Μια Διεθνής Γλώσσα σε Διαμόρφωση

ΕΧΕΙ υπολογισθή ότι περίπου 326 εκατομμύρια άνθρωποι ομιλούν την Αγγλική γλώσσα, που την κάνει μια από τις πιο ευρέως χρησιμοποιούμενες γλώσσες στη γη σήμερα. Εν τούτοις, όταν ο Ιούλιος Καίσαρ πάτησε για πρώτη φορά το πόδι του στα νησιά της Βρεττανίας το 55 π.Χ., κανένας δεν μιλούσε εκεί Αγγλικά ούτε μια λέξι. Δεν υπήρχαν εκεί Άγγλοι. Οι Βρεττανικές Νήσοι κατοικούνταν από τους Κέλτας ή Αρχαίους Βρεττανούς.

Το 43 μ.Χ. οι Ρωμαϊκές λεγεώνες υπέταξαν τους Κέλτας και τους απώθησαν στην Ουαλλία, τη Σκωτία και την Ιρλανδία. Μερικές από τις λέξεις τους διασώθηκαν στη σύγχρονη Αγγλική γλώσσα, ως επί το πλείστον ενσωματωμένες σε ονομασίες τοποθεσιών όπως Λονδίνον και κομητεία του Κεντ, που οφείλει το όνομά της στην Κελτική λέξι Κάντι.

Οι Ρωμαίοι κατείχαν τα νησιά για 400 περίπου χρόνια, αλλ’ όταν η αυτοκρατορία τελικά παρήκμασε, οι Ρωμαϊκές λεγεώνες ανεκλήθησαν για να υπερασπίσουν τα τελευταία οχυρά της αυτοκρατορίας εναντίον των επιδρομέων. Όταν έφυγαν οι Ρωμαϊκές λεγεώνες, Γερμανικές φυλές που ωνομάζονταν Άγγλοι, Σάξονες και Ιούτοι κατέκτησαν τη Βρεττανία και εγκατεστάθησαν εκεί. Αυτοί οι Άγγλοι και Σάξονες μιλούσαν σχεδόν την ίδια γλώσσα, ένα είδος Γερμανικών, που είναι μια γλώσσα του Τευτονικού κλάδου της Ινδοευρωπαϊκής οικογενείας γλωσσών.

Πώς Μιλούσαν στην Αρχή τα Αγγλικά

Αφού οι Άγγλοι είχαν κατακτήσει την περισσότερη χώρα, αυτή (η Αγγλία) και η γλώσσα (η Αγγλική) ωνομάσθηκαν με το όνομα των Άγγλων. Αυτή η Αγγλοσαξονική γλώσσα ονομάσθηκε Αγγλίσκ ή Ηγγλίσκ από τους συγγραφείς του καιρού εκείνου. Αν και επρόκειτο ν’ αποτελέση τη βάσι της συγχρόνου Αγγλικής, είναι εντελώς ακατανόητη στους ανθρώπους σήμερα χωρίς ειδική μελέτη. Ιδέτε, επί παραδείγματι, τις πρώτες γραμμές ενός περίφημου ποιήματος που ωνομαζόταν «Beowulf,» και είχε γραφή γύρω στο έτος 900 μ.Χ.

«Hwaet, we gardena in geardagum theodcyninga thrym gefrunon.» (Να, έχομε ακούσει να λένε πόσο ισχυροί ήσαν οι βασιλιάδες των ακοντιοφόρων Δανών στους παληούς καιρούς.)

Αυτό τώρα κατατάσσεται από τους φιλολόγους στα Αρχαία Αγγλικά, μολονότι ούτε ένας στους χίλιους Αγγλόφωνους δεν μπορεί να το καταλάβη. Κι αυτό συμβαίνει διότι σχεδόν τα 85 τοις εκατό των λέξεων του Αρχαίου Αγγλικού λεξιλογίου δεν χρησιμοποιούνται πια. Εν τούτοις, οι λέξεις που επέζησαν ήσαν βασικά στοιχεία, που εξέφραζαν θεμελιώδεις έννοιες όπως mann (άνδρας), wif (η σύζυγος), hus (σπίτι) και mete (κρέας ή τροφή).

