλήματος που περιλαμβάνεται.

Παρακολούθησις της Διαδικασίας

Απορείτε για την αποτελεσματικότητα ενός συστήματος σύμφωνα με το οποίο η απόφασις αφήνεται στην κρίσι ενός ανθρώπου, του δικαστού; Σε κάθε υπόθεσι, που εκδικαζόταν εκείνη την ημέρα στο δικαστήριο, ο δικαστής ήταν πάντοτε προσεκτικός να λέγη στον κατηγορούμενο ότι είχε προθεσμία δεκατεσσάρων ημερών για να κάμη έφεσι κατά της αποφάσεως. Έτσι θα εκρίνετο η υπόθεσις από ένα ανώτερο δικαστήριο με τρεις δικαστάς. Αν και πάλι δεν ικανοποιείτο, ο κατηγορούμενος μπορούσε να φέρη την υπόθεσί του σ’ ένα ακόμη ανώτερο δικαστήριο στην Ολλανδία. Από τις δεκατέσσερες υποθέσεις που παρηκολούθησα εκείνη την ημέρα για καμμία δεν υπεβλήθη έφεσις. Αν ο δικαστής εφαίνετο να αμφιβάλλη καμμιά φορά στις αποφάσεις του, αυτό εγίνετο προς την πλευρά του ελέους.

Ίσως μπορείτε να σκεφθήτε ότι αυτό ήταν απλώς ένα δημοτικό δικαστήριο όπου μόνο μικρές υποθέσεις ή δυστυχήματα τροχαίας δικάζονταν. Όχι, αυτό ήταν ένα πραγματικό ποινικό δικαστήριο. Παραδείγματος χάριν, ο τρίτος κατηγορούμενος εκείνη την ημέρα ήταν ένας υψηλός, καλοντυμένος και με καλούς τρόπους άνδρας τριανταοκτώ ετών. Δεν φαινόταν τίποτε στην εμφάνισί του που να προδίδη ότι αυτός μόλις προ ολίγων μηνών είχε διαπράξει φόνον εκ προμελέτης.

Τα γεγονότα, καθώς εξετέθησαν ενώπιον του δικαστηρίου, έδειξαν ότι είχε περιχύσει τον εργοδότη του με βενζίνη και κατόπιν του έβαλε φωτιά. Μολονότι το θύμα διεσώθη από την αστυνομία, είχε υποστή σοβαρά εγκαύματα και πέθανε στο νοσοκομείο δύο μέρες αργότερα. Γιατί έγινε το έγκλημα; Φαίνεται ότι ο άνθρωπος είχε καλλιεργήσει από πολύν καιρό έχθρα κατά του εργοδότου του και φιλοξενήσει συχνά ιδέες για εκδίκησι. Αυτό συνέβη επειδή ο εργοδότης εξακολουθητικώς τον υποτιμούσε και τον ειρωνευόταν. Ήταν πολύ συνεσταλμένος ώστε να συζητήση το ζήτημα με τον εργοδότη του. Απλώς είχε αφήσει την αγανάκτησί του να μεγαλώση μέχρις εκρηκτικού σημείου.

Κατά τη δίκη ο εισαγγελεύς ζήτησε καταδίκη φυλακίσεως δεκατεσσάρων ετών. Μήπως σας φαίνεται μια ελαφρά καταδίκη για τέτοιο έγκλημα; Αυτό υπενθυμίζει ότι το Ρωμαϊκό δίκαιο από την έναρξί του πάντοτε έτεινε ν’ αποτιμά ελαφρά την ανθρώπινη ζωή. Παραδείγματος χάριν, στην αρχαία Ρώμη ένας άνθρωπος απρόσεκτος για τα καθήκοντά του προς τον κύριό του μπορούσε να τιμωρηθή αυστηρά, ενώ αν εφόνευε έναν από τους συντρόφους του ονομαζόταν «ανάξιος σύντροφος» και επελύετο με μια συγκριτικώς ελαφρά τιμωρία.

Άλλες υποθέσεις που εξετάσθηκαν αυτή την ημέρα στο δικαστήριο ήσαν λιγώτερο σοβαράς φύσεως. Οι περισσότερες περιελάμβαναν κλοπή, απάτη, επιθέσεις, αντίστασι σε σύλληψι. Μία υπόθεσις, σχετική με ηθική συνεζητήθη με κλεισμένες τις θύρες. Ο δικαστής έπρεπε να κάμη σε κάθε κατηγορούμενο μερικές ερωτήσεις, όπως: Ήσαστε υπό την επήρεια οινοπνεύματος όταν διεπράχθη το έγκλημα; Είσθε νυμφευμένος; Πόσα παιδιά έχετε; Έχετε επάγγελμα, ή χάσατε την εργασία σας επειδή μπλεχθήκατε σ’ αυτή τη δυσκολία; Ο δικαστής ήταν σαν πατέρας δείχνοντας προσωπικό ενδιαφέρον γι’ αυτούς και τους έλεγε ότι θα έπρεπε να μάθουν να ελέγχουν τις διαθέσεις των. Τους ετόνιζε πόσο ανόητο ήταν ν’ ανθίστανται στη σύλληψι, διότι στο κάτω-κάτω ο αστυνομικός πρέπει να κάνη τη δουλειά του και δεν εργάζεται για να διασκεδάζη μ’ αυτήν.

Οι εγκληματίαι, καθώς οι παραβάται της τροχαίας, συχνά επαναλαμβάνουν το ίδιο έγκλημα, και ήταν τέτοιο που έθετε πραγματικό πρόβλημα για τον δικαστή. Για πρώτη φορά οι ένοχοι ενουθετούντο να διορθωθούν και κατά κανόνα τους επεβάλλοντο ελαφρές ποινές. Σ’ αυτούς που το επανελάμβαναν εφέροντο με μεγαλύτερη αυστηρότητα.

Τ’ αποτελέσματα της γενικής ηθικής καταρρεύσεως σε όλη τη γη αντανακλώνται κι’ εδώ στην Κιουρασώ. Η κλοπή φαίνεται να είναι σε έξαρσι. Και μάλιστα η κλοπή ενός προηγουμένου ανήκουστου τύπου—κλοπή από τα κουτιά εισφορών για τους πτωχούς στις εκκλησίες! Αυτό φέρνει στο νου μια περίπτωσι στη νήσο Μπαρμπάντος όπου ένας κλέπτης έκλεψε ένα κουτί εισφορών από μια Αίθουσα Βασιλείας των Μαρτύρων του Ιεχωβά ενώ η εκκλησία έκανε προσευχή.

Μια μέρα που περνά κανείς στο δικαστήριο, ιδιαίτερα ως θεατής, είναι αληθινά μορφωτική. Μαθαίνει να σκέπτεται καθαρά και λογικά· να βλέπη ένα ζήτημα από περισσότερες απόψεις· να εκτιμά τα δικαιώματα ενός κατηγορουμένου στο δικαστήριο. Βλέπει κανείς τις αποδείξεις ότι ζούμε σ’ εκείνες τις προφητευμένες «έσχατες ημέρες» οπότε τα εγκλήματα και οι κακοποιοί θα πολλαπλασιάζονταν. (2 Τιμ. 3:1-4) Πάνω απ’ όλα, αποκτά κανείς βαθύτερη εκτίμησι του γεγονότος ότι μόνον ένας παντοδύναμος Θεός μπορεί να θέση όλα τα ζητήματα σε τάξι και να επιβάλη έναν τέλειο νόμο που θα φέρη ειρήνη και ατελείωτη ευτυχισμένη ζωή σ’ εκείνους που ζουν σύμφωνα με τις απαιτήσεις του.