Η Γραμματική των Αρχαίων Αγγλικών ήταν επίσης πολύ διαφορετική από τα σύγχρονα Αγγλικά. Ήταν μια κλιτή γλώσσα, δηλαδή έδειχνε κανείς τη λειτουργία μιας λέξεως σε μια φράσι με καταλήξεις που προσετίθεντο στο ουσιαστικό ή στο επίθετο, και ούτω καθ’ εξής. Σήμερα όλες σχεδόν αυτές οι κλιτές καταλήξεις έχουν χαθή, και χρησιμοποιούν μια ωρισμένη σειρά λέξεων για να δείξουν τις διάφορες λειτουργίες και σχέσεις.

Στη διάρκεια του ενάτου αιώνος οι Βίκινγκς έκαμαν επιδρομές από τη Δανία στα παράλια της Βρεττανίας. Επειδή οι Βίκινγκς επιδρομείς φαίνονταν να γοητεύωνται από τη μάχη και την καταστροφή της περιουσίας των θυμάτων τους, δίνοντας την εντύπωσι τρέλλας, η ονομασία των Βίκινγκ για τον πολεμιστή, berserker μπήκε στην Αγγλική γλώσσα με τη λέξι berserk. Η δράσις των Δανών κατέληξε στην κατάκτησι της Βρεττανίας. Αφού εγκατεστάθησαν στην Αγγλία, κι αυτοί επίσης εισήγαγαν πολλές λέξεις στο Αγγλικό λεξιλόγιο, όπως η λέξις egg (αυγό) και οι περισσότερες λέξεις που αρχίζουν από sk-, όπως οι λέξεις sky, skin, skirt και skill.

Το πιο σημαντικό ήταν ότι οι αντωνυμίες, που σε μια γλώσσα μένουν γενικά σταθερές, επηρεάσθηκαν. Το αποτέλεσμα ήταν ότι μερικές Σκανδιναβικές αντωνυμίες αντικατέστησαν τις Αγγλικές. Επί παραδείγματι, οι αντωνυμίες they, their και them είναι Σκανδιναβικής προελεύσεως.

Κατόπιν συνέβη κάτι που επρόκειτο να έχη βαθειά επίδρασι στην Αγγλική γλώσσα. Το 1066 μ.Χ. Γουλιέλμος ο Κατακτητής, ένας Γάλλος από τη Νορμανδία, εισέβαλε στην Αγγλία. Όπως εικονίζεται στον περίφημο τάπητα Μπαγιέ, ενίκησε τον Σάξονα Βασιλέα Χάρολντ στη μάχη του Χάστινγξ. Έπειτα μοίρασε την Αγγλική γη στους Γάλλους ευγενείς που είχαν έλθει μαζί του. Στην αρχή αυτοί οι Γάλλοι άρχοντες μιλούσαν τη δική τους Νορμανδογαλλική γλώσσα, ενώ οι άνθρωποι τους οποίους είχαν υποδουλώσει μιλούσαν την Αγγλοσαξονική ή Αγγλική γλώσσα. Εν τούτοις, αφού οι Νορμανδοί εγκατεστάθηκαν στον τόπο και νυμφεύθηκαν με τους εντοπίους, οι δυο γλώσσες αναμίχθηκαν. Αυτή η ανάμιξις των Αρχαίων Αγγλικών και Νορμανδογαλλικών παρήγαγε μια νέα μορφή Αγγλικών, που σήμερα λέγονται Μεσαιωνικά Αγγλικά.

Μια Εποχή Μεγάλων Αλλαγών

Τα Μεσαιωνικά Αγγλικά διακρίνονταν για τις μεγάλες αλλαγές στη γλώσσα, αλλαγές πιο βασικές και εκτεταμένες από οποιεσδήποτε προηγούμενες ή μετέπειτα. Στην αρχή, κάτω από την επίδρασι των Νορμανδών, άλλαξε σιγά-σιγά η προφορά, και οι κλιτές καταλήξεις βαθμιαίως εξαφανίσθηκαν. Αλλά η πιο σημαντική αλλαγή έγινε στο λεξιλόγιο.

Πολλές χιλιάδες νέες λέξεις προσετέθησαν καθώς οι Νορμανδοί άρχισαν να μιλούν τα Αρχαία Αγγλικά, γεμάτα με δικές τους Γαλλικές λέξεις. Μεταξύ των πολλών λέξεων που προήλθαν από τη Νορμανδική κατάκτησι είναι οι λέξεις, air, chair, dinner, government, judge, paper, prison και towel.

Μερικές φορές διατηρήθηκαν τόσο οι Αγγλικές όσο και οι Γαλλικές λέξεις. Επί παραδείγματι, ο Σάξων χωρικός ζούσε σ’ ένα Αγγλικό hus, ενώ ο Γάλλος άρχοντας ζούσε σε μια Γαλλική maison. Και οι δυο λέξεις παρέμειναν, η σύγχρονη λέξις house, για να δηλώση μια απλή κατοικία, και η λέξις mansion, για να δηλώση το σπίτι του ευγενούς ή του πλουσίου.

Μερικές φορές διατηρήθηκαν και οι δυο λέξεις αλλά με ελαφρώς διαφορετικές έννοιες. Οι Άγγλοι έτρεφαν sheep, cows, calves και pigs. Τα Γαλλικά αντίστοιχα ήσαν mouton, boeuf, veau και porc. Είναι εύκολο να δη κανείς ότι οι Γαλλικές λέξεις διατηρήθηκαν για να χαρακτηρίσουν το κρέας των ζώων. Έτσι τρέφει κανείς calves άλλα τρώγει veal, τρέφει pigs και τρώγει pork.

Βέβαια πολλές Αγγλικές λέξεις χάθηκαν εντελώς. Επί παραδείγματι, η Αγγλική inwit έγινε η Γαλλική conscience. Εν τούτοις, παρά την περίοδο αυτή της μεγάλης αλλαγής, ο Άγγλος εξακολούθησε να χρησιμοποιή τις λέξεις eat, sleep, walk και sing που παρέμειναν από την αρχική Αγγλική.

Στον καιρό του Τζιόφφρυ Σώσερ (1340;-1400), που μερικές φορές ονομάζεται ο πατέρας της Αγγλικής λογοτεχνίας, αυτή η ανάμικτη γλώσσα είχε γίνει αρκετά ρέουσα και εύκαμπτη. Επί πλέον, άρχισε να παίρνη την εμφάνισι της Νέας Αγγλικής, και αυτή η περίοδος της Νέας Αγγλικής άρχισε γύρω στα 1450 και διαρκεί ως τα σημερινά χρόνια. Ο Σώσερ έγραψε πολλά που είναι αρκετά κατανοητά σήμερα. Και όταν λέγη, επί παραδείγματι, ότι κάποιος ήταν «a verray parfit gentil knyght» δεν χρειάζεται δίπλωμα Αγγλικής να καταλάβη κανείς ότι έλεγε «a very perfect gentle knight.» Βέβαια η προφορά της λέξεως verray φαίνεται πολύ παράξενη σήμερα σ’ εμάς!

Οποιοσδήποτε, εν τούτοις, διαβάζει τον Σώσερ, θα παρατηρήση ότι η γραμματική του και το λεξιλόγιό του είναι ακόμη πολύ απλά. Πράγματι, πολλοί άνθρωποι εκείνης της εποχής επίστευαν ότι τα Αγγλικά ήσαν χοντροκομμένα και δύσκαμπτα και ανίκανα να εκφράσουν τα λεπτότερα αισθήματα. Είχαν τη γνώμη ότι αν κανείς είχε να πη κάτι σημαντικό θα έπρεπε να το γράψη στα Λατινικά ή στα Ελληνικά που οι μορφωμένοι άνθρωποι της εποχής εκείνης κατανοούσαν. Ωνόμαζαν την Αγγλική γλώσσα «the vulgar tunge,» και ένας Άγγλος ποιητής θρηνολογούσε: «Οι ποιηταί που επιζητούν την αιωνιότητα, θα πρέπει να γράφουν στα Λατινικά ή στα Ελληνικά· εμείς γράφομε επάνω στην άμμο.»

Στην αρχή αυτή η στάσις δυνάμωσε με την έλευσι της Αναγεννήσεως, με την ανακάλυψι των θυσαυρών της Λατινικής και της Ελληνικής μαθήσεως. Σιγά-σιγά, όμως με την εμφάνισι της τυπογραφίας και τη δυνατότητα να προμηθεύεται ο κοινός άνθρωπος φθηνά βιβλία, αυξήθηκε η ζήτησις βιβλίων στην καθομιλουμένη.

Υπήρχαν τώρα δυο σχολές σκέψεως: αυτοί που ήθελαν να διατηρήσουν την κλασική παράδοσι των Λατινικών και Ελληνικών, κι εκείνοι που ήθελαν να βελτιώσουν την «κοινή γλώσσα» (vulgar tunge) με λέξεις δανεισμένες από τις κλασικές γλώσσες. Τώρα γνωρίζομε ποια σχολή κέρδισε. Η Αγγλική, «η κοινή γλώσσα,» εθριάμβευσε, αλλά με ένα πλούτο προσθέτων λέξεων.

Άνθρωποι ανήσυχοι να διαδώσουν τον Λόγο του Θεού συνέβαλαν πολύ στην αποδοχή της καθομιλουμένης, διότι ήθελαν να έχουν τη Γραφή σε μια γλώσσα που θα μπορούσαν όλοι να την κατανοούν. Ο Τύντεϊλ, ένας από τους πιο εξέχοντας μεταφραστάς της Γραφής, είπε ότι την είχε μεταφράσει στα Αγγλικά διότι ήθελε ακόμη και το χωριατόπαιδο που ώργωνε να μπορή να διαβάζη τη Γραφή. Οι μεταφρασταί επιθυμούσαν επίσης ζωηρά να είναι η γλώσσα τους ένα άξιο μέσον διαδόσεως του Λόγου του Θεού, γι’ αυτό εκοπίασαν να την κάμουν κατάλληλη γι’ αυτόν το σκοπό.

Συνεχής Δανεισμός από Άλλες Γλώσσες

Πολλές από τις νέες λέξεις που προσετέθησαν προήλθαν από τα Λατινικά, όπως οι λέξεις capsule και disrespect. Άλλες, όπως chaos και climax, προήλθαν από τα Ελληνικά. Μερικοί εναντιώθηκαν σ’ αυτούς τους ξένους δανεισμούς, λέγοντας ότι είναι «παράξενοι και ακατανόητοι» ορισμοί. Εξ άλλου, εκείνοι που ευνοούσαν τον πλουτισμό του λεξιλογίου έλεγαν λίγο πειραχτικά ότι «μερικοί μόλις συναντήσουν έστω και μια δύσκολη λέξι καταπλήσσονται τόσο πολύ σαν να συνάντησαν κάποιο ξωτικό»! Οι λέξεις όμως εξακολούθησαν να μπαίνουν στη γλώσσα.

Οι μορφωμένοι δεν ήσαν οι μόνοι που επλούτισαν το λεξιλόγιο. Ο δέκατος έκτος αιών και ο δέκατος έβδομος ήσαν εποχές ταξιδιών και ανακαλύψεων, και οι ταξιδιώτες άνοιξαν νέα πεδία στο εμπόριο. Μερικοί άρχισαν να εμπορεύωνται με τις χώρες που επισκέφθηκαν και να ιδρύουν αποικίες σε μερικά μέρη. Οι Άγγλοι ταξιδιώτες στην Ιταλία, επί παραδείγματι, γύρισαν πίσω μιλώντας μια γλώσσα γεμάτη από Ιταλικές εκφράσεις που ο λαός πίσω στην πατρίδα τους τις βρήκε πολύ αστείες και προσποιητές. Θεωρούμε όμως σήμερα λέξεις όπως είναι algebra, violin ή volcano αστείες; Είναι Ιταλικές, όπως και οι λέξεις piano και pizza.

Βρεττανικά πλοία ταξίδεψαν στη Νότιο Αμερική, που ήταν αποικισμένη κυρίως από τους Ισπανούς και τους Πορτογάλους, πολέμησαν τους Ισπανούς στη Θάλασσα των Αντιλλών και έφεραν πίσω λέξεις όπως alligator και apricot, cannibal και canoe, hammock, και hurricane, που είναι όλες Ισπανικές και Πορτογαλικές.

Έμποροι σε μικρά ιστιοφόρα που τα έδερναν οι άνεμοι και τα κύματα καθώς αντιμετώπιζαν τις τρομερές θύελλες στο Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδος, κατώρθωσαν να φθάσουν στην Ινδία και στην Κίνα. Γύριζαν στην πατρίδα με τ’ αμπάρια τους γεμάτα μεταξωτά και μπαχαρικά και μιλώντας για junks και coolies, china και tea.

Πρωτοπόροι άποικοι σε σκεπαστά αμάξια διέσχιζαν τις Αμερικανικές Πεδιάδες και έγραφαν γράμματα στην πατρίδα τους την Αγγλία που περιείχαν λέξεις όπως hominy, chipmunk και raccoon, που είναι όλες παρμένες από τη γλώσσα των Αμερικανών Ινδιάνων. Ο Σεκόια ήταν στην πραγματικότητα ένας αρχηγός της φυλής Τσεροκή, και από εκεί προήλθε η λέξις.

Έτσι το πνεύμα της εξερευνήσεως και της περιπέτειας άνοιξε νέους και συναρπαστικούς ορίζοντας. Νέες πείρες και νέα προϊόντα εισήλθαν στη γλώσσα. Η εξέτασις για λίγα λεπτά ενός ετυμολογικού λεξικού θα καταδείξη ότι η Αγγλική έχει δανεισθή από τη Ρωσική, την Εβραϊκή την Αραβική, την Ουγγρική και την Ινδική, τη Βεγγαλική, τη Μαλαϊκή, την Κινεζική και από τις γλώσσες της Ιάβας, της Αυστραλίας και της Ταϊτής καθώς και από πολλές άλλες γλώσσες.

Αν χρησιμοποιήσετε ένα απ’ αυτά τα λεξικά, μπορείτε να βρήτε από που προήλθαν οι λέξεις jaguar, ricksha και mongoose. Ακόμη και αυτή που θα θεωρούσατε ως καλή Αγγλική λέξι, όπως η λέξις measles, αποδεικνύεται ότι είναι Ολλανδικής προελεύσεως, καθώς και η λέξις golf. Κι εγνωρίζατε μήπως ότι η λέξις candy προέρχεται από την Αραβική λέξι qandah;

Η αύξησις του λεξιλογίου εξακολούθησε τον δέκατο ένατο και εικοστό αιώνα. Μερικές λέξεις, όπως η zipper, προήλθαν από ονόματα εμπορικών σημάτων. Στα πεδία της ιατρικής, του ηλεκτρισμού, της φυσικής και χημείας ξεπήδησε μια ολόκληρη νέα ποικιλία λέξεων. Ο Σαίξπηρ ποτέ δεν είχε ακούσει για penicillin (πενικιλλίνη) ή για endocrine glands (ενδοκρινείς αδένες). Δεν εγνώριζε τίποτε για dynamos, για τη θεωρία των quantum ή για το radium. Και ούτε για πράγματα όπως είναι το carburators, το hubcaps και τα spark plugs . . . !

Μερικές φορές σχηματίσθηκαν νέες λέξεις με τον συνδυασμό δυο παλαιών, όπως στο steamroller. Μερικές προήλθαν από κύρια ονόματα· η limousine επί παραδείγματι, προήλθε από μια επαρχία της Γαλλίας. Η Αγγλική γλώσσα αφομοίωσε όλες αυτές τις λέξεις και στους Αγγλόφωνους ανθρώπους αυτές δεν φαίνονται διόλου ξένες. Αλλά οι ξενικές τους ρίζες αντανακλώνται στον τρόπο που γράφονται. Ανόμοια με τα Ισπανικά και τα Ιταλικά, επί παραδείγματι, πολλοί όμοιοι ήχοι στα Αγγλικά γράφονται διαφορετικά όπως shoe, blue, crew, too και through. Ο δανεισμός από ξένες γλώσσες έχει οδηγήσει στη σχεδόν χαώδη κατάστασι της Αγγλικής ορθογραφίας, και μολονότι έγιναν πολυάριθμες προσπάθειες για την αναμόρφωσί της, φαίνεται απίθανο ότι θα επιτύχουν ποτέ.

Έτσι από την αστεία μικρή ανακατωμένη γλώσσα του δεκάτου πέμπτου αιώνος, που πολύ την περιφρονούσαν σαν «χυδαία γλώσσα,» έχομε μια διεθνή γλώσσα μ’ ένα από τα πλουσιώτερα λεξιλόγια στον κόσμο, ένα λεξιλόγιο 600.000 περίπου λέξεων.

Η Αγγλική συνδυάζει τη δύναμι της Γερμανικής γλώσσας με την ομορφιά της Γαλλικής και είναι ικανή να εκφράση λεπτές αποχρώσεις νοημάτων. Είναι ασφαλώς μια γλώσσα που αξίζει να την μάθη κανείς, που τον κάνει ικανό να επικοινωνή με τα εκατομμύρια των ανθρώπων που την μιλούν ήδη. Στο εμπόριο, στην επιστήμη, στη θρησκεία και στην κοινωνική ζωή η γνώσις της Αγγλικής είναι αναμφισβήτητα χρήσιμη και πολλά σπουδαία λογοτεχνικά έργα έχουν γραφή σ’ αυτή τη γλώσσα. Έτσι, αν δεν γνωρίζετε ήδη Αγγλικά θα μπορούσατε επωφελώς να τα μάθετε και αυτοί που τα γνωρίζουν θα μπορούσαν να μάθουν να τα μιλούν καλύτερα.